Biolin baten osagaiak hainbat zur motarekin egin ohi dira, eta sokak gota, perloi edo beste osagai sintetiko batzuekin. Biolinak egiten edo konpontzen dituen pertsonari luthier deitzen zaio, eta arkuak egiten edo konpontzen dituenari berriz, arkulari.[2]
Biolinhitzaitalierakoviolino hitzetik dator, zeina viola hitzaren txikigarria den. Viola hitzak biolin tenorra adierazten du.
Friedrich Christian Diez (1794-1876) alemaniarfilologoak dioenez, viulaproventzerazko hitza vitula hitzetik dator, zeinak hari instrumentu esan nahi duen. Vitula, berriz, vitulari hitzetik dator. Azken hitz horrek, hasiera batean, «txahal bat bezala» esan nahi zuen, eta gero «poztasunez jauzi eta dantza egitea» esan nahi izatera igaro zen. Horregatik deitzen zaio vitula jendea dantzan eta saltoka jartzeko instrumentuari.[6][7][8]
Euskaraz askotan arrabita deitu izan zaio biolinari. Hau arrebèc hitz gaskoitik dator eta gerora rabel deitu zitzaion instrumentua izendatzeko erabili zen. [9][10]
Biolin jolearen esperientzia eta honen besoaren luzeraren arabera neurri bateko edo besteko biolina egokituko zaio. Garrantzitsua da biolinaren tamainak bakoitzari dagozkionaren arabera jarraitzea ikasketa prozesu egoki baterako. Honako neurri hauek existitzen dira:[11]
Biolinaren tamaina desberdinak4/4: Biolin-jole helduei biolin osoa edo 4/4 neurrikoa dagokie. Ikasleak 12 urte inguru dituztenean hasten dira tamaina honetako biolinak jotzen. Neurri osoko biolinetan botoitikbururako distantzia 59 zentimetro ingurukoa da eta erresonantzia kaxa, aldiz, 35-36 zentimetro ingurukoa da.
⅞: biolin neurri honi "emakumearentzako biolina" deitu izan zaio, baina, oso gutxitan erabili izan da, izan ere, tamaina baxuko emakumeek ere nahiago dute biolin osoa jotzea. Biolin hau osoa baino pixkatxo bat txikiagoa da eta gutxi gorabehera 34-35 zentimetrokoerresonantzia kaxa dauka.
¾: 9 urtetik 11 urtera arteko biolin ikasleek erabiltzen dituzte biolin hauek eta bere erresonantzia kaxak 33-34 zentimetro inguru izaten ditu.
½: 7 urtetik 8 urtera arteko ikasleei zuzenduta dago ½ biolina edo neurri erdikoa deritzona, 52-56 zentimetroko besoarenluzera dutenentzat hain zuzen. Biolin erdiaren erresonantzia kaxak 30-32cm ditu.
¼: 6 urtetik 7 urtera artekoentzako biolina da, 47-51 zentimetroko besoa dutenentzakoa. Biolin honek 26-27 zentimetroko erresonantzia kaxa dauka.
⅛: Biolin honen erresonantzia kaxa 27 zentimetro baino txikiagokoa da eta 5-6 urte arteko umeentzako egina dago.
Halaber, badaude biolin txikiagoak ere 3-4 urteko haurrentzako egiten direnak.[11]
f-ak: “Belarri” bezala ere ezagutzen dira. Erresonantzia kaxaren estalkiaren erdialdean kokatzen dira, soken alde banatan simetrikoki. “Belarri” edo “efe” izeneko zuloen bitartez airea eta beraz soinua ateratzen da. Ikerketa batzuen arabera, gero eta f luzeagoa izan, soinuaren potentzia handiagoa lortzen da. Horren ondorio da, Amati, Stradivari eta Guarnerik, lehen luthierrek, biolinaren garapenean zehar gero eta f luzeagoak egin izana.[12]
Arima: Egurrezkomakila txiki bat da. Erresonantzia-kaxaren barruan kokatzen da, taparen eta taula harmonikoaren artean. Zubiaren azpian dago eta soka altuen azpian perpendikularki kokatzen da. Arima biolinaren tentsioa mantentzen duen euskarria da eta erresonantzia-kaxaren barruan soinuak hobeto banatzen ditu. [1]
Lepoa eta kizkurra edo boluta: Erresonantzia-kaxaren kanpoaldean lepoa dago eta hau kizkurra edo boluta deritzon kiribil batean bukatzen da. Kizkurrean egiten diren zulotxo batzuetan lau kabilak kokatzen dira, biolinaren sokak estutzen eta askatzen dituzten egurrezko piezak. Kasu batzuetan kizkurra beste forma batzuekin ordezkatu daiteke, adibidez, lehoiburu batekin, aurpegi batekin etab. Angelu zehatz batetik ikusita, kizkurraren lerroek, perspektiban, lerro zuzen eta jarraitua egiten dute sokekin, batez ere mi eta solekin eta horizontean elkartzen dira. Horri esker, biolina noiz dagoen sorbaldan egoki jarrita jakin daiteke.
Zubia: Estalkiaren erdian dagoen egurrezko pieza bat da. Kordalerantz pixka bat okertuta egon behar du, bi f-etatik distantzia berera. Zubiak lau sokak airean mantentzen ditu eta hau ez dago estalkiari itsatsita edo iltzatuta, sokek eragiten duten presioari esker eusten baita. Bere goialdea kurbatua dago, eta, beraz, mastan zehar dauden lau sokak eta diapasoia ez daude plano berean. Soinua ahuldu nahi denean, zubiaren gainean sordina izeneko tabike bat jartzen da. [2]
Kordala: Instrumentuaren gorputzaren erdia baino pixka bat beherago, zubiaren azpian, kordala dago. Hariak geldirik mantentzeko eta afinatzeko balio duten metalezko lau pieza txikiz osatzen da. [14][15][16]
Kuxina
Kuxina eta mentonera: XIX. mendearen amaieran Louis Spohek, biolinen kaxaren atzeko aldeari mentonera edo kuxin desmuntagarri bat gehitu zion, biolina eustea erosoagoa izateko. Kuxina kordalaren gainean jarri ohi da. Zenbat eta hurbilago kordaletik, orduan eta lerrokatuago egongo da instrumentua gorputzarekiko, eta alderantziz.
Sokak: Biolin batzuen ertzak zetaz inguratuta daude babes modura, eta askotan zeta horren koloreak eta diseinuak soka mota identifikatzeko balio du.
Biolinaren sokak
Soka baten soinua bere pisuaren eta diametroaren araberakoa da eta hau normalean hazbeteetan neurtzen da; gero eta soka lodiagoa izan gero eta pisu gehiago izango du. Soka pisutsuenek, tonu berdina lortzeko, tentsio gehiago behar dute arinagoak direnek baino. Presioa handiagoa izatearen ondorioz, hauen soinua indartsuagoa da. Adibidez, biolineko sokarik lodienak eta sokarik finenak, nota desberdina sortzeaz gain, soinuaren intentsitatea ere desberdina sortzen dute. [17]
Harien artean animalientripaz eginikoak, metalikoak eta sintetikoak bereizten dira. Lehenengo egin ziren hariak ardi tripaz eginikoak izan ziren, eta hauek erabili ohi ziren beste biak agertu ziren arte. Gaur egun garestienak dira eta soinu originalaren ahalik eta antz handiena bilatzen duten musikariek erabiltzen dituzte. Hala ere, horien antza duten metalen aleazioekin egindakoak ere badira. Ondoren, metalezko hariak iritsi ziren, biolin merkeekin batera etorri zirenak. Tripekin egindakoak baino gehiago irauten dute baina malgutasun gutxiagokoak dira eta lehenago apurtzen dira. Azkenik, hari sintetikoak agertu ziren eta gaur egun gehien erabiltzen direnak dira, prezioaren eta kalitatearen aldetik errentagarrienak direlako. Bere soinuak tripaz egindakoen antza izan dezake, baina soinu distiratsuagoa sortzen dute. Gainera, metalikoekin alderatuta goxoagoak dira baina gutxiago irauten dute. [18]
Honako hauek dira biolin-jole famatu batzuek erabilitako sokak:
Jascha Heifetz: Erdiko Mi Goldbrokata; tripazko La, Re eta Sol sokak.
Nathan Milstein: Sol Eudoxa + tripazko Re. La eta Mi Goldbrokat 60. hamarkadan.
Arkua: Biolina arkuarekin[19] jotzen da. Hau egur zati fin eta kurbatu batez eta zaldi-zurdak edo ileak dituen zinta batez osaturik dago. Biolinaren arkuak 74 zentimetro izaten ditu eta eta hainbat atalez osatzen da. Arkuaren muturretako bati punta deitzen zaio eta besteari, burua dagoen tokiari, orpoa edo taloia. Buruan intxaurra deritzon nakarrezko apainduraz osatutako atal bat dago, ileen euskarri funtzioa betetzen duena. Buruaren kanpoko muturrean torlojua dago eta hau mugituz zurdeitentsioa eman edo askatzen zaie. Arkuaren egurra, normalean, pernanbukoaren zurarekin egiten da, nahiz eta gaur egun karbono zuntzezkoak geroz eta gehiago erabiltzen diren.
Normalean, ileak zaldi arrenak izaten dira ustez sendoagoak direlako. Inguru nordikoetako edo klima hotzetako zaldienak dira zurdarik hoberenak, bere erresistentzia eta gogortasuna handiagoak direlako, horregatik, zaldi mongoliar asko arkuak egiteko hazten dira.
Zurden koloreari dagokionez, izatez eraginik ez duela pentsatzen den arren, zuriak pixka bat finagoak direla uste da. Hori dela eta, musikari batzuek, bereziki biolontxelista eta kontrabaxista batzuek, nahiago dituzte zurda beltzak, interpretazioari izaera gehiago ematen diotela esaten baitute. Zurdak hain landuak dira, ez dutela sokara heltzeko ahalmenik eta horretan laguntzeko erretxina itsaskor bat ematen zaie jo baino lehen ileei. Hau, sonoritate ona lortzeko eta arkuaren argizariztatzearen iraupena errentagarri egiteko ere baliogarria da.
Biolinak nahikoa erresistentzia daukanez, ez du zaintza gehiegi edo berezirik behar. Erabiltzen ez denean, kutxatila hermetiko eta bigun batean gorde behar dira, bai biolina eta baita arkua ere. Gainera gordetzerakoan kuxinaren beheko aldea kendu behar da eta arkuaren makila garbi eta ileak tentsio askorik gabe utzi behar izaten dira. Biolina ahal den heinean ondo babestuta egon behar da, batez ere hezetasunak eta tenperatura aldaketak bere egoeran eragin ez dezaten. Biolinaren garbiketari dagokionez, oihal lehor batekin edo bere garbiketarako bereziki egindako produktuekin garbitu behar da.
Biolinaren hariak jasaten duten tentsioaren eta higaduraren ondorioz, apurtu egiten dira eta horregatik komenigarria da badaezpadako soka-joko bat kutxatilan gordeta izatea. Bestalde, arkuaren zurdak ere erabilerarekin apurtu egiten dira edo beraien indarra galtzen dute. Hori dela eta, gutxi gorabehera urtean behin aldatu behar izaten dira ileak, batez ere biolina maiztasun handiarekin jotzen bada. Biolina mentoirik gabe jozen bada, lepoaren inguruan eta kokotsaren azpian zapi bat erabiltzea komeni da, biolinaren euskarria bermatzeaz gain, transpirazioak musika-tresnari eragin ez diezaion.
Oro har, biolin zaharrek edo denbora askoan jo izan diren biolinek, berriek baino soinu hobea izaten dute. Alabaina, soka berriak maiz desafinatzen dira, egonkortzeko denbora behar baitute.
