Przejdź do zawartości

37 Łęczycki Pułk Piechoty

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
37 Łęczycki Pułk Piechoty
Ilustracja
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

25 lutego 1919

Rozformowanie

1939

Nazwa wyróżniająca

Łęczycki

Patron

Książę Józef Poniatowski

Tradycje
Święto

9 września (1921-1934)
26 maja (1934–1939)

Nadanie sztandaru

25 czerwca 1933

Rodowód

4 Pułk Piechoty Księstwa Warszawskiego

Dowódcy
Pierwszy

ppłk Adam Jaroszewski

Ostatni

ppłk Stanisław Kurcz

Działania zbrojne
wojna polsko-ukraińska
wojna polsko-bolszewicka
bitwa pod Korcem (VII 1920)
bitwa pod Chodorowem (19 VIII–9 IX 1920)
bitwa pod Rohatynem (9–12 IX 1820)
bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920)
kampania wrześniowa
bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939)
natarcie na Skierniewice (14 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja

Grodno, Ostrołęka (1920–1921)
Kutno[1] i Łęczyca (1921–1939)
Powązki (1923)

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

4 Dywizja Piechoty
26 Dywizja Piechoty

37 Łęczycki Pułk Piechoty im. ks. Józefa Poniatowskiegooddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

W swej tradycji pułk nawiązywał do 4 pułku piechoty Księstwa Warszawskiego. Zalążek pułku powstał w Przemyślu w listopadzie 1918. Od 25 lutego 1919 nosił nazwę 37 pułku piechoty, a w latach 1920–1937 – 37 pułku piechoty Ziemi Łęczyckiej. W wojnie polsko-ukraińskiej walczył o otwarcie drogi do broniącego się Lwowa zajmując Gródek Jagielloński a następnie brał udział w walkach o Sambor, Drohobycz i Stanisławów, nad Dniestrem i Zbruczem.

W wojnie polsko-bolszewickiej, do lipca 1920, brał udział w walkach pod Korosteniem, Koziatynem i Żukowcem, nad Berezyną, Niemnem i Bugiem. W sierpniu uczestniczył w zwycięskim boju pod Baboszewem, po czym został przetransportowany w rejon Lwowa, gdzie po ciężkich walkach zajął Rohatyn i w pogoni za nieprzyjacielem doszedł do Wiśniowca. Po zakończonej wojnie został rozlokowany w Kutnie i Łęczycy.

W przewrocie majowym 1926 wziął udział w walkach w Warszawie po stronie marszałka Józefa Piłsudskiego.

W składzie Armii „Poznań”, a później Armii „Pomorze” brał udział w kampanii wrześniowej 1939. Od Wągrowca przez Inowrocław, okolice Kutna dotarł na pola bitwy nad Bzurą, gdzie walczył do 18 września 1939, po czym resztki pułku przekroczyły Bzurę i przez Puszczę Kampinoską dotarły do Warszawy. Po kampanii wrześniowej pułk został rozwiązany.

4 Pułk Piechoty Księstwa Warszawskiego w latach 1806-1813

[edytuj | edytuj kod]
Książę Józef Poniatowski – patron pułku

Historia 37 pułku piechoty sięga czasów napoleońskich i Księstwa Warszawskiego, gdyż 37 pp przejął tradycje bojowe 4 pułku piechoty Księstwa Warszawskiego z lat 1806-1813.

4 pp brał udział w walkach na Pomorzu, północnym Mazowszu oraz w rejonie Narwi i Bugu. Walczył też w bojach o Grudziądz i nad Narwią. Od grudnia 1808 pułk walczył w Hiszpanii pod dowództwem płk Feliksa Potockiego. Pułk bił się w Starej i Nowej Kastylii, Asturii i Królestwie León. 4 pp brał udział w bitwach pod: Almaraz, Consuegrą, Talaverą, Fuengirolą, Almonacid, Ocaną (w prowincji Toledo), Coien Monbellą i Ximenes de la Frontare.

4 pp brał też udział w wyprawie na Moskwę. Toczył walki o Czaśniki, Krasnoje, pod Smoleńskiem i nad Berezyną w trakcie odwrotu Napoleona. Poniósłszy ciężkie straty trafił pod Poznań celem dokonania uzupełnień. Następnie w ramach Korpusu gen. Jana Henryka Dąbrowskiego walczył pod Szpandawą, Belzig, Jüterbog, Wittenbergą, Düben i Lipskiem. Po zakończeniu działań żołnierze zdziesiątkowanego 4 pp powrócili do kraju w ramach innych jednostek.

Utworzenie 37 pułku piechoty i pierwsze boje

[edytuj | edytuj kod]
Tereny działań bojowych pułku w latach 1918–1920)

Po rozpadzie Austro-Węgier 28 października 1918 powstała w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna, która organizowała w Galicji polskie struktury administracyjne i wojskowe. W Przemyślu powstała 1 listopada 1918 Rada Rządząca i Komenda Placu, które zaczęły organizować wojsko polskie i administrację. W koszarach po c. i k. 45 pułku piechoty zaczęto zbierać luźne oddziały wojskowe i na ich bazie powstał zalążek 37 pułku piechoty. Pierwszym dowódcą oddziału został porucznik saperów Leon Kazubski, 3 listopada 1918 odbity uwolniony z miejscowego więzienia, który następnie został komendantem placu (wart i koszar) oddziałów polskich na Zasaniu w Przemyślu[2], od 5 listopada dowódca wszystkich sił zbrojnych i komendant Przemyśla[3].

