weer: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren

← Oudere bewerking Nieuwere bewerking →

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

VisueelWikitekst

In de regel

Versie van 6 sep 2019 20:37

Nederlands

Uitspraak

Geluid: weer (hulp, bestand)
IPA: / wer / (1 lettergreep)
IPA:
- (Noord-Nederland): /ʋɪːr/
- (Vlaanderen, Brabant): /β̞eːr/
- (Limburg): /weːr/

Woordafbreking

weer

Woordherkomst en -opbouw

[A] ‘atmosferische gesteldheid’: eerste datering 1240; gesyncopeerd uit verouderd weder, uit Middelnederlands wēder, ontwikkeld uit Oergermaans *wedran, bij Indo-Europees *h₂eh₁-tro-.^[1] Evenals Duits Wetter, Engels weather, Fries waar en Zweeds väder.
[B] ‘gecastreerde ram of bok’: eerste datering 901; gesyncopeerd uit verouderd weder, uit Middelnederlands wēder, uit Oudnederlands wither, ontwikkeld uit Oergermaans *weþruz, afleiding van de Indo-Europese wortel *uetos ‘jaar’.^[2] Evenals Duits Widder ‘ram’ en Engels wether ‘hamel’.
[C] ‘afweer; wal, muur’: eerste datering 777; Middelnederlands wēre ‘tegenstand, verdediging, schans, wapen, strijd’, uit Oudnederlands weri ‘verdediging’, ontwikkeld uit Oergermaans *wari- ‘afweer, verdediging’, verbaalnomen bij het werkwoord *warjana- ‘verdedigen’, waarvoor zie verder Ndl weren.^[3] Evenals Duits Wehr v ‘leger’.
[D] ‘eelt; vochtstip’: Middelnederlands weer m ‘knoest, eelt’, ontwikkeld uit Oergermaans *warzaz, bij Indo-Europees *uors-ó- ‘piek, top’, waartoe ook behoort Latijn verrūca ‘wratje’.^[4] Evenals gewestelijk war ‘knoest, eelt’ ~ Vlaams warre v ‘eelt, wrat’, Oudengels wearr ‘eeltknobbel’ en Oudfries wersene ‘rimpels’.
[E] ‘visweer’: eerste datering 1214; Middelnederlands weer, ontwikkeld uit Oergermaans *weran, bij Indo-Europees *h₂uer- ‘tegenhouden, afweren, redden’, dezelfde wortel als weren (zie daar).^[5] Evenals Nederduits Wehr o ‘bolwerk, dam’ en Engels weir ‘stuw; visweer’.^[6]
[F] ‘heerschapsrecht over goederen’; Middelnederlands weer, were, ontwikkeld uit Oergermaans *warīn, afgeleid uit het werkwoord *warjana- ‘verdedigen’, waarvoor zie verder Ndl weren.^[7] Evenals Middelhoogduits wēre v, Faeröers veri m ‘bezit’ en Gotisch warei v ‘sluwheid, verslagenheid’.
[G] ‘landerijen tussen weersloten’; Middelnederlands were ‘gezamenlijke tussen twee sloten gelegen boerderijen, door sloten omgeven perceel’, ontleend aan Oudfries were ‘perceel, grondbezit, hofstede’ (waaruit Nieuwfries war ‘laaggelegen grasland’).^[8]
[H] ‘man’; Middelnederlands wer-, ontwikkeld uit Oergermaans *wiraz, bij Indo-Europees *uiH-ró-, waaruit ook Latijn vir.

Zelfstandig naamwoord

[A] weer o

(meteorologie) de atmosferische omstandigheden ^[1]
de gevolgen van 1

Synoniemen

[1] weder

Hyponiemen

=

Afgeleide begrippen

Vertalingen

1. atmosferische gesteldheid

Chinees: 天气 ^(zh) (tiān qì)
Deens: vejr ^(da) o
Duits: Wetter ^(de) o
Engels: weather ^(en)
Esperanto: vetero ^(eo)
Fins: sää ^(fi), ilma ^(fi)
Frans: temps ^(fr) m
Fries: waar ^(fy) o
Hongaars: időjárás ^(hu)
Ido: vetero ^(io)
Indonesisch: cuaca ^(id)
Interlingua: tempore ^(ia), climate ^(ia)
Italiaans: tempo ^(it) m, clima ^(it) m
Japans: 天気 ^(ja) (てんき, tenki)