Zaintzaren beste ezaugarri garrantzitsuetako bat, biolinaren sokententsioa da. Instrumentuak denbora luzez gordeta egon behar badu, sokek ez dute tentsioan egon behar, hau da, ez dute afinatuta egon behar. Adibidez, hegazkinezharizko instrumentu batekin bidaiatu behar bada eta hariak tentsioan badaude, presio aldaketekin hautsi egin daitezke. Horretaz gain, horrela biolina beharrezkoa ez den tentsioetan egotea saihesten da.[20]
Sokek ere beraien zaintza propioa behar dute eta apurtzen direnean ez ezik, asko erabilita daudenean ere aldatu behar izaten dira, afinazioa galdu edo soinu ahulagoa sortzen dutelako. Hariak garbi eta babestuta mantentzen badira gehiago irauten dute. Sokak aldatzeko denbora zehatzik ez dago, jotzerako orduan izandako garbitasunaren, gorputzeko izerdiaren eta beste faktore batzuen araberakoa delako. Soka erabiliak ordezko bezala ere gorde daitezke. Adibidez, soka sintetikoak 6 hilabetero aldatzea komeni da eta metalezkoek, ordea, gehiago irauten dute. [18]
Gaur egun biolinak egiteko prozesua guztiz mekanizatua dago eta zura bera ukitu ere egin gabe instrumentua egin daiteke. Hala ere, instrumentu honen fabrikazioari buruz hitz egiten dugunean, artisau-biolinari buruz hitz egiten ari gara, luthier batek egindakoari.[21]
Biolin on bat egiteak eskatzen duen zehaztasuna dela eta, lutheriaartetzat hartzen da. Biolin baten fabrikazioaren zatirik handiena, eskuz egin behar den prozesu bat da eta hasierako lehengaiak hautatzen direnetik azken ukituak egiten direnera arte igarotzen den denbora, hilabete luzeetako lana izaten da.[22]
Biolin bat egiteko lehen urratsak eman baino lehen, gorputza egiteko zurezko xaflak ondo aukeratu behar dira. Sabela (aurrealdea) egiteko zura biguna izaten da, pinua edo izeia esaterako; eta atzealdea egiteko astigarra bezalako zur gogorrago bat erabiltzen da. Gehienetan bi alde hauek zur zati bat baino gehiagoz osatuak egoten dira eta biolinaren formako molde baten bidez ebakitzen dira zur puskak. Zura lantzen hasteko arrabota deritzen instrumentuak erabiltzen dira, eta ondoren gurbiarekin markak leuntzen dira. Lehen prozesu hau oso delikatua da, izan ere, xehetasunik txikienak ere instrumentuaren soinua erabat alda dezake.[21]
Ostean, kanaltxo bat egiten da gorputzaren xafla bien ertzaren inguruan eta zurezko zerrenda fin bat sartzen da bertan, maiz astigar zuriz eta udareondo tindatuz egina izaten dena. Biolinaren alboak ere astigarra eta pikozorozko blokeak molde batean sartuz egiten dira eta, ondoren, bloke horiek bata besteari eta azkenik gorputzari itsasten zaizkio. Itsaste prozesu hori, burdin berotu bat erabilita egiten da. Horrela, gorputza gainerako atalekin bateratzeko prest geratzen da.[21]
Biolinak berniz ezberdinekin
Instrumentuaren lepoa eta kizkurra ere, astigarra xerratuz eta zizelkatuz egiten dira. Lepoan lau zulotxo egiten dira biolinaren sokak estutu eta askatzeko kabilak jartzeko. Kabila horiek ebanoz egiten dira.[21]
Biolinaren gorputzean irekidura batzuk sortzen dira, f izenez ezagutzen direnak, forma hau baitaukate. Barnealdean, zurezko xafla luze bat jartzen da biolinaren bibrazioak banatzeko.[21]
Biolina ez da zuraren jatorrizko kolorearekin geratzen eta bernizadura prozesu luze batetik igarotzen da. Pigmentu ezberdinetako bernizak erabiltzen dira eta hiru edo lau hilabete irauten ditu bernizteak.
Gorputza bernizez beteta dagoela, diapasoia itsasten da eta amaitzeko hariak jartzen dira.[22]
Biolina, igurzten den harizko instrumentu bat izanik, arkua erabiltzen da hau jotzeko. Arkuaren ileak zaldiaren buztaneko ilez egina daude eta horiek tenkatu eta askatzeko, arkuaren muturrean dagoen torlojua biratu behar da. [23]
Biolina afinatzerako orduan, afinagailu elektronikoa asmatu zuten arte, piano bat edota nota hori sortuko zuen beste erreferentzia bat erabili behar izaten zen. Gaur egun, ordea, afinagailu elektronikoek jotako nota zein den identifikatzen dute eta horren arabera instrumentua zehaztasunez afinatzea errazten dute.[24][25]
Instrumentuaren kizkurrean edo bolutan aurkitzen diren kabilak edo kordalaren gainean dauden torlojuak biratuz afinatzen da biolina. Biolinek fabrikatzen direnetik dituzte afinatzeko erabiltzen diren kabila horiek, kordalaren gaineko afinatzaile finak, berriz, aukerakoak dira. Afinatzaile fin gehienak palanka baten bidez sokaren muturra mugitzen duen metalezko torloju bat dira. Hauek afinazio-doikuntza oso txikiak egitea ahalbidetzen dute, kabilak baino askoz modu errazago batean. Horiek erloju-orratzen noranzkoan biratzean, tonua altuagoa bihurtzen da (soka tentsio handiagoan dagoelako), eta kontrako noranzkoan biratzean, tonua baxuagoa bihurtzen da (soka tentsio txikiagoan dagoelako). Lau soketako afinatzaile finak oso erabilgarriak dira altzairuzko sokak erabiltzen dituzten biolinisten artean eta baita soka sintetikoak erabiltzen dituzten batzuen artean ere. Mi soka modernoak altzairuzkoak direnez, ia beti afinatzaile fina jartzen da soka horietarako. Afinatzaile finak ez dira erabiltzen tripazko sokekin, altzairuzkoak edo sintetikoak baino elastikoagoak baitira, eta ez diete behar bezala erantzuten afinatzaile finen mugimendu txikiei.
Biolin bat afinatzerakoan, lehenik la soka afinatzen da, normalean 440 Hz-tan. Ondoren, gainerako sokak bostun perfektuen tarteetan binaka joz afinatzen dira. Batzuetan, bakarka jotzerakoan, instrumentua pixka bat altuago afinatzen da, horrela, soinuari kuttu distiratsuagoa emateko. Musika barrokoa aldiz, batzuetan afinazio baxuagoekin jotzen da, biolinaren soinua leunagoa izan dadin. Afinatu ostean, instrumentuaren zubia zuzen eta zentratuta dagoen begiratu daiteke, afinazioa ahalik eta zehatzena izan dadin lortzeko. Denbora luzez jo ondoren, kabilak txertatuta dauden zuloak higatu egin daitezke eta honen ondorioz, sokaren tonua jaitsi daiteke edo, kabila guztiz askatzen bada, sokak erabat gal dezake bere tentsioa. Hori dela eta, hauek labainkor jartzen direnean, luthier edo biolin-konpontzaile batengana eraman behar dira, ahalik eta arinen konpondu ditzan. Arazo hau saihesteko kabilak konposatu berezi batekin eginda egoten dira eta honi esker higadura agertzea atzeratzea eta kabilak leunki biratzea lortzen da.
Sol-Re-La-Mi afinazioa biolinarekin jotzen den musika gehienetan erabiltzen da, bai musika klasikoan, bai jazz eta folklore musikan. Batzuetan, beste afinazio batzuk erabiltzen dira; sol soka, adibidez, lan afinatu daiteke. Musika klasikoan afinazio estandarra ez den afinazioari scordatura deitzen zaio, estilo folkloriko batzuetan afinazio gurutzatua deitzen den arren. Musika klasikoan scordatura adibide ospetsu bat Camille Saint-SaënsenDanse Macabre da. Lan honetan biolin bakarlariaren mi soka mi♭-ean afinatua dago, konposaketari disonantzia kezkagarri bat emateko asmoarekin. Beste adibide bat, Béla BartokenKontrastesen hirugarren mugimendua da. Honetan, mi soka mi♭-ean dago afinatuta eta sol soka sol♯-ean. Niccoló PaganinirenBiolinerako Lehen Kontzertuan, lau sokak tonu erdi bat altuago afinatuta daude, eta BiberrenSonata Misteriotsuan, mugimendu bakoitzak afinazio ezberdina dauka.
Beste adibide bat jartzeko, Indiako musika klasikoan, India hegoaldeko estiloan, biolinaren afinazioa Re♯-La♯-Re♯-La♯ izan ohi da. Indiako musika klasikoan tonu absolutuaren kontzeptua existitzen ez denez, musikariek ondo datorkien edozein afinazio erabil dezakete harien arteko tonu erlatiboko tarte hauek mantentzeko. Tarte hauekin beste afinazio nagusi bat Si♭-Fa-Si♭-Fa da, Sa-Pa-Sa-Pari dagokiona Indiako musika klasiko karnatiko estiloan.
Biolin gehienek lau soka dituzten arren, badaude hari gehigarriak dituzten biolinak ere, adibidez, zazpi soka dituztenak. Oro har, arkudun harizko instrumentu batek gehienez ere zazpi soka izan ditzakeela jotzen da. Zazpi soka baino gehiagorekin, ezinezkoa izango litzateke arkuarekin barneko sokak banaka jotzea. Dena den, zazpi sokako instrumentuak oso arraroak dira. Soka hauek do, fa eta si♭ tonuetan afinatuta egoten dira. Instrumentuaren luzera, edo zubitik zubira bitarteko soken luzera, biolin arrunt baten berdina bada, hau da, 33 cm baino pixka bat gutxiago, orduan biolina dei dakioke. Mota honetako tresna batzuk luzeagoak dira eta biolatzat hartu behar dira. Bost soka edo gehiago dituzten biolinak normalean jazzean edo musika folklorikoan erabiltzen dira.[26]
Biolina jotzen hasteko lehenik eta behin kuxina ipini behar da, biolina sorbalda gainean egoki eta erosotasunez eusteko.
Kuxina jarri ondoren, biolina ezkerreko sorbalda gainean kokatu behar da eta buruaren eta sorbaldaren artean eutsi. Oso garrantzitsua da biolina ondo helduta geratzea, baita ahal den neurrian posizio erosoena bilatzea ere, modu honetan etorkizunean gerta daitezken lesioak saihesteko. [25][27]
Ezkerreko eskuko hatz lodia eta hirugarren atzamarra (hatz baliogabea) biolina eusten egon behar dira baina indar handiegirik egin gabe. Komenigarria da esku-ahurra biolinaren lepotik aldentzea baina asko behartu gabe. Besoa jarrera natural batean geratu behar da, ukondoa biolinaren erdiko zatitik behera bertikalki geratzen delarik. [28]
Arkua eskuineko eskuarekin hartu behar da, hatz luzea eta lodia parean jarrita eta zero forma bat sortzen dutelarik. Hatz potoloa, hatz luzearen azken falangearen parean egon behar da. Gainerako hatzak ere arkua eusten egon behar dira, modu natural batean. Arkua biolinaren zubiaren eta diapasoiaren ertzaren erdian geratu behar da, bi kasutan izan ezik: soinu gehiago edota gutxiago atera nahi denean. Soinu gehiago atera nahi bada, zubitik hurbilago jotzen da eta soinu gutxiago atera nahi denean berriz, diapasoitik hurbilago. Normalean, arkuaren puntan soinu zikina saihesteko ez bada, arkua zubiarekiko paralelo jartzen da.[3][25]
Eskuinekoeskua arkua baino altuago eta apur bat jasota egon behar da. Nota berri bat jotzen hasterakoan edo arkua taloitik pasatzerakoan, eskumuturra barrurantz sar daiteke, baina ez da komeni posizio hau asko luzatzea. Besoa elastiko mantendu behar da eta kontua izan behar da ukondoa jaitsi ez dadin. Ukondoa oso behean badago besapea eta eskumuturra goregi geratzen dira, eta modu honetan zailagoa da arkua soka guztietara iristea.[29][25]
Soinua sokei esker ateratzen da[30], bai arkuak duen ilezko zinta igurtzita edo baita eskuekin sokak katigatuz ere (pizzicatoa). Pizzicatoa eskuineko eskuarekin zein ezkerrekoarekin egin daiteke. Teknika hau biolinaren familiako instrumentu guztietan erabiltzen da, baina, jazz generoko baxuan teknika hau beste zenbait instrumentu edo generotan baino aurreratuago dago.
Besoa, eskua eta eskuineko arkuaren bidez kontrolatzen dira arkuaren abiadura, tonuaren kalitatea, erritmoa, dinamika, artikulazioa eta tinbre-aldaketa gehienak. Musikariak arkua sokaren gainetik igurzten duenean soka dardarazi eta modu honetan soinua sortzen du. Arkua egurrezko makila kurbatu bat da, zaldiaren buztaneko ilea tenkatuta duena. Zaldi-zurdaren berezko ehundurak eta erretxinak arkuari soka heltzen laguntzen diote, eta horrela, arkua sokaren gainean igurzten denean, sokak nota bat jotzen du.
