Kronologjia e historisë ilire
Kronologjia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Mitologjia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Nga martesa e Polifemit dhe Galateas lindën fëmijët Iliri, Gali dhe Kelti. [1] [2]
- Enkelejët nën udhëheqjen e Kadmit përpiqen për ti nënshtruar fiset tjera ilire. [3]
Shek. XX pes
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Rreth vitit 2000 p.e.s., kultura proto-ilire fillon të formohet kur fermerët indigjenë danubianë u pushtuan nga barinjët-luftëtarë që i përkisnin kulturës Yamnaya nga Rrafshnalta e Frigjisë. Ata popullojnë pjesën perëndimore të Gadishullit Ballkanik. [4]
Shek. XII pes
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- 1200 para Krishtit (ose ndoshta më herët), disa ilirë filluan një lëvizje drejt Galisë, Spanjës, Anglisë, Italisë veriore dhe qendrore, Polonisë dhe madje edhe Skandinavisë. [5]
Shek. X pes
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Shek. IX pes
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- 900 pes. ilirët kishin humbur minierat e tyre të argjendit në Oberzeiring nga Keltët.
Shek. VIII pes
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- 800 para Krishtit, kultura ilire fillon të lulëzojë në brigjet e Detit Adriatik, me qendrat kryesore në Glasinac, Mat dhe Shkodër.
- 735 para Krishtit. Liburnët braktisin Korfuzin nën presionin e sundimtarit korintas Hersikrates. Beteja e parë e regjistruar midis ilirëve dhe grekëve.
Shek. VII pes
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- 691 para Krishtit. Pushtimi i parë ilir i Maqedonisë si rezultat i një lufte pas marrëdhënieve të këqija. [7]
- 650? para Krishtit. Galauri, nga Dinastia e enkelejëve dhe taulantëve zhvillon një luftë kundër maqedonasve. [8]
- 628 para Krishtit. Liburnët dëbohen nga Durrësi prej korintasëve të cilët kishin ardhur në ndihmë të taulantëve fqinj.
- 602 para Krishtit. Filipi I i Maqedonisë vritet në një betejë me ilirët.
Shek. VI pes
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- 524 para Krishtit. Etruskët mposhtin liburnët në mënyrë që të hapnin rrugën tregtare për në Detin Egje.
- 524 para Krishtit. Aristodemi i Kumaes mundi ushtritë aleate dauniane dhe etruske.
- 511 para Krishtit. Persianët nën udhëheqjen e Megabazus mundin Paionët dhe nisen dy nga fiset e tyre nën udhëheqjen e Dariut I për në Azi.
- 500 para Krishtit. Fillimi i luftërave tarentino-japigiane rezulton në një disfatë të japigëve.
Shek. V pes
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- 490 para Krishtit. Tarentinët i mundin mesapianët
- 466 para Krishtit. Taranto mposhtet përsëri nga japigët. [9]
- 460 para Krishtit. Tregtia konkurruese çon në shkatërrimin e Thronionit nga Apollonia.
- 460 para Krishtit. Mbreti Opisi i japigëve bie në një betejë kundër Tarantos
- 440 para Krishtit. Brindidi dhe Thurrii hyjnë në një aleancë kundër Tarantos
- 436 para Krishtit. Taulantët sulmojnë qytetin e Epidamnos duke kontribuar në fillimin e Luftës së Peloponezit.
- 433 para Krishtit. Fitorja mesapo-turiane ndaj lukanëve në Sybaris. [10]
- 432 para Krishtit. Forcat mesapio-turiane zmprapsin me sukses një tjetër pushtim lukanian në Grykën e Kratit.
- 430 para Krishtit. Grabosi nga fisi ilir i Grabëve (Dinastia e enkelejëve dhe taulantëve) hyn në një aleancë me Athinën.
- 429 para Krishtit. Agrianët i nënshtrohen Mbretërisë Odrisiane.
- 424 para Krishtit. Autariatët zgjerojnë territorin e tyre, duke i shtyrë triballët thrakasë drejt lindjes në Serbinë perëndimore dhe Bullgarinë e sotme.
