60 Pułk Piechoty Wielkopolskiej

60 Pułk Piechoty Wielkopolskiej

6 pułk strzelców wielkopolskich

Odznaka pamiątkowa 60 pp
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Wielkopolskiej
Tradycje
Święto	9 maja
Nadanie sztandaru	1929
Kontynuacja	15 Warmińsko-Mazurska Dywizja Zmechanizowana
Dowódcy
Pierwszy	mjr Bernard Śliwiński
Ostatni	ppłk Stanisław Małek
Działania zbrojne
powstanie wielkopolskie wojna polsko-bolszewicka Bitwa o przedmoście kijowskie bitwa o przedmoście warsz. (13–16 VIII 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939) bój pod Łęczycą (9–10 IX 1939) Obrona Warszawy
Organizacja
Dyslokacja	Ostrów Wielkopolski
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	15 Dywizja Piechoty XXIX Brygada Piechoty 25 Dywizja Piechoty

60 Pułk Piechoty Wielkopolskiej (60 pp) – oddział piechoty Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego II RP.

Powstanie wielkopolskie

Początek Pułku związany jest z powstaniem wielkopolskim oraz działalnością POW na ziemi gostyńskiej. W listopadzie i grudniu 1918 udało się tam zmobilizować cztery kompanie strzelców.

28 grudnia 1918 w Poznaniu wybuchło powstanie wielkopolskie. W dniach 6 i 7 stycznia 1919 oddziały te pod wspólnym dowództwem por. rez. armii pruskiej dr Bernarda Śliwińskiego zostały skierowane w rejon Ponieca, gdzie stoczyły pierwsze i zwycięskie walki z Niemcami. Rozkazem Naczelnego Dowódcy Powstania zostały one przemianowane na „Grupę Leszno”. Oddziały te liczyły wtedy 12 oficerów i 333 szeregowych. Dowódcą grupy pozostał, mianowany kapitanem, dr Bernard Śliwiński. W dniu 6 marca 1919 rozkazem Naczelnego Dowódcy Wojsk Powstańczych gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego, „Grupa Leszno” została przemianowana na 6 pułk Strzelców Wielkopolskich w składzie 2 Dywizji Strzelców Wielkopolskich. 3 maja 1919 głównodowodzący Siłami Zbrojnymi w byłym zaborze pruskim rozkazem dziennym nr 119 zatwierdził dzień 6 grudnia (św. Mikołaja) świętem pułkowym dla 6 pułku strzelców wielkopolskich.

Jego dowódcą był nadal Bernard Śliwiński awansowany w tym dniu do stopnia majora. W dniu 6 sierpnia 1919 pułk zostaje przerzucony na Kujawy w rejon Żnina, z zadaniem dozorowania północnego odcinka frontu wielkopolskiego. 7 stycznia 1920, rozkazem Ministra Spraw Wojskowych nr 1002/20 i rozkazem Dowództwa Wojsk Wielkopolskich nr 3/20, Armia Wielkopolska została włączona w skład Wojska Polskiego. Nastąpiło ujednolicenie numeracji jednostek. Dotychczasowy 6 pułk strzelców, otrzymał nazwę 60 pułku piechoty wielkopolskiej i włączony został w skład 15 Dywizji Piechoty.

Pułk składa się odtąd z trzech batalionów piechoty i jednostek zabezpieczenia (pluton łączności, pluton sztabowy itd.). Pułk został przeniesiony do Bydgoszczy. W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Siecznej.

Wojna polsko-bolszewicka

Schemat działań pułku w latach 1919-1920

8 maja 1920 pułk został wysłany na front polsko-bolszewicki, gdzie wziął udział w tzw. wyprawie kijowskiej wojsk polskich. Wziął tam udział w walkach na Wołyniu, gdzie m.in. zdobył miasto Berdyczów, a następnie uczestniczył w walkach pod Kijowem, do którego wkroczył 9 maja 1920.

W maju 1920 pułk załadował się na stacji Motowidłówka i został przewieziony koleją przez Kijów–Korosteń–Sarny–Łuniniec–Baranowicze–Mińsk do Radoszkowicz, gdzie wyładował się 30 maja. W dniach 30 i 31 maja pułk przez Biesiady osiąga Chotajewicze i Kiszkurnię.

20 czerwca 1920 na skutek ofensywy bolszewickiej pułk rozpoczął odwrót przez rzeki Niemen i Bug, początkowo w rejon Brześcia, a potem Warszawy. 6 sierpnia 1920 wszedł w skład XXIX Brygady Piechoty pod dowództwem płk Stanisława Wrzalińskiego i dalej uczestniczył w walkach z bolszewikami. 12 sierpnia 1920 pułk zajął pozycje obronne pod Starą Miłosną – 15 km na wschód od Warszawy. 16 sierpnia 1920 ruszyła ofensywa polska. W jej ramach pułk nacierał z powodzeniem w kierunku na Łomżę, a następnie na Kolno. 28 sierpnia 1920 pułk osiągnął granicę Prus Wschodnich, odcinając drogę odwrotu 4 Armii bolszewickiej. Rannego w boju dowódcę pułku, mjr. Śliwińskiego, zastąpił kpt. Szyszka. Następnie pułk został przeniesiony w rejon Kamieńca Litewskiego, skąd nacierał w kierunku na Wołkowysk, gdzie zastał go rozejm. Do grudnia 1920 pułk chronił zajmowany przez siebie odcinek linii demarkacyjnej.

