Wikipedia

Województwo

jednostka podziału administracyjnego w Polsce
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 4 lis 2024. Od tego czasu wykonano 4 zmiany, które oczekują na przejrzenie.

Województwo – jednostka podziału administracyjnego najwyższego stopnia w Polsce, od 1990 r. jednostka zasadniczego podziału terytorialnego administracji rządowej, a od 1999 r. także jednostka samorządu terytorialnego.

Podział kraju na województwa ma swoje korzenie w okresie rozbicia dzielnicowego, stąd ich zróżnicowanie pod względem wielkości w czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Pierwsze województwa powstawały w XIV w. Pierwotnie były to samodzielne zgromadzenia wojskowe na określonych terenach Polski, którymi zarządzali wyznaczani przez władcę wojewodowie (od: wodzić woje).

Status województwa reguluje w Polsce ustawa o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 r.[1]

Podział administracyjny Polski (stan od 1 stycznia 2010 do dziś)

Liczba województw

edytuj

(w Księstwie Warszawskim w miejsce województw wprowadzono departamenty)

(w Królestwie Polskim w latach 1837–1915 w miejsce województw wprowadzono gubernie)

Stan aktualny – 16 województw

edytuj
Herby województw
 
Herb województwa dolnośląskiego.
 
Herb województwa kujawsko-pomorskiego.
 
Herb województwa lubelskiego.
 
Herb województwa lubuskiego.
 
Herb województwa łódzkiego.
 
Herb województwa małopolskiego.
 
Herb województwa mazowieckiego.
 
Herb województwa opolskiego.
 
Herb województwa podkarpackiego.
 
Herb województwa podlaskiego.
 
Herb województwa pomorskiego
 
Herb województwa śląskiego
 
Herb województwa świętokrzyskiego
 
Herb województwa warmińsko-mazurskiego
 
Herb województwa wielkopolskiego
 
Herb województwa zachodniopomorskiego
Flagi województw
 
Flaga województwa dolnośląskiego
 
Flaga województwa kujawsko-pomorskiego
 
Flaga województwa lubelskiego
 
Flaga województwa lubuskiego
 
Flaga województwa łódzkiego
 
Flaga województwa małopolskiego
 
Flaga województwa mazowieckiego
 
Flaga województwa opolskiego
 
Flaga województwa podkarpackiego
 
Flaga województwa podlaskiego
 
Flaga województwa pomorskiego
 
Flaga województwa śląskiego
 
Flaga województwa świętokrzyskiego
 
Flaga województwa warmińsko-mazurskiego
 
Flaga województwa wielkopolskiego
 
Flaga województwa zachodniopomorskiego

Reforma administracyjna, która weszła w życie 1 stycznia 1999, ustanowiła 16 nowych województw. Celem tej reformy było utworzenie większych regionów, które mogłyby konkurować z innymi regionami po wstąpieniu do Unii Europejskiej (zobacz: NUTS). Dotychczasowe województwa były zbyt małe, by efektywnie wykorzystywać środki finansowe.

Wprowadzeniu nowego podziału na województwa towarzyszyły liczne dyskusje. Niektóre projekty zakładały utworzenie mniejszej liczby województw (najczęściej mówiło się o 12). Nieco mniej zwolenników miały projekty utworzenia 25 województw[2] lub pozostawienia dotychczasowego podziału na 49 województw. Liczne protesty społeczne, m.in. w Opolu i Kielcach, doprowadziły do utworzenia większej liczby jednostek. W dwóch województwach zdecydowano się na rozdzielenie siedzib wojewodów i sejmików województw.

Od 1999 r. pojawiają się opinie postulujące utworzenie jeszcze trzech województw: staropolskiego, środkowopolskiego, środkowopomorskiego oraz wyłączenia Warszawy z województwa mazowieckiego.

Potoczne określenie „miasto wojewódzkie” odnosi się do miasta, w którym siedzibę mają wojewoda i (lub) marszałek województwa. Wszystkie miasta wojewódzkie mają status miasta na prawach powiatu.

