Województwo kaliskie (I Rzeczpospolita)

Województwo kaliskie (łac. Palatinatus Calisiensis) – województwo Korony Królestwa Polskiego istniejące w latach 1314–1793, posiadające stolicę w Kaliszu, a do 1768 największe województwo prowincji wielkopolskiej.

Województwo kaliskie

Palatinatus Calisiensis

— województwo —
1314–1793
Herb
Sentencja: Gentes frenantur superbae
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	wielkopolska
Data powstania	1314
Siedziba wojewody	Kalisz
Wojewoda	zobacz: wojewodowie kaliscy
Siedziba sejmiku	Środa Wielkopolska
Popis	pod Pyzdrami
Powierzchnia	16 523 km²
Populacja (1578) • liczba ludności	314 800
Podział administracyjny
Liczba powiatów 6
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów 8
Położenie na mapie Rzeczypospolitej

Województwo kaliskie dzieliło się wtedy na 6 powiatów. Siedzibą wojewody był Kalisz, natomiast sejmiki ziemskie odbywały się w Środzie (obecnie Środa Wielkopolska). Województwo kaliskie wspólnie z województwem poznańskim, obierały starostę generalnego Wielkopolski.

Herbem województwa kaliskiego była głowa tura w koronie z pierścieniem w nozdrzach na tle biało-czerwonej szachownicy.

Terytorium

Powierzchnia województwa wynosiła ok. 15 320 km², po wyłączeniu województwa gnieźnieńskiego w 1768 ok. 7810 km².

Powiaty województwa kaliskiego według Adolfa Pawińskiego

Powiat	Powierzchnia w mil²	Powierzchnia w km²
powiat kaliski	60,27	3318,82
powiat gnieźnieński	50,89	2802,51
powiat kcyński	42,93	2364,38
powiat nakielski	56,35	3103,02
powiat koniński	39,34	2166,69
powiat pyzdrski	50,27	2768,20
Razem (województwo) Σ	300,05	16523,21

Miasta grodowe w województwie kaliskim to: Kalisz, Gniezno, Konin, Kcynia, Nakło, Pyzdry, Złotów.

Znaczniejsze miasta

• Kalisz – miasto stołeczne,
• Gniezno,
• Mogilno – opactwo benedyktyńskie,
• Trzemeszno – opactwo kanoników regularnych św. Augustyna,
• Ląd i Wągrowiec – opactwo cysterskie.

Urzędy

Sejmiki województwa kaliskiego zbierały się w Środzie, w kolegiacie Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej (razem z województwem poznańskim). W województwie kaliskim zbierał się również wielkopolski sejmik generalny w Kole, w klasztorze bernardynów przy kościele Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny.

Posiadało 8 senatorów w tym 4 większych tzw. krzesłowych i 4 mniejszych (drążkowych). Senatorami krzesłowymi byli arcybiskup gnieźnieński, wojewoda kaliski, kasztelan kaliski i kasztelan gnieźnieński. Senatorowie drążkowi to kasztelanowie: lądzki, nakielski, biechowski oraz kamieński.

Wojewoda kaliski urzędował na Zamku Królewskim w Kaliszu.

Powiaty (do 1768):

• kaliski, Kalisz
• koniński, Konin
• pyzdrski, Pyzdry
• gnieźnieński, Gniezno
• kcyński, Kcynia
• nakielski, Nakło

Powiaty (po 1768):

• kaliski, Kalisz
• koniński, Konin
• pyzdrski, Pyzdry

Zobacz też

• Kaliskie

Bibliografia

• Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903; rozdział: Województwo Kaliskie i Gnieźnieńskie

Linki zewnętrzne

• Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000 (mapa kartograficzna I Rzeczypospolitej z II połowy XVI wieku), autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin: Atlas Fontium: (1) http://atlasfontium.pl/index.php?article=corona (mapa i indeks do pobrania); (2) http://hgisb.kul.lublin.pl/azm/pmapper-4.2.0/map_default.phtml?config=korona&language=pl&resetsession=ALL
• Stan Wielkopolski tuż po rozbiorach (mapa Gilly’ego: zabór pruski pod koniec XVIII w.): https://terrasiradiensis.jimdofree.com/mapy/mapa-gilly-ego/