Zelfstandig naamwoord

[B] weer m

(dierkunde) een gesneden ram of geitenbok ^[2]

Synoniemen

weder, hamel

Afgeleide begrippen

(samenstellingen): weerlam, weernat, werevlees

Vertalingen

1. hamel, gesneden ram

Italiaans: montone ^(it) m
Tsjechisch: skopec ^(cs)

2. gecastreerde bok

Fins: salvupukki ^(fi)

Portugees: castrão ^(pt) m
Spaans: castrón ^(es) m

Zelfstandig naamwoord

[C] weer v

het afweren, tegendstand, verwering, weerstand
werkzame beweging, kracht, macht
verschansing, verdedigingswerk (wal, muur, dijk) ^[3]

Afgeleide begrippen

(afleidingen): afweer, tegenweer, verweer, weerbaar, weerloos
(samenstellingen): landweer, noodweer, strijkweer, waterweer, weerbloem, weerstand

Uitdrukkingen en gezegden

Mooi weer spelen

zich mooier voordoen dan men is

Vroeg in de weer zijn

vroeg aan het werk zijn

4	enkelvoud	meervoud
naamwoord	weer	weren
verkleinwoord	weertje	weertjes

Zelfstandig naamwoord

[D] weer o

eelt
aantasting, mede door invloed van licht en vochtigheid, vochtstip
- Doordat de tent nat werd opgerold bleek er enige dagen later het weer in te zitten
(België, Zeeuws, Noord-Brabants) knoest, kwast, knobbel ^[9]

Synoniemen

[1] eelt
[2] spocht

Afgeleide begrippen

(afleiding): verweren

Vertalingen

2. spocht, vochtstip

Frans: piqûre ^(fr) v, rousseur ^(fr) v
Italiaans: fioritura ^(it) v

5	enkelvoud	meervoud
naamwoord	weer	weren
verkleinwoord	weertje	weertjes

Zelfstandig naamwoord

[E] weer v

afgesloten plaats aan zee voor visvangst, gevlochten ijzerwerk ter afsluiting van water om vis te bewaren; visweer
(gewestelijk) kleischoor, d.i. al dan niet met riet begroeide krib van klei^[10]

Afgeleide begrippen

(samenstellingen): haringweer, visweer, weersloot, weervisserij

Vertalingen

1. visweer

Duits: Fischwehr ^(de) o
Engels: weir ^(en), fishgarth ^(en)
Fins: kalapato ^(fi)
Frans: écluse à poissons ^(fr) v, bordigue ^(fr) v

6	enkelvoud	meervoud
naamwoord	weer	weren
verkleinwoord	-	-

Zelfstandig naamwoord

[F] weer v

(feodalisme, leenrecht) heerschapsrecht van leenheren over goederen, ambten en mensen (onvrije dienaren)

Afgeleide begrippen

(samenstellingen): bruikweer, tijnsweer, weergoed, weerman, weervast

Vertalingen

1. feodaal heerschapsrecht over goederen

7	enkelvoud	meervoud
naamwoord	weer	weren
verkleinwoord	weertje	weertjes

Zelfstandig naamwoord

[G] weer v/m

(Noord-Hollands) landerijen tussen twee afwateringssloten (de zogenaamde weersloten)

Woordherkomst en -opbouw

In de betekenis van ‘weer* bijwoord van tijd: opnieuw’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 901 ^[6] ^[11]

Bijwoord

weer

nog een keer, weder, opnieuw
van de andere kant
tegen (in samenstellingen: -> weerspraak, weerstrijd) ^[12]

Afgeleide begrippen

alweder

Afgeleide begrippen

=

weergave (1,2)
weergeven (1,2)
weerglans (2)
weerkaatsen (2)
weerkant (2)
weerkeren (1)
weerklank (2)
weerklinken (2)
weerkomen (1)

=

weervinden (1)
weerwil (2)
weerwille (2)
weerwoord (2,3)
weerwraak (2)
weerzeggen (3)
weerziek (2)
weerzien (1)
weerzin (2,3)

Verwante begrippen

alweer, nogmaals, wederom, opnieuw, van voren af aan, weder

Uitdrukkingen en gezegden

het is weer raak

weer terecht zijn

Het ene oor in, het andere weer uit.

iets (een raad e.d.) wel horen maar het vervolgens meteen weer vergeten; gezegd van hardleerse personen aan wie hetzelfde steeds weer opnieuw moet worden verteld

Vertalingen

1. nog een keer

Duits: wieder ^(de)
Engels: again ^(en), afresh ^(en), once more ^(en)
Frans: à nouveau ^(fr), encore ^(fr), de nouveau ^(fr)

Tolai: mulai
Schots-Gaelisch: a-rithist ^(gd)
Spaans: de nuevo ^(es) , nuevamente ^(es)
Vietnamees: lại ^(vi), lần nữa ^(vi)

weer terecht zijn

Duits: wieder da sein, wieder aufgetaucht sein

het is weer raak

Duits: es ist wieder so weit

Werkwoord

vervoeging van
weren

weer

eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van weren
- Ik weer.
gebiedende wijs van weren
- Weer!
(bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van weren
- Weer je?

