Kompania graniczna KOP „Żebrowszczyzna”
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Rozformowanie | |
Organizacja | |
Dyslokacja | |
Formacja | |
Podległość |
Kompania graniczna KOP „Żebrowszczyzna” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.
Geneza
[edytuj | edytuj kod]Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych[2]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe[3]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym[4]. W Rakowie rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 2 batalionu celnego, a jego 2 kompania stacjonowała w Wołmie. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej[5]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej[6]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Żebrowszczyzna” służbę graniczną pełniły pododdziały 32 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej[7]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych[8].
Formowanie i zmiany organizacyjne
[edytuj | edytuj kod]Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 6 batalion graniczny[9][10], a w jego składzie 14 kompanię graniczną KOP „Wołma”[11]. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 7 podoficerów, 5 nadterminowych i 83 żołnierzy służby zasadniczej[b]. W 1930 kompanii nadano imię Emilii Plater[13]. Przed 1937 rokiem nosiła numer 3?[14]. W 1939 1 kompania graniczna KOP „Żebrowszczyzna” podlegała dowódcy batalionu KOP „Iwieniec”[15].
Osobny artykuł:Służba graniczna
[edytuj | edytuj kod]Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi[16]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza[17].
1 kompania graniczna „Żebrowszczyzna” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 14 kilometrów 922 metrów[18]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Marzeckie” z komendantury „Makwasy”[19] .
Wydarzenia:
- W meldunku sytuacyjnym z 26 stycznia 1925 napisano:
- 20 stycznia 1925 o godz. 17.00 na pododcinku kompanii nr 14 Wołma koło miejscowości Małe Szczepki, patrol tejże kompanii zatrzymał dwóch posterunkowych z posterunku Policji Państwowej w Wołmie. Byli to Nowakowski nr 989 i Walerian Cwirko nr 904, którzy nie posiadali legitymacji osobistych i rozkazu służby. Wobec wyzywającego zachowania w stosunku do patrolu zostali doprowadzeni do dowództwa pododcinka, gdzie spisano protokół z zajścia[20].
Kompanie sąsiednie:
- 2 kompania graniczna KOP „Raków” ⇔ 3 kompania graniczna KOP „Stasiewszczyzna” – 1928[21], 1929[22], 1931[19] , 1932[23], 1934[24], 1938[25]
Walki kompanii we wrześniu 1939
[edytuj | edytuj kod]1 kompanię „Żebrowszczyzna” atakowały pododdziały 15. i 16 Oddziału Wojsk Pogranicznych NKWD. Strażnica „Zagajno” podjęła walkę tracąc 2 zabitych. Po przeszło godzinnej walce załoga poddała się. 8 żołnierzy dostało się do niewoli. Straty sowieckie – 7 rannych, w tym jeden oficer. Strażnica „Wołma” została zdobyta o 7:00. Do niewoli sowieckiej trafił 1 oficer i 1 cywil. Strażnicę „Joachimowo” zdobyto o 9:30[26].
Ze źródeł sowieckich wynika, że pododdziały sztabowe kompanii walczyły z Sowietami jeszcze o 9:30, zaś z relacji świadka należy wnioskować, że na strażnicy odwodu kompanijnego w Żebrowszczyźnie nie było prawie żołnierzy, a tylko kilku oficerów i ci uciekli uprzedzeni walkami o strażnice graniczne[1].
Struktura organizacyjna
[edytuj | edytuj kod]Strażnice kompanii w latach 1928–1934[c][21][22][19][24]
- strażnica KOP „Zagajno”[d]
- strażnica KOP „Wołma”[e]
- strażnica KOP „Joachimowo”[f]
- strażnica KOP „Morgi”[g]
Strażnice kompanii w 1938[28]
Organizacja kompanii 17 września 1939[29][30]:
- dowództwo kompanii
- pluton odwodowy
- 1 strażnica KOP „Zagajno”
- 2 strażnica KOP „Wołma”
- 3 strażnica KOP „Joachimowo”
Dowódcy kompanii
[edytuj | edytuj kod]- kpt. Józef Szul (był IV 1927 dowódcą 1 kg)[31]
- kpt. Stanisław Wierciński (był 30 IX 1928 – 9 XII 1929) → przeniesiony do 29 batalionu KOP[32]
- kpt. Józef Rowiński (4 XII 1929 – III 1931)[32][31]
- kpt. Michał Burghardt (18 III 1931 – 12 X 1931) → przeniesiony do batalionu KOP „Borszczów”[32]
- kpt. Teodor Suchomski (12 X 1931 –)[32]
- kpt. Stanisław Maciej Ziemba (był I 1933 – był V 1935) → dowódca 3 kompanii granicznej[31]
- kpt. Edward Nowosielski (był VII 1935 – 16 V 1936)[31]
- kpt. Edward Hennig (VII 1936 -)[31]
- kpt. Jan Karol Kociuba[h] (IV 1938–1939)[34]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wieś Żebrowszczyzna, gmina Wołma, powiat wołożyński, województwo nowogródzkie (w 2009 część Wasilewszczyzny)[1]
- ↑ Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza[12]
- ↑ W 2000 Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993, odnoszą się do stanu sprzed 1937[27]. Wymienił następujące strażnice: „Zagajno”, „Wólmeczka”, „Joachimowo”, „Morgi”[14].
