Перайсьці да зьместу

Шат

Дадаць спасылкі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Шат
лац. Šat
Schat
Паходжаньне
Мова(-ы) германскія
Іншыя формы
Варыянт(ы) Шад, Шаць, Шадзь, Жад, Зад, Жат, Зат
Зьвязаныя імёны Шацейка, Шаціла, Шадзібор, Шадзівід, Жадзьвін
Вішад
Зьвязаныя артыкулы
якія пачынаюцца з «Шат»

Шат (Шаць), Шад (Шадзь, Жад, Зад), Шата (Жат, Зат, Жоць) — мужчынскае імя і вытворнае ад яго прозьвішча.

Паходжаньне

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Асноўны артыкул: Імёны ліцьвінаў

Ската, пазьней Шат або Шад (Scato, Schat, Schad[1]) — імя германскага паходжаньня[2]. Іменная аснова -шад- (-шат-) паходзіць ад гоцкага skadus 'ахінуты, абаронены'[3][a]. Апроч таго, адзначалася старажытнае германскае імя Сада (Sado[6]) і адпаведная іменная аснова -сад- (-сат-), якая паходзіць ад гоцкага saths 'насычаны, задаволены'[6]. Сярод ліцьвінаў бытавалі імёны Шацейка (Шадзейка), Шаціла (Шацел), Жадзьвін, Вішад. Адзначаліся германскія імёны Scazciho, Scazelo (Schätzel, Schadel), Saduinus, Wisadus[b].

Этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук, адзначае гістарычнае бытаваньне ў Польшчы германскага імя Szader (Schader)[12]. Апроч таго, у Польшчы адзначаліся імёны Sed, Zedwyd, Schadwina[13].

У Прусіі бытавалі імёны: Sade / Zada (1385, 1393 і 1394 гады), Sadune, Sedeithe (1402 год)[14].

У Ноўгарадзе бытавалі імёны Жадка (Жадко) і Жадзен (Жаденъ)[15].

У Чэхіі бытавалі імёны Šad, Šedik[16].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Sade von Lawkisken… Zada von Laukisken (Паведамленьні аб літоўскіх дарогах)[17]; купил чоловека зъ землею в Жижморскомъ повете на имя Жотя (22 ліпеня 1501 году)[18]; бояре путные к тому двору Мусницкому… Герман Шадевич (1 ліпеня 1542 году)[19]; sioło Sadewicz… Januszko Sadewicz przysiężny z Woytem synem (4 сьнежня 1554 году)[20]; Miklosz Żadowicz (1561 год)[21]; Яцъ Шадовичъ (1563 год)[22]; село Зберогы… Калихъ а Курило Щедевичи… Ивашко Жедевичъ (1566 год)[23]; на име Станислава Щеповича Шата (31 жніўня 1586 году)[24]; панъ Анъдрей Миколаевичъ Шедъ (3 ліпеня 1590 году)[25]; Федоръ Шедевичъ, волоки полъ; Андрей Шедь, волоки полъ (29 лістапада 1592 году)[26]; Zadziszki… Sadowicze… Zodow (1744 год)[27]; Żattowicz Feliciani Ignatij (8 лістапада 1757 году)[28]; wsiami pieniańskiemi Żodziewiczami (1784 год)[29][c].

Носьбіты

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • Андрэй Мікалаевіч Шад — гаспадарскі зямянін Ковенскага павету, які ўпамінаецца ў 1590 годзе
  • Даніла, Кузьма, Дзяніс, Іван, Андрэй і Саўка Шаты — жыхары вёскі Казлова (каля Полацку), якія ўпамінаюцца ў 1680 годзе[45]
  • Апалёнія Задовічава (Apolonia Zadowiczowa) — жыхарка Вільні, якая ўпамінаецца ў 1700 годзе[46]

Шатовічы (Szatowicz) — вольныя людзі зь вёскі Ліпавай Буды (Троцкі павет), якія ўпамінаюцца ў XIX стагодзьдзі[47].

Шацевічы (Szatewicz) — прыгонныя з ваколіцаў Жыжмараў, якія ўпамінаюцца ў XIX стагодзьдзі[48].

Шадзевічы (Szadziewicz) гербу Тупая Падкова — літоўскі шляхецкі род з Троцкага павету[49].

Затовічы (Zatowicz) гербу Сьлепаўрон — літоўскі шляхецкі род зь Віленскага ваяводзтва[50].

Жатовічы (Żatowicz) — літоўскі шляхецкі род зь Віленскага павету[51].

У актах Вялікага Княства Літоўскага ўпаміналіся сяло Жадзішкі каля Мерачы, возера Жада каля Дзісны, фальварак Жадышкі ў Віленскім ваяводзтве і маёнтак Зодзішкі ў Ашмянскім павеце[52].