Obsada personalna 9 maja 1920
dowódca pułku	mjr Bernard Śliwiński
adiutant	pchor. Jackowiak
oficer wywiadowczy	ppor. Alfred Tułodziecki
dowódca I batalionu	kpt. Paweł Thomas
dowódca 1 kompanii karabinów maszynowych	ppor. Leon Schulz
dowódca II batalionu	por. Józef Wróblewski
dowódca III batalionu	kpt. Franciszek Szyszka

Mapy walk pułku

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Kawalerowie Virtuti Militari

Order Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918–1920
kpr. Andrzej Bauza	ppor. Roman Garbarczyk	st. szer. Tomasz Grześkowiak
ppor. Felicjan Jabłoński	ppor. Bronisław Kirchner	kpr. Jan Kaczor
kpr. Maciej Kamieniarz	ppor. Leon Schulz	chor. Ludwik Konarski
plut. Stanisław Kędziora	st. sierż. Józef Król	st. sierż. Jan Landzwojczak
plut. Wacław Łepkowicz	pchor. Jan Machowski nr 2804	ppor. Stefan May
ppor. Kazimierz Nowoświecki	ppor. Mieczysław Olenderczyk	szer. Józef Pawlik
ppor. Stanisław Sikora	ppłk Bernard Śliwiński	kpt. Franciszek Szyszka
chor. Michał Kaźmierczak	plut. Stanisław Szwarc	szer. Wincenty Skrzypczak
kpr. Stefan Stelmach	por. Paweł Thomas	ppor. Wawrzyn Wozignój
sierż. Józef Walczak	kpr. Ignacy Wujcik	por. Józef Wróblewski
ppor. Albin Zenker

Okres pokojowy

Widok koszar w 1971 r.

Byłe koszary w trakcie przebudowy na budynki mieszkalne w 2011 r.

12 grudnia 1920 roku 60 pułk piechoty wielkopolskiej został przeniesiony do Ostrowa Wielkopolskiego, jako stałego garnizonu w czasie pokoju. II batalion został początkowo rozmieszczony w Pleszewie, ale i on latem 1921 został przeniesiony do Ostrowa, gdzie całość pułku stacjonowała do września 1939. W związku z przejściem Wojska Polskiego na organizację pokojową 60 pułk piechoty podporządkowany został dowódcy nowo utworzonej 25 Dywizji Piechoty, której oddziały stacjonowały na terenie Okręgu Korpusu Nr VII w Poznaniu. Kadra batalionu zapasowego pod komendą majora Wiktora Eichlera pozostawała w Pleszewie.

6 stycznia 1924 szef Sztabu Generalnego pismem L. 876/Mob. Zmiana terminów przesunięcia oddziałów zarządził przeniesienie magazynów mob. pułku z Pleszewa do Ostrowa w terminie od 29 maja do 5 czerwca 1924. W tym samym terminie została zlikwidowana kadra batalionu zapasowego.

19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 9 maja, jako datę święta pułkowego. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę forsowania w 1920 roku mostów kijowskich otwierający okres trzydniowych krwawych walk na przedmościu Kijowa.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 60 pułk piechoty zaliczony został do typu II pułków piechoty (tzw. wzmocnionych). W każdym roku otrzymywał około 845 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 68 oficerów oraz 1900 podoficerów i szeregowców. Na czas wojny przewidywany był do pierwszego rzutu mobilizacyjnego. W okresie zimowym posiadał dwa bataliony starszego rocznika i batalion szkolny, w okresie letnim zaś trzy bataliony strzeleckie. Jego stany były wyższe od pułku „normalnego” (typ I) o ok. 400-700 żołnierzy.

60 pp w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

W związku z narastającymi zagrożeniem polityczno-wojskowym ze strony III Rzeszy Niemieckiej, 23 marca 1939 w wyznaczonych jednostkach Okręgów Korpusów nr IX i częściowo nr IV zarządzono mobilizację alarmową. Na terenie OK nr VII jako przygranicznego również zwiększono gotowość bojową poprzez powołanie części rezerwistów na dodatkowe ćwiczenia, zwiększając przy tym stany osobowe jednostek piechoty w rejonach pogranicznych. Rozkazem dowódcy OK VII również wzmocnienie stanów osobowych dotyczyło 60 pułku piechoty, który stacjonował w niedalekiej bliskości granicy polsko-niemieckiej jak i innych pułków 25 Dywizji Piechoty. Wzmocnienie odbyło się drogą rotacyjnego powołania rezerwistów na kilkutygodniowe ćwiczenia. Zorganizowano jako „ćwiczebne” na etatach wojennych I batalion piechoty zmobilizowany w marcu 1939. Miał on zapewnić osłonę przygranicznego garnizonu jakim był Ostrów Wielkopolski. I batalion 60 pp skierowano na odcinek Tarchały-Baby-Wierzbno, wspierać go miały dwie baterie I dywizjonu 25 pułku artylerii lekkiej również zmobilizowane w marcu. Osłonę prawego skrzydła miał zapewnić sformowany w maju 1939 batalion Obrony Narodowej „Ostrów” na linii Wierzbno-Łąkociny. Pod koniec czerwca I batalion 60 pp podjął budowę umocnień polowych, a od połowy lipca umocnień stałych na przewidywanym odcinku obrony. I batalion 60 pp przy pomocy miejscowej ludności wykonał na obsadzanej pozycji rowy strzeleckie, stanowiska broni maszynowej, schrony drewniano-ziemne, punkty obserwacyjne i dowodzenia. Na niektórych kierunkach postawiono jednorzędowe zasieki z drutu kolczastego, na szosie Ostrów-Antonin zbudowano przeszkody przeciwpancerne w postaci rowów, zawałów i barykad z drzew.

24 sierpnia we wczesnych godzinach porannych 60 pułk piechoty rozpoczął mobilizację alarmową w Ostrowie Wielkopolskim w grupie zielonej, zmobilizowano:

• 60 pp na etatach wojennych, w czasie od Z+18 do Z+36,
• samodzielną kompanię karabinów maszynowych i broni towarzyszących nr 73, w czasie Z+48,
• kolumnę taborową nr 717, w czasie Z+48.