Arkua nota luze eta iraunkorrak edo melodiak sortzeko erabil daiteke. Harizko instrumentuez osaturiko musika talde batean, sail berdin bateko musikariek beren arkuak une desberdinetan aldatzen badituzte, nota batek amaigabeki iraunkorra iruditu dezake. Hala ere, arkua nota labur eta garbiak jotzeko ere erabil daiteke, hala nola, nota errepikatuak, eskalak eta arpegioak. Musika estilo askotan erritmo propultsiboa ematea lortzen dute honen bidez.
Teknika[31] honen zatirik funtsezkoena arkuaren heldulekua da. Hatz lodia igelaren eta arkua biribilkatzen den arteko eremu txikian tolestuta kokatzen da eta gainerako hatzak modu uniformean banatzen dira arkuaren goialdean. Hatz txikia kurbatuta dago eta hatz-punta berriz zurean, torlojuaren ondoan jarrita. Biolinak nota indartsuagoak sortzen ditu arkuaren abiadura handiagoa bada edo sokaren gainean pisu handiagoa eragiten badu. Bi metodoak ez dira baliokideak, tinbre desberdinak sortzen dituztelako; soka sakatzean, soinu latz eta biziagoa sortzeko joera dago. Soinu indartsuago bat ere lor daiteke, arkua zubitik hurbilago jarriz.
Sokarekin arkua gurutzatzen den soinu-puntuak ere eragina du tinbrean (edo "tonuaren kolorean"). Zubitik gertu jotzen bada (sul ponticello), ohikoa baino soinu biziagoa lortzen da, harmoniko altuenak nabarmenduz; baina alderantziz, diapasoiaren muturrean dagoen arkuarekin (sul tasto) jotzen bada, soinu delikatu eta etereoa lortzen da eta funtsezko maiztasuna nabarmentzen da. Shinichi Suzukik, soinu puntua Kreisler Autobidearekin alderatu zuen eta metaforaren zentzua azaltzeko soinu puntu ezberdinak autobidekoerreiekin alderatu zituen.
Arku-teknika asko daude edozein estilo jotzea ahalbidetzen dutenak. Irakasle, musikari eta orkestra asko denbora luzez aritzen dira teknikak garatzen eta taldearen barruan teknika bateratu bat sortzen. Teknika horien artean legato arkua (soinu leuna, konektatua eta eutsia, melodietarako egokia), collea eta nota laburragoak sortzen dituzten arkuen barietatea daude, hala nola ricochet, sautillé, martelé, spiccato eta staccato.
Pizzicatoa[31] arkuarekin jo beharrean, eskuinekoeskukohatzekin sokak punteatuz jotzeko teknika da eta "pizz." laburdurarekin idazten da partituretan[32]. Batzuetan, orkestraren zatietan edo bakarlari bertutetsuen musikan, arkuaren eskua okupatuta dagoenean edo luxuzko efektu bat sortu nahi denean, ezkerreko eskuko pizzicatoa “+” batekin adierazten da notaren azpian edo gainean. Ezkerreko eskuko pizzicatoan, bi hatz jartzen dira sokan; bata (normalean erakuslea edo erdikoa) nota egokian jartzen da, eta bestea (normalean hatz nagia edo hatz txikia) notaren gainetik jartzen da.[33] Behatz altuenak soka sakatzen du baxuenak bertan dirauen bitartean eta horrela tonu zuzena sortzea lortzen da. Punteoaren indarra handitzean, sokak sortzen duen notaren bolumena handitu daiteke. Pizzicatoa orkestra-lanetan eta bakarlari lanetan erabiltzen da. Batzuetan, biolinistek, oso aldaketa azkarrak egin behar izaten dituzte arkutik pizzicatora, eta alderantziz.
Detachéa[35], kolpe leun eta uniforme bat da eta arkuaren abiadura eta pisua kolpearen hasieratik bukaeraraino berdinak dira.
Martelé
“Mailukatua”[31] esan nahi du eta indar handiko efektu bat da. Arkuarekin egiten den kolpe bakoitza indarrez eta bat-batean askatzean sortzen da. Marteléa arkuaren edozein tokitan egin daiteke. Batzuetan, arku punta batekin idatzita adierazten da.
Tremoloa[31] arkuaren puntan egindako errepikapen azkarra da, normalean nota bakarrekoa, nota askorekin egindako ere izan daitekeen arren. Tremoloa notaren zurtoina zeharkatzen duen hiru lerro labur eta inklinatuko ikur batekin adierazten da. Sarri orkestra-musikan soinu efektu bezala erabiltzen da, batez ere, musika erromantikoaren garaian (1800-1910) eta opera musikan.
Legatoa ligatura bidez adierazitako notak jarraian, hau da, soinua etengabe jotzean datza. Teknika hau ligatura deritzon kurbadun lerro baten bidez adierazten da.[36]
Staccatoa nota bere jatorrizko balioa baino laburrago jotzean datza eta musikan notaren gainean jarritako puntu baten bidez adierazten da. Staccatoalegatoaren aurkako artikulaziotzat hartzen da eta teknika honek ez du soinuaren dinamika areagotzen. Teknika hau erabiltzerakoan, staccato bidez jotako nota eta hurrengo notaren artean isilune labur bat sortzen da.[37]
Metal, goma, larru edo zurezko gailu txiki bat da eta hau biolinaren zubian jarriz gero, tonu leunago eta itzaliagoa lortzeko erabiltzen da. Estilo honetan jotzen duen orkestra batean, harizko sail oso baten soinuak kalitate isila du. Sordinak[31] biolinaren bolumena eta tinbrea ("tonuaren kolorea") aldatzen ditu. Hau adierazteko ohiko italiar oharrak con sord edo con sordino dira, "sordinarekin" esan nahi duena; eta senza sord, “sordinarik gabe” esan nahi duena.
Badira metalezko, gomazko edo zurezko sordina handiagoak, praktika-sordina edo hotel-sordina deritzenak. Sordina horiek, oro har, ez dira interpretazioan erabiltzen, biolinaren soinua moteltzeko baizik, praktika-eremuetan edota hoteletako geletan adibidez. Halaber, praktikarako badago sordina duen biolina ere, erresonantzia kaxarik gabeko biolina. Zenbait konpositorek praktikarako sordinak erabili dituzte efektu berezi bat lortzeko, adibidez, Luciano Beriok biolinerako Sequenza VIII.aren amaieran.
Ezker eskuko hatzak solte utzi behar dira, erraztasunez mugi daitezen[25][38]. Nota bakoitza jo baino lehen atzamarrak altxatu egin behar dira, berriz ere soka behar beste indarrez zapaldu dezaten. Hatza soka gainean jarri baino lehen hatz-mamiarekin zapalduko dela ziurtatu behar da.
Hatzak altxatu eta berriz ere sokaren gainean jartzeko prozedura ahalik eta berdinen egin behar da. Horrez gain, erabili den indarra arkuarekin egindakoaren berdina edo handiagoa izan behar dela kontutan izan behar da.
Goranzko eskalak egitean, hatzak jartzen joango dira, hurrenez hurren, eta beheranzko eskaletan berriz, bata bestearen atzetik altxatzen joango dira.
Ezkerreko eskuak sokaren soinu-luzera zehazten du, eta, beraz, hatz-mamiekin diapasoiaren kontra sakatuz, tonu desberdinak sortzen dira. Biolinak sokak gelditzeko trasterik ez duenez, gitarran ohikoa den bezala, interpreteak zehazki jakin behar du hatzak soketan non jarri afinazio egokia lortzeko. Eskalak eta arpegioak praktikatuz eta entzumena trebatuz, memoria muskularraren bidez, biolinistaren ezkerreko eskuak notak intuizioz aurkitzen ditu.
Hatzak 1etik (hatz erakuslea) 4ra (hatz txikia) zenbakitzen dira. Normalean noten gaineko zenbakiak 0 hatzarekin adierazteak, soka airean jo behar dela esan nahi du.
Biolina ezker eskua posizio ezberdinetan jarriz jotzen da. Posizio hauetako bakoitzak eskua mugitu gabe 24 nota jotzea ahalbidetzen du. [25]
Lehenengo posizioko noten taula
Lehenengo posizioa, ikasle gehienek hasieran ikasten dutena, harizko instrumentuen artean gehien erabiltzen den posizioa da. Gazte orkestra hasiberrientzako musika gehiena lehen posizioan egon ohi da. Afinazio estandarreko posizio honetan dagoen notarik baxuena do3 airean da; notarik altuena, lehen posizioan, laugarren hatzarekin jotzen da mi sokan, si5 bat. Eskua lepotik igota, lehen hatzak bigarrenaren tokia hartzen du, hau da, bigarren posizioa. Lehen hatzari lehen postuan hirugarren hatzaren lekua hartzen uzten dionean, musikaria hirugarren posiziora pasatzen da, eta horrela hurrenez hurren. Posizioa aldatzeari eskuarekin lotutako mugimenduarekin, desplazamendua deitzen zaio eta intonazio zehatza eta soinua legato (ligadura) leun batean mantentzen dituen desplazamendu eraginkorra teknikaren funtsezko elementua da. Sarritan, "hatz gidari" bat erabiltzen da; aurreko posizioan azken nota jotzen duen hatzak soka ukitzen jarraitzen du, posizio berrian ere leku egokian amaitzeko. Posizioak ikasteko ariketetan, "hatz gidaria" bokalizatu egiten da sokan gora edo behera egiten den bitartean, musikariak entzumena behar bezala trebatzeko. Dena den, ariketa horietatik kanpo, oso gutxitan entzun beharko litzateke.
Behe posizioetan egiten diren desplazamenduetan, ezker eskuko erpurua instrumentuaren lepoan gora edo behera mugitzen da behatzekiko posizio berean egoteko. Posizio hauetan, hatz lodia aingura bezala hartzen da, eta bere kokapenak interpretearen kokapena definitzen du. Oso posizio altuetan, hatz lodia ezin da gainerako hatzekin mugitu, instrumentuaren gorputza tartean jartzen delako. Horren ordez, hatz lodiak tresnaren lepoa inguratzen du, lepoa gorputzaren eskuineko zatiari lotzen zaion puntuan kokatzen da, eta bertan irauten du hatzak posizio altuetan mugitzen diren bitartean.[31]
Posizio baten ohiko konpasetik kanpo inolako desplazamendurik gabe jotako nota bati luzapena deitzen zaio. Adibidez, la sokaren hirugarren posizioan, eskua, naturalki, lehen hatzarekin ren kokatzen da, eta laugarrenarekin solean. Lehenengo hatza doraino beherantz luzatzen bada, edo laugarren hatza la bateraino gorantz, luzapen bat egiten ari da. Luzapen bat nota bat edo bi posizio batetik kanpo daudenean gertatzen da eta normalean tonu bat edo tonuerdi baino ez da mugitzen. Biolinaren posizio baxuenari "posizio erdia" deitzen zaio. Hatz lodiaren posizioa "erdiko posizioan" eta lehenengoan berdina izan ohi denez, hobe da esku osoaren atzeranzko luzapen gisa hartzea, benetako posizio gisa baino.
Biolinaren mailaren goiko muga, neurri handi batean, interpretearen trebetasunak zehazten du. Posizioen izenak, batez ere, beheko posizioetarako eta metodo eta ikasketa liburuetarako erabiltzen dira, arrazoi honegatik, ez da oso ohikoa zazpigarren posizioa baino altuagoa den zerbaiti buruzko aipamenak entzutea. Posizio altuena, izatez, 13. posizioa da. Posizio oso altuak erronka tekniko bereziak dira, bi arrazoirengatik. Lehenik eta behin, noten arteko tartea askoz ere estuagoa da posizio altuetan, eta, ondorioz, notak belarriz errazago aurkitzen dira. Bigarrenik, sokaren soinu-luzera askoz laburragoa da posizio oso altuetan, erronka bat da eskuinekobesoarentzat eta arkuarentzat instrumentua modu eraginkorrean jotzea. Instrumentu bat zenbat eta finagoa (eta garestiagoa) izan, orduan eta gaitasun handiagoa dauka diapasoiaren goialderaino tonu on bat mantentzeko, mi sokaren tonu altuenetan hain zuzen.