Podział na województwa od 1999 r.

edytuj
TERYT[a] Województwo Siedziba Powierzchnia
[km²], 2021-12-31[3] 		Ludność
2021-12-31[4] 		Gęstość zaludnienia
[osób/km²] 		Poziom
urbanizacji
(31 XII 2018) 		Stopa bezrobocia
(I 2019)[5] 		PKB na 1 mieszkańca
(31 XII 2018) [zł] 		Wyróżnik na tablicach
rejestracyjnych
02 (DS) dolnośląskie Wrocław 19 947 2 897 700 145,45 68,61% 5,4% 57 228 D, V
04 (KP) kujawsko-pomorskie Bydgoszcz1)
Toruń2) 		17 971 2 017 700 115,62 59,09% 9,2% 41 875 C
06 (LU) lubelskie Lublin 25 123 2 038 300 84,29 46,46% 8,4% 35 712 L
08 (LB) lubuskie Gorzów Wielkopolski1)
Zielona Góra2) 		13 988 985 500 72,53 64,95% 6,2% 42 755 F
10 (LD) łódzkie Łódź 18 219 2 394 900 135,37 62,55% 6,3% 48 126 E
12 (MA) małopolskie Kraków 15 183 3 430 400 223,98 48,19% 4,9% 47 272 K, J
14 (MZ) mazowieckie Warszawa 35 559 5 512 800 151,96 64,40% 5,1% 83 123 W, A
16 (OP) opolskie Opole 9412 948 600 104,82 53,30% 6,6% 41 080 O
18 (PK) podkarpackie Rzeszów 17 846 2 085 900 119,30 41,09% 9,1% 36 088 R, Y
20 (PD) podlaskie Białystok 20 187 1 148 700 58,53 60,79% 8,1% 37 077 B
22 (PM) pomorskie Gdańsk 18 323 2 358 700 127,44 63,66% 5,2% 50 001 G, X
24 (SL) śląskie Katowice 12 333 4 375 900 367,59 76,73% 4,5% 53 654 S, I
26 (SK) świętokrzyskie Kielce 11 710 1 187 700 106,02 44,86% 8,7% 36 970 T
28 (WN) warmińsko-mazurskie Olsztyn 24 173 1 374 700 59,11 58,99% 10,9% 36 306 N
30 (WP) wielkopolskie Poznań 29 826 3 500 000 117,14 54,27% 3,3% 56 496 P, M
32 (ZP) zachodniopomorskie Szczecin 22 905 1 650 000 74,31 68,50% 7,8% 43 150 Z

1) siedziba wojewody, 2) siedziba sejmiku wojewódzkiego i urzędu marszałkowskiego

Województwa w przeszłości

edytuj

Pierwsze województwa w Polsce

edytuj
Prowincja Lp. Województwo Ziemia
(na której się znajdowało)		 Okres istnienia Wojewodowie Miasto wojewódzkie Współczesne województwo
(w przybliżeniu)
wielkopolska 1.   poznańskie poznańska,
wschowska		 1314–1793 wojewodowie Poznań wielkopolskie
2.   kaliskie kaliska 1314–1793 wojewodowie Kalisz wielkopolskie
3.   sieradzkie sieradzka,
wieluńska		 1339–1795 wojewodowie Sieradz łódzkie
4.   łęczyckie łęczycka 1352–1793 wojewodowie Łęczyca łódzkie
5.   brzeskie kujawska XIV w. – 1793 wojewodowie Brześć Kujawski kujawsko-pomorskie
6.   gniewkowskie kujawska,
dobrzyńska		 XIV – XV w. wojewodowie Gniewkowo kujawsko-pomorskie
małopolska 7.   krakowskie krakowska 1308–1795 wojewodowie Kraków małopolskie
8.   sandomierskie sandomierska,
lubelska,
łukowska		 1308–1795 wojewodowie Sandomierz południowa część województwa mazowieckiego, świętokrzyskie

Województwa w okresie I Rzeczypospolitej

edytuj
 
Podział administracyjny Królestwa Polskiego w 1907 r.
Osobny artykuł: podział administracyjny I Rzeczypospolitej.