Batalion marszowy 60 pp, ze względu na bezpośrednie sąsiedztwo garnizonu z granicą niemiecko-polską, został zmobilizowany przez 29 pułk piechoty w garnizonie Kalisz w ramach mobilizacji alarmowej w czasie A+72.

Stawiennictwo rezerwistów było terminowe i liczne, pułk skończył mobilizację w terminie. Problem sprawił pobór koni i wozów. Konie przekazywane na mobilizację marne konie i wozy wymagające natychmiast remontów i naprawy. 27 sierpnia pułk ukończył mobilizację. 28 sierpnia odbył się przegląd zmobilizowanego pułku przy strzelnicy garnizonowej. We wczesnych godzinach rannych 29 sierpnia 1939 60 pp zajął stanowiska wyjściowe. W nocy 31 sierpnia na 1 września 1939 60 pp wraz z przydzielonymi oddziałami ugrupowany był bojowo na stanowiskach:

W osłonie garnizonu w Ostrowie Wielkopolskim

• I batalion 60 pp z dwoma armatami przeciwpancernymi na pozycji Tarchały-Baby-Wierzbno,
• batalion ON „Ostrów” (bez kompanii) z dwoma armatami ppanc na pozycji Wierzbno-Łąkociny,
• kompania ON „Odolanów” z batalionu ON „Ostrów” w Odolanowie,
• kompania strzelecka z nadwyżek 60 pp pod dowództwem ppor. Franciszka Pisarka z plutonem km z 2 kompanii km i plutonem artylerii piechoty 60 pp, na linii Zacharzew-droga odolanowska,
• większość kompanii zwiadu 60 pp w Daniszynie, z patrolami na północ i południe od Ostrowa Wlkp. w Radłowie i Przygodzicach,
• 1 bateria 25 pal w Ostrowie Wielkopolskim.

Na przedpolu głównej pozycji osłonowej

• III batalion 60 pp na stanowiskach przejściowych w okolicach Czekanowa,
• II batalion 60 pp (bez plutonu km) w lesie Biskupice Obłoczne,
• I dywizjon 25 pal (bez 1 baterii) w lesie Biskupice Obłoczne,
• służby i tabory w Ociąż-Biskupice Obłoczne.

Działania bojowe

Walki i działania osłonowe w Wielkopolsce

1 września od godz. 4.00 patrolujące przedpole ubezpieczenia i patrole Straży Granicznej i 60 pułku piechoty nawiązały styczność bojową z niemieckimi ubezpieczeniami. Do godzin południowych dwa niemieckie bataliony opanowały las Nadleśnictwa Gliśnica, zbliżając się do stanowisk batalionów: I/60 pp i ON „Ostrów”. W południe niemiecki oddział rozpoznawczy 30 Dywizji Piechoty podjął próbę opanowania Odolanowa, która została udaremniona celnym ogniem 1 baterii 25 pal. Z uwagi na zaobserwowany ruch niemieckich kolumn zmotoryzowanych na południe od Ostrowa Wielkopolskiego, dowódca pułku skierował 8 kompanię strzelecka oraz pluton artylerii piechoty do Przygodzic. Główne siły III batalionu natomiast zostały przegrupowane w rejon wsi Wturek celem zablokowania szosy Ołobok-Ostrów Wlkp. W zajętych rejonach pododdziały III batalionu nawiązały styczność z patrolami niemieckimi nie prowadząc bezpośrednich walk. W międzyczasie pododdziały zwiadowców, pionierów i saperów z kompanii saperów KOP „Stolin” i 3 kompanii 25 batalionu saperów dokonały planowych zniszczeń na przedpolu pozycji pułku. Na rozkaz dowódcy 25 DP 60 pp wraz z I/25 pal pod osłoną III/60 pp i 1/25 pal rozwiniętych w rejonie Czekanów i skraju lasu w pobliżu folwarku Bagatela, rozpoczął odwrót szosą Ostrów Wielkopolski – Kalisz. Wraz z wycofującym pułkiem samorzutnie ewakuację podjęła ludność cywilna tarasując wszystkie drogi. Ze względu na powyższe 60 pp zmuszony został do zatrzymania się w rejonie miejscowości Fabianów, nie docierając do rana 2 września do Kalisza. Główne siły pułku i I dywizjon 25 pal stanęły na postój w rejonie wsi Ociąż-Skalmierzyce, a III batalion tam gdzie poprzednio. Batalion ON „Ostrów” o godz. 20.00 otrzymał rozkaz zerwania styczności z nieprzyjacielem i wycofania się po linii Daniszyn, Radłów, Pruszków, Pawłówek. Działająca oddzielnie kompania ON „Odolanów” wycofała się szosą Topola Mała, Franklinów, Lewków, Kotowiecko, Skaryszewek.

Dowódca Armii „Poznań” gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba początkowo zamierzał uderzyć na skrzydło Niemców nacierających w pasie Częstochowa – Wieluń i dalej na Warszawę. Uderzenie to miało na celu odciążyć toczącą ciężkie boje Armię „Łódź”.

