Soest
51°34′N 8°07′E/51,566667 8,116667
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj związkowy | |||||
| Rejencja | |||||
| Powiat | |||||
| Prawa miejskie |
połowa XII w. | ||||
| Burmistrz |
Eckhard Ruthemeyer | ||||
| Powierzchnia |
85,81 km² | ||||
| Wysokość |
90 m n.p.m. | ||||
| Populacja (31 grudnia 2013) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Nr kierunkowy |
02921 | ||||
| Kod pocztowy |
59494 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
SO, LP | ||||
| |||||
Położenie na mapie Niemiec  | |||||
Położenie na mapie Nadrenii Północnej-Westfalii  | |||||
| 51°34′N 8°07′E/51,566667 8,116667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Soest – miasto powiatowe w zachodniej części Niemiec, w kraju związkowym Nadrenia Północna-Westfalia, w rejencji Arnsberg, siedziba powiatu Soest.
Prawa miejskie miejscowość otrzymała w połowie XII wieku – prawa miasta Soest miały wpływ na prawa miejskie nadane Kolonii oraz Lubece i były stosowane na obszarze od Nadrenii do Pogórza Wezerskiego oraz w Westfalii poza Dortmundem[2]. Rozkwit miasta przypadł na XII–XV wiek dzięki zaangażowaniu w handel z Flandrią, Brabancją i Anglią – Soest był członkiem Hanzy. Do połowy XV wieku pod rządami arcybiskupów Kolonii, w XVII wieku pod panowaniem Brandenburgii, a od 1817 roku część Prus. Pomimo znacznych zniszczeń podczas II wojny światowej, Stare Miasto z zabudowaniami z XII–XV wieku zachowało się w dobrym stanie a ponad 600 budynków znajduje się na liście zabytków.
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Soest leży w zachodniej części Niemiec, w kraju związkowym Nadrenia Północna-Westfalia, w rejencji Arnsberg, ok. 50 km na wschód od Dortmundu i ok. 50 km na zachód od Paderborn. Miasto sąsiaduje z gminami: Lippetal, Bad Sassendorf, Möhnesee, Ense, Welver i miastem Werl.
Największa długość miasta w kierunku wschodnio-zachodnim wynosi około 13 km, największa długość w kierunku północno-południowym wynosi około 11,5 km. Najwyższe wzniesienie ma wysokość 219 m n.p.m., natomiast najniższy punkt leży na wysokości 73 m n.p.m.[3].
Miasto znajduje się w umiarkowanej strefie klimatycznej. Przeciętna temperatura roczna w okresie 1950–81 wynosiła +9,1 °C a średnia roczna ilość opadów 757 mm, a w okresie 1981–2010 przeciętna temperatura roczna wynosiła +9,7 °C, a średnia roczna ilość opadów 827 mm[3].
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]
W wyniku reformy administracyjnej z 1969 roku, 1 lipca 1969 roku do miasta Soest dołączono 18 gmin, przez co powierzchnia miasta powiększyła się z 28 km² do prawie 86 km² a liczba mieszkańców z 35511 do 40320[4]. Gminy te wraz z innymi 30 gminami należały w okresie od średniowiecza do 1809 roku do tzw. Soester Börde – obszaru pod rządami miasta Soest.
Soest podzielony jest na 18 dzielnic (Ortsteile)[3]:
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]W mieście rozwinął się przemysł spożywczy, maszynowy, elektrotechniczny, drzewny oraz włókienniczy[5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Badania archeologiczne potwierdziły osadnictwo na południowy wschód od kolegiaty św. Patroclusa w okresie 5500-5000 p.n.e[6]. Samo Soest po raz pierwszy wzmiankowane jest w 836 roku jako Villa Sosat[6], przy okazji raportu z przewozu szczątków św. Wita z Saint-Denis do Corvey[7]. Do rozwoju Soest przyczynił się szereg czynników: położenie przy szlaku handlowym, tzw. ''Hellweg'', żyzne ziemie regionu Soester Börde oraz handel solą[8]. Pierwsze wzmianki o salinie w Soest pochodzą z VI wieku i działalność przemysłu solnego z ok. 500 roku została potwierdzona przez badania archeologiczne[9][6].
