Wikipedia

Jazz

Afro-amerikar jatorriko musika genero bat, New Orleansen XIX. mendearen bukaeran eta XX.aren hasieran sortua eta blues eta ragtime sustraiak dituena

Jazza afro-amerikar jatorriko musika genero bat da, New Orleansen (Ameriketako Estatu Batuak) XIX. mendearen bukaeran eta XX.aren hasieran sortua eta blues eta ragtime sustraiak dituena[1][2][3][4]. Europan asmatutako mendebaldeko metodo instrumental, harmoniko eta melodikoak eta Afrikako musika tradizionala batzen dira jazzean. 1920ko Jazz Arotik, musika tradizional eta herrikoiaren adierazpide nagusitzat izan da onartua. Jazzaren ezaugarri nagusiak dira: swing eta blue notak, akorde konplexuak, dei eta erantzun bokalak, polimetroak eta inprobisazioa[5][6].

Jazza nazioko, eskualdeko eta tokiko kultura musikaletan oinarritu zen munduan zehar hedatu ahala, eta horrek estilo ezberdinak sortu zituen. New Orleanseko jazza 1910eko hamarkadaren hasieran hasi zen, antzinako letoizko banden martxak, Frantziako lagun-taldeak, biguina, ragtime eta bluesa inprobisazio polifoniko kolektiboarekin konbinatuz. Baina jazza ez zen musika-tradizio bakar gisa hasi, ez New Orleansen, ez beste leku batzuetan[7]. 1930eko hamarkadan, dantzara bideratutako swing banda handiak, Kansas Cityko jazza (estilo gogorra, bluesya, inprobisazionala) eta ijitoen jazza (musette waltzeak nabarmentzen zituen estiloa) ziren estilo nabarmenenak. Bebop 1940ko hamarkadan sortu zen, jazza musika herrikoi dantzagarritik musikariaren musika desafiatzaileago batera eramanez, zeina tempo azkarragoetan jotzen eta inprobisazio koralagoa erabiltzen baitzen. Cool jazza 40ko hamarkadaren amaieran garatu zen, soinu lasaiagoak, leunagoak eta lerro melodiko luze eta linealak sartuz[8].

1950eko hamarkadaren erdialdean, bop gogorra sortu zen, zeinak rhythm and blues, gospel eta bluesetik talde txikietara eta batez ere saxofoi eta pianora sartu baitzuen. Jazz modala 50eko hamarkadaren amaieran garatu zen modu edo eskala musikala erabiliz, egitura musikalaren eta inprobisazioaren oinarri gisa, baita free jazza ere, erritmorik, neurgailu erregularrik eta egitura formalik gabe jotzea aztertu zituena. Jazz-rock fusioa 60ko hamarkadaren amaieran eta 70eko hamarkadaren hasieran agertu zen, jazz inprobisazioa konbinatuz rock musikaren erritmoekin, tresna elektrikoekin eta soinu eszeniko oso anplifikatuarekin. 1980ko hamarkadaren hasieran, Smooth jazz izeneko jazz fusio modu komertzial batek arrakasta lortu zuen irrati bidezko airplay esanguratsuak sortuz. Beste estilo eta genero asko daude XXI. mendean, hala nola jazz latinoa eta afrokubatarra.

Reggie Workman, Pharoah Sanders, eta Idris Muhammad, Jazz joleak 1978. urtean

Jazzaren jatorria

aldatu

XIX. mendearen hasierarako Afrikako mendebaldeko milioi erdi esklabo eramanak zituzten AEBra. Beren tribuen kantikak eraman zituzten. Gero, gizaki zuriak ebanjelizatu zituela eta, kristau-erlijioaren beste kantu batzuk jaso zituzten. Beltzek kantu berriok ikasi eta bereganatu zituzten, baina izaera berezia eman zieten.

Garai biotan jazzaren musika era zaharrak sortu ziren: work songs eta negro spirituals.

