Kukizów

Kukizów
	; Cerkiew w Kukizowie
	Herb
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Rejon	kamionecki
Powierzchnia	0,62 km²
Wysokość	239 m n.p.m.
Populacja (2001); • liczba ludności; • gęstość	; 386; 622 os./km²
Nr kierunkowy	+380 3254
Kod pocztowy	80465
	Położenie na mapie obwodu lwowskiego Kukizów
	Położenie na mapie Ukrainy Kukizów
	49°56′24″N 24°16′12″E/49,940000 24,270000
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kukizów (ukr. Кукезів) – wieś (dawniej miasteczko) na Ukrainie w obwodzie lwowskim, w rejonie kamioneckim. Liczy 386 mieszkańców.

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1538 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim^[1]. Własność Herburtów w połowie XVI wieku, położone było w powiecie lwowskim ziemi lwowskiej^[2].

Historia

Pierwsze wzmianki o miejscowości Kukizów odnotowano w 1438 r.^[3] Nazwa została nadana od nazwiska Kukiz, które może pochodzić z języków orientalnych (turecko-tatarskich) i zostało przyswojone do języków słowiańskich. Klucz w herbie symbolizuje klucz św. Piotra.

Pod koniec XV w. wieś należała do rodziny Herbutów, w 1502 r. Aleksander Jagiellończyk w nagrodę za wierną służbę Fryderyka Herbuta przeniósł wieś z prawa polskiego i ruskiego na magdeburskie. W 1538 r. Zygmunt I Stary nadał prawa miejskie wsi. Wprowadzono także targi tygodniowe i dwa jarmarki w roku aby miasto mogło się rozwijać.

Na przełomie XVI/XVII w. Kukizów wszedł w posiadanie hetmana Stanisława Żółkiewskiego. Po bezpotomnej śmierci syna hetmana dobra przypadły córce Zofii, a następnie wnuczce Teofili, która wyszła za mąż za Jakuba Sobieskiego. Po matce miasteczko odziedziczył Jan III Sobieski. Uczynił on z miasta swoją rezydencję i wybudował pałac ukończony w stanie surowym w 1690 r. Po nim dobra przejął syn Konstanty, który odnowił prawa magdeburskie. W tym czasie Kukizów nazywany był także Krasnym Ostrowem. Po śmierci Konstantego Kukizów przypadł najstarszemu synowi Jana Sobieskiego - Jakubowi. W 1740 r. jego córka Maria Karolina sprzedała miasto Michałowi Radziwiłłowi.

Pretensje do dóbr kupionych przez Radziwiłła zgłosił Jan Tarło, wojewoda sandomierski, który pożyczył Jakubowi spore pieniądze pod hipotekę. Sąd rozstrzygnął spór na korzyść Radziwiłła, jednak Tarło siłą zajął kilka miast w tym Kukizów. Radziwiłł ruszył jednak z wojskami by odbić swoje włości i dwukrotnie pokonał najemników Tarły pod Kukizowem. Po Michale miasto odziedziczył Karol Stanisław Radziwiłł, który ze względu na długi sprzedał miasto w 1764 r. ks. Annie Jabłonowskiej.

Po bezpotomnej śmierci Anny, jej rodzina w 1810 r. sprzedała Kukizów Gerwazemu Werszowiczowi Strzeleckiemu. Po nim miasto przejął jego syn Jan a następnie wnuk Aleksander. Ten będąc nie najlepszym gospodarzem sprzedał w 1904 r. kilka majątków w Kukizowie pozostając współwłaścicielem miasta.

W latach 1920–1944 Kukizów leżał w powiecie lwowskim w woj. lwowskim w gminie Jaryczów Stary. Po wojnie miasteczko weszło w skład ZSRR.

Według wyników Spisu Powszechnego w 1921 r. w Kukizowie mieszkało 314 Polaków, 423 Ukraińców i 5 Żydów, spis w 1931 r. wykazał 723 mieszkańców ok. 59% Ukraińców, 35% Polaków, 6% Żydów.

W 1939 r. po agresji Sowietów na Polskę, zlikwidowano klasy z polskim językiem nauczania i nauka była prowadzona tylko w języku ukraińskim. 10 lutego 1940 większość Polaków - właścicieli majątków w Kukizowie zostało wywiezionych na Syberię. Podczas okupacji niemieckiej pod koniec 1941 r. kilkudziesięciu kukizowskich Żydów zostało zabranych do getta we Lwowie.