Z uwagi na powyższe nie wycofał całości sił 25 DP za rzekę Prosnę, pozostawił oddziały na jej zachodnim brzegu. 3 września III/60 pp wraz z 1/25 pal pozostały na swoich stanowiskach w rejonie Czekanowa i Biskupic Ołobocznych. Po południu pozostałe siły 60 pp przekroczyły Prosnę. I/60 pp wraz z 3/25 pal obsadził linię rzeki Prosny na odcinku Szadek-Warszówka, II/60 pp stanął w odwodzie dywizji w rejonie kolonia Majków, Wojciechówko, Pólko. O godz. 12.00 III/60 pp nawiązał kontakt bojowy z niemieckim patrolem wzmocnionym samochodami pancernymi, ostrzał 1 baterii 25 pal zmusił do wycofania się do Ostrowa Wlkp. niemiecki patrol. Z 7 kompanii strzeleckiej wysłano dwa patrole w sile plutonu do Ostrowa Wlkp. o godz. 13.00 i 17.00, oba stoczyły potyczki z niemieckimi patrolami motocyklowymi, pierwszy z nich stracił dwóch żołnierzy. Zgodnie z rozkazem dowódcy armii 25 DP rozpoczęła odwrót z linii Prosny, na główną pozycję obrony na południe od „Przedmościa Koło”. Marsz prowadzono w dwóch etapach. W pierwszym etapie 60 pp (bez III/60 pp) z I/25 pal (bez 1/25 pal) prowadził marsz poprzez Kokanin, Starszewek, szosa na Turek, do Kowale Księże, Malanów. III/60 pp z 1/25 pal po oderwaniu się od nieprzyjaciela przez Kalisz, szosą na Turek do Feliksowa .

Obrona Uniejowa

4 września o godz. 8.00 60 pp bez III/60 pp wraz z 2 i 3 baterią 25 pal dotarł do miejscowości Kowale Księże i Marianów. Dane z rozpoznania lotniczego poinformowały o kolumnie niemieckiej kierującej się na Uniejów. Rozkazem gen. bryg. Franciszka Altera do Uniejowa został przerzucony w dwóch kursach II batalion 60 pp. Organizujący obronę w Uniejowie II/60 pp o godz.14.00 został zbombardowany i ostrzelany przez niemieckie samoloty. Batalion miał utrzymać przeprawę przez Wartę w Uniejowie do czasu nadejścia pozostałej części 60 pp wraz z I/25 pal bez baterii najpóźniej do rana 5 września. III/60 pp wraz 1/25 pal w nocy 4/5 września przegrupował się w rejon Galewa. 9 kompania strzelecka obsadziła Galew, 8 kompania strzelecka obsadziła Bogdałów, a 7 kompania strzelecka była w odwodzie. W Uniejowie II/60 pp został wysunięty w stronę Bud Uniejowskich i ubezpieczał Uniejów od południa. I/60 pp obsadził Uniejów zabezpieczając rejon przeprawy przez rzekę Wartę. Bezpośrednie wsparcie zapewniały 2 i 3 baterie 25 pal. 5 września nie nawiązano kontaktu z nieprzyjacielem. 6 września zapadła decyzja o skierowania na przeprawę przez wartę w Uniejowie 25 DP i Wielkopolskiej Brygady Kawalerii. Wysłane w południe rozpoznanie stwierdziło w Popowie przemieszczanie się z kierunku Namysłowa do Uniejowa niemieckiego oddziału rozpoznawczego. O godz.18.00 ppłk Marian Frydrych wysłał w rejon wsi Balin II batalion 60 pp. Równocześnie osłonę II batalionu od strony południowo wschodniej miały zapewnić dwie kompanie I batalionu wysunięte w rejon Niewisza. Maszerująca jako czołowa 5 kompania strzelecka o godz. 19.00 natknęła się czołowy pododdział niemiecki, wykorzystując zaskoczenie uderzyła na niemiecki oddział zniszczyła 3 niemieckie samochody. Następnie prowadziła natarcie czołowe na zasadniczą część niemieckiego oddziału. 4 kompania strzelecka pod dowództwem ppłk Mariana Frydrycha obeszła w tym czasie od wschodu niemiecki oddział i uderzyła na jego tyły. Zaskoczony działaniem obu kompanii oddział niemiecki wycofał się ponosząc znaczne straty w ludziach i sprzęcie oraz zdobyto niemiecką mapę z zaznaczonymi kierunkami działań niemieckich, którą przekazano do sztabu 25 DP. Po utraceniu kontaktu bojowego z oddziałami niemieckimi bataliony zajęły nowe stanowiska obronne. Kierunek Namysłów-Uniejów zamknął II batalion. I batalion zajął obronę na odcinku Józefów-Szarów Księży-Szarów Pański w kierunku na Niewiesz. Nocnym marszem 6/7 września dowódca dywizji wysłał do Uniejowa III batalion z 1 baterią 25 pal. Przeciwnikiem 60 pp i I/25 pal były oddziały niemieckiej 30 DP.