Województwa Królestwa Polskiego (do 1816 – departamenty) 1815–1837

edytuj
Osobny artykuł: Podział administracyjny Królestwa Polskiego.

Od 1837 r. Królestwo Polskie dzieliło się na gubernie.

Województwa w okresie międzywojennym (1918–1939)

edytuj
 
Podział administracyjny II RP w 1930 r.
Osobny artykuł: Podział administracyjny II Rzeczypospolitej.

2 sierpnia 1919 uchwałą sejm podzielił terytorium byłego Królestwa Polskiego na 5 województw, a dla Warszawy przewidział odrębną jednostkę administracyjną:

W ciągu następnych kilku lat dodano kolejnych 10 województw z ziem pozostałych zaborów:

15 lipca 1920 roku utworzono nowe województwo powstałe na terenach odłączonych od Niemiec w wyniku plebiscytu i powstań śląskich tamtejszej polskiej ludności dążącej do włączenia Górnego Śląska w granice Polski oraz z byłych terenów Austro-Węgier (Śląsk Cieszyński):

Województwa z podziałem na powiaty – zobacz podział administracyjny II RP.

Podział na województwa w okresie międzywojennym
stan z 1 kwietnia 1939
tab.
rej.
od 1937 		województwo
miasto wydzielone 		miasto
wojewódzkie 		powierzchnia
w tys. km² (1930) 		ludność
w tys. (1931)
00–19 miasto Warszawa Warszawa 0,14 1179,5
20–24 białostockie Białystok 26,0 1263,3
25–29 kieleckie Kielce 22,2 2671,0
30–34 krakowskie Kraków 17,6 2300,1
35–39 lubelskie Lublin 26,6 2116,2
40–44 lwowskie Lwów 28,4 3126,3
45–49 łódzkie Łódź 20,4 2650,1
50–54 nowogródzkie Nowogródek 23,0 1057,2
55–59 poleskie Brześć 36,7 1132,2
60–64 pomorskie Toruń 25,7 1884,4
65–69 poznańskie Poznań 28,1 2339,6
70–74 stanisławowskie Stanisławów 16,9 1480,3
75–79 śląskie Katowice 5,1 1533,5
80–84 tarnopolskie Tarnopol 16,5 1600,4
85–89 warszawskie Warszawa 31,7 2460,9
90–94 wileńskie Wilno 29,0 1276,0
95–99 wołyńskie Łuck 35,7 2085,6

Województwa w latach 1944–1975

edytuj
 
Podział administracyjny w 1946 r.
 
Podział administracyjny w 1957 r.
 
Podział administracyjny w 1968 r.

Zmiany terytorium Polski po II wojnie światowej wymusiły reorganizację podziału administracyjnego kraju. W 22 sierpnia 1944 na mocy Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I i II instancji[6] przywrócono przedwojenny podział administracyjny Polski. Ponieważ granice kraju nie były jeszcze ustalone, a jego część znajdowała się nadal pod okupacją, nie można mówić o faktycznej liczbie istniejących wówczas województw.

1 kwietnia 1945 z województwa kieleckiego przeniesiono do województwa krakowskiego powiat miechowski, 7 kwietnia 1945 powołano województwo gdańskie, w którego skład wszedł obszar Wolnego Miasta Gdańska i 6 powiatów województwa pomorskiego (gdyński, kartuski, morski, starogardzki, kościerski i tczewski). 7 maja 1945 anulowano autonomię województwa śląskiego. 9 sierpnia fragment województwa lwowskiego włączono do województwa lubelskiego, a 18 sierpnia 1945 utworzono województwo rzeszowskie z pozostałej w Polsce części województwa lwowskiego i 4 powiatów województwa krakowskiego (dębicki, gorlicki, jasielski i mielecki) oraz zmieniono granice województw: śląskiego, krakowskiego, kieleckiego, białostockiego i warszawskiego (powiaty będziński i zawierciański przeniesiono z województwa kieleckiego do śląskiego, olkuski z kieleckiego do krakowskiego oraz łomżyński z warszawskiego do białostockiego). Dodatkowo z województwa łódzkiego wydzielono miasto Łódź, które stało się miastem na prawach województwa.