Nota guztiak (re airean notaren azpitik daudenak izan ezik) soka batean baino gehiagotan jo daitezke. Harizko instrumentuen diseinu estandarreko ezaugarri bat da hau, baina pianoaren kasuan ezberdina da, izan ere, bere 88 notetako bakoitzak kokapen bakarra dauka. Adibidez, biolinean la nota, hau da, la airean, la sokan re sokan eta sol sokan jo daiteke. Soka bakoitzak tonu kalitate ezberdina du, soken pisu eta lodiera ezberdinengatik eta baita beste soka batzuen erresonantziengatik ere. Adibidez, sarritan, sol sokak oso soinu osoa eta ozena duela uste da, bereziki egokia erromantizismo berantiarraren musikarako. Hau sarri adierazten da musikan marka batekin, adibidez IV (laugarren sokan jo behar dela adierazten duen zenbaki erromatarra). Sokak finenetik, hau da, altuenetik (I) baxuenera (IV) zenbatzen dira. Partituran argibide espliziturik eman gabe ere, biolinista onek beren jakituria artistikoa erabiltzen dute nota edo pasarte jakin batzuetan zein soka jo aukeratzeko.
Hatz-mamiarekin soka pixka bat ukitzean, baina indarra egin gabe, eta, ondoren, punteatu edo sokan arkua igurtzita, harmonikoak sortzen dira[31]. Hauek tonu arruntaren ordez, nota altuagoa ematen dute. Nodo harmoniko (harmonikoak sortzen diren puntua) bakoitza, sokaren zatiki oso batean aurkitzen da, adibidez, sokaren luzeraren herenean edo erdian. Harmonikoak musikan, notaren gainean zirkulu txiki bat jarriz edo noten burua diamante formakoa eginez adierazten dira. Bi harmoniko mota daude: naturalak eta artifizialak, bigarren motakoei gezurrezko harmonikoak ere esaten zaie.
Harmoniko naturalak soka airean jotzen dira. Soka airean jotzen denean ateratzen den tonuari, oinarrizko frekuentzia deitzen zaio. Lehen harmoniko naturalak, beraz, oinarrizkoaren multiplo osoetan gertatzen dira, bigarren harmonikoa frekuentzia horren gainetik dagoen lehen tonuan, eta horrela hurrenez hurren. Bigarren harmonikoa sokaren erdian dago eta sokaren tonua baino zortziren bat altuago da. Hirugarren harmonikoa sokaren hirugarrenetan dago eta oinarrizko frekuentziaren gainetik zortziren bat eta bosten bat jotzen du. Bigarren harmonikoarena da soinu argiena eta garbiena sortzen duena. Hirugarren harmonikoa eta hurrengo bakoitiak zailagoak dira jotzen.
Harmoniko artifizialak naturalak baino zailagoak dira, soka gelditzea eta horren gainean harmonikoa jotzea eskatzen baitute. Zortzigarrenak erabiliz (lehen hatzaren eta laugarren hatzaren arteko distantzia normala edozein posiziotan), laugarren hatzarekin nota gelditua baino laurden altuago bat joz gero, laugarren nota harmonikoa sortzen da. Harmoniko bat ondo jotzeko, beharrezkoa da hatzen kokapena eta presioa, arkuarenabiadura, presioa eta zundaketa-puntua kontuan izatea.
Hatz harmonikoak hirugarren maior batean ere jo daitezke, nota pultsatuaren gainetik (bosgarren harmonikoa), edo bosgarren altuago batean (hirugarren harmoniko bat). Hauek gutxiagotan erabiltzen dira; hirugarren maiorraren kasuan, nota geldia zein ukitua altuak izan behar dira, bestela harmonikoak ez du hain erraz soinurik egiten. Bosgarrenaren kasuan, luzapena biolin-jole askorentzat erosoa dena baino handiagoa da. Errepertorio orokorrean ez dira seigarrena baino zatiki txikiagoak erabiltzen, batzuetan zortziren bateko zatikiak erabiltzen direna arren. Musikaria ona izanez gero hamabigarrena bezain zatiki txikiak ere jo ditzake.
Sokak higatuak, zikinak eta zaharrak daudenean, harmonikoek tonuan zehatzak izateari utz diezaiokete. Arrazoi honegatik, biolinistek hariak erregulartasunez aldatzen dituzte.
Bibratoa tonuaren bibrazio arin batek sortutako soinuaren ondulazioa da, ezkerreko eskuaren eta besoaren mugimenduarekin sortzen dena. [39] Mugimendu honetan, eskuaren edo besoaren zati batzuek esku har dezaketen arren, azken emaitza, hatz-mamiaren mugimendu bat da. Honek soka dardarkariaren luzeran aldaketa arin bat eragiten du, hau da, tonuaren ondulazioa eragiten du. [40] Bibratoak ezer gutxi egiten du nota desafinatu bat disimulatzeko, hau da, bibratoa ez da desafinazioaren ordezkoa. Intonazioa lantzeko eskalak eta beste ariketa batzuk jo ohi dira, bibratorik gabe, lana errazagoa eta eraginkorragoa izan dadin. Ikasleei kontrakorik esan ezean, bibratoa egin ohi den zerbait dela erakusten zaie. Hala ere, esan beharra dago hori joera bat besterik ez dela; ez dago ezer partituretan biolinistak bibratoa jotzera behartzen dituenik. Musika barrokoan eta biolin tradizionalaren estilo askotako lanetan bibratoaren erabilera oso mugatua da. [30]
Bibratoa eskumuturraren eta besoaren mugimenduen konbinazio egoki baten bidez sortzen da. Metodo horietako bat, esku-bibratoa (edo eskumuturreko bibratoa) izenekoa, eskua eskumuturretik atzerantz kulunkatzean datza, oszilazioa lortzeko. Beste metodo batek, besoko bibratoak, tonua ukondotik mugitzen du. Teknika hauen konbinazioari esker, musikariak efektu tonal ugari sortzen ditu. Biolineko bibratoa, estilo eta gustu askotarako gai artistikoa da; izan ere, hainbat irakaslek, musika-eskolek eta musika-estilok hainbat bibrato estilo bultzatzen dituzte. Hala ere, gehiegizko bibratoa gogaikarria izan daiteke. Akustikari dagokionez, bibratoak soinuari interesa ematen dio [41] eta instrumentuaren soinuari [42][43] "distira" edo "bizitasuna" gehitzen dio. Bibratoa, neurri handi batean, biolinistaren diskrezioaren menpe uzten da. Bibrato mota ezberdinek aldarte ezberdinak ematen dizkiote piezari, eta bibrato gradu eta estilo ezberdinak, sarri, biolinista ezagunetan nabarmentzen diren ezaugarriak dira.
Trinoa iraupen bereko bi noten segida azkar eta txandakatua da, horien artean tonu edo tonuerdi baten distantzia utzita. [44]
Batzuetan bibrato mugimendu bat erabil daiteke trino efektu azkar bat sortzeko. Efektu hau errepikatzeko, nota gelditzen duen hatzaren gainetik dagoen hatza, sokatik pixka bat kanpo jartzen da (soka gelditzen duen hatzaren kontra irmoki presionatuta), eta bibrato-mugimendu bat egin daiteke. Bigarren hatzak oszilazio bakoitzarekin pixka bat soka ukitu egingo du beheko hatzaren gainetik, eta tonua bibrato zabal baten eta trino oso azkar baten arteko nahasketa baten antzera kulunkaraziko du. Horrek nota altuenaren eta baxuenaren arteko trantsizio ez hain zehatza ematen du, eta interpretazio-aukeraren bidez aplikatu ohi da. Trino-teknika honek trino erditonaletarako edo posizio altuetan dauden trinoetarako bakarrik balio du (noten arteko distantzia txikiagoa den kasuetan); izan ere, nota nagusian dagoen eta azpian dagoen hatza ukitzea eskatzen du, trinoa egin daitekeen distantzia mugatuz. Posizio oso altuetan, trinoaren distantzia hatzaren zabalera baino txikiagoa denetan, trino bibratoa da trinoaren efektuetarako aukera bakarra.
Soka bikoitza, soka bi aldi beretan jo eta bi tonu jarraitu sortzen direnean gertatzen da[31]. Soka bikoitza edozein posiziotan egin daiteke, posizio batean modu naturalean jo daitekeen tarterik zabalena zortzigarren bat izanik. Hala ere, errepertorio aurreratuan, batzuetan, soka bikoitzak egin behar izaten dira hamarrenetan edo gehiagoko tarteetan, eta, ondorioz, ezkerreko eskuko hatzak luzatuta egoten dira.
Aldi berean jo behar diren hiru edo lau nota adierazten direnean, biolin-joleak akordea banatu egiten du, eta lehenik beheren dauden nota bat edo bi jotzen ditu, ondoren altuagoak direnekin jarraitzeko eta, horrela, lau notak aldi berean eman izan balira sortuko litzatekeen efektuaren antzekoa sortzen da. Egoera batzuetan, soka hirukoitza jo daiteke, baina, arkuak ez ditu berez hiru soka batera joko. Hala ere honen abiadura eta presio nahikoa badago biolin-joleak hiru notako akorde bat jotzen duenean, arkuaren ileak hiru sokaren gainean tolestu daitezke aldi baterako. Hau, kolpe gogor batekin lortzen da, normalean igeletik gertu, eta tonu gogor eta oldarkor bat sortzen du. Orkestretan soka bikoitzak, noizbehinka, zatitu egiten dira, eta musikarien artean banatzen dira, nota baxuenetik nota altuenera. Soka bikoitzak banatzea ohikoa da orkestra-errepertorioan biolinek akonpainamendua jotzen dutenean eta beste instrumentu edo atal batek melodia jotzen duenean.
Arpegioa (hiru akorde)
Genero batzuetan, normalean musika barrokokoan eta lehenagokoetan, ez dira egokitzat hartzen ez akorde zatituak ez soka bikoitzak; biolin-jole batzuek akorde guztiak arpegiatzen dituzte, nota guztiak edo gehienak banaka joz, lotutako figura gisa idatziak izan balira bezala. Hala ere, biolin modernoen garapenarekin, triple-stop soka hirukoitza naturalagoa bihurtu da zubia ez delako hain kurbatua. Zenbait musika-estilotan, hari irekiko bordoi bat jo daiteke, batez ere ondoko soka batean idatzitako pasarte batean, oinarrizko laguntza emateko. Hau ohikoagoa da tradizio folklorikoetanmusika klasikoan baino.
Ezkerrekoeskuko hatzak soka zapaldu gabe, soka bat igurtzi edo punteatzen denean, soka airean jotzen ari dela esaten da[31]. Honek, soka bat zapaltzen denean sortzen den soinuarekin alderatuta soinu ezberdina sortzen du, askeago bibratzen baitu. Soka airean jotzerakoan, ezinezkoa da bibratoa erabiltzea. Aipatutako soinu aldaketa hori saihesteko, tradizio klasikoan, biolinistek, soka gurutzaketa bat edo posizio aldaketa bat erabiltzen dute, bereziki mi sokan, sarritan soinu latza sortzen duelako. Hala ere, egoera batzuetan soka irekia efektu artistiko bat lortzeko erabil daiteke. Eskalen edo arpegioen pasarte azkarretan, soka ireki bat erabil daiteke, notak ez badu tinbre latz bat jotzeko eta garatzeko denborarik. Folklore musikan, fiddlingean eta beste musika genero tradizional batzuetan, airean dauden hariak, beraien tinbre ozenagatik erabiltzen dira.
Soka ireki bat eta ondoko soka batean zapaldutako nota bat aldi berean joz gero, gaita baten antzeko soinua sortzen da eta teknika hau konpositoreekmusika folklorikoa imitatzeko erabiltzen dute. Batzuetan, bi notak berdinak dira eta hau beharrezkoa izan daiteke bolumen handiagoa behar denean ere, bereziki orkestraren interpretazioan. Biolin klasikoko lan batzuek konpositoreak biolin-joleari soka airean jotzeko eskatzen dioten oharrak dituzte, horrek sortutako sonoritate bereziagatik.