- ↑ Zaścianek Zahajno, gmina Wołma, powiat wołożyński, województwo nowogródzkie → Baza miejscowości kresowych.
- ↑ Miasteczko Wołma, gmina Wołma, powiat wołożyński, województwo nowogródzkie → Baza miejscowości kresowych.
- ↑ Folwark Joachimowo, gmina Wołma, powiat wołożyński, województwo nowogródzkie → Baza miejscowości kresowych.
- ↑ Wieś Morgi, gmina Wołma, powiat wołożyński, województwo nowogródzkie → Baza miejscowości kresowych.
- ↑ Kociuba Jan Karol (1906-1940), kpt. piech., w KOP od 1935. Do mobilizacji dca 1 kompanii granicznej „Żebrowszczyzna”. We wrześniu 1939 dca 2 kompanii piechoty III batalionu piechoty 207 pułku piechoty. Brał udział w obronie Lwowa. Po poddaniu Lwowa Armii Czerwonej, uwięziony i wraz z innymi przewieziony do obozu w Starobielsku. Zamordowany przez NKWD[33].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Głowiński 2009 ↓, s. 160.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 56–58.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 59–63.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 6.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 76.
- ↑ Prochwicz i Kępa 2003 ↓, s. 20.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 94–101.
- ↑ Grochowski (red.) 1994 ↓, s. 7.
- ↑ Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
- ↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
- ↑ Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 15/25.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 366.
- ↑ Głowiński 2018 ↓, s. 84.
- ↑ a b Szubański 1993 ↓, s. 277.
- ↑ Szubański 2000 ↓, s. 89.
- ↑ Falkiewicz 1925 ↓, s. 3–4.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312–314.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 298.
- ↑ a b c Szkice dyslokacyjne ↓.
- ↑ Meldunki sytuacyjne KOP ↓, nr 15/1925.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1928.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1929.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 23/1932.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 55/1934.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 85 i 86/1938.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 193.
- ↑ Szubański 2000 ↓, s. 87.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 85/1938.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 307.
- ↑ Grzelak 2001 ↓, s. 186.
- ↑ a b c d e Listy płac bg „Iwieniec” ↓.
- ↑ a b c d Obsada oficerska bg „Iwieniec” ↓.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 725.
- ↑ Głowiński 2009 ↓, s. 167.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
- Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
- Tomasz Głowiński: Zapomniany garnizon. Oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza w Iwieńcu w latach 1924–1939. Wrocław: Wydawnictwo GAJT, 2009. ISBN 978-83-88178-71-9.
- Tomasz Głowiński: Pułk KOP „Wołożyn” i chroniona przezeń granica (1929–1939). W: (red.) Artur Ochał, Michał Ruczyński, Paweł Skubisz: U polskich stali granic. W 90. rocznicę utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, 2018. ISBN 978-83-8098-528-5.
- Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
- Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
- Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
- Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
- Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 8390021794.
- Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
- Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
- Listy płac batalionu granicznego KOP „Iwieniec” w latach 1925–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
- Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/217.)
- Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/151.)
- Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Iwieniec” w latach 1927–1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza
- Kompanie graniczne KOP rozmieszczone na granicy polsko-radzieckiej
- Kompanie batalionu KOP „Iwieniec”
- Kompanie graniczne KOP w powiecie wołożyńskim
- Polskie jednostki organizacyjne wojska utworzone w 1924
- Polskie jednostki organizacyjne wojska rozwiązane w 1939