- 423 para Krishtit. Ilirët dhe Lynkestët bëjnë që maqedonasit të ikin dhe spartanët të arratisen gjatë Luftës së Peloponezit (Beteja e Lyncestis) [11] [12]
- 418 para Krishtit. Artasi bëhet një proksenos i Athinës ndërsa nisnin operacionet në Siçili.
- 413 para Krishtit. Artasi furnizon Athinën me njëqind e pesëdhjetë shtiza për luftën kundër Sirakuzës.
Shek. IV pes
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- 399 para Krishtit. Zhvillohet një Konflikt i ri midis Mbretit Syrra dhe Arhelaut I të Maqedonisë lidhur me Lynkestinë.
- 393 para Krishtit. Dardanët sundojnë Maqedoninë përmes një mbreti kukull pasi mundën mbretin Amyntas III të Maqedonisë dhe vendosën Argeun II të Maqedonisë.
- 392 para Krishtit. Amyntas III pas një aleance me Thesalinë, pasi largon dardanët prej aty, e merr Maqedoninë nën sundimin e tij.
- 385 para Krishtit. Bardhyli bastis Epirin pasi mundi Mollosët
- 385 para Krishtit. Agesilau i Spartës i dëbon dardanët dhe Bardhylin, nga Epiri.
- 360 para Krishtit. Arymbasi i Mollosëve mund ilirët pasi ata kishin sulmuar Epirin.
- 360 para Krishtit. Fiset e Paionisë jugore nisin sulme kundër Maqedonisë në mbështetje të një pushtimi ilir.
- 359 para Krishtit. Vdekja e Agisit çon në nënshtrimin e Shtetit Paion nga Maqedonia.
- 359 para Krishtit. Perdika III i Maqedonisë u vra në një përpjekje për të ripushtuar Maqedoninë e sipërme.
- 358 para Krishtit. Filipi II i Maqedonisë mund ilirët. Bardhyli ndoshta vdiq gjatë kësaj beteje në moshën 90-vjeçare. Ilirët paditën për prishjen e paqes.
- 356 para Krishtit. Likei i bashkohet koalicionit antimaqedonas të udhëhequr nga Athina gjë që përfshin edhe mbretin ilir Grabosin.
- 356 para Krishtit. Parmeni befason Grabosin me një disfatë përpara se ai të jetë në gjendje të konvergojë me aleatët e tij në Athinë, Traki dhe Paioni.
- 352 para Krishtit. Agrianët bëhen aleatë të Filipit II.
- 344 para Krishtit. Mbretëresha Caeria humb jetën dhe ushtria e saj mposhtet gjatë një betejë kundër Mbretëreshës Cynane.
- 344 para Krishtit. Mbretëria e Ilirisë është e kufizuar në tokat përgjatë Adriatikut Lindor pas disfatës së Pleuratit I kundër Filipit II.
- 337 para Krishtit. Pleuri pothuajse arrin të vrasë Filipin II gjatë fushatave të tij në Ballkan.
- 335 para Krishtit. Aleksandri i Madh nënshtron shtetet ilire duke mposhtur Klitin dhe Glaukun në Betejën e Peliumit.
- 335 para Krishtit. Pjesa e parë e Revoltës Ilire përfundon në dështim me humbjen e Pleurias.
- 323 para Krishtit. Mbretëresha Cynane, duke qenë edhe vetë një ilire drejton një ushtri maqedonase drejt fitores mbi ilirët
- 317 para Krishtit. Glauku hyn në një aleancë me kolonitë greke, ndërsa Kasander është në një zbaticë të ulët.
- 312 para Krishtit. Akrotatusi i Spartës ndihmon Glaukun në shfuqizimin e garnizonit maqedonas në Apolloni.
- 312 para Krishtit. Mbreti Glauku merr kontrollin e Epidamnus me ndihmën e Korkyrës.
- 310 para Krishtit. Shteti i autariatëve pushon së ekzistuari pas migrimeve dhe konflikteve të vazhdueshme kelte.
- 307 para Krishtit. Mbreti Glauku pushton Epirin dhe vendos Pirro Mollosin si mbret i tyre.