Gangbaarheid

Het woord weer staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "weer" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.^[13]

Meer informatie

Zie Wikipedia voor meer informatie.

Verwijzingen

↑ ^1,0 ^1,1 weer op website: Etymologiebank.nl
↑ ^2,0 ^2,1 weer op website: Etymologiebank.nl
↑ ^3,0 ^3,1 weer op website: Etymologiebank.nl
↑ Guus Kroonen, Etymological Dictionary of Proto-Germanic, Leiden: Brill, 2013, blz. 575
↑ Guus Kroonen, Etymological Dictionary of Proto-Germanic, Leiden: Brill, 2013, blz. 579
↑ ^6,0 ^6,1 "weer" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
↑ Guus Kroonen, Etymological Dictionary of Proto-Germanic, Leiden: Brill, 2013, blz. 574
↑ Gerald van Berkel en Kees Samplonius, Nederlandse plaatsnamen verklaard, Rotterdam: Mijnbestseller.nl, 2018.
↑ Woordenboek der Nederlandsche taal (1864-2001).
↑ Theodorus Henricus van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland, Assen: Van Gorcum, 1971.
↑ weer op website: Etymologiebank.nl
↑ Woordenboek der Nederlandsche taal (1864-2001).
↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

Limburgs

Uitspraak

IPA:
- (Etsbergs): /weːʁ/
- (Maastrichts): /weːʁ/
- (Montforts): /weːʁ/
- (Roermonds): /weːʁ/
- (Venloos): /we^ɪ/

Persoonlijk voornaamwoord

weer

wij
men

Verbuiging

weer	enkelvoud				meervoud
weer	geheel	onbeklemtoond	gemuteerd	gemuteerd onbeklemtoond	geheel	onbeklemtoond	gemuteerd	gemuteerd onbeklemtoond
nominatief	ich	'ch	-	-	weer	v'r	-	-
genitief	miens	mes	-	-	ózzes, ózzer	-	-	-
locatief	mienes, mienentj	-	-	-	ózzes, ózzentj	-	-	-
datief	mir	mör	-	-	ós, ózzem, ózze	-	-	-
accusatief	mich	me	-	-	ós	-	-	-
reflexief	michzèlf	mich	-	-	ószèlf	ós	-	-

Verder bestaat ook nog de tweevoud met de vorm weet.

Nedersaksisch

Woordafbreking

weer

Zelfstandig naamwoord

weer

(meteorologie) weer; de atmosferische omstandigheden

Veluws

Woordafbreking

weer

Zelfstandig naamwoord

weer

(meteorologie) weer; de atmosferische omstandigheden

[qweer4-1] 1,0 ^1,1 weer op website: Etymologiebank.nl

[qweer1-2] 2,0 ^2,1 weer op website: Etymologiebank.nl

[qweer2-3] 3,0 ^3,1 weer op website: Etymologiebank.nl

[4] Guus Kroonen, Etymological Dictionary of Proto-Germanic, Leiden: Brill, 2013, blz. 575

[5] Guus Kroonen, Etymological Dictionary of Proto-Germanic, Leiden: Brill, 2013, blz. 579

[p{{{1}}}-6] 6,0 ^6,1 "weer" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3

[7] Guus Kroonen, Etymological Dictionary of Proto-Germanic, Leiden: Brill, 2013, blz. 574

[8] Gerald van Berkel en Kees Samplonius, Nederlandse plaatsnamen verklaard, Rotterdam: Mijnbestseller.nl, 2018.

[9] Woordenboek der Nederlandsche taal (1864-2001).

[10] Theodorus Henricus van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland, Assen: Van Gorcum, 1971.

[qweer6-11] weer op website: Etymologiebank.nl

[12] Woordenboek der Nederlandsche taal (1864-2001).