W ok. 780 w Soest wzniesiono pierwszy kościół w miejscu obecnego kościoła św. Piotra w ramach polityki chrystianizacji Niemiec północnych prowadzonej przez Karola Wielkiego[10]. Wraz z rozwojem miasta zrodziła się potrzeba zbudowania większej świątyni i nowy kościół został poświęcony w 1150 roku a dwa lata później kościół odwiedził cesarz Fryderyk I Barbarossa[6][10].
Soest było pod rządami arcybiskupów Kolonii, którzy w ok. 960-65 roku wznieśli koło kościoła św. Piotra palatium[6]. W 962 roku arcybiskup Kolonii Bruno I sprowadził do Soest relikwie św. Patroclusa, a w 965 roku w swoim testamencie zapisał 100 funtów w srebrze na fundację świątyni, obecnej kolegiaty św. Patroclusa[11].
W połowie XII wieku Soest otrzymało prawa miejskie[2], które najprawdopodobniej wywodziły się z praw stosowanych w Lombardii[8]. Prawa te miały wpływ na prawa miejskie nadane Kolonii oraz Lubece i były stosowane na obszarze od Nadrenii do Pogórza Wezerskiego oraz w Westfalii poza Dortmundem[2].
W 1180 roku Soest otoczono nowym 3,5 km murem miejskim z dziesięcioma bramami – powierzchnia miasta zajmowała wówczas 102 ha[8][6]. Jedynie Kolonia była większym miastem w regionie, a od 1300 roku większe były również Augsburg, Norymberga i Lubeka[8]. Soest prowadziło handel z wieloma miastami Europy północnej i wschodniej – już w 1150 roku handlowano z Rosją[8][6]. W 1253 roku Soest wraz z Dortmundem, Münster i Lippstadt zawiązało związek miast, m.in. w celu promowania handlu i stało się jednym z wiodących miast Hanzy[6]. Od 1300 roku Soest zaczęło pobierać podatki, tzw. Börde od 48 okolicznych wsi[6].
W 1444 roku Soest rozpoczęło działania na rzecz uniezależnienia się od arcybiskupów Kolonii – doszło do wojny pięcioletniej zakończonej w 1449 roku przyznaniem Soest statusu wolnego miasta w księstwie Kleve[6]. Soest uniezależniło się od archidiecezji, utraciło jednak powiązania handlowe z Kolonią i swoją silną pozycję – w księstwie Kleve znalazło się na jego peryferiach z dala od ośrodków handlowych. Doprowadziło to gospodarczego upadku miasta[6].
W połowie XVI wieku w mieście umocniły się ruchy reformacyjne i powstało sześć kościołów ewangelickich[6]. Po zniszczeniach odniesionych podczas wojny trzydziestoletniej Soest złożyło w 1669 roku hołd księciu brandenburskiemu[6]. Soest traci swe prawa po tym jak w 1751 roku Fryderyk II Wielki zniósł prawo samodzielności miast[6]. Zniszczenia wojny siedmioletniej doprowadziły do ostatecznego upadku Soest[6].
W 1817 roku Soest zostaje miastem powiatowym (niem. Kreisstadt). Wraz z otwarciem linii kolejowej Hamm – Soest – Paderborn w 1850 roku Soest stało się znaczącym ośrodkiem transportowo-przeładunkowym pomiędzy Niemcami zachodnimi i środkowymi[6].
W 1934 roku, z uwagi na bardzo dobrze zachowana średniowieczną architekturę Soest, historyk sztuki Wilhelm Pinder zaproponował, by całemu miastu nadać status pomnika narodowego[6]. Podczas II wojny światowej Soest zostało w 2/3 zniszczone – jednak Stare Miasto z zabudowaniami z XII–XV wieku uchowało się w dobrym stanie[6].
W Soest urodził się paleontolog Karl Torley[12].
Transport
[edytuj | edytuj kod]W mieście znajduje się stacja kolejowa Soest.
