Przejdź do zawartości

Bitwa pod Płońskiem

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bitwa pod Płońskiem
Wojna polsko-bolszewicka
Czas

16–17 sierpnia 1920

Miejsce

pod Płońskiem

Terytorium

Polska

Przyczyna

ofensywa Frontu Zachodniego

Strony konfliktu
 Polska  Rosyjska FSRR
Siły
Grupa płk. Dreszera 18 Dywizja Strzelców
54 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych

Bitwa pod Płońskiem – część bitwy nad Wkrą. Walki polskiej grupy płk. Gustawa Orlicz-Dreszera z oddziałami sowieckiej 18. i 54 Dywizji Strzelców w czasie II ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Sytuacja ogólna

[edytuj | edytuj kod]

W pierwszej dekadzie lipca 1920 przełamany został front polski nad Autą, a wojska Frontu Północno-Wschodniego gen. Stanisława Szeptyckiego cofały się pod naporem ofensywy Michaiła Tuchaczewskiego[1]. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego nakazało powstrzymanie wojsk sowieckiego Frontu Zachodniego na linii dawnych okopów niemieckich z okresu I wojny światowej[2]. Sytuacja operacyjna, a szczególnie upadek Wilna i obejście pozycji polskich od północy, wymusiła dalszy odwrót wojsk polskich[3]. 1 Armia gen. Gustawa Zygadłowicza cofała się nad Niemen, a 4 Armia nad Szczarę[4]. Obrona wojsk polskich na linii Niemna i Szczary również nie spełniła oczekiwań. W walce z przeciwnikiem oddziały polskie poniosły duże straty i zbyt wcześnie rozpoczęły wycofanie na linię Bugu[5][6].

Plan polskiego Naczelnego Dowództwa zakładał, że 1. i 4. Armia oraz Grupa Poleska powstrzymają bolszewików i umożliwią przygotowanie kontrofensywy z rejonu Brześcia. Rozstrzygającą operację na linii Bug, Ostrołęka, Omulew doradzał też gen. Maxime Weygand[7].

Utrata Twierdzy Brzeskiej spowodowała, że plan Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego uderzenia znad Bugu w skrzydło wojsk Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego i rozegrania tam decydującej bitwy przestał być realny[8]. Wojska polskie cofały się nadal, a kolejną naturalną przeszkodą terenową dogodną do powstrzymania sowieckiej ofensywy była Wisła[9].

Planując stoczenie generalnej bitwy z sowieckimi wojskami Frontu Zachodniego nad Wisłą, Józef Piłsudski nakazał w dniu 6 sierpnia utworzenie 5 Armii pod dowództwem gen. Władysława Sikorskiego z zadaniem osłony północnego skrzydła frontu polskiego między granicą pruską a Bugiem. Armia ta miała prowadzić działania obronne, utrzymując przeprawy na Narwi i Orzycu oraz przeciwdziałać próbom marszu Armii Czerwonej ku dolnej Wiśle i Modlinowi, aż do momentu ruszenia polskiej kontrofensywy znad Wieprza. Energicznie prowadzone przez nieprzyjaciela natarcie, zmusiło gen. Władysława Sikorskiego do rezygnacji z planowanej obrony na linii Narwi, Orzyca i oparcie się na Wkrze – ostatniej większej przeszkodzie wodnej przed Wisłą[10]. W tym czasie Michaił Tuchaczewski skierował swoje armie nad dolną Wisłę z zadaniem sforsowania jej na odcinku ModlinWłocławek. Awangardy 4 Armii Aleksandra Szuwajewa i przydzielonego do niej 3 Korpusu Kawalerii Gaja już 14 sierpnia dotarły pod Włocławek. W tym dniu dowódca 5 Armii gen. Władysław Sikorski otrzymał od dowódcy Frontu Północnego gen. Józefa Hallera rozkaz uderzenia na 15 Armię Augusta Korka[11].

Działania w rejonie Płońska

[edytuj | edytuj kod]
Sytuacja taktyczna 16 sierpnia 1920

14 sierpnia z rejonu Płońska ruszyła na Ciechanów grupa gen. Franciszka Krajowskiego. Trafiła ona w lukę powstałą między oddziałami sowieckich 15 Armii i szybko prącej na zachód 4 Armii. Wieczorem oddziały gen. Krajowskiego podeszły pod Ciechanów[12]. Na ofensywne działania grupy gen. Krajowskiego zareagowali zarówno dowódca 4 Armii Aleksandr Szuwajew jak i dowódca 15 Armii August Kork. Wstrzymali oni chwilowo marsz swoich armii w kierunku Wisły. Szuwajew wysłał pod Płońsk cztery brygady 18. i 54 Dywizji Strzelców z zadaniem uderzenia na tyły polskiej 5 Armii w rejonie Płońska. Działania te miały być skoordynowane z natarciem prawego skrzydła 15 Armii. 53 Dywizja Strzelców miała zatrzymać się w rejonie BieżuńSierpc i ubezpieczać natarcie prowadzone na Płońsk[13]. August Kork wysłał pod Płońsk 4. i 16 Dywizję Strzelców. Zostały one jednak zatrzymane przez oddziały polskiej 18 Dywizji Piechoty i pod Płońsk nie dotarły[12].

Dzięki przechwyconej radiodepeszy, dowództwo polskie wiedziało o marszu dwóch dywizji na Płońsk. Utrata miasta wiązała się oskrzydleniem całej walczącej nad Wkrą 5 Armii i niosłaby za sobą nieobliczalne konsekwencje w skali całego frontu[12].