 

1890-1910 hamarkadak

aldatu

XIX. mendearen azken urteetan, Estatu Batuetako hegoaldeko eta mendebaldeko hiri askotan sortu ziren jazzeraino eraman gintuzten lehenengo estilo musikala. Hala ere, New Orleansen indarrik handien izan zuen Jazzak. Izan ere, hiri honetan, Mississippi ibaiaren ahoa eta merkataritzako portu handia daude eta bertako biztanlerik gehienak beltzak dira. Jazz (edo jass, hasieran idazten zen bezala) hitza, musika honen izen bezala, 1910ean agertu zen eta ezagun 1917an egin zen, zuriez osatutako New Orleanseko Original Dixieland Jazz Band orkestra bere iragarki eta diskoetan hura eman zuenean. Jazz hotsaren etimologia ez da ziurtasunez jakiten. Balizkorik sinesgarriena jaser (hitz eta pitz aritzea) aditz fantsesa da. Izan ere. Gainera, jazz emanaldiek instrumendu batzuen arteko elkarrizketa librearen antza dute.

Jazzaren estilo aitzindaria ragtime piano-era dugu. Ragtime delako estilo horrek cake walk-aren erritmo sinkopatu gogorra hartu zuen estilo berri hori Sedalan sortu zen Scott Joplin-ekin zein musika estilo horren eta, gainera, opera biren egile eta piano-jole bezala hasi zen eta konposizio ezagunak egiten zituen: Maple leaf rag, The entertainer eta Elite syncopations, besteak beste. Haren musikak, jazztzat hartu ahal izateko, ezaugarri bereziak falta zituen: bat-batekotasuna eta swing-a.

Elementuak

aldatu

Inprobisazioa

aldatu

Nahiz eta jazza definitzen zaila izan, neurri batean azpigenero asko dituelako, inprobisazioa da bere elementu definitzaileetako bat. Inprobisazioaren zentralitatea lehenagoko musika moldeen eraginari egozten zaio (bluesari, esaterako), neurri batean afroamerikar esklaboek landaketetan egindako lan-kantetatik eta eremu-saltzaileetatik sortutako folk musika. Laneko kantu horiek, normalean, dei eta erantzun eredu errepikakor baten inguruan egituratzen ziren, baina blues goiztiarra ere inprobisatzailea zen. Musika klasikoaren emanaldia gehiago baloratzen da partitura musikalarekiko duen fideltasunagatik, eta arreta gutxiago jartzen zaio interpretazioari, apaindurari eta laguntzari. Interprete klasikoaren helburua konposizioa idatzita dagoen moduan interpretatzea da. Aldiz, jazzaren ezaugarri nagusia elkarrekintzaren eta elkarlanaren emaitza da, konpositorearen ekarpenari, baldin badago, balio gutxiago emanez eta gehiago interpretatzaileari[9]. Jazz interpreteak doinu bat modu indibidualean interpretatzen du, eta ez du inoiz konposizio bera bi aldiz jotzen. Interpretearen aldartearen, esperientziaren eta taldekideekin edo entzuleekin duen interakzioaren arabera, interpreteak melodiak, harmoniak eta konpasak alda ditzake[10].

Dixielanden hasieran, New Orleanseko jazza izenez ere ezagutua, interpreteak txandaka aritzen ziren melodiak jotzen eta kontradoinuak inprobisatzen. Swingen garaian, 1920ko eta 1940ko hamarkadetan, banda handiak gehiago fidatzen ziren entzumenez idatzitako edo belarriz eta buruz ikasitako moldaketetan. Bakarlariek inprobisatu egiten zuten. 1940ko hamarkadako bebop garaian, banda handiek, horrenbestez, talde txiki eta gutxieneko moldaketei bide ematen zieten, non hasieran melodia labur azaltzen eta pieza gehiena inprobisatua zen. Jazz modalak akordeen progresioak alde batera utzi zituen musikariek are gehiago inprobisatu ahal izateko. Jazz mota askotan, bakarlari batek erritmo musika tresna bat edo gehiago (pianoa, gitarra), kontrabaxua eta bateria ditu laguntzaile. Erritmo sekzioak akordeak eta erritmoak jotzen ditu, konposizioaren egitura marrazten eta bakarlaria osatzen dutenak[11]. Abangoardiako jazz librean, bakarlariaren eta bandaren arteko bereizketa murriztu egiten da, eta akordeak, eskalak eta metroak uzteko lizentzia edo, are gehiago, eskakizuna ere badago.