Od stycznia 1944 r. banderowcy realizując plan eksterminacji polskiej ludności w Małopolsce Wschodniej dokonywali pojedynczych napadów na Polaków w Kukizowie. Do czerwca zginęło w sumie ok. 12 osób. Wiosną 1944 r. Armia Krajowa w związku z dużym zagrożeniem napadem UPA podjęła decyzję o ewakuacji Polaków z okolicznych miejscowości. Polscy mieszkańcy Kukizowa pod eskortą zostali ewakuowani do Biłki Królewskiej, po drodze doszło do potyczki z upowcami, ale nikt nie zginął.

W Kukizowie urodził się w 1880 Jan Dąbski - polski działacz ludowy i polityk, dziennikarz, uczestnik rokowań z Rosją Radziecką w Rydze, kierownik Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Pałac

pałac wybudowany w XVII w. przez króla Polski Jana III Sobieskiego istniał do XIX w.^[4]
dwór wybudowany w 1833 r. przez Jana Strzeleckiego^[4]

Przypisy

↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 169.
↑ Olga Łaszczyńska, Ród Herburtów w wiekach średnich, Poznań 1948, s. 466.
↑ (AGZ, T. XIV) - Tadeusz Kukiz, Kukizów. Miasteczko koło Lwowa, Wrocław 2010
↑ ^a ^b RomanR. Aftanazy RomanR., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 7: Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, s. 333-336, ISBN 83-04-04229-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość) .

Bibliografia

Tadeusz Kukiz, Kukizów. Miasteczko koło Lwowa, Wrocław 2010

Linki zewnętrzne

Kukizów, mko, powiat lwowski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 854 .
Kukizów, mstko, powiat lwowski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 191 .

[1] Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 169.

[2] Olga Łaszczyńska, Ród Herburtów w wiekach średnich, Poznań 1948, s. 466.

[3] (AGZ, T. XIV) - Tadeusz Kukiz, Kukizów. Miasteczko koło Lwowa, Wrocław 2010

[Aftanazy-4] RomanR. Aftanazy RomanR., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 7: Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, s. 333-336, ISBN 83-04-04229-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość) .

[d-5] zbawione praw miejskich podczas wojny

[b-6] strzałki wsteczne dotyczą stanu z 1939

[a-7] ursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie

[c-8] wojnie w Polsce

[1]

[2]

[3]

[4]

[A]

[B]

[C]

[D]