Tereny włączone do Polski początkowo znajdowały się pod radziecką administracją wojskową, a 14 marca 1945, jeszcze przed zajęciem wszystkich tych terenów, utworzono na nich 4 okręgi administracyjne nie posiadające statusu województw: Okręg I (Śląsk Opolski), Okręg II (Dolny Śląsk), Okręg III (Pomorze Zachodnie), Okręg IV (Mazurski)[7]. Dopiero 28 czerwca 1946[8] obszar Ziem Odzyskanych włączono do zasadniczego podziału kraju tworząc na nim trzy nowe województwa (olsztyńskie, szczecińskie i wrocławskie) oraz część ziem włączając do województw: białostockiego, gdańskiego, poznańskiego i śląskiego.

Od 28 czerwca 1946 Polska dzieliła się na 14 województw oraz 2 miasta wydzielone:

W 1950 r. dokonano kilku zmian w podziale administracyjnym. Zmiany te dotyczyły tak zwanych Ziem Odzyskanych. Trzy istniejące już województwa podzielono, wydzielając tym samym trzy nowe jednostki terytorialne: województwo koszalińskie (z województwa szczecińskiego), województwo zielonogórskie (z województwa poznańskiego) i województwo opolskie (z województwa śląskiego, które zmieniło nazwę na województwo katowickie (w latach 1953–1956 województwo stalinogrodzkie). Owe zmiany nie ograniczały się jednak tylko do utworzenia nowych województw, skorygowano także granice już istniejących. W 1957 roku wydzielone zostały 3 kolejne miasta: Kraków, Poznań i Wrocław.

Podział na województwa i miasta wydzielone w latach 1945–1975
tab
rej
od 1956 		województwo miasto
wojewódzkie 		powierzchnia
km² (1965) 		ludność (1965)
A białostockie Białystok 23 136 1 160 400
B bydgoskie Bydgoszcz 20 794 1 837 100
G gdańskie Gdańsk 10 984 1 352 800
S katowickie (1953–1956 stalinogrodzkie) Katowice (1953–1956 Stalinogród) 9518 3 524 300
C kieleckie Kielce 19 498 1 899 100
E koszalińskie1) Koszalin 17 974 755 100
K krakowskie Kraków 15 350 2 127 600
L lubelskie Lublin 24 829 1 900 500
F łódzkie Łódź 17 064 1 665 200
O olsztyńskie Olsztyn 20 994 956 600
H opolskie1) Opole 9506 1 009 200
P poznańskie Poznań 26 723 2 126 300
R rzeszowskie Rzeszów 18 658 1 692 800
M szczecińskie Szczecin 12 677 847 600
T warszawskie Warszawa 29 369 2 453 000
X wrocławskie Wrocław 18 827 1 967 000
Z zielonogórskie1) Zielona Góra 14 514 847 200
tab
rej
od 1956 		miasto wydzielone powierzchnia
km² (1965) 		ludność
(1965)
I Łódź 214 744 100
W Warszawa 446 1 252 600
K Kraków2) 230 520 100
P Poznań2) 220 438 200
X Wrocław2) 225 474 200
1) nowe województwa utworzone w 1950;
2) miasta wydzielone w 1957, nie otrzymały odrębnych liter w tablicach rejestracyjnych

Województwa w latach 1975–1998

edytuj

W dniu 29 listopada 1972 r. został przeprowadzony pierwszy etap reformy administracyjnej: zamiast 4459 tzw. gromad wprowadzono podział na gminy; na drugim etapie, wprowadzonym 1 czerwca 1975 r., zlikwidowano poziom powiatowy i wprowadzono podział dwustopniowy: gminy, miasta i dzielnice miast na pierwszym poziomie oraz w miejsce 17 województw i 5 miast wydzielonych wprowadzono podział na 49 województw na poziomie drugim. Ten podział przetrwał do 1998. Niekiedy miasta wojewódzkie liczyły poniżej 50 tys. mieszkańców. Powołano dodatkowe struktury przestrzenne: makrorejony oraz rejony.