Około 7 listopada 1918 wykształcił się pułk piechoty w Przemyślu, któremu dowódca por. Kazubski 9 listopada nadał nazwę 18 pułk strzelców[4][5]. Dowódcami batalionów byli wówczas: I – ppor. Zając, II – ppor. Dudziński, III – Marian Doskowski[6]. Żołnierze przeszli chrzest bojowy w walkach z Ukraińcami w dniach 9–11 listopada 1918 na przemyskim Zasaniu. 13 listopada 1918 pułk zmienił nazwę na 10 pułk piechoty[7].

Przybyłym w listopadzie 1918 do Przemyśla batalionem zapasowym b. austriackiego 10 pułku piechoty dowodził wówczas kpt. Wilhelm Zwonarz, który pod koniec tego miesiąca był tymczasowym komendantem tzw. 10 pułku piechoty „Dzieci Przemyskich”[8][9]. W dniu 30 listopada cieszący się szacunkiem podkomendnych por. Kazubski został odwołany ze stanowiska dowódcy pułku, a nowym dowódcą został tego dnia ppłk Adam Jaroszewski[10].

Część pułku walczyła o otwarcie drogi do broniącego się Lwowa w Grupie ppłk Tokarzewskiego-Karaszewicza, zaś pozostali toczyli walki w rejonie Niżankowic, Siedlisk i Medyki, a także Chyrowa. Pułk zdobył Stodółki, Uherce Niezabitowskie, Czerlany i Lubień Wielki. Utrzymał też Gródek Jagielloński oraz obronił przed wojskiem ukraińskim połączenie kolejowe Lwów–Przemyśl.

25 lutego 1919 roku dokonano zmiany nazwy pułku – odtąd nosił nazwę 37 pułku piechoty. Wiosną 1919 roku pułk zdobył Sambor i Drohobycz. Brał też udział w zdobyciu miasta Stanisławów. Od 13 do 16 czerwca 1919 pułk bronił przepraw nad rzeką Dniestr.

Od 28 czerwca brał udział w walkach nad rzeką Zbrucz, a w lipcu 1919 przerzucony został na front wołyński, gdzie toczył walki z oddziałami ukraińskimi. Od 5 sierpnia pełnił rolę zabezpieczającą. 3 kwietnia 1920 dowódcą 37 pułku piechoty został mjr Józef Kuś.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Łęczycy[11].

Obsada personalna pułku w 1920[12]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
Dowódca ppłk Michał Remizowski
Adiutant por, Alfred Łuczyński
Oficer wywiadowczy ppor. Eugeniusz Fieldorf
Oficer broni ppor. Ludwik Sklenarz
Oficer łączności ppor. Bronisław Sitarski
Oficer prowiantowy ppor. Adolf Kozubal
Lekarz por. lek. dr Mieczysław Henoch
Kapelan ks. Tadeusz Borzęcki
Dowódca taborów por. Marian Bukowski
Dowódca kompanii szturmowej ppor. Otton Jiruszka
Dowódca I batalionu kpt. Franciszek Gwizdak
Adiutant por. Franciszek Kielar
Lekarz ppor. lek. dr Józef Eisenbruch
Dowódca 1 kompanii por. Jan Wójciak (zginął 9 IX)
Dowódca plutonu ppor. Bronisław Nowakowski
Dowódca 2 kompanii por. Aram Mantel
Dowódca 3 kompanii por. Józef Markiel (z 7 IX)
Dowódca plutonu ppor. Zachariasz Rucker
Dowódca plutonu ppor. Kazimierz Wacławski
Dowódca 4 kompanii por. Roman Szlapa
Dowódca plutonu ppor. Roman Wojnar
Dowódca 1 kompanii km ppor. Antoni Kulesza
Dowódca plutonu ppor. Jan Koszykiewicz
Dowódca II batalionu por. Marian Żelnio
Nast. kpt. Michał Drzystek
Adiutant ppor. Michał Maćkowiak
Oficer gospodarczy ppor. Władysław Maryniak
Oficer prowiantowy ppor. Rudolf Linscheid
Lekarz por. lek. dr Jan Czernik
Dowódca 5 kompanii ppor. Wojciech Gil
Dowódca 6 kompanii por. Michał Ciesielski
Dowódca plutonu ppor. Bernard Tepper
Dowódca 7 kompanii por. Beniamin Kotarba
Dowódca plutonu por. Filip Feli
Dowódca 8 kompanii por. Jerzy Tramer
Dowódca plutonu ppor. Bogusław Bilik (z. 10 IX)
Dowódca 2 kompanii km ppor. Alfred Rycerz
Dowódca plutonu ppor. Franciszek Gęsior
Dowódca III batalionu mjr Józef Kuś
Adiutant por. Mieczysław Kowalski
Oficer prowiantowy ppor. Władysław Rogalski
Lekarz ppor. san. Stanisław Komarnicki
Dowódca 9 kompanii ppor. Roman Leeg (z.7 IX)
Dowódca plutonu ppor. Karol Rydel
Dowódca 10 kompanii ppor. Jan Dyszkiewicz
Dowódca plutonu ppor. Tadeusz Szymański
Dowódca 11 kompanii por. Stanisław Kukla
Dowódca 12 kompanii ppor. Jan Szymański
Dowódca 3 kompanii km por. Mieczysław Jus
Oficer pułku pchor, Józef Cajgier (z. 12 IX)

Udział w wojnie polsko-bolszewickiej

[edytuj | edytuj kod]

Pułk znalazł się w składzie 4 Dywizji Piechoty, która miała za zadanie zająć w czasie ofensywy polskiej miasto Korosteń. 37 pp zajął węzeł kolejowy i inne wyznaczone tereny, a następnie umocnił się pozostając w odwodzie swej dywizji do czasu zajęcia Kijowa.