7 września o godz. 5.30 na wschodnim brzegu Warty stanowiska 60 pp zaatakowały oddziały niemieckie. Pod osłoną mgły 4 kompania strzelecka została odrzucona pod Balinem. Z Balina wyparta została 5 kompania strzelecka. Obie kompanie ponosząc znaczne straty wycofały się na stanowiska odwodowej 6 kompanii strzeleckiej. Pod osłoną mgły również niemiecka kompania kolarzy usiłowała zaskoczyć 3 kompanię strzelecką, która nie dała się zaskoczyć i powstrzymała niemieckie natarcie w ogniu broni maszynowej, a następnie rozbiła niemiecką kompanię, wysłane patrole z I batalionu zajęły wsie Niewiesz i Ułany. Niemiecki kontratak wyparł patrole polskie z obu wsi. Przy silnym, ale nieskutecznym wsparciu niemieckiej artylerii około południa ruszyło niemieckie natarcie na odcinku całego 60 pp. Niemieckie natarcie zostało załamane przy wydatnym wsparciu artyleryjskim 1 i 2 baterii 25 pal. Całą noc 6/7 września i od rana 7 września przez most na warcie w Uniejowie przeprawiły się oddziały 25 DP i Wielkopolskiej BK, do godz. 12.00 przeprawiły ostatnie oddziały i kończyły przeprawę kolumny taborowe. Po ukończeniu przeprawy o godz. 15.00 na rozkaz dowódcy dywizji 60 pp wraz z I dywizjonem 25 pal oderwał się od nieprzyjaciela podjął marsz, przeprawił się przez rzekę Ner i dotarł przed wieczorem do Dąbia. Następnie nocnym marszem 7/8 września 60 pp wraz z I/25 pal dotarł do rejonu: Teofilki, kolonia Nagórki, kolonia Piaski, gdzie stanął na postój. Nad ranem 8 września dokonano drobnych przesunięć i na odpoczynek pułk zatrzymał się: I/60 pp i I/25 pal w Byszewie, II/60 pp w Smolicach i III/60 pp we wsi Piaski. W związku z planowanym natarciem na Łęczycę i przygotowaniami do stoczenia bitwy nad rzeką Bzurą na rozkaz dowódcy dywizji 60 pp i I/25 pal przegrupowały się nocą 8/9 września na pozycje wyjściowe do natarcia na Łęczycę. Do światu 9 września osiągnięto I batalion wieś Szarowizna, II batalion wieś Garbalin, III batalion wieś Chrząstówek, a I dywizjon 25 pal folwark Siedlec.

Udział w bitwie nad Bzurą

Od świtu 9 września 25 DP przygotowywała się do natarcia w kierunku na Łęczycę, Tum, a następnie w kierunku Ozorkowa. 60 pułk piechoty początkowo miał przesuwać się za 69 pułkiem piechoty, a następnie zluzować go po zdobyciu Łęczycy, oczyścić miasto i okolice, po czym prowadzić pościg za wycofującym się nieprzyjacielem. 60 pułk piechoty przeszedł w składzie sił głównych dywizji na wzgórza w rejonie Sokolniki, Adolfów. W rejonie wyjściowym o godz. 16.00 60 pp został ostrzelany przez artylerie niemiecką, wśród poległych znalazł się por. Jan Górnicki dowódca 8 kompanii strzeleckiej. O godz. 17.00 wyruszyło natarcie 25 DP, o godz.17.40 pułk dotarł do Zakładów Doświadczalnych Rolnictwa Błonie. Czołowy III/60 pp dotarł na wysokość pozycji 69 pp zalegającego nad Bzurą. O godz. 20.00 po skoncentrowaniu ognia artylerii 25 pal, 25 dywizjonu artylerii ciężkiej i I dywizjonu 17 pułku artylerii lekkiej i wykonaniu nawały ogniowej na północny skraj Łęczycy, 69 pp ponowił natarcie. O godz. 20.00 69 pp sforsował Bzurę, a o godz. 20.30 szturmem wtargnął na przedmieścia Łęczycy. W ślad za 69 pp, do miasta o godz. 21.00 dowódca 60 pp po opanowaniu pozostałości mostu kolejowego wprowadził II batalion 60 pp, do którego samorzutnie przyłączyła się 9 kompania strzelecka. Około 23.00 69 pp II/60 pp 9/60 pp i 4/56 pp opanowały centrum Łęczycy, w tym rynek. 60 pp zgodnie z rozkazem podjął zabezpieczenie miasta i jego obronę. II batalion po walce miał zająć obronę w zachodniej części miasta, lecz z niewyjaśnionych powodów II batalion nie zajął wyznaczonych stanowisk lecz pomaszerował dalej szosą w kierunku Topoli Kątowej. I batalion po ustaniu walk przeszedł przez miasto i zajął obronę na jego południowych przedmieściach. W rejonie Topoli Królewskiej stacjonował III batalion jako odwód dowódcy dywizji. II/60 pp po dojściu do Topoli Kątowej został ostrzelany przez nieprzyjaciela, czołowa kompania batalionu zdobyła szturmem Topolę Kątową. Wzięto jeńców, II batalion zorganizował obronę miejscowości.

Część 60 pułku uczestniczyła w dalszym natarciu na miejscowość Wróblew. Następnie pułk utrzymywał zdobyte pozycje. Jednak wobec niekorzystnego zwrotu sytuacji na froncie Armii „Poznań” jej dowódca zrezygnował z dalszej ofensywy i postanowił przebić się do Warszawy. 60 pp otrzymał rozkaz opuszczenia Łęczycy i przegrupował się w ogólnym kierunku na Puszczę Kampinoską. W nocy z 12 na 13 września pułk oderwał się od nieprzyjaciela, przeszedł na północny brzeg Bzury i maszerował w kierunku na Sochaczew. Do samego miasta jednak nie doszedł, gdyż był zmuszony do obrony prawego skrzydła 25 Dywizji przed czołgami niemieckimi.

13 i 14 września rozpoczął walki w rejonie dolnej Bzury. Od tej chwili pułk maszerował w dwóch kolumnach. Jedna przez Brodne – Wejście – Konstantynów – dwór Giżyce – dwór Ruszki, a druga przez Brzezie – Aleksandrów – dwór Giżyce – Henryków – Helenów – Juliopol – Młodzieszyn i dalej na Brochów. W każdej z tych miejscowości toczone były walki z Niemcami. Pomimo oderwania się od nieprzyjaciela, pułk poniósł ciężkie straty przez bombardowania lotnicze. Zmusiło go to do marszów nocami, a we dnie do chowania się w lasach. Jednak działalność dywersantów niemieckich naprowadzających lotnictwo powodowała duże straty. W walkach 16 i 17 września 1939 r. pułk dotarł do Puszczy Kampinoskiej. W czasie przebijania się przez Puszczę zginął dowódca pułku ppłk Frydrych. Bataliony pułku ponosiły dalsze wielkie straty. Dowódcą pułku został ppłk dypl. Stanisław Małek. Udało się mu zebrać pułk w przeliczeniowej sile odpowiadającej zaledwie 2 batalionom piechoty. Została wtedy podjęta decyzja dalszego marszu na Warszawę. 21–22 września toczyła się następna faza walk – wejście do Warszawy, przez Palmiry, Łomianki i okolice Burakowa. 21 września rozwiązana została Armia „Poznań”, a jednostki, którym udało się przebić (w tym 60 pp), przekazane do dyspozycji dowódcy obrony Warszawy gen. dyw. Juliusza Rómmla.