[13] Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

@@ Regel 13: / Regel 13: @@
 * [B] ‘gecastreerde ram of bok’: eerste datering 901; gesyncopeerd uit verouderd ''[[weder]]'', uit Middelnederlands ''wēder'', uit Oudnederlands ''wither'', ontwikkeld uit Oergermaans *''weþruz'', afleiding van de Indo-Europese wortel *''uetos'' ‘jaar’.{{ebank|weer1}} Evenals Duits ''Widder'' ‘ram’ en Engels ''[[wether]]'' ‘hamel’.
 * [C] ‘afweer; wal, muur’: eerste datering 777; Middelnederlands ''wēre'' ‘tegenstand, verdediging, schans, wapen, strijd’, uit Oudnederlands ''weri'' ‘verdediging’, ontwikkeld uit Oergermaans *''wari-'' ‘afweer, verdediging’, verbaalnomen bij het werkwoord *''warjana-'' ‘verdedigen’, waarvoor zie verder Ndl ''[[weren]]''.{{ebank|weer2}} Evenals Duits ''[[Wehr]]'' {{f}} ‘leger’.
-* [D] ‘eelt; vochtstip’: Middelnederlands ''weer'' {{m}} ‘knoest, eelt’, ontwikkeld uit Oergermaans *''warzaz'', bij Indo-Europees *''uors-ó-'' ‘piek, top’, waartoe ook behoort Latijn ''verrūca'' ‘wratje’.<ref>Guus Kroonen, ''Etymological Dictionary of Proto-Germanic'', Leiden: Brill, 2013, blz. 575</ref> Evenals Oudengels ''wearr'' ‘eelt’ en Oudfries ''wersene'' ‘rimpels’.
+* [D] ‘eelt; vochtstip’: Middelnederlands ''weer'' {{m}} ‘knoest, eelt’, ontwikkeld uit Oergermaans *''warzaz'', bij Indo-Europees *''uors-ó-'' ‘piek, top’, waartoe ook behoort Latijn ''verrūca'' ‘wratje’.<ref>Guus Kroonen, ''Etymological Dictionary of Proto-Germanic'', Leiden: Brill, 2013, blz. 575</ref> Evenals gewestelijk ''[[war]]'' ‘knoest, eelt’ ~ Vlaams ''[[warre]]'' {{f}} ‘eelt, wrat’, Oudengels ''wearr'' ‘eeltknobbel’ en Oudfries ''wersene'' ‘rimpels’.
-* [E] ‘visweer; weersloot’: eerste datering 1214; Middelnederlands ''weer'', ontwikkeld uit Oergermaans *''weran'', bij Indo-Europees *''h₂uer-'' ‘tegenhouden, afweren, redden’, dezelfde wortel als ''[[weren]]'' (zie daar).<ref>Guus Kroonen, ''Etymological Dictionary of Proto-Germanic'', Leiden: Brill, 2013, blz. 579</ref> Evenals Nederduits ''[[Wehr]]'' {{n}} ‘bolwerk, dam’ en Engels ''[[weir]]'' ‘stuw; visweer’.{{sijs}}
+* [E] ‘visweer’: eerste datering 1214; Middelnederlands ''weer'', ontwikkeld uit Oergermaans *''weran'', bij Indo-Europees *''h₂uer-'' ‘tegenhouden, afweren, redden’, dezelfde wortel als ''[[weren]]'' (zie daar).<ref>Guus Kroonen, ''Etymological Dictionary of Proto-Germanic'', Leiden: Brill, 2013, blz. 579</ref> Evenals Nederduits ''[[Wehr]]'' {{n}} ‘bolwerk, dam’ en Engels ''[[weir]]'' ‘stuw; visweer’.{{sijs}}
-* [F] ‘heerschapsrecht over goederen’; Middelnederlands ''weer'', ''were'', ontwikkeld uit Oergermaans *''warīn'', afgeleid uit het werkwoord *''warjana-'' ‘verdedigen’, waarvoor zie verder Ndl ''[[weren]]''.<ref>Guus Kroonen, ''Etymological Dictionary of Proto-Germanic'', Leiden: Brill, 2013, blz. 574</ref> Evenals Duits ''Gewere'', Gotisch ''warei'' ‘sluwheid, verslagenheid’.