Tradizionalismoa

aldatu

Bebop sortu zenetik, musika herrikoiaren eraginpean dauden jazz motak kritikatuak izan dira. Bruce Johnsonen arabera, beti egon da tentsioa jazzaren eta artearen artean[12]. 1940ko hamarkadako Dixieland jazzaren pizkundeari dagokionez, musikari beltzek arbuiatu egin zuten entzule zuriekiko azaleko nostalgia moduan hartuz[13][14]. Bestalde, betiko jazz zaleek, hala, bebop, free jazz eta jazz fusioa baztertu zuten narriadura eta traizioaren forma gisa. Ikuspegi alternatiboa da jazzak askotariko musika estiloak xurgatu eta eralda ditzakeela[15]. Arauak sortzea saihestuz, jazzak abangoardiako estiloak sortzeko aukera ematen du[12].

Bilakaera, estiloak eta interpreteak

aldatu

Ragtime, New Orleans eta dixiland estiloekin hasi zen jazza. Haren bilakaera oso lotuta dago estilo berriak sortu dituzten interprete handiei. Musikariak etengabe joan ziren iparraldera lan bila, Chicagora batez ere. Han grabatu ziren jazz diskorik ospetsuenak. Jazza gero eta herrikoiago egiten zen. King Oliverren Great Greole Jazz Band izan zen ordezkagarriena. Banda horretan Louis Armstrong-ek ikasi zuen. Hogeiko urteen bukaeran lekuz aldatu ziren, orduan New Yorkerantz. Bertan James P. Johnson piano-joleak piano ragtime-aren revival bat hasdi zuen: hortik ateratakoa Harlem estiloa izan zen. Lehenengo Big Band-a Fletcher Henderson-ena izan zen. Lehenengo conboetako bat Louis Armstrongen Hot Five delakoa izan zen. Lehenengo estiloak pianoko boogie-woggie delakoa (Count Basierena) eta orkestrako swing-a izan ziren. Azken estilo horrek jazzaren osagarritik hartu zuen izena. 1940an berriro piztu zen New Orleans estiloa. 1945ean indarrez sartu zen be-bop-a harmonia modernoko eta akorde disonanteetako estiloa; 1948an Cool-a espresio hotz eta moderatukoa. 1960an free jazza, arauz kanpoko inprobisazioan eta ukipenean oinarritua. 1968 new wave edo bolada berriak anplifikazio elektroniko instrumentuak sartu zituen. Azkenerako utzi da blues-aren 1952ko berpizkundearen aipamena, estilo hori beste musika mota batekin lotuta dagoelako. Izan ere, hiru joera egon dira blues horretan: tradizionala, erligiosoa eta erritmikoa.

Emakumeen rola

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Emakumeak jazz musikan»
 
Ethel Waters-ek Stormy Weather abestu zuen Cotton Club-en.

Emakumezko jazz interprete eta konpositoreek jazza lagundu dute historian zehar. Betty Carter, Ella Fitzgerald, Adelaide Hall, Billie Holiday, Peggy Lee, Abbey Lincoln, Anita O'Day, Dinah Washington eta Ethel Waters beren ahots-talentuagatik ezagunak ziren arren, ez ziren hain ezagunak izan banda-zuzendariak, konpositoreak eta instrumentistak, hala nola Lil Hardin Armstrong piano jotzailea, Valaida Snow tronpeta-jotzailea edo Irene Higginbotham eta Dorothy Fields soinu-idazleak. Emakumeak 1920ko hamarkadaren hasieran hasi ziren instrumentuak jotzen jazzean, eta, bereziki, pianoan egin ziren ezagunak[16].

Bigarren Mundu Gerran gizonezko jazz musikariak errekrutatu zituztenean, emakume taldeak ordezkatu zituzten haiek[17]. The International Sweethearts of Rhythm 1937an sortu zen talde herrikoia zen, eta emakumez soilik integratutako lehen taldea bihurtu zen AEBn, eta United Service Organizationsekin (USO) bidaiatu zuen lehena, 1945ean Europan zehar bira eginez. Emakumeak Woody Herman eta Gerald Wilsonen talde handietako kideak ziren. 1950eko hamarkadatik aurrera, emakume jazz instrumentista asko nabarmendu ziren, batzuk ibilbide luzeekin. Jazz inprobisatzaile, konpositore eta banda-zuzendari nabarmenetako batzuk emakumeak izan dira[18]. Melba Liston tronboi-jotzailea talde garrantzitsuetan lan egin zuen emakumezko lehen tronpeta-jotzailea izan zen, eta, jazzean, benetako eragina izan zuen, ez bakarrik musikari gisa, baita konpositore eta moldatzaile errespetatu gisa ere, batez ere 1950eko hamarkadaren amaieratik 1990eko hamarkadara arte Randy Westonekin egindako kolaborazioen bidez[19][20].

