135 Pułk Piechoty (II RP)
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1939 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
ppłk Tadeusz Tabaczyński |
| Działania zbrojne | |
| kampania wrześniowa | |
| Organizacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość |
33 DP – nie dotarł |
135 Pułk Piechoty (135 pp) – rezerwowy oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.
Pułk nie występował w pokojowej organizacji wojska. Był jednostką formowaną w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym. Jednostką mobilizującą była Centralna Szkoła Podoficerów Korpusu Ochrony Pogranicza w Twierdzy Osowiec. Pułk przeznaczony był do składu 33 Rezerwowej Dywizji Piechoty. Do macierzystej dywizji nigdy nie dotarł. Wraz z batalionem fortecznym „Osowiec” stanowił samodzielne zgrupowanie broniące Osowca, podległe początkowo Samodzielnej Grupie Operacyjnej „Narew”, a potem Grupie Operacyjnej „Grodno”.
Działania pułku w kampanii wrześniowej
[edytuj | edytuj kod]- Walki w składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”
Po zmobilizowaniu, 135 pułk piechoty wraz z II dywizjonem artylerii lekkiej 32 pułku artylerii lekkiej, zajął pozycje w rejonie Osowca. 2 września na pododcinku „Wizna” zluzowany został III batalion 71 pułku piechoty i ppłk dypl. Tadeusz Tabaczyński objął dowództwo nad całością odcinka obrony „Osowiec”. Załogę Osowca stanowił 135 pp z II dywizjonem 32 pal i batalionem fortecznym „Osowiec” mjr. Antoniego Korpala, Wizny zaś broniła 3 kompania ckm wzmocniona 8 kompanią piechoty III/135 pp, pod ogólnym dowództwem kpt. Władysława Raginisa[1]. W okresie do 6 września odcinek „Osowiec” nie był bezpośrednio atakowany przez Niemców. Na przedpolu działały pododdziały kawalerii i Straży Granicznej. W nocy z 2 na 3 września I batalion 135 pp mjr. Stanisława Nowickiego wykonał uderzenie na Prostki i opanował je. Na rozkaz opuścił zdobytą miejscowość i wycofał się na poprzednio zajmowaną pozycję[2].
7 września broniące rejonu Grajewa pododdziały I/135 pp, wsparte 4/32 pal, zostały zaatakowane przez pododdziały niemieckiej 10 Dywizji Pancernej. Zagrożona okrążeniem załoga Grajewa o 15.00 opuściła miasto i przeszła do rejonu wsi Ruda[1], a I/135 pp wycofał się do Twierdzy Osowiec. 8 września Niemcy osiągnęli rejon Wizny i zdobyli przyczółki na Narwi i tym samym odcięli broniących rejonu Osowca i Augustowa od sił głównych Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”. W związku z zaistniałą sytuacją, odcinki „Osowiec” i „Augustów” zostały podporządkowane dowódcy Grupy Operacyjnej „Grodno” gen. bryg. Józefowi Olszynie-Wilczyńskiemu[3]. Tego samego dnia, realizując rozkaz Naczelnego Wodza, dowódca GO nakazał wycofanie wszystkich oddziałów z obsady odcinka „Augustów” i „Osowiec” w kierunku na Knyszyn – Białystok. Osłonę wycofania miał zapewnić batalion forteczny „Osowiec” i załoga pododcinka „Wizna”. Obsadę odcinka „Osowiec” – 135 pp i II/32 pal – zdecydowano wycofać transportami kolejowymi w kierunku na Brześć Litewski[1]. Opuszczając swój odcinek, 135 pp dokonał zniszczeń obiektów obronnych[4].
Około północy 9 września pułk rozpoczął ładowanie pododdziałów do transportów podstawionych w Knyszynie i Starosielcach[4]. W tym czasie Naczelne Dowództwo zdecydowało o utrzymaniu rejonów obrony na rubieży Wizna – Osowiec – Augustów, wobec czego wstrzymano załadowywanie załóg odcinków „Osowiec” i „Augustów”. Rozkaz dotarł do pułku około 1.00 10 września i nakazywał powrót 135 pp na osowiecki odcinek obrony[5]. Pułk nocą rozpoczął marsz do Osowca[4]. W trakcie marszu był bombardowany przez lotnictwo nieprzyjaciela. Po południu wyczerpane forsownym marszem bataliony przybyły do twierdzy. W oddziałach panował jednak dobry nastrój wywołany zadowoleniem z powrotu na poprzednie stanowiska obronne[6].