+* [F] ‘heerschapsrecht over goederen’; Middelnederlands ''weer'', ''were'', ontwikkeld uit Oergermaans *''warīn'', afgeleid uit het werkwoord *''warjana-'' ‘verdedigen’, waarvoor zie verder Ndl ''[[weren]]''.<ref>Guus Kroonen, ''Etymological Dictionary of Proto-Germanic'', Leiden: Brill, 2013, blz. 574</ref> Evenals Middelhoogduits ''wēre'' {{f}}, Faeröers ''veri'' {{m}} ‘bezit’ en Gotisch ''warei'' {{f}} ‘sluwheid, verslagenheid’.
+* [G] ‘landerijen tussen weersloten’; Middelnederlands ''were'' ‘gezamenlijke tussen twee sloten gelegen boerderijen, door sloten omgeven perceel’, ontleend aan Oudfries ''were'' ‘perceel, grondbezit, hofstede’ (waaruit Nieuwfries ''war'' ‘laaggelegen grasland’).<ref>Gerald van Berkel en Kees Samplonius, ''Nederlandse plaatsnamen verklaard'', Rotterdam: Mijnbestseller.nl, 2018.</ref>
-* [G] ‘man’; Middelnederlands ''wer-'', ontwikkeld uit Oergermaans *''wiraz'', bij Indo-Europees *''uiH-ró-'', waaruit ook Latijn ''[[vir]]''.
+* [H] ‘man’; Middelnederlands ''wer-'', ontwikkeld uit Oergermaans *''wiraz'', bij Indo-Europees *''uiH-ró-'', waaruit ook Latijn ''[[vir]]''.
 {{-nlnoun-|{{pn}}|-|[[{{pn}}tje]]|[[{{pn}}tjes]]|1}}
 {{-noun-|nld}}
@@ Regel 177: / Regel 178: @@
 # aantasting, mede door invloed van licht en vochtigheid, vochtstip
 {{bijv-1|Doordat de tent nat werd opgerold bleek er enige dagen later het '''weer''' in te zitten}}
-# ''(België, Zeelands, Noord-Brabants)'' [[knoest]], [[kwast]], [[knobbel]] {{wnt-r|M084554}}
+# ''(België, Zeeuws, Noord-Brabants)'' [[knoest]], [[kwast]], [[knobbel]] {{wnt-r|M084554}}
 {{-syn-}}
 * [1] [[eelt]]
@@ Regel 196: / Regel 197: @@
 '''[E] {{pn}}''' {{f}}
 # afgesloten plaats aan zee voor [[visvangst]], gevlochten ijzerwerk ter afsluiting van water om vis te [[bewaren]]; [[visweer]]
+# ''(gewestelijk)'' [[kleischoor]], d.i. al dan niet met [[riet]] begroeide [[krib]] van [[klei]]<ref>Theodorus Henricus van Doorn, ''Terminologie van Riviervissers in Nederland'', Assen: Van Gorcum, 1971.</ref>
-# [[landerijen]] tussen twee sloten; [[weersloot]]
-# ''(gewestelijk)'' [[kleischoor]], d.i. al dan niet met [[riet]] begroeide [[krib]] van [[klei]]
 {{-drv-}}
 * ''(samenstellingen)'': [[haringweer]], [[visweer]], [[weersloot]], [[weervisserij]]
@@ Regel 203: / Regel 203: @@
 {{trans-top|1. visweer}}
 *{{deu}}: {{trad|de|Fischwehr}} {{n}}
-*{{eng}}: {{trad|en|weir}}, {{trad|en|kiddle}}, {{trad|en|fishgarth}}
+*{{eng}}: {{trad|en|weir}}, {{trad|en|fishgarth}}
 *{{fin}}: {{trad|fi|kalapato}}
-*{{fra}}: {{trad|fr|écluse à poissons}} {{f}}
+*{{fra}}: {{trad|fr|écluse à poissons}} {{f}}, {{trad|fr|bordigue}} {{f}}
 {{trans-mid}}
 *{{pol}}: {{trad|pl|jaz}} {{m}}
@@ Regel 223: / Regel 223: @@
 *{{fra}}: {{trad|fr|saisine}} {{f}}
 {{trans-bottom}}
+{{-nlnoun-|{{pn}}|[[weren]]|[[{{pn}}tje]]|[[weertjes]]|7}}
+{{-noun-|nld}}
+'''[G] {{pn}}''' {{f}}/{{m}}
+# ''(Noord-Hollands)'' [[landerijen]] tussen twee afwateringssloten (de zogenaamde weersloten)
@@ Regel 371: / Regel 375: @@
 {{-syll-}}
 * weer
 {{-noun-|nds}}
 '''weer'''