23 września pułk obejmuje odcinek obrony Warszawy w rejonie lasku bielańskiego.

Rankiem 25 września Niemcy dążyli do rozcięcia obrony Warszawy wzdłuż Wisły. W tym celu uderzyli zmasowanymi siłami na odcinek broniony przez 60 pułk (ulicę Marymoncką). Dowódca pułku ppłk Małek sięgnął po ostatnie rezerwy ludzkie, nawet kucharzy i taborowych. O utrzymanie ul. Marymonckiej został stoczony ciężki, całodniowy bój. Nadludzkim wysiłkiem pozycje zostały utrzymane aż do kapitulacji.

Epilog

Wkład pułku w obronę Warszawy docenił gen. Rómmel, który wyróżnił pułk w rozkazie pożegnalnym. W czasie kampanii wrześniowej pułk poniósł duże straty: zginęło 15 oficerów i ponad 300 podoficerów i szeregowych, rannych zostało 25 oficerów i 525 podoficerów i szeregowych. Ponad 800 żołnierzy uznano za zaginionych (w tym 9 oficerów). Po podpisaniu kapitulacji żołnierze pułku, po rozbrojeniu przez Niemców, zostali skierowani najpierw do Sochaczewa, a potem do Łowicza. Oficerowie i podoficerowie zawodowi zostali tam oddzieleni od szeregowców. Ci pierwsi zostali następnie przewiezieni do obozów jenieckich, a szeregowcy byli stopniowo puszczani do domu. Oficerowie zostali początkowo przewiezieni do oflagu (niem. Offizierslager – jeniecki obóz oficerski) w Prenzlau. W 1941 przeniesiono ich do oflagu w Neubrandenburgu, a w lutym 1944 w Grossborn we wschodnich Niemczech. 18 stycznia 1945 rozpoczęła się ewakuacja piesza obozu. Przebiegała ona w strasznych warunkach. Jeńcy byli brutalnie traktowani przez obsługę obozu i miejscową ludność. Byli chronicznie niedożywieni. Dziesiątkowały ich choroby. Ci którzy przeżyli, zostali zamknięci w Lubece, gdzie 2 maja 1945 oswobodziły ich oddziały angielskie.

Mapy walk pułku

• 
• 

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo
dowódca pułku	ppłk Marian Frydrych (poległ w Puszczy Kampinoskiej)
I adiutant	kpt. Kazimierz Szepietowski
II adiutant	ppor. Paweł Hęciak
oficer informacyjny	por. Antoni Gaysler
oficer łączności	kpt. Tadeusz Orleański
oficer nadetatowy	ppor. Alfred Wentzel
oficer etatowy	kpt. Kazimierz Kuźmiński
kwatermistrz	kpt. Aleksander Kamiański
oficer płatnik	ppor. rez. Marian Bzdęga
oficer żywnościowy	ppor. Michał Kalinowski
oficer gospodarczy	ppor. Józef Mroziński
naczelny lekarz	ppor. lek. Wincenty Natkański
kapelan	ks. kpl. Antoni Prusinowski
dowódca kompanii gospodarczej	por. Mieczysław Stefaniak
kapelmistrz	kpt. Stanisław Paszke
Bataliony
dowódca I batalionu	mjr Aleksander Adam Fiszer (poległ w trakcie kampanii)
adiutant batalionu	ppor. Henryk Teodor Klitsche
dowódca plutonu łączności	ppor. Władysław Legień
oficer żywnościowy	ppor. Franciszek Świątek
lekarz batalionu	ppor. lek. Czesław Jaworski
dowódca 1 kompanii strzeleckiej	por. Marian Józef Bartkowiak
dowódca I plutonu	ppor. Wacław Michał Richter
dowódca II plutonu	ppor. Zygmunt Grzybowski
dowódca III plutonu	NN
dowódca 2 kompanii strzeleckiej	por. Antoni Piotr Okniński
dowódca I plutonu	ppor. Leon Piłaciński
dowódca II plutonu	ppor. Polarczyk
dowódca III plutonu	ppor. Gabriel Wierzbicki
dowódca 3 kompanii strzeleckiej	kpt. Bolesław Jan Majewski
dowódca I plutonu	por. Stanisław Małecki
dowódca II plutonu	ppor. Piotr Marian Gazdajka
dowódca III plutonu	ppor. Leonard Pastusiak
dowódca 1 kompanii ckm	kpt. Romuald Józef Karłowski
dowódca I plutonu	por. Marceli Iwaszkiewicz
dowódca II plutonu	ppor. Leon Hendrykowski
dowódca III plutonu	ppor. Tadeusz Kałuża
dowódca IV plutonu (taczanki)	ppor. Władysław Falkowski
dowódca plutonu moździerzy	ppor. Weber
dowódca II batalionu	mjr Edward Rukszan
adiutant II batalionu	p.o. ppor. Alfred Wentzel
dowódca III batalionu	mjr piech. Jan Zgrzebnicki
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii zwiadowców	por. Jan Iwaszkiewicz
dowódca plutonu kolarzy	ppor. Czesław Kierzek
dowódca plutonu konnego	ppor. Konstanty Paweł Wysocki
dowódca kompanii przeciwpancernej	por. Bolesław Zaremba
dowódca I plutonu	ppor. Franciszek Konarski
dowódca II plutonu	ppor. Kazimierz Kałwiński
dowódca III plutonu	ppor.Jan Stojek
dowódca plutonu artylerii piechoty	por. Jerzy Hnatyk
dowódca plutonu łączności	sierż. Franciszek Durczak
dowódca plutonu pionierów	por. Bernard Bogacki
dowódca plutonu przeciwgazowego	ppor. Kalikst Kaczmarek