Gaur egun, biolinaren pedagogiak eta bere irakaskuntzak, aurreko garaietako metodo ezberdinen eraginak biltzen ditu. Suzuki metodoa gailentzen da biolinaren hastapen gisa. Hala ere, oro har, metodo gehienek nabarmentzen dute, musika-hezkuntzaren arloan txikitatik hastea garrantzitsua dela, izan ere, giro egokia bultzatu eta biolinaren pedagogiaren arloan ikuspegi berriak garatzen laguntzen du. Egun, musikariaren egoera fisikoari eta alderdi psikologikoei garrantzi handia ematen zaie biolinaren irakaskuntzan. XX. mende osoan zehar, metodologiekgiharren tentsiorik gabeko ohiturak garatzea bilatu eta mugimendu askeekin jotzea bultzatu zuten. Gaur egun, ordea, metodologia gehienak bat datoz jarrera txar batek gorputzaren mugikortasunean eragin oso negatiboa izan dezakeela esatean, batez ere hasiberriengan. Biolinaren jarrera ez da jarrera estatikotzat hartu behar, baizik eta jarrera dinamiko eta eroso gisa. Garai honetako metodologia gehienek diotenez, jarrera onaren eta eskuak eta besoak egoki erabiltzearen arteko erlazio egokiak biolin-joleek sarritan jasaten dituzten min eta eragozpenak saihesten ditu. Laburbilduz, jarrera funtsezko abiapuntua da, eta hortik abiatuta lortzen du mugitzeko askatasuna eta oreka, jarrera zuzena bada. Jarrera horren abantaila batzuk arnasketa, erosotasuna eta jotzerako orduan erresistentzia dira.[45]
Hasiberrientzat postura hori lortzeko modurik onena biolinista profesionalak jotzen ikustea eta norberaren jarrera ispiluaren aurrean zuzentzea da. Egia da, mundu guztiak ez duela modu berean jotzen, baina pixkanaka norberarentzako zuzenena eta erosoena den jarrera aurkitzen da.[25]
Aipatu bezala, biolinaren ikaste prozesurako metodo anitz dauden arren, Suzuki metodoa da azken mendean zehar eragin eta ospe handiena izan duen metodoa.[45]
1945en Sinichi Suzukik sortutako Talentuaren hezkuntza, irakaste metodoa, mundu osoan zehar hedatu da eta haurren hezkuntzan teoria askoren garapenari bidea zabaldu dio[46]. Metodo hau ideia bakar batean oinarritzen da, hain zuzen, “ama hizkuntza” deritzon ideian. Suzuki konturatu zen haurrak beraien ama hizkuntza zehaztasun handiarekin ikasten dutela eta gaztetatik ikasten hasiz gero, musikan ere berdina gertatu zitekeela. Horrenbestez, gakoa oso gaztetan hastean dago metodo honen arabera, haurrek 3-4 urte inguru dituztenean. Horrela, gaitasun handia garatzen laguntzen die.
Suzuki metodoaren abantailetako bat, informazioa buruan geratzeko erraztasunean dago, haurrak oso txikitatik hasi ahal direlako erritmoak eta melodiak ikasi eta errepikatzen. Prozesu horretan pieza laburretatik hasi eta pixkanaka pixkanaka lan luzeagoetara pasatzen da. Gainera, hasieran haurrei ez zaie solfeoa jakitea eskatzen, musika soinu-hizkuntza bat bezala ulertzen baitu metodo honek.
Ikasleek astero banakako klaseak izateaz gain, taldekakoak ere izan behar dituzte, bi egoera desberdin horietan garapen egokia izan dezaten. Bakarkakoak barneko garapenean laguntzen du eta taldekoak, berriz, erantzukizuna eta independentzia eskaintzen ditu.
Haurrek, bestalde, beraien buruari egindako grabazioak aztertuz ikasi behar dute, ikaste prozesuaren garapena handiagoa izan dadin eta entzuten ere ikas dezaten.
Ikaste prozesu horrek gurasoen rola goraipatzen du, eta haurraren klaseetan egon behar dutela dio, izan ere, haur baten eragin nagusia bere gurasoengandik dator eta horrela haurrek segurtasuna izateaz gain, musika-hezkuntza zoriontasunarekin lotuko dute. Horretaz gain, irakaslea ere garrantzitsua da guzti honetan eta bere erantzukizuna hartu beharko du, pedagogia berri eta eraginkorrena ikasteari utzi gabe.[46]
Biolina ikasterako orduan instrumenturik zailenetako da, gauza asko izan behar baitira kontutan eta batez ere, hatzak inolako laguntzarik gabe leku egokian jarri behar baitira. Gainera, arkuaren posizio desegoki bat hartuz gero erraza da zarata desatsegin bat sortzea.
Ikasterako orduan emaitza onak izateko, 45 minuturo 10 minutuko atsedenaldi bat egitea gomendatzen da. Bestalde, nekea agertzen den momentuan ere atsedenaldi bat egitea garrantzitsua da. Izan ere, posizio horretan egotea nekagarria da eta emaitza onak izateko beharrezkoa da jarrera on bat mantentzea jotzen ari zaren bitartean. Hasiberriek, egunean ordu eta erdi ikasiz gero, hobekuntza oso handiak izango dituzte eta jarrera ere naturaltasunez jartzen hasiko da.
Oso aspergarria dirudien arren, ikasten hasteko orduan hoberena, eskalak egiten hastea da, horrela, notak non dauden ikasi eta belarrira ohitzen hasteko. Gainera, grabagailu batekin norberaren soinua grabatzen joatea komeni da eta jo ostean hura entzun eta aztertzea, entzuten ikasteko. Belarria egin ahala diapasoiaren gainean nota egokia bilatzea errazten joaten da eta afinazioa hobetu egiten da desafinazioak berehala zuzentzeko gaitasuna garatzen baita.[25]
Arkuari dagokionez ere garrantzitsua da hasieratik eskuaren jarrera on bat hartzea. Hau ondo hartzen ikasteko teknika bat arkua hartu baino lehenago arkatz batekin egitea da. [25][47]
Hatz luzearekin eta lodiarekin zero bat egin eta azken hau hatz luzearen azken artikulazioaren parean jarri behar da. Ostean, arkatza jarri behar da hatzen artean, hain zuzen ere, hatz lodiaren muturrak eta hatz luzearen azken artikulazioak osatzen duten pintzan.[25]
Jarrera hori mugitu gabe, hatz nagia luzearen ondoan jarriko da, hatz erakuslea pixka bat bananduta eta alboetan arkatzaren erdiaren artikulazioaren parean bermatuta, eskumuturra arkatzaren gainetik jarriko du, bihurgune txiki bat osatzen duelarik. Alabaina, mundu guztiak ez du berdin-berdin hartzen. Hau da, gorputz guztiak (besoak, eskuak, etab.) ez dira berdinak, eta bakoitzak bere modua aurkitu behar du deskribatutako oinarrizko posizioaren arabera.[25]
Ikaste prozesuari dagokionez, biolin jole hasiberriak sokak airean jotzen hasten dira, eta ondoren nahiko tonalitate errazekin jarraitzen dute, La Maior eta Sol Maior kasu. Eskala eta doinu errazak irakasten zaizkie.[26]
Hasiberriei, batzuetan, diapasoian zinta batzuk jartzen zaizkie ezker eskuko hatzak behar bezala kokatzen ikasteko, baina azkar uzten dituzte aurrera egin ahala. Oso erabilia den beste markatze-teknika bat diapasoian dauden tinta zuriz eginiko puntutxoena da, hauek higatu egiten dira praktika erregularreko aste batzuen ondoren. Teknika hori, zoritxarrez, batzuetan entzumen-entrenamendu egokiaren ordez erabiltzen da, behatzak begien arabera jartzea gidatuz, eta ez entzumenaren arabera. Bereziki musika ikasteko lehen etapetan, erabilgarria da soka airean jo eta nota bereko nota zapaldu bat jotzea, afinazioa zuzentzen ikasteko. [26]
Artikulazio eta muskulu horiek minak jasan ditzakete, hainbat faktoreren ondorioz. Biolina jotzeak, gorputza jarrera asimetrikoetan jartzea eskatzen du eta horrek muskulatura kargatzea dakar. Bestalde, teknika okerrak edo aukera anatomikoen aurkakoak direnak erabiltzeak ere minak sor ditzake.[48]
Horregatik garrantzitsua da patologia horiek prebenitzea, lesioa agertzea saihesteko. Bestalde, min horien diagnostiko eta tratamendu goiztiarra oso garrantzitsua da, baita gaixotasunaren garapena geldiaraztea eta errehabilitazioaren bidez ondorioak saihestea ere. Hori horrela izan ezean, instrumentista batzuen karrera eten edo, batzuetan, amaitu egin daiteke.[48]
Gaixotasun horiek saihesteko modurik onena, biolin-jole bakoitzari egokitutako ariketak egitea da. Ariketa horiei esker, muskuluak mugiarazi, bizkarrezurraren malgutasuna landu, uzkurtutako gorputz-atalak luzatu, musikaria jotzen ari den momentuan luzatuta dauden muskuluak gogortu, nerbio sistema erregulatu etab. egiten da. Horretarako, ariketa fisioterapeutikoak, automasajea, ariketa terapeutikoak, Yoga, Tai Chi, Chi Kung, Pilates, hidroterapia, balneoterapia eta bestelako teknikak erabil daitezke.[48]
Ez hain antzinakoak, baina, oraindik ere urrutiko denboretakoak, biolinaren aitzindaririk hurbilekoenak aurkitzen dira: viellea eta rotta. Erdi Aroko bi instrumentu hauek, arkuarekin jotzea ahalbidetzen zuen aldaketak izan zituzten, besteak beste diapasoia jartzea atzamarrak erresonantzia kaxaren gainetik jarri ahal izateko. Biolinaren garapenean zehar, bere sonoritatea hobetzeko zulo batzuk jarri zitzaizkion.
Gaur egun ezagutzen dugun biolinaren beste arbaso hurbil batzuk, lira da braccio eta viola da braccio dira. Bere izenak dioen bezala instrumentu hauek besoarekin jotzen ziren, gerora, biolinaren garapenean posizio, teknika eta postura aldaketa batzuk jasan zituen arren.
