de

Niet te verwarren met: De

Nederlands

Uitspraak

Geluid: de (hulp, bestand)
IPA: / də / (1 lettergreep)

Woordherkomst en -opbouw

[A] in de betekenis van ‘lidwoord’ voor het eerst aangetroffen in 1100 ^[1]

afkomstig van:

Middelnederlands: die

Oudnederlands: thie, thia

Germaans: *sa

Indo-Europees: *só

Verwant in Germaans:

West: Engels: the, that, those (Angelsaksisch: sē), Duits: der, (Oudhoogduits: dēr), Fries: de, dy (Oudfries: thī)

Noord: Zweeds/Deens/Noors: den, det, de (Nynorsk: det, dei, Oudnoords: sá), IJslands: sá, Faeröers: tann, tað, sá

Oost: Gotisch: sa

[B]: van Frans de vz
[C]: van Portugees de vz
[D]: van Latijn de vz

Lidwoord

[A] de

voorafgaand aan een zelfstandig naamwoord om aan te geven dat het niet om een willekeurig persoon of ding gaat, maar dat duidelijk is om wie of wat het specifiek gaat
- Een hond is vaak lief, maar de hond van mijn oom is vals.
(formeel) voorafgaand aan een zelfstandig naamwoord om aan te geven dat het om de hele categorie gaat
- De hond is een dier met een staart.
voorafgaand aan een bijvoeglijke naamwoord of rangtelwoord als dit zelfstandig gebruikt wordt
- Van die honden is de tweede van links vals, maar de zwarte is heel lief.
per (bij prijzen)
- Deze stof kost zes euro de meter.

Opmerkingen

Omdat de net als het wordt gebruikt als het om een specifiek geval gaat, wordt het een bepaald lidwoord genoemd, in tegenstelling tot een dat een willekeurig geval aanduidt en onbepaald lidwoord heet. Maar als het bepaald lidwoord wordt gebruikt voor een generieke aanduiding van de hele categorie kan de betekenis dicht bij die van het onbepaald lidwoord liggen (vergelijk 2. met "Een hond is een dier met een staart"). Voor onzijdige bepaalde zelfstandige naamwoorden in het enkelvoud wordt geen de, maar het gebruikt.

Afgeleide begrippen

dé (benadrukt)
degene, dewelke, dewijl, dezelfde, dezulke
Vroeger volgden lidwoorden de naamvallen waarmee het bijbehorende zelfstandig naamwoord werd verbogen; deze verbogen vormen komen soms terug in afgeleide woorden en versteende uitdrukkingen. Streektalen kennen of kenden soms andere vormen. Het verdwijnen van deze vormen is geleidelijk gegaan en niet voor alle vormen in hetzelfde tempo. Het stelselmatig toepassen ervan lijkt bovendien altijd meer iets uit zeer verzorgde schrijftaal te zijn geweest. In de spreektaal wordt den ook los van de naamvallen gebruikt voor woorden die beginnen met een klinker of met h.

naamval	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig	meervoud
1e: nominatief	de oude gast	de oude jurk	(het oude paard)	de oude gasten
2e: genitief	des ouden gasts	der oude jurk	des ouden paards	der oude gasten
3e: datief	den ouden gaste	der oude jurk	den ouden paarde	den ouden gasten
4e: accusatief	den ouden gast	de oude jurk	(het oude paard)	de oude gasten

Uitdrukkingen en gezegden

aan de hand van
als de wiedeweerga
atlas van de genen
Dag van de Arbeid
de kat bij de melk zetten
de kat bij het spek zetten
de kat op het spek binden
de spijker op de kop slaan
in de clinch
in de regel
in de war
krijg de klere
krijg de kolere
met de voeten treden
naar de filistijnen
niets in de handen, niets in de zakken
nu komt de kat op de koord
onder de mensen
op de bonnefooi
[2] rond de pot draaien
Slag aan de Somme
Slag in de Javazee
[1] voor het zingen de kerk uit

1. (de) wordt gebruikt voor mannelijke en vrouwelijke zelfstandige naamwoorden in het enkelvoud en altijd voor het meervoud, waarbij het een specifieke persoon of ding aanduidt in plaats van het algemene geval

	vorm van de	Nadrukkelijke vorm van de
van mij	díom	díomsa
van jou	díot	díotsa
van hem, er van haar, er	de di	desean dise
van ons	dínn	dínne
van jullie	díbh	díbhse
van hen, er	díobh	díobhsan