Polityka
[edytuj | edytuj kod]Rada miejska
[edytuj | edytuj kod]W wyniki wyborów do rady miejskiej, które odbyły 25 maja 2014 roku, poszczególne partie uzyskały następujące liczbę miejsc:
| Partia / Ugrupowanie | Ilość miejsc | (por. do 2009) |
|---|---|---|
| CDU | 18 miejsc | (−1) |
| SPD | 13 miejsc | (+2) |
| BG | 3 miejsca | (−2) |
| FDP | 2 miejsca | (−2) |
| Zieloni | 4 miejsca | (±0) |
| SO! | 4 miejsca | (+1) |
| Die Linke | 2 miejsca | (±0) |
| Junges Soest | 2 miejsca | (+2) |
| AfD | 1 miejsce | (+1) |
| Niemiecka Partia Piratów | 1 miejsce | (+1) |
Wyniki wyborów komunalnych od 1975 roku
[edytuj | edytuj kod]Tabela pokazuje wszystkie partie i ugrupowania polityczne, które uzyskały przynajmniej 1,95% głosów[13][14][15][16][17]:
| Rok | CDU | SPD | BG | FDP | Zieloni1 | SO! | JS | Linke | AfD |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1975 | 40,4 | 34,2 | 12,9 | 10,0 | |||||
| 1979 | 43,5 | 36,9 | 9,9 | 6,7 | |||||
| 1984 | 39,5 | 36,4 | 9,8 | 4,3 | 8,2 | ||||
| 1989² | 33,4 | 38,4 | 12,8 | 4,5 | 8,1 | ||||
| 1994 | 34,0 | 43,7 | 11,3 | 3,2 | 7,8 | ||||
| 1999 | 47,0 | 30,6 | 15,1 | 2,6 | 6,0 | ||||
| 2004 | 40,1 | 26,7 | 13,4 | 6,8 | 9,9 | 3,1 | |||
| 2009 | 39,7 | 23,0 | 9,6 | 9,1 | 9,0 | 6,2 | 3,4 | ||
| 2014³ | 34,8 | 26,1 | 6,9 | 4,4 | 8,4 | 7,0 | 3,5 | 4,5 | 2,6 |
Przypisy
1 Zieloni: 1984 i 1989: Zieloni, od 1994: B’90/Zieloni
2 1989: dodatkowo: REP: 2,8%
3 2014: dodatkowo: Piraci: 1,94%
Współpraca
[edytuj | edytuj kod]Miejscowości partnerskie[18]:
|
Kultura
[edytuj | edytuj kod]
.JPG)
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Pomimo znacznych zniszczeń wojennych, Stare Miasto z zabudowaniami z XII–XV wieku zachowało się w dobrym stanie a ponad 600 budynków znajduje się na liście zabytków[19].
- romańska kolegiata św. Patroclusa z wieżą z XII wieku[20]
- kaplica św. Mikołaja z XIII wieku z XV-wiecznym ołtarzem z obrazem św. Mikołaja ze szkoły Konrada von Soesta[21]
- pozostałości dawnego palatium arcybiskupów kolońskich[22]
- kościół św. Piotra z XII wieku[23]
- barokowy ratusz z 1716 roku[23]
- późnogotycki kościół pielgrzymkowy św. Marii z XIV–XV wieku z XV-wiecznym witrażem Westfälische Abendmahl, przedstawiającym Ostatnią Wieczerzę[24]
Muzea
[edytuj | edytuj kod]- Archiwum Miasta – zbiory dokumentów historycznych, zawierające m.in. pergamin z krowiej skory, na którym spisano prawa miejskie w XIII wieku i Nequambuch[21] – księgę z XIV–XV wieku, w której spisano rodzaje kar stosowanych za różne przestępstwa, m.in. opisano karę „huśtawki” za kradzieże z pól i ogrodów (niem. Wippestrafe), stosowaną w Soest w okresie od XIV do XVIII wieku. Przestępca wchodził na położone nad wodą schody, skonstruowane w taki sposób, by pod wpływem ciężaru przechylić się w pewnym momencie jak huśtawka, a znajdujący się na nich człowiek tracił równowagę i wpadał do wody. Obecnie zabawy z użyciem przechylnych schodów odbywają się w ramach święta strzeleckiego, przypadającego w czerwcu w sobotę po dniu św. Jana.