W związku z kontrofensywą sowiecką I i III batalion 21 maja 1920 wyruszyły nad Berezynę, gdzie powstrzymywały ataki Sowietów w kierunku na Mińsk. W bitwach pod Borowiną i Żukowcem (26 maja 1920) pułk zadał napastnikom poważne straty. Nad Berezyną pułk walczył do 7 czerwca 1920 tocząc bitwy pod Murawą, Czerniewiczami i pod Wielkim Stachowem (3 czerwca 1920). Spod Wielkiego Stachowa przez Zamosze, Zawidne i Mińsk pułk pomaszerował do stacji Grodzianki. Tydzień później przetransportowany został na stację Ratmirowicze i podporządkowany dowódcy 14 Dywizji Piechoty Wielkopolskiej, w składzie której miał wziąć udział w natarciu na przedpolu Bobrujska. Do zaplanowanego działania nie doszło na skutek przerwania frontu przez bolszewików. Odwrót rozpoczął się 7 lipca 1920.

Część oddziałów wycofywało się do miejscowości Miratycze przez Mińsk i Niemen. I i III batalion po próbie zdobycia Słonimia wycofały się na zachód w ramach 4 DP. III batalion pod dowództwem kpt. Mieczysława Jusa zdobył Kamieniec Litewski[13], a następnie po ciężkich walkach pod wsią Wierzchy przedarł się do wsi Stawy w pobliżu Bugu, gdzie połączył się z I batalionem. Bataliony te wkrótce ponownie rozdzieliły się: I batalion trafił do VIII Brygady Piechoty, a III do odwodu II Brygady Jazdy. 4 sierpnia 1920 pułk odniósł sukcesy w czasie próby – podjętej przez 4 Armię – wyrzucenia bolszewików za Bug. Pułk wycofano w rejon miasta Siedlce.

II batalion por. Beniamina Kotarby z kompanią techniczną pozostawał poza pułkiem od 21 maja 1920. Na początku obsadził Korosteń, a po otrzymaniu rozkazu wycofał się do Koziatyna. Następnie po przegrupowaniu brał udział w nieudanym ostatecznie, choć z początku obiecującym, ataku na Korzec.

Pod naciskiem Sowietów, a w szczególności konnicy Budionnego 3 i 6 DP rozpoczęły odwrót na zachód. II batalion, stanowiąc straż tylną, został okrążony i zniszczony przez kawalerię sowiecką. Poległo i dostało się do niewoli 10 oficerów i 374 szeregowych. 22 lipca 1920 resztki II batalionu dotarły do Siedlec, gdzie dowództwo objął ppłk Michał Remizowski, a następnie do Łęczycy i Kutna[14]. Tam został odtworzony. 13 sierpnia 1920 batalion stawił się w Górze Kalwarii, gdzie stacjonowały już bataliony I i III.

W Pilawie pułk otrzymał wzmocnienie w postaci jednej kompanii marszowej- Harcerskiej Kompanii Szturmowej 37 pułku piechoty Ziemi Łęczyckiej- złożonej głównie z ochotników (uczniów I Liceum Ogólnokształcącego im. Gen. J.H. Dąbrowskiego i harcerzy z I Kutnowskiej Drużyny Wędrowniczej im. T. Rejtana) z Kutna, Mieczysławowa i Łęczycy. W tym czasie pułk skutecznie bronił dostępu do przeprawy mostowej w Górze Kalwarii. W walkach tych wzięli udział też młodzi żołnierze z ochotniczej kompanii. 19 sierpnia 1920 żołnierze 37 pułku piechoty przerzuceni zostali koleją w rejon Płońska, gdzie wzięli udział w zwycięskiej bitwie pod Baboszowem. Szczególnym męstwem odznaczyła się tam kompania ochotnicza.

W czasie, kiedy Bitwa Warszawska zakończyła się pełnym zwycięstwem i armie polskie przeszły do pościgu za wrogiem, na froncie południowym pod Lwowem toczyły się nadal ciężkie walki. W celu powstrzymania ewentualnej ofensywy wojsk sowieckich przerzucono w ten rejon 4 Dywizję Piechoty, a w jej składzie pułk, który został skierowany do Chodorowa. 7 września 1920 pułk stacza ciężkie walki z oddziałami sowieckimi zagrażającymi linii kolejowej Lwów – Chodorów. Zdobył kolejno: Knihynicze, Nowosielce, Okrześnice. Nazajutrz przystępuje do forsowania rzeki Stryj, z zamiarem zajęcia miejscowości Rohatyn, co nastąpiło 9 września 1920.

 Osobny artykuł: bitwa pod Rohatynem.

Pamięć tych walk, w których po raz pierwszy w czasie wojny polsko-bolszewickiej wzięły udział wszystkie bataliony razem, pułk uwiecznił obierając datę 9 września za dzień święta pułkowego. Jeszcze przez kolejne dni broni Rohatyna przed kontratakami oddziałów sowieckich. Pułk, uzupełniony trzema kompaniami marszowymi w dniu 13 września, w składzie 4 Dywizji Piechoty, w pościgu za nieprzyjacielem doszedł do Wiśniowca, by 25 września, transportem kolejowym, przebazować się do Grodna jako odwód naczelnego dowództwa. Skierowany przez 2 Dywizję Piechoty Legionów, w dniu 12 listopada pułk przez Grodno i Łomżę odszedł do Ostrołęki, gdzie do 28 kwietnia 1921 pełnił służbę graniczną, po czym wrócił do Kutna i Łęczycy.