Juduak jazzean

aldatu
 
Al Jolson 1929an

Estatubatuar juduek paper garrantzitsua izan zuten jazzean. Jazza hedatu ahala, kultura ezberdin asko biltzeko garatu zen, eta Tin Pan Alley-en konpositore juduek egindako lanek, jazzak txertatzen zituen soinu ezberdin ugariak moldatzen lagundu zuen[21].

Amerikar juduek aurrera egin ahal izan zuten Jazzen, garai hartan esleitu zitzaien probazko zuritasunagatik[22]. George Bornsteinek idatzi zuen: afroamerikarrek sinpatia zutela juduen egoera larriarekin, eta alderantziz. Eskubide gabetuen gutxiengo gisa musika herrikoiaren konpositore juduak afrikar amerikarren aliatu naturaltzat hartzen ziren[23].

Al Jolsonen Jazz Singerra adibide bat da, nola amerikar juduek jazza (afrikarrek garatu zuten musika) herri-kulturan sartzeko gai izan ziren[24]. Benny Goodman estatubatuar judua hil ala bizikoa izan zen jazzaren progresiorako. Goodman, izan ere, King of Swing izena zuen integratutako talde arrazista bateko buruzagia zen. 1938an, Carnegie Hallen eman zuen jazz kontzertua han jo zen lehena izan zen. Bruce Ederrek «historiako jazz edo musika herrikoiko kontzerturik garrantzitsuena» gisa deskribatu zuen kontzertua[25].

Jatorria eta lehen historia

aldatu

Jazza, beraz, XIX. mendetik eta XX. mende artean sortu zen. Musika mota askotatik garatu zen: bluesa, espiritualak, ereserkiak, martxak, vaudevilleko musika, ragtime eta dantzarako musika[26]. Gainera, AEBko eta Europako musika klasikoaren interpretazioak txertatu zituen, afrikar eta esklaboen folk kantuekin eta Mendebaldeko Afrikako kulturaren eraginekin lotuta[27]. Haren konposizioa eta estiloa askotan aldatu dira, urteetan zehar, interpretatzaile bakoitzaren interpretazio eta inprobisazio pertsonalarekin, eta hori ere generoaren erakargarritasun handienetakoa da[28].

Afrikako eta Europako musika sentsibilitateen nahasketa

aldatu
 
Dantza Kongo Squaren 1700eko hamarkadaren amaieran, E. W. Kembleren ikuskera, mende bat geroago
 
The Old Plantation, XVIII. mende bukaerako koadroa, non Virginiako sail batean afroamerikarrak irudikatzen diren perkusio eta banjoarekin dantzatzen.

XVIII. mendean, New Orleans inguruko esklaboak merkatu berezi batean biltzen ziren sozialki, gerora Kongo Square izenez ezagutu zen gune batean; bere dantza afrikarrengatik ospetsua egin zen[29].

1866an, Atlantikoko esklabo merkataritzak ia 400.000 afrikar eraman zituen Ipar Amerikara[30]. Esklaboak, neurri handi batean, Mendebaldeko Afrikatik eta Kongo ibaiaren arroa handienetik zetozen, eta musika tradizio indartsuak zekartzaten berekin[31]. Afrikar tradizioek batez ere lerro bakarreko melodia eta erantzun-eredua erabiltzen dute, eta erritmoek egitura kontrametrikoa dute, eta afrikar diskurtso-ereduak islatzen dituzte[32].

1885eko kontakizun batek dio musika bitxia (kreola) egiten ari zirela zenbait instrumentu mota arrarotan: garbitzeko oholak, tinak, pitxerrak, makilekin edo hezurrekin kolpatutako kaxak eta azala irin upel baten gainean luzatuz egindako danborra[4][33].