Shek. III pes
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- 280 para Krishtit. Keltët pushtojnë Gadishullin Ballkanik, duke kaluar nëpër territorin dardan dhe paion për në Maqedoni dhe Greqi, duke arritur në Termopile në vitin 279 para Krishtit. Kërkesat dardane për ndihmë mbesin pa përgjigje nga mbreti maqedonas Ptoleme Kerauni.
- 279 para Krishtit. Keltët u mundën pas bastisjes së Delfit nga një koalicion grek. Ata tërhiqen me nxitim në veri. Gjatë rrugës së tërheqjes ata sulmohen nga dardanët dhe humbasin pjesën më të madhe të plaçkës së tyre. Autariatët absorbohen dhe asimilohen nga Keltët.
- 231 para Krishtit. Agroni, mbreti ilir i dinastisë së ardianëve, dërgon flotën e tij për të çliruar qytetin Akarnanian Medeon pas një rrethimi të bërë nga etolët. Ushtria e tij korri një fitore të madhe.
- 230 para Krishtit. Longari, mbret i dardanëve ia merr paionëve qytetin Bylazora.
- 230 para Krishtit. Mbretëresha Teuta nis fushatën e saj duke pushtuar kryeqytetin epirotas Foenika
- 229 para Krishtit. Anijet ilire dhe akarnanase mposhtin një flotë të kombinuar Etoliane dhe Akeane në ishullin Paxos.
- 229 para Krishtit. Komandanti ilir Dhimitër Fari pushton ishullin e Korfuzit, por së shpejti preferon t'ua kalojë romakëve.
- 229 para Krishtit. Fillimi i Luftës së Parë Ilire-Romake, romakët kalojnë Adriatikun për herë të parë si reagim ndaj kërcënimeve të Teutës për rrugët tregtare romake.
- 228 para Krishtit. Ilirët pësojnë disfata të shumta nga romakët. Fundi i Luftës së Parë Ilire-Romake.
- 220 para Krishtit. Fillimi i Luftës së Dytë Ilire-Romake kur Dhimitër Fari ristrukturon një flotë të re ilire dhe shkel traktatin romako-ilir duke sulmuar qytetet e Egjeut.
- 219 para Krishtit. Gjenerali Aemilius Paulus komandon ushtritë romake kundër ilirëve të Dhimitër Farit duke shkaktuar disfata të shumta ilire. Kjo bën që Dhimitri të ikë në Maqedoni duke i dhënë fund Luftës së Dytë Ilire-Romake.
- 218 para Krishtit. Skerdilaidi, një aleat i Maqedonisë ndihmon Filipin gjatë Luftës Sociale. [13]
Shek. II pes
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Fillimi i rënies së organizimeve shtetërore ilire si rezultat i fushatave romake dhe nisja e fushatave kundër brendësisë së territorit ilir.
- 183 para Krishtit. Filipi V i Maqedonisë bën një aleancë me bastarnët për t'u vendosur në territorin dardan dhe për të zhdukur dardanët. Plani i Filipit dështon, bastarnët sulmojnë territorin dardan por nuk arrijnë të vendosen dhe kthehen.
- 181 para Krishtit. Përpjekja e histrëve për të penguar romakët nga ndërtimi i Aquilesë mbetet e pa dobishme. Menjëherë pas kësaj Epuloni bëhet sundimtar i histrëve dhe bashkon pjesën më të madhe të Histrias duke qeverisur nga Nezakciumi.
- 180 para Krishtit. Dalmatët e deklarojnë veten të pavarur nga sundimi i Mbretit Genti.
- 177 para Krishtit. Gadishulli i Istrias pushtohet nga romakët duke devijuar një lumë që mbronte fortesën e Epulonit në Nezakcium dhe që i furnizonte me ujë. Qëndresa e fundit i histrëve.
- 170 para Krishtit. Genti dhe Perseu i Maqedonisë fillojnë të forcojnë aleancën për t'iu kundërvënë romakëve.