Mapy walk pułku

[edytuj | edytuj kod]

Kawalerowie Orderu Virtuti Militari

[edytuj | edytuj kod]
Order Virtuti Militari
Order Virtuti Militari
Żołnierze 37 pułku piechoty odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918–1921[15][16][17]
sierż. Marian Danielewicz sierż. Henryk Daszkowski[18] por. Franciszek Dudziński
ś.p. płk Adam Jaroszewski (8022) sierż. Karol Jelonek kpt. Mieczysław Jus
sierż. Roch Konarski ś.p. por. Józef Kowalski (8023) ppor. Antoni Kulesza
por. Stanisław Kukla plut. Wincenty Landa ś.p. por. Józef Markiel (8024)
ppor. Władysław Nosowicz por. Bolesław Pędzikiewicz (4504) por. Władysław Pokorny
ppłk Michał Remizowski ś.p. ppor. Kazimierz Schaller (8026) plut. Jan Siusta
sierż. Tomasz Smyczyński por. Bolesław Feliks Stachoń kpt. Władysław Starzecki
por. Roman Szłapa st. sierż. Ludwik Szuba por. Jerzy Tramer
por. Czesław Wawrosz ś.p. chor. Kazimierz Winiarski[19] (8027) plut. Jan Wójcik
ś.p. por. Jan Wójciak[20][21] (8028)

Pułk w okresie pokoju

[edytuj | edytuj kod]
Kompania honorowa z nowym sztandarem oraz po prawej ze sztandarem Harcerskiej Kompanii Szturmowej 37 Pułku Piechoty
Dziedziniec pułku w latach 30. XX w
Budynki byłych koszar 37 Pułku Piechoty w Kutnie[a]

Dowództwo i sztab pułku, oraz bataliony I i II zostały rozlokowane na terenie Okręgu Korpusu Nr IV[22] w Kutnie, w koszarach po byłym rosyjskim 4 pułku strzelców, III batalion został zakwaterowany w Łęczycy w budynku poklasztornym. Koszary były ciasne, brakowało wielu podstawowych sprzętów, koszary nie były skanalizowane, nie było placu ćwiczeń, stosownych magazynów a strzelnica miała długość zaledwie 100 m. Pod koniec 1921 zmienił się dotychczasowy przydział pułku. Został on włączony do 26 Dywizji Piechoty (wraz z 10 pułkiem piechoty, 18 pułkiem piechoty i 26 pułkiem artylerii lekkiej). Ten przydział pozostał aktualny do wybuchu drugiej wojny światowej. Wśród przychodzących corocznie rekrutów znajdował się spory odsetek analfabetów, dla których zorganizowano szkołę prowadzoną przez oficerów i podoficerów zawodowych. Święto pułku początkowo obchodzono 9 września, na pamiątkę zwycięstwa pod Rohatyniem, zaś od 1934 – 26 maja, w rocznicę innej zwycięskiej bitwy stoczonej w 1920 pod Żukowcem.

W związku z napiętą sytuacją społeczną, w okresie od października do grudnia 1923, pułk przebywał w Warszawie (stacjonując na Powązkach w dawnych magazynach rosyjskich), pełniąc służbę wartowniczą.

Bardzo istotnym wydarzeniem w dziejach pułku był udział w przewrocie majowym Marszałka Józefa Piłsudskiego. Większość pułku dowodzonego przez płk SG Władysława Bortnowskiego opowiedziała się zdecydowanie po stronie Marszałka. 13 maja 1926 w godzinach popołudniowych bataliony I i II, transportem kolejowym, przybyły do Warszawy i wzięły udział w walkach z wojskami rządowymi, w rejonie Mokotowa i w centrum miasta. W czasie transportu do stolicy oraz w rejonie wyładowania pododdziały były bombardowane przez lotnictwo. W czasie walk zginęło 9 żołnierzy: sierż. Michał Łuc, kpr. Jan Iwan, st. szer. Jan Moskaluk, st. szer. Wacław Złotowski, szeregowi Józef Cholewa, Lajzer Gutenberg, Leon Siermiński, Wilhelm Tom i Szurek Kalman. Rannych zostało 32 żołnierzy.

Kolejne znaczące wydarzenie, w dziejach pokojowej służby pułku, to akcja pacyfikacyjna na terenie Małopolski Wschodniej w okresie od 16 września do 30 listopada 1930. Pododdziały skierowane do tych działań były w znacznej części dowodzone przez oficerów i podoficerów pochodzenia ukraińskiego a ok. 30% szeregowych było również tej narodowości. Akcja miała miejsce w rejonie: Bolechów, Kołomyja, Dolina, Stryj, Bolesław.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 37 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych[23]. Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu (Batalionu „Wołożyn”) Korpusu Ochrony Pogranicza[24].

Minister Spraw Wojskowych rozkazem z 12 kwietnia 1937 nadał pułkowi, na wniosek jego dowództwa, „szefostwo honorowe” księcia Józefa Poniatowskiego i zezwolił na noszenie przez żołnierzy, na patkach, herbu Ziemi Łęczyckiej, a na naramiennikach inicjałów „JP”. Dotychczasowa nazwa -37 pułk piechoty Ziemi Łęczyckiej, zastąpiona została nową – 37 Łęczycki Pułk Piechoty im. księcia Józefa Poniatowskiego. Na odznace pułkowej umieszczono koronę książęcą (mitrę).

Od października do końca listopada 1938 pułk przebywał w Karpatach, w rejonie miejscowości Nadwórna i Delatyń, w związku z rozbiorem Czechosłowacji na mocy układu monachijskiego.

Społeczeństwo kutnowskie i łęczyckie dawało liczne dowody uznania i szacunku dla tradycji i dokonań pułku – fundując sztandary, tablice pamiątkowe[b][c] i inne.