Afrikar jatorriko danbor-jotzaileekin, jaialdi arranditsuak antolatzen ziren igandeetan Kongo plazan edo Kongo Squaren, New Orleansen, 1843ra arte[34]. Estatu Batuetako hegoaldeko beste leku batzuetan, musika eta dantza bilera batzuen historia kontatu izan da. Robert Palmerrek honela esan zuen perkusio-musika esklaboaz:

« Normalean, musika hori urteroko jaialdiekin lotzen zen, urteko uzta bildu eta ospakizunetarako egun batzuk uzten zirenean. Oraindik 1861ean, Ipar Karolinako bidaiari batek dantzariak ikusi zituen, buruko adardunak eta behi-buztanak zeramatzaten jantziekin jantzita, eta ardi-larruz estalitako kutxa baten musika entzun zuen, itxuraz markodun danborra; triangeluek eta barailek perkusio laguntzailea hornitzen zuten. Hego-ekialdeko eta Louisianako zenbait kontu 1820-1850 aldikoak dira. Mississippi deltako kolonorik goiztiarrenetako batzuk New Orleans inguruetatik zetozen, non danborrek ez zuten inoiz adorerik galdu oso denbora luzez, eta etxeko danborrak erabiltzen ziren jendeari dantza egiten laguntzeko Gerra Zibila hasi arte[35]. »

Beste eragin bat elizaren ereserkien estilo harmonikoetatik etorri zen, esklabo beltzek beren musikan espiritual gisa ikasi eta txertatu zutena[36]. Bluesaren jatorria dokumenturik gabea da, nahiz eta espiritualen kontrapisu laiko gisa ikus daitezkeen. Hala ere, Gerhard Kubikek dioen modura, espiritualak homofonikoak diren bitartean, landa-bluesa eta hasierako jazza heterofonia kontzeptuetan oinarritu ziren neurri handi batean[37].

 
Virginia Minstrels (Aurpegi beltzak), 1843an, panderoa, bibolina, banjoa eta hezurrak

XIX. mendearen hasieran, gero eta gehiago ziren Europako instrumentuak jotzen ikasten zuten musikari beltzak, biolina batez ere, Europako dantza-musikaren parodia egiten baitzuten beren cakewalk dantzetan. Aldi berean, Europako amerikar koblakari ikuskizunetako antzezleek, aurpegiak beltzez margotuta, nazioartean ezagun egin zuten musika, sinkopa eta Europako akonpainamendu harmonikoa uztartuz. 1800. hamarkadaren erdialdean, New Orleanseko Louis Moreau Gottschalk konpositore zuriak Kubako eta Karibeko beste uharte batzuetako erritmo eta melodia esklaboak piano-aretoko musikara egokitu zituen. New Orleans izan zen Karibeko eta Afrikako kultura afroamerikarren arteko lotura nagusia.

Afrikako erretentzio erritmikoa

aldatu

Kode Beltzek esklaboen danborrada debekatu zuten, eta horrek esan nahi zuen Afrikako danbolin-tradizioak ez zirela gorde Ipar Amerikan, Kuban, Haitin eta Karibeko beste leku batzuetan ez bezala. Estatu Batuetan, neurri handi batean, eredu erritmiko afrikarrak mantendu ziren gorputz-erritmoen bidez, hala nola kolpeka, txaloka eta juba dantzatuz.

Eragin afrokubatarra

aldatu

Musika afroamerikarra XIX. mendean hasi zen afrokubatar motibo erritmikoak txertatzen, habanerak (kubatar kontradanza) nazioartean ospea lortu zuenean[38]. Habana eta New Orleanseko musikariek bi hirien arteko eguneroko transbordadorea hartzen zuten musika jotzeko, eta habanera berehala errotu zen musikalki emankorra zen Crescent Cityn. John Storm Robertsek dioenez, habanera genero musikala «lehen trapua argitaratu baino hogei urte lehenago iritsi zen AEBra»[39]. Cakewalk, ragtime eta proto-jazza sortu eta garatzen ari ziren mende laurdenetik gora, habanera musika herrikoi afroamerikarraren zati koherentea izan zen[39].

Jazz jotzaile ospetsuak

aldatu
 
Ella Fitzgerald bakarlaria

Jazz kantari (Newsport News, Virginia, 1918). Gerra ondoko joera modernoak kantan intregratu zituen eta estilo anitz landu zituen, teknika handiz eta erregistro zabalez betiere. Bere ahots zoragarria hobetu du bere bizitzan zehar. Ederki asko jotzen du xirula. Kontralto bikaina du.