W tej sytuacji na dowódcę obrony Płońska wyznaczony został płk Gustaw Orlicz-Dreszer, a stanowiące dotychczas załogę Płońska szwadrony zapasowe 4. i 7 pułku ułanów zostały wsparte nowo sformowanymi II i III batalionem 4 pułku piechoty, szwadronem 2 pułku ułanów, oraz batalionem morskim. Wizytując, wspólnie z mjr. Stanisławem Rostworowskim, linie obronne wokół tego miasta, gen. Sikorski nakazał przyśpieszyć marsz do Płońska 9 Brygady Jazdy i koncentrującej się pod Modlinem VIII Brygady Piechoty[14][15]. Do obrony miasta ściągnięto 1 pułk szwoleżerów i 201 ochotniczy pułk szwoleżerów[11].

Wieczorem 16 sierpnia pod miasto podeszła sowiecka 52 Brygada Strzelców. Uderzyła ona na prowizorycznie zorganizowaną na wzgórzach na zachód od miasta polską obronę i przełamała ją. Jeden z obrońców miasta, Tadeusz Machalski, pisze[14]:

[...] Mimo nieludzkich wysiłków obrońców, cieniutka linia naszej piechoty wciąż się rwała. Mrok już zapadł, kiedy nieprzyjaciel zaczął podchodzić do pierwszych domów Płońska. Utrzymanie miasta wydawało się niemożliwe. Odwodów nie było.

W tym czasie nadciągające 1. i 201 pułki szwoleżerów, wsparte 7 baterią 9 pułku artylerii polowej i dwoma samochodami pancernymi, wykonały kontratak i odrzuciły nieprzyjaciela na północ[11][14][16].

W tym dniu Tuchaczewski wydał dyrektywę nr 351, w której nakazywał zniszczyć wojska polskie znajdujące się w rejonie Ciechanowa i nad Wkrą. W tym celu 15 Armia miała przejść do zdecydowanego natarcia na Płońsk. Grupa uderzeniowa 3 Armii Władimira Łazariewicza powinna współdziałać z 15 Armią, a odwodowa 56 Dywizja Strzelców 3 Armii być przesunięta w rejon Makowa i podporządkowana 15 Armii[17]. Był to kolejny plan osaczenia i rozbicia polskiej 5 Armii. Jego wykonanie w nakazanym przez Tuchaczewskiego czasie nie było już możliwe przede wszystkim wskutek porażki 15 i części 3 Armii w bitwie o Nasielsk oraz braku łączności między dowódcą 4 Armii a podległymi mu dywizjami. Był to pierwszy efekt utraty radiostacji tej armii wskutek wcześniejszego rajdu polskiej kawalerii[18].

17 sierpnia z kierunku Raciąża podeszły pod Płońsk dwie brygady sowieckie 54 Dywizji Strzelców, a od strony Mostkowa i Arcelina 53 Brygada Strzelców.
Zadanie dnia dla grupy pułkownika Orlicz-Dreszera brzmiało: grupa w składzie 1 pułku szwoleżerów, 201 pułku ułanów oraz VIII Brygady Piechoty, którą dowództwo armii zadyrygowało do Płońska, a wreszcie garnizonu Płońska oraz jednej baterii dział przejdzie do zdecydowanej ofensywy przeciw siłom nieprzyjaciela, które przekroczyły na zachód linię Modlin–Płońsk–Mława[19].

Pułkownik Orlicz-Dreszer wysłał na kierunek północno-wschodni 9 Brygadę Jazdy złożoną z 1 i 201 pułku szwoleżerów, a piechota zajęła stanowiska na zachód i południowy zachód od miasta. 1 pułk szwoleżerów uderzył pod Sarbiewem na oddziały 54 Dywizji Strzelców[20].

Walki o miasto

Na Płońsk uderzyły 52 i 53 Brygady Strzelców. Miasta bronił spieszony 203 pułk ułanów. Kawalerzyści walczyli nawet na bagnety. 201 pułk szwoleżerów powstrzymał pod Arcelinem i Ćwiklinem natarcie 52 Brygady Strzelców, ale 53 Brygada Strzelców przełamała polska obronę[21]. Ciężko ranny został dowódca 201 pułku szwoleżerów, mjr Stefan Kulesza[22]. Pułkownik Dreszer, oceniając położenie jako krytyczne, nakazał powrót 1 pułkowi szwoleżerów i uderzenia od północy na obie atakujące miasto sowieckie brygady. Sprawnie przeprowadzony manewr oderwania się od sowieckiej piechoty uwieńczyła świetna szarża polskiej kawalerii między Arcelinem a Płońskiem[21].

Sytuacja taktyczna 18 sierpnia 1920

W jej efekcie rozbito obie zaskoczone brygady 18 Dywizji Strzelców. Z zamiaru atakowania miasta zrezygnowała też 54 Dywizja Strzelców[21][23]. Nieprzyjaciel wycofał się na linię rzeki Raciążnicy[22][24].

Bilans walk

[edytuj | edytuj kod]

Obrona Płońska i załamanie uderzenia sowieckiej 4 Armii na tyły polskiej 5 Armii umożliwiło kontynuowanie przez oddziały gen. Władysława Sikorskiego natarcia na sowiecką 15 Armię w kulminacyjnym momencie bitwy nad Wisłą[21].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]