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[25][d]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo
dowódca pułku ppłk dypl. Roman Umiastowski
I zastępca dowódcy ppłk Stanisław Ignacy Kurcz
adiutant por. Zygmunt Klekowicki
starszy lekarz ppłk dr Józef Michał Kuś
młodszy lekarz vacat
w dyspozycji dowódcy mjr kontr. Józef Mandzenko
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) mjr Jan Władysław Smoter
oficer mobilizacyjny kpt. adm. (piech.) Stanisław Skierski
zastępca oficera mobilizacyjnego kpt. int. Teodor Dziedzic
oficer administracyjno-materiałowy por. adm. (piech.) Kazimierz Blajer
oficer gospodarczy kpt. int. Jakub Król
oficer żywnościowy por Jan Strzelecki
oficer taborowy[e] por. tab. Jan Wojtal
kapelmistrz por. adm. (kapelm.) Eugeniusz Wiltos
dowódca plutonu łączności por Julian Henryk Dzięciołowski
dowódca plutonu pionierów por Stanisław Synoradzki
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. art. Piotr Kamiński
dowódca plutonu ppanc. por. Stanisław Kaczor
dowódca oddziału zwiadu ppor. Damian Edward Silski
I batalion
dowódca batalionu mjr Stanisław Molenda
dowódca 1 kompanii por. kontr. Antoni Sawczenko
dowódca plutonu ppor. Stanisław Janusz Purr
dowódca 2 kompanii kpt. Leon Owadiuk
dowódca plutonu ppor. Eugeniusz Bronisław Iwański
dowódca plutonu ppor. Rudolf Józef König
dowódca 3 kompanii por. Jerzy Grabski
dowódca plutonu ppor. Jan Józef Urbański
dowódca 1 kompanii km kpt. Witold Marian Jachimowicz
dowódca plutonu ppor. Franciszek Kuncyusz
II batalion
dowódca batalionu vacat
dowódca 4 kompanii kpt. Henryk Leon Machnowski
dowódca plutonu ppor. Leopold Jan Karol Manz
dowódca 5 kompanii kpt. Brunon Kaliński
dowódca plutonu por. Wiktor Mikiszko
dowódca plutonu por. Stanisław Bronisław Sabor
dowódca plutonu ppor. Albin Mrall
dowódca 6 kompanii kpt. Zygmunt Gajewski
dowódca plutonu por. Edward Mataczyński
dowódca plutonu ppor. Władysław Olkowski
dowódca 2 kompanii km p.o. por. Marian Sroka
dowódca plutonu ppor. Jerzy Krünes
III batalion
dowódca batalionu mjr Henryk Tomasz Reymann
dowódca 7 kompanii kpt. Mieczysław Bobrownicki-Libchen
dowódca plutonu por. Stefan Szczepan Jerzy Miller
dowódca 8 kompanii por. Wacław Kieża
dowódca plutonu ppor. Roman Jan Mazur
dowódca 9 kompanii kpt. Mieczysław Antoni Roszkiewicz
dowódca plutonu ppor. Eugeniusz Jaworski
dowódca plutonu ppor. Teodor Szwacki
dowódca 3 kompanii km kpt. Józef Kozieł
dowódca plutonu ppor. Adam Tadeusz Podolak
na kursie kpt. Józef II Tenerowicz
por. Władysław Kozal
37 obwód przysposobienia wojskowego „Kutno”
kmdt obwodowy PW mjr piech. Józef Kazimierz Skwarnicki
kmdt powiatowy PW Kutno por. kontr. piech. Jerzy Gajewski
kmdt powiatowy PW Łęczyca kpt. piech. Stanisław Stefaniak

Udział w kampanii wrześniowej 1939

[edytuj | edytuj kod]
Tereny walk Pułku w 1939 r
Cmentarz w Młodzieszynie – groby żołnierzy poległych w bitwie nad Bzurą we wrześniu 1939 (czerwony znicz na grobie por. Stanisława Synoradzkiego)

23 marca 1939 pułk zmobilizowany został w alarmie i cztery dni później przewieziony do miejscowości Damasławek w Wielkopolsce. Z Damasławka dwa bataliony udały się do Wągrowca, a jeden do Żnina. Żołnierze przechodzili intensywne szkolenie. Z początkiem lipca bataliony otrzymały rozkaz przystąpienia do budowy umocnień polowych na odcinku około 30 km, na południe i północ od Wągrowca oraz od miejscowości Łęgowo przez Cekanowo, Przysiekę do miejscowości Skoki.

W pierwszej połowie sierpnia dowódca pułku otrzymał rozkaz wycofania się na linię Jezioro Żnińskie DużeJezioro Żnińskie Małe, gdzie miała przebiegać główna linia obrony, budowane wcześniej umocnienia potraktowano jako czołowe pozycje wstrzymujące. 31 sierpnia[f] pułk zajął pozycje obronne wzdłuż granicy i nie atakowany pozostał na nich do 3 września. Tego dnia wieczorem, wykonując rozkazy dowództwa 26 Dywizji Piechoty, działającej już w strukturach Armii „Pomorze”, rozpoczął odwrót. Bataliony pułku skierowały się w kierunku Inowrocławia i dalej Lubienia, okolic Kutna, Żychlina i 13 września dotarły nad Bzurę, kilka kilometrów na wschód od Łowicza. Do tego czasu jednostka nie brała czynnego udziału w walce. I batalion stanął w rejonie Gągolina Północnego, pozostałe pod Emilianowem.