 
Podział administracyjny Polski w latach 1975–1998
Podział na województwa w latach 1975–1998
województwo miasto
wojewódzkie 		powierzchnia
km² (1998) 		ludność
(1980) 		miasta gminy
bialskopodlaskie Biała Podlaska 5348 286 400 6 35
białostockie Białystok 10 055 641 100 17 49
bielskie Bielsko-Biała 3704 829 900 18 47
bydgoskie Bydgoszcz 10 349 1 036 000 27 55
chełmskie Chełm 3865 230 900 4 25
ciechanowskie Ciechanów 6362 405 400 9 45
częstochowskie Częstochowa 6182 747 900 17 49
elbląskie Elbląg 6103 441 500 15 37
gdańskie Gdańsk 7394 1 333 800 19 43
gorzowskie Gorzów  Wielkopolski 8484 455 400 21 38
jeleniogórskie Jelenia Góra 4378 492 600 24 28
kaliskie Kalisz 6512 668 000 20 53
katowickie Katowice 6650 3 733 900 43 46
kieleckie Kielce 9211 1 068 700 17 69
konińskie Konin 5139 441 200 18 43
koszalińskie Koszalin 8470 462 200 17 35
krakowskie Kraków 3254 1 167 500 10 38
krośnieńskie Krosno 5702 448 200 12 37
legnickie Legnica 4037 458 900 11 31
leszczyńskie Leszno 4254 357 600 19 28
lubelskie Lublin 6793 935 200 16 62
łomżyńskie Łomża 6684 325 800 12 39
łódzkie Łódź 1523 1 127 800 8 11
nowosądeckie Nowy Sącz 5576 628 800 14 41
olsztyńskie Olsztyn 12 327 681 400 21 48
opolskie Opole 8535 975 000 29 61
ostrołęckie Ostrołęka 6498 371 400 9 38
pilskie Piła 8205 437 100 24 35
piotrkowskie Piotrków Trybunalski 6266 604 200 10 51
płockie Płock 5117 496 100 9 44
poznańskie Poznań 8151 1 237 800 33 57
przemyskie Przemyśl 4437 380 000 9 35
radomskie Radom 7295 702 300 15 61
rzeszowskie Rzeszów 4397 648 900 13 41
siedleckie Siedlce 8499 616 300 12 66
sieradzkie Sieradz 4869 392 300 9 40
skierniewickie Skierniewice 3959 396 900 8 36
słupskie Słupsk 7453 369 800 11 31
suwalskie Suwałki 10 490 422 600 14 42
szczecińskie Szczecin 9981 897 900 29 50
tarnobrzeskie Tarnobrzeg 6283 556 300 14 46
tarnowskie Tarnów 4151 607 000 9 41
toruńskie Toruń 5348 610 800 13 41
wałbrzyskie Wałbrzych 4168 716 100 31 30
warszawskie Warszawa 3788 2 319 100 27 32
włocławskie Włocławek 4402 413 400 14 30
wrocławskie Wrocław 6287 1 076 200 16 33
zamojskie Zamość 6980 472 100 10 47
zielonogórskie Zielona Góra 8868 609 200 26 50

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ W nawiasie podano kod literowy ISO 3166-2:PL obowiązujący do 25 listopada 2018, lecz często jeszcze spotykany w różnych publikacjach.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Dz.U. z 2022 r. poz. 547.
  2. ↑ Mapa proponowanego podziału na 25 województw. Polityka nr 11 (2028), 16 marca 1996. [dostęp 2019-04-08].
  3. ↑ Dominik Rozkrut i inni, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2022, Warszawa: GUS, 2022, s. 68–71, ISSN 1506-0632.
  4. ↑ Dominik Rozkrut i inni, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2022, Warszawa: GUS, 2022, s. 114, ISSN 1506-0632.
  5. ↑ GUS: Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu stycznia 2019 r.. stat.gov.pl. [dostęp 2019-05-14].
  6. ↑ Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8.
  7. ↑ Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej Nr 9–10 (56–57). ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-04)]., wrzesień–październik 2005 ISSN 1641-9561.
  8. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych (Dz.U. z 1946 r. nr 28, poz. 177).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Województwo&oldid=75135569”