- Burghofmuseum – muzeum regionalne ze zbiorami miedziorytów Heinricha Aldegrevera[25]
- Muzeum Sztuki Wilhelm-Morgner-Haus – zbiory malarstwa ekspresjonistycznego (1891–1917)[21], m.in. 60 obrazów i 400 rysunków Wilhelma Morgnera (1891–1917) z Soest oraz prace Christiana Rohlfsa, Otto Modersohna, Emila Noldego, Franza Nölkena i innych[26]
- Grünsandstein-Museum – muzeum zielonego piaskowca[21]
- Haus Kükelhaus – muzeum Hugo Kükelhausa (1900–1984) – niemieckiego pedagoga i artysty w jego dawnym domu[21]
- Museum belgischer Streitkräfte – muzeum poświęcone historii belgijskich garnizonów wojskowych na terenie Niemiec[21]
- Osthofentor-Museum – muzeum średniowiecznej obronności[21]
Festyny
[edytuj | edytuj kod]- Od średniowiecza w mieście organizowany jest doroczny festyn Allerheiligenkirmes, który wzmiankowany był po raz pierwszy w 1338 roku[21]. Słowo Kirmes pochodzi od średnio-wysoko-niemieckiego słowa kirmesse, skrót od Kirchweihmesse, oznaczającego mszę z poświęcenie kościoła. Festyn zaczyna się w pierwszą środę po Wszystkich Świętych i trwa pięć dni[21].
- Co roku w czerwcu organizowany jest Bördetag.
- W lipcu okoliczni producenci win organizują Winzermarkt.
Produkty lokalne
[edytuj | edytuj kod]Lokalne produkty z Soest to: pumpernikiel i Bullenauge[27].
W Soest znajduje się piekarnia Haverland, założona w 1570 roku przez Jörgena Haverlantha, najstarsza piekarnia produkująca pumpernikiel w Niemczech[27] i najprawdopodobniej na świecie[28][29].
Napój alkoholowy Bullenauge powstał w 1964 roku podczas zebrania zarządu ówczesnej mleczarni Hellweg, kiedy to zabrakło Kornu, ale znalazł się likier Mokkalikör, do którego dodano śmietany. Kompozycja ta przypominała oko byka (niem. Bullenauge) – stąd jego nazwa. Bullenauge jest tradycyjnie serwowany podczas festynu Allerheiligenkirmes[27][30].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Landesbetrieb Information und Technik Nordrhein-Westfalen (IT.NRW): Einwohnerzahlen im Regierungsbezirk Arnsberg. [dostęp 2014-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-20)]. (niem.).
- ↑ a b c Timo Holzborn: Die Geschichte der Gesetzespublikation: insbesondere von den Anfängen des Buchdrucks um 1450 bis zur Einführung von Gesetzesblättern im 19. Jahrhundert. Tenea Verlag Ltd., 2003, s. 45. ISBN 978-3-86504-005-3. [dostęp 2014-11-11].
- ↑ a b c Abteilung Stadtentwicklung und Bauordnung: Statistik – Info der Stadt Soest. [dostęp 2014-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-29)]. (niem.).
- ↑ Marga Koske. Geschichte der eingemeindeten Soester Stadtteile. „Soester Zeitschrift,”, s. 23–78, s. 24, 2000. 112. ISSN 0176-3946. (niem.).
- ↑ Soest, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-11].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Miasto Soest: Soester Geschichte. [dostęp 2014-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-31)]. (niem.).
- ↑ Karl-Heinz Marpe, Paul Hombrecher: Wermelskirchen: aus alten u. neuen Tagebüchern e. liebenswürdigen Strassenmädchens. Stadt Wermelskirchen, 1973, s. 90.
- ↑ a b c d e Verein für Geschichte und Heimatpflege Soest: Soest und seine Geschichte / Soest ist eine besondere Stadt. [dostęp 2014-11-16]. (niem.).
- ↑ Georg Eggenstein. Die Römische Kaiserzeit in Westfalen. „Archäologie in Ostwestfalen”, s. 53-70, s. 67, 2005. 9. (niem.).