У 1522 годзе ўпаміналася зямля Жадзеўшчына каля Судэрвы[53].

На гістарычнай Берасьцейшчыне існуе вёска Шадзі, на гістарычнай Ашмяншчыне — Жодзішкі.

Заўвагі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ Польска-летувіская аўтарка Юстына Вальковяк прызнае брак адэкватнага тлумачэньня іменнай асновы -шад- (-шэд-) зь летувіскай мовы, а для асновы -жад- прызнае за найбольш адэкватнае žãdas 'мова, голас', žadė́ti 'абяцаць', žãdinti 'абудзіць; стымуляваць', žadùs 'схільны даваць абяцаньні'[4] (žãdas, žadė́ti і žãdinti фіксуюцца ў слоўніку Канстанціна Шырвіда[5])
  2. ^ Таксама адзначаліся германскія імёны Sadebertus (Sade-bertus), Schädiger (Schädi-ger)[7], Sedeman (Sede-man)[8], Schadrat (Schad-rat)[9], Schadwald (Schad-wald)[7], Baldasadus (Balda-sadus), Gintschat (Gint-schat)[10], Vualtsadus (Vualt-sadus)[11]
  3. ^ Таксама:
    • Садзейка: чоловеки у Лынкгъменех… Садеика (27 чэрвеня 1498 году)[30], Sadeyko (1671—1681 гады)[31];
    • Задзін, Задзен, Садзін (у Чэхіі бытавала імя Šedina[32]): Hrinko a Zadzien Tryczewiczy… Zadzin Holubow. <…> Zadzin Naronowic… Zadzin Hawrilow. <…> Paczyna Zadynic (1558 год)[33], Stas Sadzinowicz (1641 год)[34];
    • Садун: Saduny (1744 год)[27], у Польшчы адзначаецца прозьвішча Садановіч (Sadonowicz)[35];
    • Шадзют: Nicolaus Szodyvthovycz (15 жніўня 1489 году)[36];
    • Задзівіл: Piotr Zadziwiłowicz (2 траўня 1558 году)[37];
    • Жадвойна: на землю пустую Задвоинишку… Жадвоинишъку (3 красавіка 1546 году)[38], Dawid Zadwoyn… Józeff Zadwoyn (1667 год)[39];
    • Садгайла: люди въ Ковенскомъ повете, въ Румшиской волости… Довкгля Садкгайловича (19 сьнежня 1522 год)[40];
    • Задмін, Жадмін (адзначалася германскае імя Sedeman[8]): Мате Жадминович (1537 год)[41], Pani Anna Zadminowa Woytkowska (1690 год)[42];
    • Жадзімонт, Шадмонт: бояр ейшышских… Жодимонтовичы (1494 год, 19 студзеня 1526 году)[43], у XVI ст. існавала «сенажаць» Шадмонтышкі (Шадмонтышки) у Жамойцкім старостве[44]