Gminy miejskie	Bnin (1395–1934) Boćki (1509–1934) Brzostek (1367–1934, od 2009) Budzyń (1458–1934, od 2021) Ciężkowice (1348–1934, od 2000) Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023) Dobrzyca (1440–1934, od 2014) Gąsawa (1388–1934, od 2024) Gębice (1425–1934) Jagielnica (1518–1934) Jaraczewo (1519–1934, od 2016) Jazłowiec (1519–1934) Kopanica (1450–1934) Lanckorona (1366–1934) Łohiszyn (1570–1934, od 1959^OTP) Mielnik (1440–1934) Mieścisko (1474–1934, od 2024) Narew (1529–1934) Niżankowice (1431–1934, od 1940^OTP) Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934) Nowy Dwór (1578–1934) Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994) Obrzycko (1458–1934, od 1990) Odelsk (1546–1934) Piaski (1775–1934) Powidz (1243–1934) Rogowo (1380–1580, 1672–1934) Rostarzewo (1752–1934) Rychtal (1294–1934, od 2024) Ryczywół (1426–1934) Rynarzewo (1299–1934) Stara Sól (1557–1934, od 1940^OTP) Szereszów (1569–1934, od 1940^OTP) Święciechowa (1277–1934) Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958) Uście Solne (1616–1934) Władysławów (1727–1870, 1919–1934) Wojnicz (1369–1934, od 2007) Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948, od 2025)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi	Bircza (1464–1934, od 2024) Bukowsko (1720–1934) Dubiecko (1407–1934, od 2021) Dynów (1436–1934, od 1946) Jaćmierz (1437–1934) Jaśliska (1407–1934) Jezierzany (?–1934) Mrzygłód (1431–1934) Nowe Miasto Przemyskie (1463–1934) Nowotaniec (1444–1934) Osiek Jasielski (1363–1934) Rybotycze (1600–1934) Sołotwina (?–1934, od 1940^OTP) Zarszyn (1395–1934)
Gminy wiejskie z prawami miasteczka	Alwernia (1778–1934, od 1993) Babice nad Sanem (1484–1934) Baligród (1634–1934) Białobożnica (1910–1934) Biały Kamień (1493–1934) Bilcze Złote (1896–1934) Bobowa (1399–1934, od 2009) Brzozdowce (1526–1934) Bukaczowce (1489–1934, od 1940^OTP) Chocimierz (1444–1934) Chołojów (1650–1934) Czchów (1355–1934, od 2000) Czernelica (1575–1934, od 1940^OTP) Czudec (1427–1934) Dębowiec (1349–1934) Dobrotwór (1472–1934, od 1959^OTP) Dunajów (1424–1934) Dźwinogród (1784–1934) Felsztyn (1380–1934) Firlejów (1570–1934) Fredropol (1720–1934) Frysztak (1366–1934) Gołogóry (1469–1934) Gródek (1453–1934) Gwoździec (1540–1934, od 1940^OTP) Hussaków (1525–1934) Jabłonów (1602–1934, od 1940^OTP) Janów (1590–1934) Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934) Jawornik Polski (1472–1934, od 2024) Jedlicze (1768–1934, 1959–1966^OTP, od 1967) Jezierna (1542–1934) Jezupol (1591–1934, od 1940^OTP) Jodłowa (1765–1934) Kamionka Wielka (1784–1934) Knihynicze (1563–1934) Kołaczyce (1358–1934, od 2010) Konkolniki (1880–1934) Korczyna (1516–1934) Kozłów (1577–1934, od 1961^OTP) Krasiczyn (1620–1934) Krościenko (1348–1934, 1973–1982) Krukienice (1490–1934) Krystynopol (1695–1934, od 1951) Krzywcza (1398–1934) Krzywcze Górne (?–1934) Kudryńce (1518–1934) Kukizów (1538–1934) Kułaczkowce (?–1934) Laszki Murowane (1560–1934) Leszniów (1471–1934) Lipnica Murowana (1326–1934) Lipsko (1620–1934) Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016) Lutowiska (1742–1934) Łysiec (1652–1934, od 1940^OTP) Magierów (1595–1934, od 1940^OTP) Majdan Królewski (1763–1934) Marjampol (1670–1934) Markopol (1628–1934) Milówka (1818–1934) Narajów (1592–1934) Narol (1672–1934, od 1996) Nawaria (1578–1934) Niebylec (1581–1934) Niżniów (1508–1934) Obertyn (?–1934) Oleszyce (1578–1934, od 1989) Pistyń (1756–1934) Płazów (1614–1934) Podgrodzie (?–1934) Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940^OTP) Podkamień Jabłonowski (1515–1934) Potok Złoty (1601–1934, od 1984^OTP) Potylicz (1498–1934) Probużna (1785–1934) Pruchnik (1436–1934, od 2011) Przecław (1419–1934, od 2010) Radomyśl nad Sanem (1556–1934) Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001) Rzochów (1386–1934) Sokołów (1879–1934) Sokołówka (1685–1934) Stanisławczyk (1626–1934) Stojanów (1547–1934) Stratyn (1671–1934) Strusów (1434–1934) Strzeliska Nowe (1513–1934) Szczucin (1745–1934, od 2009) Szczurowice (1648–1934) Świrz (1427–1934) Tarnoruda (1578–1934) Tartaków (1685–1934) Toporów (1450–1934) Touste (1720–1934) Tylicz (1363–1934) Tymbark (1353–1934) Tyrawa Wołoska (1707–1934) Ułaszkowce (1701–1934) Uście Biskupie (1498–1934) Uście Ruskie (1739–1934) Uście Zielone (1548–1934) Uścieczko (1661–1934) Waręż (1538–1934) Wielkie Oczy (1671–1934) Wielopole Skrzyńskie (1328–1934) Witków Nowy (?–1934) Wojniłów (1552–1934, od 1960^OTP) Zakliczyn (1557–1934, od 2006) Zarudzie (1784–1934) Zbyszyce (1784–1934) Żmigród Nowy (1373–1934) Żołynia (1740–1934)