Rankiem 14 września jednostka wzięła udział w natarciu w składzie Grupy Operacyjnej „Wschód” gen. Mikołaja Bołtucia. Pułk nacierał, przy wsparciu 26 pułku artylerii lekkiej, na lewym skrzydle zgrupowania uderzeniowego Armii Pomorze. Po przekroczeniu drogi WarszawaPoznań oddziały sforsowały Bzurę i atakowały na kierunku KarolewJasionnaSierzchów. Nad polem walki dominował niszczący ogień artylerii niemieckiej. Pododdziały podeszły pod miejscowość Bolimów, jednak wykonując rozkaz dowódcy dywizji atak przerwano i rozpoczęto wycofywanie jednostek pod Gągolin. W ataku tym pułk stracił niemal 50% swojego stanu osobowego – poległych, rannych i wziętych do niewoli.

15 września stanowiska obronne pułku biegły wzdłuż Bzury, broniąc dostępu do miejscowości Kompina – Patoki, a za tą linią do Kozłowa Szlacheckiego i Gągolina Południowego. Pułk toczył walki, ze zmiennym szczęściem przez cały dzień. Na 16 września zaplanowano ponowne natarcie na Bzurę. Oddziały uderzyły w kierunku na Kozłów Szlachecki, całodzienny bój nie zmienił sytuacji na tym odcinku. Była to ostatnia walka w rejonie Gągolina. Po dwudniowych walkach, w których Niemcy nie byli w stanie przełamać oporu, pułk praktycznie „zredukowany” do siły batalionu, na rozkaz dowództwa, odszedł w kierunku północnym w rejon: OsiekIłówBudy StareMłodzieszynJustynów. Wieczorem tego samego dnia, na skraju lasu Budy Stare w rejonie Leontynowa, odpierał natarcie niemieckiej piechoty wspartej czołgami i samochodami pancernymi.

W wyniku ciągłych walk i poniesionych strat 18 września jednostka uległa praktycznie rozsypce. Pojedyncze grupy żołnierzy usiłowały jeszcze podejmować walkę. W nocy z 18 na 19 września resztki pułku sforsowały Bzurę na południe od Kamiona Małego[g], kierując się do Puszczy Kampinoskiej, by podążyć na odsiecz Warszawie. Dotarły do stolicy 21 września. Po kampanii wrześniowej pułk nie został odtworzony.

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[29]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko Uwagi
Dowództwo i organa kwatermistrzowskie jednostek pozabatalionowych
dowódca pułku ppłk Stanisław Ignacy Kurcz
I adiutant kpt. Zygmunt Gajewski †16 IX pod Gągolinem[30]
II adiutant ppor. rez. Zbigniew Ubysz
oficer informacyjny ppor. rez. Feliks Górkiewicz
oficer łączności kpt. Brunon Kaliński
kwatermistrz kpt. Leon Owadiuk[h]
oficer płatnik ppor. rez. Władysław Wiśniewski
oficer żywnościowy ppor. rez. Czesław Motylewski
naczelny lekarz kpt. lek. Zenon Deka
kapelan kpl. rez. ks. Henryk Denis
dowódca kompanii gospodarczej por. rez. Władysław Kossobudzki
I batalion
dowódca I batalionu mjr Henryk Tomasz Reymann
adiutant batalionu ppor. rez. Mieczysław Danielewski
dowódca 1 kompanii strzeleckiej por. rez. Mgr Mieczysław Frątczak
dowódca I plutonu ppor. Konstanty Górski †16 IX 1939 Gągolin Południowy[31]
dowódca 2 kompanii strzeleckiej ppor. Eugeniusz Bronisław Iwański
dowódca 3 kompanii strzeleckiej ppor. rez. Jan Bryniczka
dowódca 1 kompanii ckm ppor. Franciszek Kuncyusz
II batalion
dowódca II batalionu mjr Stanisław Molenda †18 IX nad Bzurą[30]
adiutant batalionu por. rez. Wiktor Józef Niedziałkowski
dowódca 4 kompanii strzeleckiej ppor. Albin Mrall
dowódca 5 kompanii strzeleckiej por. rez. Władysław Pawlak
dowódca 6 kompanii strzeleckiej ppor. Leopold Jan Karol Manz
dowódca 2 kompanii ckm por. Marian Sroka
III batalion
dowódca III batalionu mjr Wilhelm Jan Fedorko
adiutant batalionu ppor. Jerzy Kriines
dowódca 7 kompanii strzeleckiej por. Stefan Szczepan Jerzy Miller
dowódca 8 kompanii strzeleckiej por. Teodor Szwacki
dowódca 9 kompanii strzeleckiej por. Julian Henryk Dzięciołowski
dowódca 3 kompanii ckm kpt. Józef Kozieł
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii przeciwpancernej kpt. Witold Marian Jachimowicz
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. art. Piotr Kamiński
dowódca kompanii zwiadowców por. Stanisław Bronisław Sabor
ppor. Damian Solski
dowódca plutonu pionierów por. Stanisław Synoradzki †17 IX w Budy Stare[30]
dowódca plutonu przeciwgazowego por. Stanisław Kaczor

Symbole pułkowe

[edytuj | edytuj kod]
Żołnierz 37 pułku ze sztandarem

Sztandary

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Staraniem mieszkańców ziemi łęczyckiej powstał „komitet chorągwiany”, który uzyskał zezwolenie na nazwanie pułku 37 pułkiem piechoty Ziemi Łęczyckiej i ufundował chorągiew. Uroczystość wręczenia odbyła się 23 maja 1920. Ponieważ w tym czasie pułk przebywał „w polu” chorągiew, z rąk ministra spraw wojskowych, gen. Józefa Leśniewskiego odebrała delegacja oficerów, podoficerów i szeregowych. Do czasu powrotu pułku z wojny była ona przechowywana w dowództwie batalionu zapasowego. W 1921 roku, w dniu święta pułkowego, chorągiew została udekorowana odznaką ufundowaną przez obywateli Kutna i kutnowski Oddział Czerwonego Krzyża w postaci srebrnego pierścienia z herbem Kutna i odpowiednim napisem[32]. W lipcu 1933 została przekazana do Muzeum Wojska Polskiego[33].