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ Heintze A. Die deutschen Familien-Namen, geschichtlich, geographisch, sprachlich. — Halle, 1903. S. 227.
  2. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1306.
  3. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.
  4. ^ Walkowiak J. B. Litewskie nazwiska Polaków: słownik etymologiczno-frekwencyjny. — Poznań, 2019. S. 24.
  5. ^ žãdas, žadė́ti, Lietuvių kalbos žodynas
  6. ^ а б Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 193.
  7. ^ а б Eule R. Germanische und fremde Personennamen als heutige deutsche Familiennamen // Festschrift zu dem fünfzigjährigen jubiläum des Friedrichs-realgymnasiums in Berlin. — Berlin, 1900. S. 53.
  8. ^ а б Briggs K. An index to personal names in English place-names. — Nottingham, 2023. P. 241.
  9. ^ Socin A. Mittelhochdeutsches Namenbuch. — Basel, 1903. S. 161, 754.
  10. ^ Socin A. Mittelhochdeutsches Namenbuch. — Basel, 1903. S. 558, 720.
  11. ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 50, 193, 214.
  12. ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 219.
  13. ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 7: Suplement. Rozwiązanie licznych zagadek staropolskiej antroponimii. — Kraków, 2002. S. 517, 519, 649.
  14. ^ Trautmann R. Die altpreußischen Personennamen. — Göttingen, 1925. S. 84, 91.
  15. ^ Зализняк А. А. Древненовгородский диалект. 2-е изд. — М., 2004. С. 737.
  16. ^ Archiv český: čili, Staré písemné památky české i moravské, sebrané z archivů domácích i cizích. Dil. XXX. — Praha, 1913. S. 158, 194.
  17. ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. S. 671, 673, 676—677.
  18. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 6 (1494—1506). — Vilnius, 2007. P. 257.
  19. ^ Istorijos archyvas. T. 1: XVI amžiaus Lietuvos inventoriai. — Kaunas, 1934. P. 22.
  20. ^ Istorijos archyvas. T. 1: XVI amžiaus Lietuvos inventoriai. — Kaunas, 1934. P. 66.
  21. ^ Писцовая книга Гродненской экономии с прибавлениями, изданная Виленской Комиссией для разбора древних актов. Ч. 2. — Вильна, 1882. С. 87.
  22. ^ Ревизия Кобринской экономии: составленная в 1563 году королевским ревизором Дмитрием Сапегой. — Вильна, 1876. С. 268.
  23. ^ Документы Московского архива Министерства юстиции. Т. 1. — М., 1897. С. 255.
  24. ^ Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. 26. — Вильна, 1899. С. 399.
  25. ^ Акты, издаваемые Виленской Комиссией для разбора древних актов. Т. 28. — Вильна, 1901. С. 37.
  26. ^ Акты издаваемые Виленской археографической комиссией. Т. 14. — Вильна, 1887. С. 440.
  27. ^ а б Diecezja Wileńska, 1744, Pawet, 20 лютага 2011 г.
  28. ^ Pansevič V. Vilniaus miestiečių išsimokslinimas XVII—XVIII a. — Kaunas, 2017. P. 214.
  29. ^ Ukmergės dekanato vizitacija 1784 m. Fontes Historiae Lituaniae. Wol. VIII. — Vilnius, 2009. P. 243.
  30. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 6 (1494—1506). — Vilnius, 2007. P. 185.
  31. ^ Zinkevičius Z. Lietuvių antroponimika: Vilniaus lietuvių asmenvardžiai XVII a. pradžioje. — Vilnius, 1977. P. 197.
  32. ^ Archiv český: čili, Staré písemné památky české i moravské, sebrané z archivů domácích i cizích. Dil. XXX. — Praha, 1913. S. 96.
  33. ^ Писцовая книга Гродненской экономии с прибавлениями, изданная Виленской Комиссией для разбора древних актов. Ч. 1. — Вильна, 1881. С. 302, 451, 493, 562, 574.
  34. ^ Ординация королевских пущ: в лесничествах бывшего Великого Княжества Литовского. — Вильна, 1871. С. 166.
  35. ^ Walkowiak J. B. Litewskie nazwiska Polaków: słownik etymologiczno-frekwencyjny. — Poznań, 2019. S. 281.
  36. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 2: 1468—1501. — Kraków, 1939. S. 424.
  37. ^ Акты издаваемые Виленской археографической комиссией. Т. 14. — Вильна, 1887. С. 56.
  38. ^ Метрыка Вялікага Княства Літоўскага. Кніга 30 (1480—1546 гг.). — Менск, 2008. С. 108.
  39. ^ Błaszczyk G. Herbarz szlachty żmudzkiej. T. 6. — Warszawa, 2016. S. 388.
  40. ^ Ревизия пущ и переходов звериных в бывшем Великом княжестве Литовском, с присовокуплением грамот и привилеев. — Вильна, 1867. С. 195.
  41. ^ Mackavičius A. Žemaitijos valsčių surašymas 1537—1538 m. — Vilnius, 2003. P. 36.
  42. ^ Metryka Litewska. Rejestry podymnego Welkiego Ksiestwa. Księstwo Żmudzkie 1690 r. — Warszawa, 2009. S. 139.
  43. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 224 (4) (1522—1530). — Vilnius, 1997. P. 191.
  44. ^ Спрогис И. Я. Географический словарь древней Жомойтской земли XVI столетия. — Вильна, 1888. С. 328.
  45. ^ Яўген Анішчанка, Полоцкая коллегия езуитов 1680 год. Имение, Архіў гісторыка Анішчанкі, 26 ліпеня 2017 г.
  46. ^ Frejlich K. Pod przysądem horodnictwa wileńskiego. O jurydyce i jej mieszkańcach w XVII wieku. — Toruń, 2022. S. 161.
  47. ^ Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2022. S. 388.
  48. ^ Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2022. S. 432.
  49. ^ Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2022. S. 424.
  50. ^ Ciechanowicz J. Rody rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego. T. 6. — Rzeszów, 2006. S. 382.
  51. ^ Ciechanowicz J. Rody rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego. T. 6. — Rzeszów, 2006. S. 420.
  52. ^ Indeks alfabetyczny miejscowości dawnego wielkiego Księstwa Litewskiego: A—K (Abakanowicze — Kujany). Wilno, 1929. S. 272, 304.
  53. ^ Описание документов и бумаг, хранящихся в Московском архиве Министерства юстиции. Кн. 21. — М., 1915. С. 258.
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Шат&oldid=2576527»