Tronpeta jotzailea, kantaria eta jazzeko orkestra-zuzendaria (Cheraw, Hego Carolina, 1917 – New Jersey, 1993). Be-bop estiloaren sortzaileetako bat izan zen, eta afrikar erritmoak jazzera eraman zituen. Agertokian jotzeko era berezia zuen, askotan jauziak eta pailazokeriak egiten zituelarik.

 
Louis Armstrong Jazz munduko musikari maitatuenetariko bat

Tronpeta jotzailea eta abeslaria (Chicago, 1890 – New York, 1971). Hemezortzi urte zituelarik, Kid Orly bandan sartu zen. 1922an Chicagora joan zen eta Credle Jazz Band taldean sartu zen. Orduan King Oliverrek zuzentzen zuen banda hori. 1920ko hamarkadan bere lehen diskoak grabatu zituen. Bere bizitza osoan 100 LP egin zituen.

Jazz munduan musikari ospetsuenekin jo zuen: Earl Hines, Ella Fitzgerald, Duke Ellington...

Konpositorea eta jazzeko orkestra-zuzendaria (New Orleans, 1885 – Savannah, 1938). Jazzaren aitzindari izan zen, eta New Orleans izeneko estiloa ezagutzera eman zuen.

Jazzaren alde teknikoa

aldatu

Jazza Europako musikatik bereizten duten ezaugarri batzuk ditu. Funtsezko osagai hauek ditu:

  • Swing-a (zabua) da jazzaren ezinbesteko abiadura. Biko edo lauko konpasen aldi ahulen azentuaziotik sortua da.
  • Bat-batekotasuna. Oinarrizko gaiaren melodia-lerroa, haren harmonizazioa aldatu gabe, nork bere erara eta bat-batean berriro sortzean datza osagai hau. Inprobisazioa xumea bada eta gaia errazki ezagutu ahal bada, parafrasia gertatzen da. Free jazz delako era berriko estiloan, inprobisazioa ez da horizontala (melodia-lerroarena) bakarrik, baita bertikala (harmonizazioarena) ere.
  • Blue note-ak. Afrikar jatorriko bluesak dituen bi nota aldakor (III. eta VII. graduak) dira. Afrikar beltzek, izan ere, tonuerdirik gabeko eskala pentatonikoetan oinarritutako melodiak zituzten. Europako musikaren tonuerdi biko eskala diatonikoak hartu zituzten. Eskala pentatonikoak bost tonukoak dira; eta diatonikoak, zazpi soinukoak. Kantariak edo joleak halako anbiguotasun batez hornitzen ditu hainbat inflexioren bitartez. Hori dela eta, nota horiek aldakorrak dira, ohiko notak ez bezala. Blues note-ak bluesetik badatoz ere, gaur egun jazzeko inprobisazio orotan erabiltzen dira.
  • Sonoritateak eta esaldiak. Jazzaren osagarri dira, beltzena. Giza ahotsaren adierazkortasuna da, Estatu Batuetako hegoaldeko beltzek Europako melodietara eta instrumentuetara pasatako hizkerarena. Jazzman guztiek beren sonoritate eta esaldiera berezia bilatzen dute, eta, aurkitutakoan –interpreterik onenen kasuan-, beraien ekitaldiak nahastezinak dira jazzaz dakienarentzat.
  • Biko eta lauko konpasak. Zuzendariak musikariei jotzen hasi aurretik esaten die konpasaren zein aldi hartu behar duten.
  • Syncopation. Sinkopen erabileraz esaten da. Sinkopak cake walk eta ragtime estiletatik datoz, zeinen erritmoa oso sinkopatua baitzen.

Instrumentuak

aldatu

Bandurria

aldatu

Gitarraren antzeko herri instrumentua, hura baino txikiagoa eta zitarrarekin erlazionatua. 12 hari ditu; 6 bakun eta 6 bihurrikatu. Bereziki errondailetan erabiltzen da.

Saxofoia

aldatu

Tutu konikoa eta mihi sinplea du. Giltzeko sistema erabiltzen du zuloak estali edo irekitzeko.

Zazpi saxofoi mota daude, altua eta tenorea erabiltzen dira gehien bat.

Oso funtzio garrantzitsua betetzen du bandetan, jazzean, rockean eta herri musikan.

Tronpeta

aldatu

Metalezko instrumenturik zaharrenetako bat da. Instrumentu hau jatorriz militarra da, asko erabiltzen baitzen armadako joaldi desberdinak egiteko.