26 czerwca 1933 roku na boisku sportowym „Piaski” w Kutnie Prezydent RP Ignacy Mościcki wręczył pułkowi nową chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo ziemi łęczyckiej. Rodzicami chrzestnymi chorągwi byli: wojewoda łódzki Aleksander Hauke-Nowak i p. Maria Pajdakowa, żona starosty łęczyckiego dr Zygmunta Pajdaka[34]. Od 28 stycznia 1938 roku chorągiew pułkowa zaczęła być oficjalnie nazywana sztandarem[35]. W czasie Bitwy nad Bzurą, koło Iłowa sztandar został oddany na przechowanie miejscowemu rolnikowi i od tamtej pory ślad po nim zaginął.

Odznaka pamiątkowa

[edytuj | edytuj kod]

22 grudnia 1928 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 37 pułku piechoty[36]. Odznaka o wymiarach 43x43 mm ma kształt krzyża Orderu Virtuti Militari, którego ramiona emaliowane są w kolorze granatowym. Na krzyż nałożona jest tarcza herbowa Ziemi Łęczyckiej, na której wpisano inicjały „ZŁ”. Tarcza zwieńczona jest koroną. Na ramionach krzyża wpisano numer pułku i inicjały pułku „37 PP” oraz datę jego powstania „3 XI 1918”. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym i złoconym, emaliowana. Wykonawcami odznak byli: Paweł Bobkowicz i Bronisław Grabski, obaj z Łodzi[37]. Podczas święta pułkowego 9 września 1931 odznaką pułkową wyróżniono oficerów oraz jednostki braterskie: 10 pułk piechoty, 18 pułk piechoty, 4 pułk artylerii polowej, 26 pułk artylerii polowej[38].

Żołnierze pułku

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie 37 Łęczyckiego Pułku Piechoty.
Dowódcy pułku[39][i]
Stanisław Synoradzki – dowódca plutonu pionierów[41]
Zastępcy dowódcy pułku[j]
II zastępca(kwatermistrz)
  • mjr Jan Władysław Smoter

Żołnierze 37 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

[edytuj | edytuj kod]

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[48] oraz Muzeum Katyńskie[49][l][m].

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Bejgier Jan ppor. rez. nauczyciel szkoła w Pilichówku Katyń
Bigoszewski Mieczysław ppor. rez. prawnik Katyń
Feliga Kazimierz ppor. rez. nauczyciel szkoła w Ciachcinie Katyń
Jankowski Piotr ppor. rez. nauczyciel szkoła nr 17 Łódź Katyń
Kodymowski Stanisław ppor. rez. nauczyciel szkoła w Krośniewicach Katyń
Landsberg Jakub ppor. rez. lekarz Katyń
Mikurda Wiktor ppor. rez. technik mechanik Katyń
Okoński Stanisław ppor. rez. urzędnik Urząd Pocztowy w Sulejowie Katyń
Orłowski Roman ppor. rez. nauczyciel kier. szkoły w Chojnicach Katyń
Orzechowski Teodor ppor. rez. Katyń
Pawłowski Edmund ppor. rez. nauczyciel szkoła w Lućmierzu Katyń
Zapłata Czesław ppor. rez. technik rolnictwa folwark Świerczyn Katyń
Zwierzchowski Roman ppor. rez. nauczyciel szkoła w Strachnowie Katyń
Bednarek Henryk ppor. rez. technik mechanik Elektrobudowa SA w Łodzi Charków
Fidala Jerzy por. rez. Charków
Jędrzejczak Roman ppor. rez. technik PKP w Poznaniu Charków
Komicz Józef por. rez. technik rolnictwa ziemianin Charków
Kozłowski Tadeusz ppor. rez. nauczyciel szkoła powszechna Charków
Kuś Józef[52] ppłk dr med. żołnierz zawodowy starszy lekarz 37 pp Charków
Pakulski Wacław ppor. rez. nauczyciel szkoła w Bodzanowie Charków
Skibiński Marian ppor. rez. kupiec Charków