Akcja „Burza”

60 pułk piechoty wielkopolskiej był odtwarzany w ramach struktur podziemnych Armii Krajowej. Jesienią 1944 w ramach akcji „Burza” ówczesny dowódca Okręgu Poznańskiego AK ppłk. Andrzej Rzewuski ps. „Hańcza” wydał Inspektoratowi Ostrowskiemu AK rozkaz podjęcia prac organizacyjnych 60 pułku piechoty AK. Pułk miał wejść w skład odtwarzanej 25 Dywizji Piechoty AK. Przewidziany na dowódcę pułku kpt. Kotecki zdołał jedynie zorganizować dowództwo pułku i dowództwa kompanii. Do pułku została też wcielona kompania miejscowego Kedywu. Na dalszą mobilizację nie pozwolił jednak brak możliwości prowadzenia szerszych działań partyzanckich. 12 stycznia 1945 Armia Krajowa została rozwiązana. Jednak wobec braku łączności z Komendą Główną AK, rozkaz ten doszedł do Ostrowa z dużym opóźnieniem. Wobec nieuchronności wyzwolenia miasta przez Armię Czerwoną, ówczesny komendant Obwodu Ostrowskiego Armii Krajowej kpt. Jan Kołodziej 18 stycznia 1945 wydał rozkaz mobilizacyjny dla żołnierzy Armii Krajowej. Na miejsce aresztowanego wcześniej kpt. Koteckiego, tymczasowym dowódcą 60 pp AK został ppor. Florian Michalak ps. „Borek”. Siły te (bez ujawnienia powiązań organizacyjnych z AK) wzięły następnie udział w oswobodzeniu Ostrowa, po czym zostały rozwiązane.

Symbole pułku

Sztandar

27 maja 1928 miało miejsce wręczenie chorągwi. Wręczenie to miało charakter uroczysty i odbyło się z udziałem prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej prof. Ignacego Mościckiego. Uroczystości rozpoczęły się w godzinach popołudniowych mszą polową odprawioną przez biskupa polowego Wojska Polskiego Stanisława Galla. Po mszy i kazaniu biskup polowy, w obecności rodziców chrzestnych, p. generałowej Janiny Dzierżanowskiej i gen. dyw. Kazimierza Sosnkowskiego, poświęcił chorągiew. Następnie odbyła się ceremonia wbijania gwoździ, a po jej zakończeniu Prezydent RP wręczył chorągiew ówczesnemu dowódcy pułku – ppłk SG Janowi Ignacemu Zakrzewskiemu. Uroczystości zakończyła defilada. Po defiladzie spożyty został wspólny obiad żołnierski na dziedzińcu koszar przy ul. Kościuszki. W trakcie obiadu toast wzniósł Prezydent RP i zakończył słowami "Niech żyje pułk 60-ty!". Po obiedzie przeprowadzone zostały zawody sportowe. Od 28 stycznia 1938 roku chorągiew pułkowa zaczęła być oficjalnie nazywana sztandarem. Losy sztandaru po 1939 roku są nieznane.

Odznaka pamiątkowa

14 kwietnia 1932 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 60 pp. Odznaka o wymiarach 41x33 mm ma kształt tarczy promienistej z wizerunkiem orła państwowego wzór 1927, na którego skrzydłach zostały umieszczone dwie tarcze emaliowane: niebiesko-czerwona z herbem Gostynia i żółto-niebieska z numerem i skrótem nazwy pułku „60 PP WLKP”. Na odwrocie odznaki zostały naniesione daty i nazwy miejscowości: „6 I 1919 GOSTYŃ” (dzień powstania pułku) i „9 V 1920 KIJÓW” (dzień wkroczenia pułku do Kijowa). Wykonawcą odznaki był Adam Nagalski, Pierwsza Krajowa Fabryka Medali w Warszawie przy ulicy Bielańskiej 16. Istnieje wersja żołnierska, jednoczęściowa ze srebrzonego tombaku

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• por. / mjr Bernard Śliwiński (III 1919 – 17 VII 1920)
• mjr piech. Franciszek Szyszka (18 – 31 VII 1920)
• ppłk piech. Maksymilian Hoborski (7 VIII – 7 X 1920)
• mjr piech. dr Bernard Śliwiński (10 X 1920 – 1921)
• płk piech. Teodor Iwaniszyn (1921 – 31 III 1927 → praktyka poborowa w PKU Łomża)
• ppłk dypl. piech. Jan Ignacy Zakrzewski (V 1927 – XII 1929 → dyspozycja szefa SG)
• ppłk / płk piech. Kazimierz Walczak (23 XII 1929 - 1938 → stan spoczynku)
• ppłk piech. Marian Frydrych (1938 - † 18 IX 1939)
• ppłk dypl. Stanisław Małek (IX 1939, w obronie Warszawy)