Biolinaren behin betiko garapena, ordea, XVI. mendearen lehen erdian hasi zen, Italian hain zuzen ere. [49]
Gaur egun ezagutzen dugun biolinaren jatorria nahiko misteriotsua da. Lehen aldiz, 1520ko hamarkadan entzun zen instrumentu honen agerpena, [57] gutxi gorabehera “violino” eta “vyollon” hitzen agerpenarekin batera.[58] Garai horretan oso hedatuak zeuden rabela edo gamba biolaren oinordeko gisa agertu zen biolina.[57] Instrumentu honen eta bere afinazioaren lehen deskribapen zehatzetako bat, Jambe de Ferren musika 1556anLyonen argitaratu zen Epitomean egin zen. Garai honetarako biolina jada Europa osora hedatzen hasia zen.[58]Lombardia eskualdeko mapa batean, biolinaren historian kokatzeko baliagarriak diren erreferentzia puntu batzuk identifikatu ziren: iparraldean, Alpeak eta Suitzako muga; Milan, Venezia eta historia honetako hiririk garrantzitsuenak, Brescia, Cremona eta Bergamo.[59]
Lau sokako biolinik zaharrena 1555ean egin zen,[59]Cremonan (Italian), Andrea Amatiren tailerrean hain zuzen ere. Luthier honek bere lehen biolinak 1564an egin zituen, Karlos IX Frantziako errege izango zenarentzat.[57]Frantziaren eta Italia iparraldearen arteko harreman politiko estuei esker, 1560 inguruan, Karlos IX.a Frantziakoak hogeita hamazortzi musika-tresnako eskari berezi bat egin zion Amati familiari, hain zuzen ere, hogeita lau biolin, sei biola eta zortzi txelo eskatu zizkien. Amati familiaren lan on eta oparoa zela eta 1600. urte aldera, BresciatikCremonara aldatu zen biolin-fabrikazioaren nagusitasuna.[59] Momentu horretatik aurrera, musika tresna herrikoi bat izatetik, erregeari zegokion instrumentu bat izatera igaro zen. Horrela, Cremona biolinaren jaioterria bihurtu zen. Lutheria ogibide bihurtu zen eta lanbide hau ikasi nahi zutenentzat prestakuntzak eta klaseak hasi ziren.[57]
Biolinak gaur egun daukan forma XVI. mendearen erdi aldera lortu zuen eta ondorengo mendeetan zehar hobekuntzak gehituz joan zitzaizkion.[22]Amatiren lantegiko ikasle batek instrumentu honen historian mugarri bat ezarri zuen, Antonio Stradivarik hain zuzen. Berak biolinaren kalitatea hobetzeaz gain, hau luxuzko instrumentu bihurtu zuen.[57]1644-1737 urte bitartean Antoni Stradivariluthier famatuaren eskutik sortutako biolinak historian zehar egin diren biolin perfektuenak direla esan ohi da eta, horrenbestez, garai hartatik hona aldaketa txikiak baino ez ditu jasan biolinaren diseinuak. Stradivari familiak egindako biolin askok, gaur egun oraindik soinu perfektua sortzen jarraitzen dute.[22]
Biolina musika klasikoan sartu zuen lehen pertsona Claudio Monterverdi izan zen, historiako lehen operatzat hartzen den 1607koOrfeo lanaren bidez. Momentu horretatik aurrera biolinaren estatusak gora egin zuen eta nobleziara iritsi zen.[60]
Bestalde, biolinerako idatzi ziren lehen lanak ez ziren biolin bakarrarentzako idatzi, trisonata bezala ezagutzen diren abesti polifonikoak ziren. [62] Dena den, biolina oraindik ez zen haintzat hartzen, gaur egun egiten den bezala. Biolina eta, oro har, musika, ez ziren haintzat hartu geroagora arte.[60] Horrela bada, biolina instrumentu berria izanik, musikariak esperimentazio lanak egiten hasi ziren instrumentuari zukurik handiena ateratzeko. [63]
Garai horretan gainera, hari igurtzizko instrumentuak jotzen zituzten musikariek, bibratoari uko egiten zioten. Bibratoa, trinoa, mordatoa edo antzerakoak apaingarri bat bezala ikusten ziren eta beraz, gaur egun ezagutzen dugun bibrato jarrai hori ez zen erabiltzen.[64]
XVI. eta XIX. mendeetan zehar biolinaren formari dagokionez musika-tresna honen soinuan eragin zuten hainbat eraldaketa gertatu ziren. Besteak beste, diapasoia luzatu zen eta, horrela, nota altuagoak jo ahal izan zituzten. Gainera, egur zati honen okerdura ere apur bat areagotu zen eta, horri esker, bolumen altuagoak lortu ahal izan zituzten. Hori zela eta orkestretan biolinaren ospea areagotu egin zen. Tonu altuagoak lortzeko, orokorrean harizko instrumentu guztien lepoa pare bat zentimetro luzatu zen. Bestalde, Louis SpohrrekXIX. mendean biolinaren euskarria hobetu zuen kuxina asmatu zuen.[65]
Artisau-lanaren banaketak eta manufaktura industrialak biolinaren fabrikazioan aro berri bat ekarri zuten eta biolinaren tinbrearen kalitateak txarrera egin zuen. Lehen biolin fabrika 1790 inguruan sortu zen Mirecourten, Frantzian.[66]
Europako beste hiri batzuk ere biolinaren ekoizpen masiboa jarraitu zuten. Biolin fabrikatzaileak Italiako instrumentu zaharrak erosi eta aztertzen hasi ziren eta antzinako estiloko instrumentuak ekoizten hasi ziren.[66]
Luthier famatu batzuk instrumentua sortzeko prozesua arintzeko teknika batzuk egiten hasi ziren. Jean Baptiste Vuillaume kasu, eskola frantsesaren aita eta bere biolin "gorriengatik" ospetsua (1999ko "Biolin Gorria" ekoizpen zinematografiko ospetsuarekin zerikusirik ez daukana). Berak biolinaren lehorketa prozesua bizkortzeko egosketa bezalako metodoak erabili zituen, keztatzea eta egurren tratamendu kimikoen erabilera bezalako teknikekin eta prozedura hauei bernizarekin egindako esperimentuek jarraitu zieten. Esperimentu hauen formulak Stradivari bezalako luthierren sekretua zirela esan ohi da.[66]
«Antzinako» instrumentuen eskariak gora egiteak, instrumentu faltsuak eta imitazioak agertzea ekarri zuen. Batzuen arabera, Vuillaumek Niccoló PaganinirenGuarneri biolina hain zehaztasun handiarekin imitatu zuen, ezen Paganini berak ere ezin izan zuela originala ezagutu.[66]
1918-1938gerraosteko garaitik aurrera, kontzertu gehiago idazten hasi ziren. Gizateriarentzat garai latza eta zurrunbilotsua izan zen arren, musika klasikoaren arloan maisulan ugari agertu ziren.
Honen arrazoi nagusia, Europa osoko egoera ezegonkorra izan liteke, izan ere, musikari askok, aldi baterako, beste herrialde batzuetara emigratu behar izan zuten, eta, ondorioz, balio handiko lanak eraman behar izan zituzten beraiekin. Hindemith, Schoenberg, Stravinsky eta Bartok izan ziren besteak beste errealitate hau bizi beharra izan zuten biolin-jole ezagunenak. Baina ez ziren bakarrak izan, beste musikari askok ere bizi izan zuten egoera hau, eta hala eta guztiz ere, biolinerako kontzertuak idaztea ahaztu gabe, musika sortzen jarraitu zuten.[67]
XX. mendearen hasieran, musika barrokoarekiko interesak eta garaiko instrumentuen eskasiak, instrumentuak zehaztapen barrokoak jarraituz egitea eragin zuen. Gaur egun, garai bateko "instrumentu originalaren" erabilera aldarrikatzen duten musika klasikoa jotzen duten taldeek ere ez dituzte garaiko instrumentuak jotzen. Luthier ospetsuek egindako instrumentu gutxi batzuk dauden arren, instrumentu hauetako asko antzinako teknikarekin egindako erreprodukzio modernoak dira. Hauek beraien sonoritateagatik dira baliotsuak eta ez beraien antzinatasunagatik. Antzinako biolinek eta benetako "originalek" prezio oso altuak dituzte, eta bildumazale edo musikariek benetako altxor bezala gordetzen dituzte.[67]
XX. mendeko iraultzaz geroztik, teknologia berriek musikaren mundua ere eraldatu zuten, besteak beste, biolin elektrikoaren sorrerarekin. Lehen, biolin elektrikoa 1874 urtean agertu zen baina hauen erabilera 1920ko hamarkadan hasi zen. 1900. urtetik aurrera egon zen biolin elektrikoa, herri musikan nagusitzen hasi zenean eta, horregatik, gaur egun asko dira instrumentu hauen melodia erabiltzen dutenak.
Biolin elektrikoa, izatez, irteera elektronikoko seinale bat daukan biolin bat baino ez da. Izan ere, biolin elektronikoa transduktore elektroniko bati lotutako biolin akustiko bat izan daitekeen arren, normalean guztiz elektrikoak izaten dira.[70]
Biolin elektrikoa
Biolin klasikoak ez bezala, elektrikoak plastikoz eginda daude, eta horregatik ia edozein forma har dezakete. Normalean forma arinak izaten dituzte, hura eutsi eta maneiatzea errazagoa eta erosoagoa izateko.
Instrumentu hau gainera, perfektua da soinu berriak sortzeko, izan ere, anplifikadore baten laguntzarekin soinua aldatzen, erreberberazio eta distira ezberdinak sortzen edo bestelako soinu esperimentuak egiten jolastu daiteke. Rock eta bestelako generoetako musikari askok, honelako teknikak erabiltzen dituzte beraien abestiei kolore berezi bat emateko. Horretaz gain, biolin elektrikoari esker kontzertuetan agertokia mikrofonoz betetzea ekiditen da eta estudioetan grabaketak egiteko ere oso ondo etortzen da.
Ikasterako orduan ere, instrumentu honek abantaila asko ekarri zituen, aurikularrak jarrita arazorik gabe ikastea ahalbidetu baitzuen.[69]
Instrumentu askoren gorputza sendoa da, eta horrek eszenatoki baten anplifikazio handiaren azpian, instrumentuen gorputz hutsaren erresonantzien atzera-elikadura ekiditen laguntzen du. Hala ere, biolin akustiko baten tinbrea erresonantzia hauen ondorioz sortzen da, eta horregatik biolin elektriko batek akustiko batek baino soinu "gordinagoa" izaten du. Normalean, biolin elektrikoek diseinu minimalista eta ez oso tradizionala izaten dute, pisua ahalik eta txikiena izateko.[70]
Gainera, instrumentu elektrikoek, biolinak tartean, akustikoak baino eraldaketa gehiago jasaten dituzte, adibidez, sokak gehitu, soka sinpatetikoak edo baritonoak jarri edo bestelakoak, musikariaren nahieran.[70]
Zaila da biolinaren historiaren misterioa argitzea, musika-tresna honek gaur egungo formara iritsi arte kultura ezberdinetatik izandako migrazioa ulertzea konplexua den era berean. Bide luze honetan zehar teknika, osagai, eta formak garatuz joan ziren, besteak beste, arkua agertu zen. Elementu honek jatorri zalantzagarria daukan arren, jakina da arku modernoaren garapena François Tourte (1774 – 1835) erlojugileari esker hobetu zela, bere aitak eta anaiak egin zuten bezala.[71]
Viotti, Kreutzer eta beste biolin-jole batzuen aholkua jarraituz, Tourtek biolinaren arkuaren luzera 74-75 zentimetrotan zehaztu zuen. Biolinaren arkua zaldiaren buztaneko ilez egindako ehun eta berrogeita hamar bat zurdaz eratuta dago. Zurda hauen kalitateari buruzko eztabaida ugari egon dira historian zehar, baina, beti erabili izan dira zaldi arren ileak, emeenak gernuaren ondorioz ahulduta egon zitezkeelakoan. Hari igurtzizko musikari batzuen ustetan, zurda hoberenak Siberiako edo Mongoliako zaldienak dira; beste batzuek gainera, zurda zuriak hoberenak direla esan ohi dute. Alabaina, arkuen kasuan ile zuri puru hori lortzeko dekolorazio prozesu batetik pasa behar dira eta, horren ondorioz, apurkorrak bihurtzen dira.[71]
Biolinak betidanik arrakasta handia izan du mundu osoan zehar, bere aldakortasun, tamaina txiki eta pisu gutxiari esker.[72] Gainera, biolinak, herri musikariek musika idatziarekiko duten jarrera ere aldatu du[73]. Europako klase sozial desberdinen arteko lotura egitea ere lortu zuen eta bidaia honetan zehar aldatu eta egokitu egin den arren, gaur egun ere ospe handia izaten jarraitzen du.
Europako herrialde askotan, biolina beren kulturetan sartu zen dantza eta musika herrikoiarekin bat eginez.[74] Bere hedapen zabalari esker, ordura arte musika akademikoari erreserbatutako agertokietara iritsi zen eta ondare tradizionalaren balioa nabarmentzeko aukera eman zuen.