- 168 para Krishtit. Romakët mposhtin Gentin në kryeqytetin e Mbretëria e Ilirisë Skodra duke i dhënë fund mbretërisë ilire. Mbreti Genti u dërgua në Romë si i burgosur
- 155 para Krishtit. Romakët shkatërrojnë kryeqytetin dalmat, Delminium
- 167 - 135 pes Mbreti Ballai qeverisë në qytetin Rhizon dhe zonat përreth Gjirit të Kotorrit në periudhën mes viteve 167 - 135 para Krishtit. Konsiderohet mbreti i fundit i ilirëve.
- 119 para Krishtit. Panonët u mundën nga romakët në qytetin Siscia.
Shek. I pes
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- 76 para Krishtit. Humbja përfundimtare e dalmatëve me marrjen e portit të qytetit të Salonës
- 51 para Krishtit. Delmatët mposhtin liburnët, aleatët dhe klientët kryesorë romakë në Adriatik. Për shkak të këtij konflikti, Delmatët do t'i bashkohet Pompeut në luftën civile, ndërsa liburnët do të mbështesin Cezarin me marinën e tij. Japodët përdorin të gjithë situatën për t'u larguar nga kontrolli romak dhe për të mos paguar haraç për disa dekada me radhë.
- 49 para Krishtit. Komunitetet liburne marrin anë të ndryshme në luftën civile kundër Cezarit dhe Pompeut pranë ishullit Kërka.
- 48 para Krishtit. Gjeneralët romak Cornificius dhe Gabinus i zënë pritë delmatëve gjatë kthimit të tyre nga fushata. [14]
- 39 para Krishtit. Gaius Asinius Pollio lufton kundër parthinëve, disfata ilire [15]
- 35 para Krishtit. Augusti lufton kundër panonëve në Siscia (Sisak), disfata ilire [16]
- 34 para Krishtit. Japodët u pushtua përfundimisht nga romakët nën Octavius Augustus.
- 9 para Krishtit. Tiberi (që nga viti 12 p.e.s.) dhe Skordiskët luftojnë kundër ilirëve në Dalmaci, disfata ilire [17] [18]
Shek. I es
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- 6 pas Krishtit. Desidiatët nën sundimtarin e tyre Bato Desidiati filluan Kryengritjen e madhe ilire të njohur edhe si Bellum Batonianum. Pas sukseseve fillestare kundër romakëve, kryengritja u përhap pothuajse në gjithë Ilirinë.
- 7 pas Krishtit. Caecina Severus mposht desidiatët dhe breukët. Pavarësisht humbjes së tyre, ilirët shkaktuan më vonë u shkaktuan shumë viktima dhe humbje të rënda në Betejën e Sirmiumit dhe më vonë u forcuan edhe më shumë kur më shumë fise ilire iu bashkuan kryengritjes.
- 7 pas Krishtit. Roma dërgon tre gjeneralë dhe shumë legjionarë romakë për të mposhtur ushtrinë masive ilire.
- 8 pas Krishtit. Bato Breuku i dorëzon forcat e tij Tiberit.
- 9 pas Krishtit. Pas luftimeve të ashpra, Bato Desidiati dorëzohet te romakët duke shënuar përpjekjen e fundit ilire për pavarësi.
Shek. VII es
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Termi "Ilirët" shfaqet për herë të fundit në të dhënat historike në shekullin e VII të erës sonë, duke iu referuar një garnizoni bizantin që vepronte brenda ish-provincës romake të Ilirikut. [19]
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Iliria
- Iliriku
- Dardania
- Mbretëria e Ilirisë
- Lista e fiseve antike ilire
- Lista e personaliteteve ilire
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Appian. The Illyrian Wars.
- ^ Lewis et al. 1994, p. 423.
- ^ Apollodorus, Library, 3.5.4.
- ^ Young, Antonia; Hodgson, John; Young, Nigel (1997-01-01). Albania (në anglisht). Clio Press. ISBN 9781851092604.
- ^ Stipčević, Aleksandar (1977). The Illyrians: history and culture (në anglisht). Noyes Press. ISBN 9780815550525.