Zastępcy dowódcy pułku

• ppłk piech. Antoni Lisowski (10 VII 1922 – 22 V 1925 → zastępca dowódcy 25 pp)
• tyt. płk piech. Stanisław Palle (22 V – VII 1925 → zastępca dowódcy 42 pp)
• ppłk piech. Karol Zagórski (VII 1925 – 5 V 1927 → dowódca 3 pspodh)
• ppłk piech. Stefan Biestek (5 V – 22 VII 1927 → dowódca 6 pp Leg.)
• ppłk piech. Jan Niemierski (29 XI 1927 - 23 VIII 1929 → zastępca dowódcy 19 pp)
• ppłk dypl. piech. Jan Hyc (23 XII 1929 - 1 IX 1931 → szef wydziału w Oddziale IV SG)
• ppłk dypl. piech. Bolesław Bronisław Duch (1 IX 1931 - 4 VII 1935 → dowódca 73 pp)
• ppłk piech. Jan II Rogowski (4 VII 1935 – 1939)

II zastępca (kwatermistrz)

• mjr piech. Wojciech Tarnowski (1939)

Żołnierze 60 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Głowacz Piotr	ppor. rez.	nauczyciel	Szkoła Powszechna w Dłoni	Katyń
Hartman Kazimierz	por. rez.	prawnik, mgr		Katyń
Jankowski Franciszek	ppor. rez.	nauczyciel	kier. szkoły w Mazanówce	Katyń
Kwaśniak Henryk	kapitan	żołnierz zawodowy	instruktor SPPiech.	Katyń
Łukomski Florian	ppor. rez.		Urząd Pocztowy w Gostyniu	Katyń
Mikołajczyk Józef	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Szkaradowie	Katyń
Mocek Tadeusz	ppor. rez.	nauczyciel		Katyń
Motyl Józef	ppor. rez.			Katyń
Pietruszka Stanisław	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła powszechna w ?	Katyń
Pijas Bolesław	ppor. rez.	mierniczy		Katyń
Ratajek Józef	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Cieciułowie	Katyń
Ratajski Zygmunt	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła powszechna	Katyń
Truchliński Wacław	ppor. rez.	absolwent WSH	Bank Polski w Sosnowcu	Katyń
Zwinczak Jan Rudolf	por. rez.	nauczyciel	gimnazjum w Kępnie	Katyń
Banach Kazimierz	ppor. rez.			Charków
Chyłka Feliks	podporucznik rezerwy	lekarz	praktyka w Ustkowie	Charków
Dąbrowski Feliks	ppor. rez.		Związek Izb Przem.-Handl. RP	Charków
Koczera Mieczysław	por. rez.	prawnik, mgr	Sąd Grodzki w Starogardzie	Charków
Kubicki Janusz Antoni	ppor. rez.	technik mleczarstwa	kier. Chłodni Masła w Grudziądzu	Charków
Kwarciński Witold	ppor. rez.	absolwent UAM		Charków
Leja Józef	podporucznik rezerwy	nauczyciel	Szkoła Powszechna w Grudzielcu	Charków
Maliszewski Wiktor?	porucznik	żołnierz zawodowy		Charków
Mazur Stefan Józef	ppor. rez.	nauczyciel	Liceum w Kępnie	Charków
Mielcarzewicz Józef	ppor. rez.	urzędnik		Charków
Napierała Stanisław	ppor. rez.	absolwent UAM		Charków
Nowakowski Edmund	por. rez.	urzędnik		Charków
Nowakowski Wacław	por. rez.	kupiec		Charków
Pietrzak Zbigniew	plut. pchor. rez.	student UAM		Charków
Przybyszewski Ludwik	ppor. piech. rez.			Charków
Sączewski Wacław Karol	kapitan	żołnierz zawodowy		Charków
Schlesinger Franciszek	ppor. rez.	nauczyciel		Charków
Szukalski Józef	kapitan	żołnierz zawodowy	?	Charków
Zawadzki-Büthner Lech	ppor. rez.	prawnik, mgr	dyr. Zrzeszenia Giełd Pieniężnych	Charków

Upamiętnienie

Jedna z ulic Ostrowa Wielkopolskiego nosi nazwę 60 pułku Piechoty Wielkopolskiej.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Przemysław Dymek: 60 Pułk Piechoty. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 180. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2012. ISBN 978-83-62046-31-7.
• Przemysław Dymek: Księga wrześniowych walk pułków wielkopolskich. Tom I Piechota. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2013. ISBN 978-83-7889-002-7.
• Przemysław Dymek: Niepokonana Dywizja. 25 Kaliska Dywizja Piechoty w latach 1921-1939. Warszawa-Poznań: Oficyna Wydawnicza Ajaks, Taktyka i Strategia, 2012. ISBN 978-83-62046-39-3.
• Krzysztof Drozdowski: 25 Dywizja Piechoty Wielkopolskiej. Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. Tom 25. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2018. ISBN 978-83-7945-617-8.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Zbigniew Jagieliński, Garnizon Ostrowski i jego dowódcy w latach 1957–2002, Ostrów Wielkopolski 2004.
• Krótki zarys historji 60 pułku piechoty Wlkp. (6 pułku strzelców Wlkp.). Ostrów: Nakładem Spółdzielni Wojskowej 60 pp Wlkp., 1926.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Bogusław Smoleń: Zarys historji wojennej 60-go pułku piechoty wielkopolskiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Bogusław Polak, Udział społeczeństwa Ziemi Kaliskiej w wojnie obronnej 1939 r., Kalisz 1979
• Edward Serwański, Ostrów Wielkopolski i jego region w okresie II wojny światowej, Instytut Zachodni, Poznań 1992
• Kazimierz Szepietowski: 60 pułk piechoty na szlaku bojowym Ostrów – Warszawa. W: Żołnierzom Września. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1971.
• Piotr Bauer, Bogusław Polak, Armia Poznań 1939, Krajowa Agencja Wydawnicza, Poznań 1987
• Edmund Jakubek, A.K – Ostrowski Ośrodek Armii Krajowej, Ostrów Wlkp. 2005
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.