Finlandia: XVII. mendean, biolina Europa erdialdeko dantza-musikan sartu zen (polska, polka, mazurka, koadrila, balsa eta minuet), pelimanni edo purppuri izenarekin ("popurrí" dantzarako suitea), finlandiar musikaren genero nagusia bihurtu zena.[75]
Norvegia: Hemen ere, XVII. mendean agertu zen biolina, slåtter izeneko dantza-musika kontinentalarekin. Biolinari eraldaketa batzuk egin zitzaizkion eta modu honetan hardanger izeneko instrumentua izatera heldu zen. Instrumentu honekin batera, landa-musika jotzen zuten bikote-dantzak egiten ziren festetan. XIX. mendean, jotzeko teknika eboluzionatu egin zen emigrante estatubatuarren itzulerarekin eta dantza berri eta dibertigarriagoen etorrerarekin.[75]
Suedia: XVII. mendean iritsi zen biolina gammaldans dantza-musikara. XIX. mendean erlijioak biolina deabruarekin parekatzen zuten eta hortik spelmans musikan akordeoiarekin batera erabiltzen hasi ziren. Bestalde, biolin nyckelharpa ere erabili zuten.[75]
Lituania: XVI. mendetik aurrera, hiru eta bost soka artean zituzten etxean egindako biolinek, smuikak deiturikoek. Musikariek, batzuetan, egur zati txiki bat jartzen zioten erresonantzia kaxan soinua aldatzeko.[75]
Letonia: XVI. mendetik aurrera, vijolea jotzen hasi ziren spaglmanietan, germaniar jatorriko dantza musika, txindata edo gaita lagun zituztelarik.[75]
Erresuma Batua: Biolina iritsi zenean, Eskozian berehala ordezkatu ziren rabela eta Erdi Aroko biolina. Shetland uharteetan zegoen biolina bularraren kontra eusten zen eta biratu egiten zen arkuarekin soka ezberdinetara iritsi ahal izateko. Galesen, ffidilak, crwtha ordezkatu zuen XVIII. mendean, baina nobleziarik gabeko herri instrumentu bat zenez, ia han desagertu zen. Ingalaterran XVII. mendean viola da gambarekin lehiatu zuen, baina azkenean dantza-musikan errepertorio onbera bat aurkitu zuen.[75]
Irlanda: Biolinank dantza-musikan aurkitzen du bere osotasuna. Adibidez, Kevin Burke The Bothy Band taldeko musikari irlandarra, biolin jolea da.[75]
Musikari ijito eta juduek biolina jotzeko estilo berezia garatu dute, izan ere, musikari bidaiariek, instrumentuaren eramangarritasuna berehala ikusi zuten. Ekialdeko herrialdeetan dantzak eta ezkontza-ospakizunak garrantzi handikoak dira eta biolina bertan garatu da. [75]
Hungaria: Ijitoei eta erromaniei instrumentu eramangarri eta moldakor honek azkar piztu zien interesa. XV. mendean jada, txindata eta biolinez osatutako multzoak aurkitzen ditugu eta garai hartako instrumentu herrikoitzat hartzen dira. Elek Bacsik edo Roby Lakatos bezalako bertutetsuak izan ziren besteak beste biolin jole famatuak.[75]
Moldavia: zazpi soka dituen biolin bat dago, zalantzarik gabe, gadulkaren eragina duena (biolin bulgariar bat).[75]
Polonia: instrumentuak harrera oso ona izan zuen herrialde honetan eta dantzetarako oso erabilia izan zen.[75]
Errumania: musikariek scordatura nahierara erabiltzen duten instrumentua vioarâ oso ezaguna da herrialde honetan.[75]
Serbia: folklorean biolina hirukotean jotzen da.[75]
Eslovakia: oktavka ("zortzidun biolina") eta shlopcoky ("kutxako biolina") jatorrizko instrumentuaren aldaerak dira.[75]
Ukraina: Skripkaren berezitasun nagusia bigarren edo hirugarren sokan jotzen dela da.[75]
Albania: Gerren arteko garaian marko danbor batekin batera jotzen zen.[75]
Espainia: biolina XVI. mendean agertu zen, baina modu diskretuan.[75]
Frantzia: XVII. mendean agertu zen musika herrikoian. Dantza alpetarretan erabiltzen zuten bereziki baina erdialdeko beste eskualde batzuetan ere ageri zen.[76]
Bretainia: biolina Bretainiako musika tresna tradizionaletako bat da. Bere praktika, batzuetan, Frantziako beste eskualde batzuenaren ezberdina da.[75]
Grezia: ijitoen eraginez nagusitu ziren. Bi modutan jo ohi zuten, bularrean edo kokots azpian.[75]
Italia: musika klasikoarekin batera, biolinak helmuga folklorikoa izan zuen eta eskualde askotan dantzak laguntzeko jotzen zen. XIX. mendean, organettoaren lehiari aurre egin behar izan zion. Herrialdearen hegoaldean, dantza terapeutiko tarantelarretan ere erabili zuten.[75]
Portugal: herrialde honek bere kolonietan zehar biolinaren hedapenari garrantzi handia eman zion.[75]
Biolina Magrebeko herrialdeetan (Maroko, Aljeria, Tunisia, Egipto) eta arabiar-andaluziar musika artistikoa jotzen zuten takht taldeetan sartu zen XIX. mendean. Biolina bertikalean jotzen zen eta kamân, kamanja, kemala edo baita jrâna ere deitzen zitzaion. Nuba artera ezin hobeto egokitzeaz gain, genero erdi klasiko eta herrikoi askotan integratu zen harizko orkestra edota firqa modura. XX. mendean zehar, Tunisia eta Egipto berriz jantzi ziren mendebaldeko estiloan. Ridha Kalai, Abdou Dagher eta Jasser Haj Youssef izan ziren biolin-jole nagusiak. Jasser Haj Youssef, jazzean ere ezaguna, biolin arabiarra biola d 'amore batera egokitu zuen lehen biolin-jolea izan zen.[75]
Biolina XIX. mendetik aurrera ekialdeko musikaren parte da eta aldaketa organologikorik gabe iraun duen arren bere teknika eta jotzeko posizioa aldatu egin dira.[75]
Irak: maqâm musika taldeetan keman izeneko biolinak djoza biolinaren lekua hartu zuen.[75]
Iran: biolina oso ezaguna egin zen eta kamanche biolina ordezkatu zuen Irango musika artistikoa interpretatzen duten taldeetan. Biolin eskola handi bat sortu zen.[75]
Israel: judu askenazien immigrazio masiboaren ostean, Ekialdeko Europatik etorritako talentuzko musikari asko herrialde honetan kokatu ziren.[75]
Turkia: biolina Turkiako musika artistikoan sartu zen eta kemençe biolinaren ordezkoa bihurtu zen makamen interpretazioetan. Ijitoek ere musika herrikoian erabili zuten.[75]
Biolina asko jo izan da Indiako musikan XVIII. mendetik hona, batez ere musika karnatikoan, baina baita indostanikoan ere. Instrumentu klasiko bihurtu zen laster batean. Bakarkako instrumentu bezala, perkusio instrumentu batekin lagunduta, zein abeslari eta dantzarientzako laguntzaile bezala erabiltzen zen. Biolinaren bertsio herrikoi bat ere badago rebec izenarekin, antzinako Portugalgo Goa probintzian. Azken hau modu berezian jotzen da. G2 - D3 - G3 - D4 akordea erabiltzen da soloetan eta G3 - C3 - G3 - C4 gizonezkoen ahotsarentzat (SA - Pa - SA - PA). Instrumentua ahuspez eusten da, ezker eskua libre utziz eta burua musikariaren orkatilan jarrita, hankak gurutzatuta, eta atzeko kopa bularrean jarrita. Horrela posible da musika honetan hain ohikoak diren glissandoak (jâru) egitea.[75]
Biolina, pixkanaka-pixkanaka, esraj eta dilruba biolak ordezkatzen ari da musika erdiklasikoan, baita partitura zinematografikoetan ere. Sri Lankan aurki daiteke, ravikinna deitzen den tokian, baita Bangladeshen ere.[75]
Biolina, noizean behin, antzinako herrialde kolonial hauetan ere aurkitzen da.
Indonesia: portugaldarrek biolina XVII. mendean sartu zuten biola izenarekin. Esklaboek ganbera-orkestrak jotzen zituzten etxe kolonialetan. Javako gamelan gandrungean ere entzun daiteke.[75]
Malaysia: biolina gorteko orkestretan sartu zen biola izenarekin. Europako estilora afinatutako instrumentu honek, tokiko dantzekin edo antzerkiekin batera jotzen duten taldeak ere biltzen ditu.[75]
Filipinak: espainiarrek ere eraman zuten biolina kolonia honetara, eta bertako musikariek serenatak jotzen zituzten europar estiloan. Handik urrutieneko etnietara ere hedatu zen, gologod edo gitgit izenarekin.[75]
Irlandar, eskoziar, eskandinaviar eta eslaviar migrazio masiboaren ondorioz, mota askotako dantza eta estiloak garatu ditu.
Kanada: musika klasiko edo modernoan garatu zen biolina. Jean Carignan bezalako biolinista tradizional handiak sortu ziren eta Quebeceko eta Brunswick Berriko musika tradizionalean biolina inkorporatu zuten.[75]
Estatu Batuak: Biolin tradizio handia dago herri honetan ere eta jendeak besoan, bularrean edo masailean jotzen du scordatura erabiliz.[75]
Espainiar eta portugaldar kolonoek hona ere ekarri zituzten biolinak eta herritarrek ongi onartu zuten instrumentua beren kulturetan.
Guatemala: XVII. mendetik aurrera, maiak rabela jotzen hasi ziren, monoxilo zurezko bloke batean zizelkatutako erresonantzia kaxa batekin.[75]
Jamaika: biolina oso ezaguna egin zen. Dantzarako musikan eta Floridako estiloan jotzen zen, bularraren kontra eutsita. "Banbuzko biolin" bat ere bazegoen. Oraindik berdea zegoen banbuzko sekzio batekin egiten zen, zeinetatik soka moduko lau zerrenda askatzen ziren; banbuzko arkua ere uretan murgildu behar zen jo aurretik.[75]
Mexiko: biolina indigenen talde batzuek hartu zuten, baina, batez ere, mariatxien edo huapangoen talde tradizionaletan agertzen da. Rabel-a amerindiar batzuek ere erabiltzen dute.[75]
Brasileko rabeca-jolea
Panama: biolinak hiru sokako rabela ordezkatu zuen.[75]
Argentina: bertako batzuk biolina jotzen hasi ziren. Santiago del Estero probintzian ere jotzen da, tokiko dantzak interpretatzeko, zamba adibidez, baina ez da kokotsaren azpian jotzen, bularraren kontra baizik. Biolinero deitzen zaie.[75]
Bolivia: Amazoniako oihanaren bihotzean orkestra barrokoak daude (misiolariek osatuak), ahozko tradizioaren bidez ondare musikal bakarra gorde dutenak.[75]
Brasil: herrialde honetan rabecaren aldaera dago, jatorriz Portugalgoa dena.[75]
Barroko garaitik hona, biolina musika klasikoaren instrumenturik garrantzitsuenetako bat izan da hainbat arrazoirengatik. Biolinaren tonua beste instrumentu batzuen gainetik nabarmentzen da, lerro melodiko bat interpretatzeko egokia delako. Musikari on batek, biolina oso arina denez, nota azkar eta zailen sekuentziak jo ditzake.[77]
Biolina orkestretan zuzendariarekiko ezkerreko aldean kokatzen da.