Metalezkoa da eta batetik hodi mehe bat du, forma errektangularreko buelta oso bat ematen duena, eta azkenean inbutu baten modura zabaltzen da, kanpaia deitzen dena osatuz.

Hiru balbula ditu eta balbuletan pistoi batzuk malguki bidez mugitzen dira eta nola zapaltzen den kontu, hodi barruko aireari bidea ireki ala itxi egiten diote, horrela soinu desberdinak sortuz.

Soinu argi eta distiratsua du. Ozen jo ezkero soinu sarkorra du eta orkestrako instrumentuen gainetik entzuten da.

Pianoa

aldatu

Hari kolpatuzko tekla instrumentua da. 85 tekla txuri beltz ditu. Pianoa, funtsean, kutxa batean sartutako harpa bat da, sokaz hornitua eta bibrazioak handitu egiten dituen erresonantzi kaxa bat duena.

Hariak altzairuzkoak dira, luzera eta diametro desberdinekoak eta erresonantzi kaxan ilaran ipiniak daude.

Pianoa Klasizismoan hasi zen erabiltzen (Haydn eta Mozart) eta erromantizismoan instrumentu garrantzitsuenetakoa izan zen (Beethoven).

Hariak kokatuta dituzten moduaren arabera bi piano mota daude: kolazkoa eta bertikala.

Tronboia

aldatu

Urteetan zehar ezer gutxi aldatu den instrumentua da tronboia. Balbulen ordez luzatu eta laburtu egin daitekeen atzera-aurrerako tutua du tronboiak; era horretan soinu grabeago edo zorrotzagoak egin ditzake. Soinu oso lasai eta leunak, dramatiko eta ozenak sor ditzake tronboiak.

Kontrabaxua

aldatu

Sokazko instrumentuen familiako grabeena da. Duen neurriagatik lurrean eusten zaio eta zutik dagoela jotzen du musikariak.

Gaur egun, kontrabaxua garrantzi handikoa dugu jazz musikan eta arkua erabili baino, hariak punteatuz edo egurraren aurka kolpatuz jotzen da.