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
  1. Po wojnie stacjonowała w nich jednostka radziecka, potem zajmowały je Zakłady Podzespołów Radiowych „MIFLEX”
  2. Według Eugeniusz Walczaka i Andrzeja Urbaniaka, autorów opracowań monograficznych pułku, umieszczono tablice w Szkole Rolniczej w Mieczysławowie oraz na murze kościoła farnego w Łęczycy (Powiatowe Życie Kutna nr 13/67 z 21.06.2001), tworząc Towarzystwo Przyjaciół 37 pp fundując, dla ubarwienia oprawy uroczystości pułkowych, komplet mundurów historycznych nawiązujących do tradycji 4 Pułku Strzelców Pieszych, nadając imię pułku okolicznym szkołom
  3. Według Eugeniusz Walczaka i Andrzeja Urbaniaka, imię pułku nadano Publicznej Szkole Powszechnej III stopnia w Pleckiej Dąbrowie (Powiatowe Życie Kutna nr 13/67 z 21.06.2001).
  4. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[26].
  5. Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
  6. „28 sierpnia ppor. Feliks Michalski, pełniący służbę oficera inspekcyjnego 37 pułku, otrzymał zaszyfrowaną depeszę , nadaną przez radio ze sztabu dywizji „Tamiza”. Treść depeszy brzmiała: „Rozkaz nr 228, wykonać”. ...Trzydziestego pierwszego sierpnia ... alarm bojowy poderwał bataliony, które po raz wtóry i ostateczny zajęły stanowiska obronne” – [27].
  7. W forsowaniu Bzury w tym miejscu brał udział gen. Grzmot-Skotnicki[28].
  8. Leon Owadiuk urodził się 10 listopada 1900 roku w Skale Podolskiej. W 1928 roku pełnił służbę w KOP. W czasie kampanii wrześniowej dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w Oflagu II A Prenzlau, a następnie w Oflagu II E Neubrandenburg. W 1938 roku został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi[31]
  9. Dowódca pułku kierował osobiście szkoleniem oficerów i był odpowiedzialny za gotowość bojową, całokształt wyszkolenia, służbę gospodarczą i wewnętrzną pułku[40].
  10. 13 czerwca 1922 roku Minister Spraw Wojskowych zniósł dotychczasowe stanowisko referenta wyszkolenia pułku piechoty i ustanowił etatowe stanowisko zastępcy dowódcy pułku zaszeregowanego do stopnia podpułkownika, wyznaczanego przez Ministra Spraw Wojskowych. Zakres działania zastępcy dowódcy określał dowódca pułku, przed którym był on całkowicie odpowiedzialny[42]. W 1938 roku zmieniona została nazwa stanowiska na „I zastępca dowódcy”. W organizacji wojennej pułku nie było stanowiska zastępcy dowódcy.
  11. Stanisław Trzebunia urodził się 19 sierpnia 1888 roku w Zakopanem. Zmarł w 1960 roku w Warszawie. Pochowany na Starych Powązkach. Kawaler Virtuti Militari [1].
  12. Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[50].
  13. Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[51].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 73.
  2. Kozubal 1929 ↓, s. 3.
  3. Jednodniówka 37 P. P. 1929 ↓, s. 8, 9.
  4. Zieliński 1934 ↓, s. 14-15.
  5. Jednodniówka 37 P. P. 1929 ↓, s. 12.
  6. Zieliński 1934 ↓, s. 15.
  7. Jednodniówka 37 P. P. 1929 ↓, s. 13.
  8. Kronika. Odezwa. „Ziemia Przemyska”. Nr 16, s. 2, 23 listopada 1928. 
  9. Kozubal 1929 ↓, s. 5.
  10. Jednodniówka 37 P. P. 1929 ↓, s. 15.
  11. Odziemkowski 2010 ↓, s. 226.
  12. Tuliński 2020 ↓, s. 834.
  13. Jus Mieczysław. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.482.1-26 [on-line]. wbh.wp.mil.pl. s. 6. [dostęp 2023-04-07].
  14. Kozubal 1929 ↓, s. 22.
  15. Kozubal 1929 ↓, s. 26.
  16. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 23 kwietnia 1921 roku, s. 810-811.
  17. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 27 z 19 sierpnia 1922 roku, s. 616, 617.
  18. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 81 z 22 sierpnia 1924, s. 462, sprostowano nazwisko z „Paszkowski” na „Daszkowski”.
  19. Lista strat 1934 ↓, s. 971. Figuruje pod pozycją 43268, jako podoficer 10 pułku piechoty poległy 17 lutego 1919 roku w m. Porzecze Janowskie.
  20. Lista strat 1934 ↓, s. 999.
  21. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 31 stycznia 1920 roku, s. 26.
  22. Almanach 1923 ↓, s. 51.
  23. Jagiełło 2007 ↓, s. 63-65.
  24. Jagiełło 2007 ↓, s. 64.
  25. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 592-593 i 675.
  26. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  27. Kukuła 1977 ↓, s. 28.
  28. Kukuła 1977 ↓, s. 222.
  29. Paradowski, Wojewoda 2018 ↓, s. 92.
  30. a b c Kukuła 1977 ↓, s. 254
  31. a b Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2024-06-21].
  32. Kozubal 1929 ↓, s. 22-23.
  33. Satora 1990 ↓, s. 82.
  34. P. Prezydent Rzeczypospolitej w Kutnie na święcie 37 p. s. k.. „Polska Zbrojna”. 175, s. 2, 1933-06-26. Warszawa. 
  35. Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 listopada 1937 r. o znakach wojska i marynarki wojennej w: Dz.U. z 1938 r. nr 5, poz. 32.
  36. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 36 z 22 grudnia 1928 roku, poz. 394.
  37. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 73-75.
  38. Święto 37 P. P. Ziemi Łęczyckiej w Kutnie. „Wiarus”. Nr 40, s. 863, 4 października 1931. Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy. 
  39. Prugar-Ketling (red.) 1992 ↓, metryka.
  40. Almanach 1923 ↓, s. 49.
  41. Mundur oficera – Na lewej kieszeni: odznaka oficerska 37 pp, pod nią absolwencka Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowi – Komorowo; Na prawej kieszeni: Odznaka Komendancka Przysposobienia Wojskowego.
  42. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 24 z 13 czerwca 1922 roku, poz. 357.
  43. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 22 z 22 lipca 1922 roku, s. 543.
  44. a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 31 marca 1930 roku, s. 103.
  45. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 234.
  46. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 409, we wrześniu 1932 roku został zatwierdzony na stanowisku komendanta PKU Jarosław.
  47. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 232.
  48. Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
  49. Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
  50. Rocznik oficerski 1939 ↓.
  51. Wyrwa 2015 ↓.
  52. Księgi Cmentarne – wpis 6081.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]