Bepaalde lidwoorden in het Limburgs
	enkelvoud						tweevoud				meervoud
	mannelijk		vrouwelijk		onzijdig		mannelijk / vrouwelijk		onzijdig		meervoud
	geheel	gemuteerd	geheel	gemuteerd	geheel	gemuteerd	geheel	gemuteerd	geheel	gemuteerd	geheel	gemuteerd
nominatief	d'r, de, d'n	t'r, te, t'n	de, de-n	te, te-n	't	'd	d'ch¹	t'ch¹	de, die, d'r, die-r	te, tie, t'r, tie-r	de, die, d'r, die-r	te, tie, t'r, tie-r
nominatief	g'r, ge, g'n	ch'r, che, ch'n	ge, ge-n	che, che-n	ge, g't, g'd	che, ch't, ch'd	g'ch¹, g'¹	ch'ch¹, ch'¹	ge, gie, g'r, gie-r	che, chie, ch'r, chie-r	ge, gie, g'r, gie-r	che, chie, ch'r, chie-r
genitief	dès, 's	tès	dèr, 'r	tèr, 'r	dès, 's	tès	dèr, 'r	tèr, 'r	dèr, 'r	tèr, 'r	dèr, 'r	tèr, 'r
genitief	gès	chès	gèr	chèr	gès	chès	gèr	chèr	gèr	chèr	gèr	chèr
locatief	dèès	tèès	dèès	tèès	dèès	tèès	dèèch¹	tèèch¹	dèèch¹	tèèch¹	dèès, dèèr	tèès, tèèr
locatief	gèès	chèès	gèès	chèès	gèès	chèès	gèèch¹	chèèch¹	gèèch¹	chèèch¹	gèès, gèèr	chèès, chèèr
datief	d'm, de, d'n	t'm, te, t'n	de, d'r	te, t'r	't, d'm	'd, t'm	d'ch¹	t'ch¹	de, die, d'r, die-r, d'n	te, tie, t'r, tie-r, t'n	de, die, d'r, die-r, d'n	te, tie, t'r, tie-r, t'n
datief	g'm, ge, g'n	ch'm, che, ch'n	ge, g'r	che, ch'r	ge, g't, g'm, g'd	che, g't, g'd, g'm	g'ch¹, g'¹	ch'ch¹, ch'¹	ge, gie, g'r, gie-r, g'n	che, chie, ch'r, chie-r, ch'n	ge, gie, g'r, gie-r, g'n	che, chie, ch'r, chie-r, ch'n
accusatief	d'r, de, d'n	t'r, te, t'n	de, de-n	te, te-n	't	'd	d'ch¹	t'ch¹	de, die, d'r, die-r, d'n	te, tie, t'r, tie-r, t'n	de, die, d'r, die-r, d'n	te, tie, t'r, tie-r, t'n
accusatief	g'r, ge, g'n	ch'r, che, ch'n	ge, ge-n	che, che-n	ge, g't, g'd	che, ch't, ch'd	g'ch¹, g'¹	ch'ch¹, ch'¹	ge, gie, g'r, gie-r, g'n	che, chie, ch'r, chie-r, ch'n	ge, gie, g'r, gie-r, g'n	che, chie, ch'r, chie-r, ch'n

		enkelvoud	meervoud
bepaald	geheel	de	der
bepaald	gemut.	te	ter
onbepaald	geheel	de	de
onbepaald	gemut.	te	te

getal / respect	pers.	genus / bezield	onderwerp (nominatief)	nld.	voorwerp (accusatief)	nld.
enkelvoud	1^e		jeg	ik	meg	mij
	2^e		du	jij	deg	jou
	3^e	m persoon m ding	han den	hij	han / ham den	hem
		v persoon v ding	hun den	zij	henne den	haar
		o	det	het	det	het
meervoud	1^e		vi	wij	oss	ons
	2^e		dere	jullie	dere	jullie
	3^e		de	zij	dem	hen
beleefdheidsvorm	2^e		De	u	Dem	u

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.^[2]