Biolinak orkestra baten zati garrantzitsu bat dira eta bi ataletan banatuta egoten dira, lehen eta bigarren biolinak bezala ezagutzen direnak. Konpositoreek melodia lehen biolinei ematen diete normalean, posizio altuagoak erabiltzen dituen zati zailago bat. Aldiz, bigarren biolinek harmonia, akonpainamendu-patroiak edo melodia lehen biolinek baino zortziren bata baxuagoa jotzen dute. Orkestratik kanpo ere, bestelako taldeetan agertu izan da biolina, adibidez, ganbarako musikan. Harizko laukote batek lehen eta bigarren biolinentzako zatiak ditu, baita biola zati bat ere, eta baxuko instrumentu bat, biolontxeloa edo, gutxitan, kontrabaxua izaten dena.[77]
Biolin indiarra, funtsean, mendebaldeko musikan erabiltzen den instrumentu bera den arren, ezberdina da zentzu batzuetan. Instrumentuaren IV eta III hariak (Sol eta Re Mendebaldean afinatutako biolin batean) eta II eta I hariak, (La eta Mi) sa-pa (do-sol) bikotea deiturikoak dira, eta soinu berdina dute baina zortziko bat mugituta daude. Tonikako sa (do) ez da finkoa, modu aldakorrean afinatzen baita abeslari edo interprete nagusiari egokitzeko. Musikariak instrumentuari eusteko duen modua ere, mendebaldeko musikatik Indiako musikara aldatu egiten da. Indiako musikan, musikaria lurrean esertzen da, hankak gurutzatuta eta eskuineko oina aurrean duela. Instrumentuaren biribilkia oinaren gainean dago. Posizio hori funtsezkoa da ondo jotzeko, Indiako musikaren izaera dela eta. Eskua diapasoi osoan mugitu daiteke, eta ez dago posizio finkorik ezkerreko eskuarentzat; beraz, garrantzitsua da biolina posizio egonkor eta geldi batean egotea.[77]
Musika klasikoan erabiltzen diren beste instrumentu asko bezala, biolina, musika folklorikorako erabiltzen ziren antzinako arbasoetatik dator. Errenazimendu amaieran garapen handiko etapa baten ondoren, batez ere, Italian, biolinak hobera egin zuen (bolumenari, tonuari eta bizkortasunari dagokionez). Musika artistikoan oso instrumentu garrantzitsua bihurtzeaz gain, musikari herrikoientzat ere oso erakargarria izan zen, eta asko hedatu ziren. Etnomusikologoek musika folklorikoan biolinaren erabilera orokorra ikusi dute Europan, Asian eta Amerikan.[77]
XIV. mendean, ingelesezko, “fiddle” hitza agertu zen, folklorerako erabiltzen den biolin bat izendatzeko eta gaur egun ere askotan, instrumentu folkloriko bezala jotzen denean, biolinari fiddle deitzen zaio ingelesez. Mundu osoan zehar biolinaren antzeko hainbat harizko instrumentu daude musika folklorikoan erabili izan direnak, hala nola, "gurpil biolina" eta "apache biolina", "fiddles" ere deitzen direnak. Melodiak, oro har, dantza musikatzat hartzen diren biolin musika klasikotik bereizten da eta hainbat teknika erabiltzen dira, adibidez, burrunba, herrestatzea eta estilo jakin batzuen apainketa espezifikoa. Folklore musikaren tradizio askotan, melodiak ez daude idatzita, baizik eta musikarien belaunaldiek buruz ikasi eta ahozko tradizioa bezala ezagutzen den horretan transmititu dira. Antzinako musikako pieza askok afinazio gurutzatua dute, edo G-D-A-E betetzen ez duten bestelako afinazioak izaten dituzte. Biolin folklorikoko amerikar estiloetako musikari batzuek (bluegrass edo old-time kasu), zubiaren goiko ertza, bihurgune apur bat lauago batekin moztua dute. Horrek "shuffle bikoitza" bezalako teknikak, eskumako besoarentzat hain nekezak ez izatea eragiten du, soka bikoitzak jotzeko mugimendua murrizten baitu. Altzairuzko sokak erabiltzen dituzten biolin-joleek nahiago dute afinatzaile finak dituen kordal bat erabili lau soketan, mi sokako afinatzaile fin bakarraren ordez, musika klasikoa jotzen duten askok erabiltzen duten modura.[77]
Biolina musika tresnarik famatuenetako bat da eta horrenbestez, musikan ez den beste arteetako hainbat esparrutan askotan agertu izan da, sinbolismo, esanahi edo egoera ezbedinak ulertzera emateko:[78]
Jacob Walter: Biberrekin batera XVII. mende amaierako biolin jolerik garrantzitsuena izan zen. Hori dela eta, biolin jole italiarrekin alderatu zitekeen gutxietako bat izan zen. Biolinaren birtusismoko teknika guztiak landu zituen, adibidez, soka bikoitzak, posizioak eta polifoniak. Berak sortutako Scherzi da violino solo eta Hortulus Coelicus bi lanak, garaiko biolinaren artearen gailurra izan ziren.[102]
Arcangelo Corelli: Italiar musikari famatu honek bere bizitzan zehar ez ezik, gerora ere musikaren eta biolinaren paradigman eragin handia izan zuen. Eragin hori hasiera batean italiara, bere jaioterrira, mugatu zen arren, laster batean hedatu zen Europa guztira. Corellik bere garaian oraindik ezezagunak ziren arauak ezarri zituen eta XVIII. mendean zehar emango ziren eraldeketei bidea zabaldu zien.[102]
Johann Sebastian Bach: Biolina eta klabikordioa jotzen hasi zen bere aita, Johann Ambrosiusen gidaritzapean. Bere osabak Christoph Bachek, organoa jotzen irakatsi zion. Bach borondate handiko ikaslea izan zen eta horregatik laster garatu zuen instrumentu hauek jotzeko gaitasun handia. [103]
Pablo de Sarasate: bere lanetan gaitasun teknikoak erakustea eta horieri desafio egitea bilatzen zuen. Eragin handia izan zuen eta biolinaren munduan oso miretsia izan zen.[104]
Jascha Heifetz: biolineko maisu hau bere gorputz espresio urriengatik eta perfekzioaren bilaketagatik da ezaguna. Gaur egun, bere teknika eta estiloa musika modernoaren erreferentzia dira.[104]
Yehudi Menuhin: biolinaren generazio berri bati eman zion hasiera eta bere kalitatezko interpretazioei esker da ezaguna. Urte askoz eman izan zituen biolinerako kontzertuak eta ostean orkestra zuzendari bihurtu zen.[104]
Eugène Ysaÿe: bere izena asko entzuten ez den arren, historiako biolinistarik onenetariko bat da, eta “biolinaren errege” deitu izan zaio. [104]
Leopold Auer: hungariar biolinista, irakaslea, zuzendaria eta konpositorea izan zen. Biolinerako konposatu zituenen artean Rhapsodie Hongroise nabarmentzen da, pianorako eta biolinerako lana.[105][106]
Niccolo Paganini: XIX. mendeko biolinista nagusia eta biolinaren teknikaren eraberritzailea izan zen. Oso txikia zelarik hasi zen biolinerako lanak idazten eta kontzertuak ematen eta 1797. urteanLombardian zehar ibili zen bere aitarekin batera biolin-jole gisa. Horren ondorioz famatuagoa egin zen. 1805. urteanLuccako gortean aritu zen biolin-jole eta orkestra-zuzendari bezala. Hurrengo urteetan Milanen (1813), Vienan (1828), Parisen eta Londresen (1831), estreinatu zen eta berebiziko arrakasta lortu zuen. Paganiniren lanik nabarmenenenak honako hauek dira: 24 Capricci, 6 biolin kontzertu, 12 sonata biolin eta gitarrarako; 6 laukote biolin, biola, txelo eta gitarrarako, eta bariazioak. Horretaz gain, Paganinik hatzak jartzeko eta biolina doitzeko modu berriak garatu zituen eta inprobisatzeko orduan ere bikaina zen. Biolinaren sokak apurtzen zituenean, jotzen jarraitzen zuela eta nozbait soka bakarrarekin ere jo izan zuela esaten da.[107]
Antonio Lucio Vivaldi: Bere generazioko musikari, biolinista eta musikagile famatu eta eraginkorrenetakoa izan zen. Barroko helduaren oinarriak sortzeaz gain, estilo musikalaren, biolinaren teknikaren eta Italiako orkestrazioaren praktikak garatu zituen.[102] Vivaldiren lanik famatuena Lau Urtaroak da, biolinerako eta orkestarako lau kontzertutan datzana.
Vanessa-Mae: Singapurreko biolin jole honek biolin klasikoko ikasketak dituen arren, lan klasikoak, pop, jazz, techno eta beste genero batzuetako lanekin egiten dituen grabazioengatik egin zen famatu. [106]
Ara Malikian: Familia armeniarra daukan biolin-jole hau Libanon jaio zen eta geur egun Espainian bizi da. 1968an jaio zen eta bere aitari esker musika munduan biolina jotzen hasi zen oso gaztetatik. Libanoko gerra zibilak bere bizitzan eragin handia izan du, izan ere, babesleku antiaereoetan ikasi behar izan zuen maiz. Alabaina, biolinerko zeukan talentua zela eta laster eman zen ezagutzera. Euskal Herrian ere aritu da bere kontzertuak ematen, bestak beste Kepa Junkeratrikitilariarekin batera.[108]
Janine Jansen: Biolinista herbeheretar bat da. Bere lanetik nabarmentzen dena oso abenturazalera dela da eta batez ere komunikazioa bilatzen du bere musikarekin. VivaldirenLau urtaroak lanarekin egin zuen grabazioa bere estiloaren adibide ona da, izan ere, ohikoa den bezala orkestra batekin grabatu beharrean, bost harizko instrumenturekin egin zuen. Bere anaia txelista eta bere aita baxu jarraitua jotzen aritu ziren bertan.[109]
Beste adibide bat, Izarorena da. Izaro Andres Euskal-herriko abeslari bat da, ingelesez, espainolez eta euskerazko abestiak sortzen dituena. Bere abestietan hainbat instrumentu erabili izan ditu, gitarra, baxua, ukelelea, bateria, eta abar.
Huntza taldea
Bere 2018ko Eason albumean "Zure ezpainen itsasoan" kantua egin zuen Xabier Zaberio biolinistarekin batera. Biolinaren bidez Zaberiok Izaroren kantua aberasten du, eta instrumentu honen bitartez kantu moderno bati aspektu klasiko bat ematea lortzen du, modu honetan kantu hau albumean dauden besteetaz bereiziz. [121][122][123]
Bestalde, azken urteotan ospe handia izan duen Huntza taldeak ere erabiltzen du biolina. Huntza taldea 2014an Bilbon sortutako musika talde bat da. Pop eta ska generoetako musika sortzen dute. Taldea sei kidez osatua dago eta euskaraz sortzen dute haien musika, trikitixa, panderoa, gitarra, baxua, bateria, eta biolina instrumentuak erabiliz. Biolinaren erabilera haien “Buruz behera”, “Aldapan gora” eta “Lasai, lasai “ kantuetan ikus dezakegu, adibidez. Biolinaren berezitasunak erabiliz gaur-egungo euskal musikarekin lotzen dute instrumentu klasiko hau. [124]
↑Violin-making, as it was and is: Being a Historical, Theoretical, and Practical Treatise on the Science and Art of Violin-making, for the Use of Violin Makers and Players, Amateur and Professional. Preceded by An Essay on the Violin and Its Position as a Musical Instrument.. E. Howe. Accessed 5 September 2015..
↑(Ingelesez)The Origin and Evolution of Violin as a Musical Instrument and Its Contribution to the Progressive Flow of Indian Classical Music: In search of the historical roots of violin.. Ramakrisna Vedanta Math. Retrieved 5 September 2015. ISBNISBN 978-9380568065..
↑(Gaztelaniaz)México, Escrito por: Música en México Redacción Música en México tiene la misión de promover la música clásica-y la música nueva – en; Mundo, Y. De Dar a Conocer Una Selección De Las Actividades Musicales En El Resto Del. «Pizzicato: pellizco de las cuerdas»Música en México(Noiz kontsultatua: 2021-05-28).
↑Jones, Evan. An Acoustic Analysis
of Col Legno Articulation in Iannis Xenakis’s Nomos Alpha. .
↑String Builder, Book 3: Teacher's Manual.. New York: Alfred Publishing., 4 : "Now we will discipline the shaking of the left hand in the following manner: Shake the wrist slowly and evenly in 8th notes. Start from the original position and for the second 8th note the wrist is to move backward (toward the scroll). Do this in triplets, dotted 8ths and 16ths, and 16th notes. A week or two later, the vibrato may be started on the Violin. ... The procedure will be as follows: 1. Roll the finger tip from this upright position on the note, to slightly below the pitch of this note." or. ISBNISBN 978-0-7579-3056-0....
↑(Ingelesez)"Weinreich and Directional Tone Colour". Strad Magazine.. https://web.archive.org/web/20120329080125/http://www.schleske.de/index.php?id=31&type=123&L=2, In the case of string instruments, however, not only are they strongly directional, but the pattern of their directionality changes very rapidly with frequency. If you think of that pattern at a given frequency as beacons of sound, like the quills of a porcupine, then even the slight changes in pitch created by vibrato can cause those quills to be continually undulating. or..
↑"Directional tone color" (PDF) Acoustical Society of America.. .
↑The Silk Road: Connecting Cultures, Creating Trust, Silk Road Story 2: Bowed Instruments, Smithsonian Center for Folk life and Cultural Heritage [1] (accessed 2008-09-26). .
Biolina alboz
f-ak
Kordala, zubia, diapasoia
Mentonera
Masta eta boluta
Biolina atzealdetik
pizz laburdura
Esker eskuko pizzicatoa
Ligatura
Staccato
Lira da braccio (biolinaren aurrekaria)
Rabela
Galiziako rabela
.jpg)
.jpg)
![Heriotza biolina jotzen autoerretratua - Arnold Böcklin (1872)[79]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Arnold_B%C3%B6cklin_-_Selbstbildnis_mit_fiedelndem_Tod_%281872%29.jpg/95px-Arnold_B%C3%B6cklin_-_Selbstbildnis_mit_fiedelndem_Tod_%281872%29.jpg)
Heriotza biolina jotzen autoerretratua - Arnold Böcklin (1872)[79]![Man with viola da gamba - Gerard van Honthorst[80]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Gerard_van_Honthorst_-_lviv_gallery2.jpg/94px-Gerard_van_Honthorst_-_lviv_gallery2.jpg)
Man with viola da gamba - Gerard van Honthorst[80]![Rest on the Flight into Egypt - Caravaggio (1597)[81]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Rest_on_the_Flight_into_Egypt-Caravaggio_%28c.1597%29.jpg/120px-Rest_on_the_Flight_into_Egypt-Caravaggio_%28c.1597%29.jpg)
Rest on the Flight into Egypt - Caravaggio (1597)[81]![Rixe de musiciens - Georges de La Tour (1625-1630)[82]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Georges_de_La_Tour_-_Rixe_de_musiciens_-_Google_Art_Project.jpg/120px-Georges_de_La_Tour_-_Rixe_de_musiciens_-_Google_Art_Project.jpg)
Rixe de musiciens - Georges de La Tour (1625-1630)[82]![Heriotza biolina jotzen autoerretratua - Arnold Böcklin (1872)[79]](/https/eu.m.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Arnold_B%C3%B6cklin_-_Selbstbildnis_mit_fiedelndem_Tod_(1872).jpg)
![Man with viola da gamba - Gerard van Honthorst[80]](/https/eu.m.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Gerard_van_Honthorst_-_lviv_gallery2.jpg)
![Rest on the Flight into Egypt - Caravaggio (1597)[81]](/https/eu.m.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Rest_on_the_Flight_into_Egypt-Caravaggio_(c.1597).jpg)
![Rixe de musiciens - Georges de La Tour (1625-1630)[82]](/https/eu.m.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Georges_de_La_Tour_-_Rixe_de_musiciens_-_Google_Art_Project.jpg)
Vanessa-Mae
Ara Malikian
Janine Jansen
Julian Rachlin
.jpg)
.jpg)
.jpg)