- ^ Mountain, Harry (1998). The Celtic Encyclopedia (në anglisht). Universal-Publishers. ISBN 9781581128901.
- ^ Encyclopaedia Londinensis: or, Universal dictionary of arts ..., Volume 14 By John Wilkes (of Milland House, Sussex.)
- ^ Aleksandar Stipčević – Illyrians, The Illyrian Art, The Illyrian Cult Symbols
- ^ "Archived copy" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2012-03-31. Marrë më 2011-08-28.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ "Archived copy" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2011-10-04. Marrë më 2011-08-28.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ A History of Greece to 322 B.C. by N. G. L. Hammond, 1986, page 372, "... involved in a war against Perdiccas' neighbour to the west, Arrhabaeus of Lyncus, and he and the Chalcidians entered the territory of Acanthus, ..."
- ^ Archaic and Classical Greece: A Selection of Ancient Sources in Translation by Michael H. Crawford and David Whitehead, 1983, page 592, "When Perdikkas was defeated in a great battle..."
- ^ Edwards, Iorwerth Eiddon Stephen; Gadd, Cyril John; Boardman, John; Lewis, David Malcolm; Walbank, Frank William; Astin, A. E.; Crook, John Anthony; Lintott, Andrew William; Rawson, Elizabeth (1970). Rome and the Mediterranean to 133 B.C. – Google Books (në anglisht). ISBN 9780521234481. Marrë më 2013-08-12.
- ^ The Oxford Classical Dictionary by Simon Hornblower and Antony Spawforth, 2003, page 426, "during the Civil wars they sided with the Pompeians and defeated Caesars Legates Q. Cornificius and A.Gabinus"
- ^ Horace : Epodes and Odes (Oklahoma Series in Classical Culture, Vol 10, Latin language edition) by Daniel H. Garrison,1998, page 259, "... triumpho: he was awarded a triumph for his defeat of the Illyrian Parthini in 39 B.C. peperit: has procured; from pario. 17–24. ..."
- ^ The Oxford Classical Dictionary by Simon Hornblower and Antony Spawforth, 2003, page 1106, "Pannonia, a Roman province established AD 9 and named after the Pannonii, a group of Illyrian peoples (see ILLYRII) who had absorbed Celtic influences to various degrees (see CELTS), lay south and west of the Danube (*Danuvius) in the valleys of the Drava and Sava and the latter’s Bosnian tributaries. In 119 BC the Romans campaigned against them, not for the first time, seizing *Siscia. In 35 BC Octavian (see AUGUSTUS) advanced against them and recaptured Siscia, where he established a garrison. Fighting broke out in 16 BC with a Pannonian invasion of Istria and continued in 14. In 13 M. *Vipsantius Agrippa and M. *Vinicius advanced eastward down the Sava and Drava valleys. After Agrippa’s death (12 BC) the conquest of the Pannonians, notably the Breuci in the Sava valley was completed ruthlessly by *Tiberius and Roman control was extended to the Danube (Res Gestae Rivi Augusti 100 30). Pannonia north of the Drava appears to have accepted Roman rule without a struggle probably owing to fear of the Dacians to the east. Some fighting is attested in 8 BC by Sex. Apulleius but Pannonia remained more or less at peace until 6 AD when the Breuci joined the Daesitiates in revolt under two chiefs called *Bato (1–2). After AD 9 Pannonia was governed by Legati Augusti pro praetore of consular rank; see LEGATI. When Dacia was annexed in 106, Pannonia was subdivided into two provinces the larger superior in the west under a consular legate and facing the * Germans and inferior in the east facing the Sarmatians under a praetorian .The latter was upgraded to consular under *Caracalla..."
- ^ The Oxford Classical Dictionary by Simon Hornblower and Antony Spawforth, 2003, page 426
- ^ The Oxford Classical Dictionary by Simon Hornblower and Antony Spawforth, 2003, page 1370, "...they co-operated with Tiberius in attacks on Pannonian Breuci..."
- ^ Schaefer, Richard T. (2008), Encyclopedia of Race, Ethnicity, and Society (në anglisht), SAGE Publications, fq. 130, ISBN 978-1-4129-2694-2