- Próba odsieczy załodze Wizyny
Około południa ppłk Tabaczyński otrzymał rozkaz odbicia pozycji pod Wizną[7]. Wobec powyższego, zdecydował się użyć w rejonie Wizny sprawdzony już w boju I batalion, wzmocniony baterią artylerii. Zwrócił się też do dowódcy OK III z prośbą o przydzielenie transportu samochodowego[8]. Generał Olszyna-Wilczyński przydzielił dwie mieszane samochodowo-autobusowe kolumny transportowe[9].
O świcie 11 września batalion, przy którym znajdował się też i dowódca pułku, dotarł do Czarnej Brzeziny[9][a]. W tym czasie sytuacja w terenie przedstawiała się następująco: most na Narwi pod Strękową Górą był zniszczony, schrony i umocnienia pod Giełczynem nie miały już obsady, a na pozycji obronnej było wielu zabitych. Natomiast z Wizny, w kierunku Jeżowa, posuwała się niemiecka kolumna pancerno-motorowa z 3 Dywizji Pancernej[10].
Żołnierze I/135 pp, po wyładowaniu z samochodów, ukryli się w lesie i zaroślach Brzeziny. Byli u kresu sił i ze zmęczenia posnęli. W tej sytuacji ppłk Tabaczyński rozkazał jedynie wykonać w nocy z 11 na 12 września wypad na przeprawy nieprzyjaciela[b], po czym odjechał do Osowca[9]. Tam otrzymał od gen. Olszyny-Wilczyńskiego zarządzenie przerwania działań, powtórnego załadowania całego 135 pułku z obsadą Twierdzy „Osowiec” na transporty kolejowe i przegrupowania żołnierzy do Małopolski Wschodniej. Zgodnie z rozkazem należało odtransportować wszystkie oddziały z obszaru graniczącego z Prusami Wschodnimi, a pozostawić jedynie obsadę granicy litewskiej i sowieckiej[12]. Nocny wypad pod Wizną nie został więc wykonany, a I/135 pp wyruszył w drogę powrotną do Osowca[10].
- Działania w rejonie Lwowa
Wieczorem 12 września 135 pułk piechoty wraz z II dywizjonem 32 pal pobrał z magazynów znaczą ilości amunicji i żywności, zniszczył armaty pozycyjne, podpalił materiały pędne i opuścił Osowiec. Załadowanie pułku na transporty odbyło się nocą z 13 na 14 września na stacji Czarna Wieś i Nowa Kamienna. Transporty ruszyły w rejon Lwowa[12]. W nocy z 17 na 18 września 135 pułk piechoty wyładował się z transportów kolejowych w rejonie Kostopol–Reszuck[13]. 19 września, wspólnie z przydzielonym II/32 pal, ześrodkował się w rejonie Trosteńca[14]. Potem, maszerując z 3 pułkiem piechoty KOP, walczył z dywersantami[15]. 20 września około 22:00 przeszedł przez most na Styrze w Kołkach i skierował się na północ. Zmiana kierunku marszu wynikała prawdopodobnie z kalkulacji ppłk. Tabaczyńskiego o szansie przedarcia się w kierunku Bugu poprzez wykonanie manewru w kierunku północnym na Gródek. W trakcie marszu od kolumny pułku odłączył się batalion forteczny „Osowiec”. Stan liczebny pułku ulegał ciągłemu zmniejszaniu. Powodem były dezercje żołnierzy wywodzących się z mniejszości narodowych[16].
24 września w południe pułk dotarł do rejonu Gródka[14]. I batalion zatrzymał się w lesie koło Gródka, II batalion wszedł do miasta, a III baon przeszedł przez Gródek i maszerował do folwarku Głębokie. W Gródku znajdował się też ewakuowany z Warszawy stołeczny batalion Przysposobienia Wojskowego mjr. Jana Gorazdowskiego[16].