Jaialdiak

aldatu

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ (Ingelesez) «Jazz | Definition, History, Musicians, & Facts | Britannica» www.britannica.com 2023-05-04 (Noiz kontsultatua: 2023-05-29).
  2. ↑ (Ingelesez) Orleans, Mailing Address: 419 Decatur St New; response, LA 70130 Phone: 504-589-3882 For best; Us, please call during business hours Contact. «Jazz Origins in New Orleans - New Orleans Jazz National Historical Park (U.S. National Park Service)» www.nps.gov (Noiz kontsultatua: 2023-05-29).
  3. ↑ Germuska, Joe. ""The Jazz Book": A Map of Jazz Styles". WNUR-FM, Northwestern University. Retrieved March 19, 2017 – via University of Salzburg.
  4. ↑ a b Roth, Russell. (1952). «On the Instrumental Origins of Jazz» American Quarterly 4 (4): 305–316.  doi:10.2307/3031415. ISSN 0003-0678. (Noiz kontsultatua: 2023-05-29).
  5. ↑ Ferris, Jean (1993) America's Musical Landscape. Brown and Benchmark. ISBN 0-697-12516-5. pp. 228, 233
  6. ↑ Starr, Larry, and Christopher Waterman. "Popular Jazz and Swing: America's Original Art Form." Archived February 3, 2017, at the Wayback Machine IIP Digital. Oxford University Press, 26 July 2008.
  7. ↑ (Ingelesez) Hennessey, Thomas J.. (1981). From Jazz to Swing: Black Jazz Musicians and Their Music, 1917-1935. Northwestern University (Noiz kontsultatua: 2023-05-29).
  8. ↑ (Ingelesez) Ventura, David. (2018-05-22). WJEC & EDUQAS GCSE Music Revision Guide. Rhinegold Education ISBN 978-1-78759-098-4. (Noiz kontsultatua: 2023-05-29).
  9. ↑ (Ingelesez) Jazz. 2023-03-19 (Noiz kontsultatua: 2023-05-29).
  10. ↑ Giddins 1998, 89. or.
  11. ↑ Jazz Drum Lessons Archived October 27, 2010, at the Wayback Machine – Drumbook.org
  12. ↑ a b Elsdon 2003
  13. ↑ Baraka, Imamu Amiri. (1963). Blues people : Negro music in white America. New York, W. Morrow ISBN 978-0-688-18474-2. (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  14. ↑ Davis, Miles; Troupe, Quincy. (1989). Miles, the autobiography. New York : Simon and Schuster ISBN 978-0-671-63504-6. (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  15. ↑ «"Jazz Inc." 12/23/98 (Detroit Metro Times)» web.archive.org 2001-07-20 (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  16. ↑ «NPR's Jazz Profiles: Women In Jazz, Part 1» news.npr.org (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  17. ↑ «NPR's Jazz Profiles: Women In Jazz, Part 1» news.npr.org (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  18. ↑ Placksin, Sally (1985). Jazzwomen. London: Pluto Press.
  19. ↑ (Ingelesez) Oliver, Myrna. (1999-04-28). «Melba Liston; Jazz Trombonist, Composer» Los Angeles Times (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  20. ↑ (Grezieraz) The First Woman Trombonist in Big Bands | Melba Liston, 1926-1999 - C o c o s s e. 2019-04-20 (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  21. ↑ (Ingelesez) «Nine Jews Who Changed the Sound of Jazz» Haaretz (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  22. ↑ (Ingelesez) Marin, Reva. (2015-12). «Representations of Identity in Jewish Jazz Autobiography» Canadian Review of American Studies 45 (3): 323–353.  doi:10.3138/cras.2015.s10. ISSN 0007-7720. (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  23. ↑ «'Body and Soul' doc explores links between jazz and Jews» Chicago Tribune 2018-02-06 (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  24. ↑ The jazz singer., ISBN 9781785439445, OCLC 970692281
  25. ↑ Goodman, Benny (2006), Benny Goodman live at Carnegie Hall, 1938: complete., AVID Entertainment, OCLC 213466278
  26. ↑ Tammy L. Kernodle, Horace Maxile, Emmett G. Price III (2010). Encyclopedia of African American Music. Greenwood. p. 426.
  27. ↑ (Ingelesez) «15 Most Influential Jazz Artists» Listverse 2010-02-27 (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  28. ↑ «What Is a Jazz Band?» web.archive.org 2014-07-28 (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  29. ↑ (Ingelesez) Orleans, Mailing Address: 419 Decatur St New; response, LA 70130 Phone: 504-589-3882 For best; Us, please call during business hours Contact. «Jazz Origins in New Orleans - New Orleans Jazz National Historical Park (U.S. National Park Service)» www.nps.gov (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  30. ↑ (Ingelesez) fultonk. (2013-01-02). «How Many Slaves Landed in the U.S.? | The African Americans: Many Rivers to Cross | PBS» The African Americans: Many Rivers to Cross (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  31. ↑ Cooke 1999, 7–9. or.
  32. ↑ DeVeaux, Scott. (1991). «Constructing the Jazz Tradition: Jazz Historiography» Black American Literature Forum 25 (3): 525–560.  doi:10.2307/3041812. ISSN 0148-6179. (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  33. ↑ (Ingelesez) Hearn, Lafcadio. (2017-08-03). Delphi Complete Works of Lafcadio Hearn (Illustrated). Delphi Classics ISBN 978-1-78656-090-2. (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  34. ↑ "The primary instrument for a cultural music expression was a long narrow African drum. It came in various sized from three to eight feet long and had previously been banned in the South by whites. Other instruments used were the triangle, a jawbone, and early ancestors to the banjo. Many types of dances were performed in Congo Square, including the 'flat-footed-shuffle' and the 'Bamboula.'" African American Registry. Archived December 2, 2014, at the Wayback Machine
  35. ↑ Palmer, Robert. (1981). Deep blues. New York : Viking Press ISBN 978-0-670-49511-5. (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
  36. ↑ Cooke 1999, 14–17, 27–28. or.
  37. ↑ Kubik 1999, 112. or.
  38. ↑ "[Afro]-Latin rhythms have been absorbed into black American styles far more consistently than into white popular music, despite Latin music's popularity among whites" (Roberts 1979: 41).
  39. ↑ a b Roberts, John Storm (1999). Latin Jazz. New York: Schirmer Books. pp. 12, 16. ISBN 9780028646817

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Jazz&oldid=9978321"(e)tik eskuratuta