- ↑ a b St. Petri-Pauli Soest: St. Petri – Zur Geschichte. [dostęp 2014-11-16]. (niem.).
- ↑ Pastoralverbund Soest: Der Dom. [dostęp 2014-11-16]. (niem.).
- ↑ G. Pfingsten, Karl Torley, ein westfälischer Arzt und Paläontologe, „Natur und Museum”, 99, 1969, s. 31–38.
- ↑ Landesamt für Datenveraibetung und Statistik Nordrhein-Westfalen: Kommunalwahlen 1999. [dostęp 2014-11-15]. (niem.).
- ↑ Landesamt für Datenveraibetung und Statistik Nordrhein-Westfalen: Kommunalwahlen 2004. [dostęp 2014-11-15]. (niem.).
- ↑ Landesamt für Datenveraibetung und Statistik Nordrhein-Westfalen: Kommunalwahlen 2009. [dostęp 2014-11-15]. (niem.).
- ↑ Landesamt für Datenveraibetung und Statistik Nordrhein-Westfalen: Kommunalwahlen 2014. [dostęp 2014-11-15]. (niem.).
- ↑ Landesamt für Datenveraibetung und Statistik Nordrhein-Westfalen: Verzeichnisse der Kommunalwahlergebnisse des Landes Nordrhein-Westfalen (LDS NRW) von 1975 bis 2009. (niem.).
- ↑ Miasto Soest: Städtepartnerschaften und Städtefreundschaften – Eine Übersicht. [dostęp 2014-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-11)]. (niem.).
- ↑ Miasto Soest: Denkmalliste. [dostęp 2014-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-29)]. (niem.).
- ↑ Praca zbiorowa: Sztuka Romańska. red. Rolf Toman. Tandem Verlag GmBH, 2008, s. 44. ISBN 978-83-7512-972-4.
- ↑ a b c d e f g h i Reinhard Ströber: Teutoburger Wald: Kunst und Freizeitspass. DuMont Reiseverlag, 2011, s. 108. ISBN 978-3-7701-9297-7. [dostęp 2014-11-15].
- ↑ Arbeitsgemeinschaft Historische Stadtkerne in NRW: Denkmal des Monats – Januar 2006 Südliches Westfalen und Münsterland Bau- und Bodendenkmal “Hohes Hospital” (Soest). [dostęp 2014-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-29)]. (niem.).
- ↑ a b Miasto Soest: Sehenswürdigkeiten. [dostęp 2014-11-11]. (niem.).
- ↑ Hans Dieter Bödecker: Geschichte der Wiesenkirche. [w:] Ev. Wiese-Georgs-Kirchengemeinde [on-line]. [dostęp 2014-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-29)]. (niem.).
- ↑ Miasto Soest: Burghofmuseum. [dostęp 2014-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-29)]. (niem.).
- ↑ Miasto Soest: Wilhelm-Morgner-Haus. [dostęp 2014-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-05)]. (niem.).
- ↑ a b c Miasto Soest: SOESTLEXIKON. [dostęp 2014-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-04)]. (niem.).
- ↑ Ulrike von Jöhems. Nur Wasser und Schrott. Typisch westfälisch: Haverland in Soest ist die älteste Pumpernickel-Bäckerei der Welt. „Westfalenspiegel”, s. 59, 2007. 5. ISSN 0508-5942. (niem.).
- ↑ Claudia Scheffler. Wo das „kleine schwarze” schmort... „Westfalium – Magazin für Gesellschaft, Kultur und Lebensart”, s. 66-68, 2003. (niem.).
- ↑ Allerheiligenkirmes: Rund um Kirmes – Bullenauge. [dostęp 2014-11-15]. (niem.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Das Internet-Portal „Westfälische Geschichte”: Soest – Heinrich Aldegrever und die Reformation in der Stadt. [dostęp 2014-11-11]. (niem.).
- Museum belgischer Streitkräfte: strona oficjalna. [dostęp 2014-11-15]. (niem.).
- Haus Kükelhaus: strona oficjalna. [dostęp 2014-11-15]. (niem.).