W czasie osiągania rejonu Gródka nastąpił nalot około 40 sowieckich samolotów bombowych. Przez około półtorej godziny samoloty bombardowały pozbawione wszelkiej osłony przeciwlotniczej II i III batalion pułku. Zaatakowane baony poniosły bardzo duże straty w ludziach. Do punktu opatrunkowego w folwarku Głębokie przyniesiono ponad 130 rannych[16].
- Reorganizacja pułku i ostatnie walki
W ciągu nocy z 24 na 25 września II i III batalion dokonały reorganizacji. Nie mając łączności z dowódcą pułku, wyruszyły w kierunku rzeki Stochód na Obzyr. Tu spotkały dowódcę pułku wraz z I batalionem piechoty. Brakowało pododdziałów pułkowych. Wobec poniesionych strat i zniechęcenia żołnierzy, dowódca pułku podjął decyzję, by w szeregach pozostawić tylko ochotników, którzy chcą walczyć. Dokonano częściowego rozwiązania pułku i II dywizjonu 32 pułku artylerii lekkiej[16]. W nocy z 25 na 26 września do pułku dołączył batalion PW mjr. Jana Gorazdowskiego[14]. Pułk, po przeformowaniu, składał się z I bp mjr. Stanisława Nowickiego, III bp kpt. Jana Konopki oraz z 5 baterii II dyonu 32 pułku artylerii lekkiej por. Romualda Dietrycha. Liczył wraz z PW niespełna 1000 ludzi[16].
Wczesnym rankiem 1 października zgrupowanie przekroczyło Bug w rejonie Opalina[16][c]. Po przeprawie 135 pp przeszedł do lasów milanowskich, gdzie stoczył walkę z oddziałami sowieckimi, wycofując następnie w kierunku Parczewa. Po tej potyczce podjęto decyzję o dalszej działalności partyzanckiej i dokonano częściowego rozformowania pułku[14]. W rejonie Parczewa oddziały pułku bombardowane były przez sowieckie lotnictwo. W nocy z 1 na 2 października resztki 135 pp dołączyły w Czemiernikach do walczącej w składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” 50 Dywizji Piechoty[16]. W jej składzie żołnierze 135 pułku piechoty walczyli do 5 października 1939 roku.
Obsada personalna pułku we wrześniu 1939
[edytuj | edytuj kod]| Dowództwo pułku | ||
|---|---|---|
| Stanowisko | Stopień imię i nazwisko | Stanowisko przed mobilizacją |
| dowódca | ppłk dypl. Tadeusz Tabaczyński | komendant CSP KOP |
| adiutant | kpt. Kazimierz Grzybowski | |
| kwatermistrz | kpt. Feliks Cebula | oficer płatnik |
| oficer łączności | por. Leon Jodko | młodszy oficer szkolnej kompanii łączności |
| oficer żywnościowy | por. Tadeusz Suszycki | |
| lekarz | kpt. lek. dr Eustachy Kretowski | |
| szef kancelarii | st. sierż Tabaka | |
| Bataliony | ||
| dowódca I batalionu | mjr Stanisław Nowicki | zastępca komendanta CSP KOP |
| adiutant | por. rez. Bohdan Zaremba | |
| lekarz | ppor. rez. lek. Jerzy Klein | |
| dowódca 1 kompanii | kpt. Karol Janiurek | adiutant CSP KOP |
| dowódca plutonu | por. Józef Pakuła | młodszy oficer 3 kompanii szkolnej |
| dowódca 2 kompanii | por. Stanisław Sokołowski | młodszy oficer 3 kompanii szkolnej |
| dowódca 3 kompanii | por. Władysław Sadowski | młodszy oficer 2 kompanii szkolnej |
| dowódca 1 kompanii ckm | kpt. Antoni Kogut | dowódca szkolnej kompanii km |
| dowódca II batalionu | mjr Emil Zawisza de Sulima | komendant placu Osowiec |
| dowódca 4 kompanii | kpt. Edward Łaski | dowódca 1 kompanii szkolnej |
| dowódca plutonu | por. Wacław Sobociński | młodszy oficer szkolnej kompanii km |
| dowódca 5 kompanii | por. Władysław Grzegorski | młodszy oficer 2 kompanii szkolnej |
| dowódca 6 kompanii | kpt. Adam Wawrzyniec Wisławski | |
| dowódca 2 kompanii ckm | kpt. Kazimierz Nejranowski | młodszy oficer szkolnej kompanii km |
| dowódca III batalionu | kpt. Jan Konopka | dowódca 3 kompanii szkolnej |
| adiutant | por. Ewald Migula | młodszy oficer 2 kompanii szkolnej |
| oficer żywnościowy | ppor. rez. Franciszek Piekamiak | |
| dowódca plutonu łączności | por. rez. Goliński | |
| dowódca 7 kompanii | por. Bronisław Zastawny | młodszy oficer 3 kompanii szkolnej |
| dowódca plutonu | ppor. rez. Zygmunt Wiland | |
| dowódca plutonu | ppor. rez. Władysław Panów | |
| dowódca plutonu | ppor. rez. Leja | |
| dowódca 8 kompanii | kpt. Wacław Schmidt | |
| dowódca 9 kompanii | kpt. Wacław Adamowicz | |
| dowódca 3 kompanii ckm | por. Władysław Glinka | młodszy oficer 1 kompanii szkolnej |
| Pododdziały specjalne | ||
| dowódca kompanii przeciwpancernej | kpt. Kazimierz Szternal | dowódca 2 kompanii szkolnej |
| dowódca kompanii zwiadowczej | por. Hieronim Chalamoński | młodszy oficer 1 kompanii szkolnej |
| dowódca plutonu pionierów | kpt. Tadeusz Jacyna | oficer saperów CSP KOP |
| dowódca kompanii gospodarczej | kpt. Witalis Karbaum | dowódca kompanii administracyjnej |
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Według Dymka - do Laskowca[7].
- ↑ Felicjan Majorkiewicz ocenia, że dowódca 135 pp ppłk Tadeusz Tabaczyński, informowany przez kpt. Władysława Raginisa za pomocą radiostacji RKD o narastającej groźbie pod Wizną, mógł wysłać pomoc obrońcom Wizny nie 10 września, a już 7 września kiedy to I/135 pp wycofał się z Grajewa na zachód od kompleksów lasów w rejonie Żabry[11].
- ↑ Według Dąbka 135 pp przekroczył Bug 26 września[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Prochwicz 2003 ↓, s. 113.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 112.
- ↑ Kosztyła 1976 ↓, s. 168.
- ↑ a b c Dymek 1999 ↓, s. 83.
- ↑ Kosztyła 1976 ↓, s. 169.
- ↑ Majorkiewicz 1972 ↓, s. 59.
- ↑ a b Dymek 1999 ↓, s. 107.
- ↑ Relacje ↓, s. 38.
- ↑ a b c Majorkiewicz 1972 ↓, s. 60.
- ↑ a b Dymek 1999 ↓, s. 108.
- ↑ Majorkiewicz 1960 ↓, s. 250.
- ↑ a b Kosztyła 1976 ↓, s. 192.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 266.
- ↑ a b c d e Dymek 1999 ↓, s. 124.
- ↑ Relacje ↓, s. 48.
- ↑ a b c d e f g Prochwicz 2003 ↓, s. 267.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 362-364.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Przemysław Dymek: Samodzielna Grupa Operacyjna „Narew” 1939 w polskiej historiografii wojskowej. Poznań: Wydawnictwo Sorus, 1999. ISBN 978-83-87133-54-2.
- Zygmunt Kosztyła: Wrzesień 1939 roku na Białostocczyźnie. Warszawa: państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
- Felicjan Majorkiewicz: Dane nam było przeżyć. Szkice historyczne, wspomnienia, materiały. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1972.
- Felicjan Majorkiewicz. Działania Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew” w kampanii wrześniowej 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 2, s. 214–263, 1960. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182.
- Kazimierz Pluta-Czachowski, Władysław Wujcik. Walki 18 Dywizji Piechoty w wojnie obronnej 1939 r. (od 1.9. do 10.9.). cz.I. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3, s. 143-182, 1985. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182.
- Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
- Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939 roku. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny "W", Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza "Ajaks" i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3
- B.I.16. Relacje żołnierzy z kampanii wrześniowej 1939, Osowiec i Wizna. Instytut im. gen. Sikorskiego w Londynie. [dostęp 2019-01-20].