Wyszków
52°35′35″N 21°27′33″E/52,593056 21,459167
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Klasycystyczny pałac z 1780 | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1501-1870 i od 1919[1] | ||||
| Burmistrz |
Piotr Płochocki | ||||
| Powierzchnia |
20,80 km² | ||||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
29 | ||||
| Kod pocztowy |
07-200, 07-202 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
WWY | ||||
Położenie na mapie gminy Wyszków  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu wyszkowskiego  | |||||
| 52°35′35″N 21°27′33″E/52,593056 21,459167
| |||||
| TERC (TERYT) |
1435054 | ||||
| SIMC |
0966470 | ||||
Urząd miejski Aleja Róż 207-200 Wyszków | |||||
| Strona internetowa | |||||
Wyszków – miasto w Polsce w województwie mazowieckim. Siedziba powiatu wyszkowskiego i gminy miejsko-wiejskiej Wyszków. Był miastem duchownym[3].
Prywatne miasto duchowne Wyszkowo położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie kamienieckim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego[4]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego.
Według danych z 31 grudnia 2012 miasto liczyło 27 309 mieszkańców[5].
Miasto jest położone nad Bugiem na skraju Międzyrzecza Łomżyńskiego i Doliny Dolnego Bugu, w pobliżu Puszczy Białej i Kamienieckiej[1], 55 km na północny wschód od Warszawy, przy drodze krajowej nr 8 w części pomiędzy Warszawą a Białystokiem.
Od 1956 do 1975 i ponownie od 1999 r. Wyszków jest siedzibą powiatu[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wyszków jest wzmiankowany od 1203 r.[1], najpierw pod nazwą Wyszkowo. Ośrodek starej parafii z XII w. związanej w początkowym okresie z grodem w Brańsku. 26 marca 1501 biskup płocki Wincenty Przerębski uzyskał zgodę króla Jana Olbrachta na nadanie praw miejskich osadzie Wyszków i jako właściciel nadał je 11 marca 1502[6][1]. Przed rozbiorami należał do biskupów płockich. W 1528 wybudowano most na Bugu; Wyszków stał się ważnym punktem handlowym na skrzyżowaniu dróg, budowa komory celnej przyśpieszyła rozwój miasta[7]. Zniszczony w czasie wojny szwedzkiej w połowie XVII wieku. W 1655 w tutejszym dworze biskupim zmarł Karol Ferdynand Waza. Od 1795 r. w zaborze pruskim, od 1807 w Księstwie Warszawskim, a od 1815 w Królestwie Kongresowym. W 1863 ożywiona działalność oddziałów powstańczych. W ramach represji po powstaniu styczniowym 19 maja 1870 Wyszków stracił prawa miejskie i odzyskał je 4 lutego 1919. Szybki rozwój miasta po otwarciu w 1897 linii kolejowej Pilawa – Tłuszcz – Ostrołęka.
W czasie wojny polsko-bolszewickiej w sierpniu 1920 stanowił ostatnie miejsce postoju Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski (planowanego jako rząd marionetkowy Polskiej Republiki Rad) w czasie ofensywy Armii Czerwonej na Warszawę. Epizod ten uwiecznił Stefan Żeromski w opowiadaniu Na probostwie w Wyszkowie. 18 sierpnia 1920 miasto wyzwolili żołnierze 31 Pułku Strzelców Kaniowskich[8]. Na wieść o zbliżających się oddziałach polskich ludność żydowska opuściła miasto uciekając do Ostrowi. Po powrocie pod strażą policji 24 sierpnia grupa 200 Żydów została w Ogrodzie Senatorskim skatowana przez funkcjonariuszy Policji i żołnierzy polskich. Żydów zmuszono do ciężkich prac fizycznych przy odbudowie mostu na Bugu[9].
Przed II wojną światową liczył 12 tysięcy mieszkańców, z czego połowę stanowili Żydzi. W dniach 8–10 września 1939 toczyły się zacięte walki 1 Dywizji Piechoty Legionów z Grupy Operacyjnej „Wyszków” z Niemcami forsującymi Bug. W okresie okupacji niemieckiej mieścił się w mieście oddział roboczy obozu w Beniaminowie dla jeńców sowieckich (w 1984 przy ul. Okrzei ustawiono poświęcony ich pamięci głaz pamiątkowy)[10]. Niemcy dokonywali w Wyszkowie masowych egzekucji, zamordowano ponad 7 tysięcy mieszkańców (300 zaraz po zajęciu miasta). 6 kwietnia 1944 rozstrzelano tu m.in. 14 członków PPR i żołnierzy AL[10]. Podczas walk między nacierającymi oddziałami pancernymi a broniącą mostu dywizją niemiecką miasto zostało prawie całkowicie zniszczone.
W latach 1946–1951 w okolicach Wyszkowa w ramach podziemia niepodległościowego działał oddział Jana Kmiołka „Wira”.
W Polsce Ludowej rozbudowano hutę szkła. W 1958 r. powstała bardzo nowoczesna fabryka mebli. W 1963 r. uruchomiono fabrykę mebli i urządzeń wyposażenia wnętrz. Fabryka zlokalizowana przy ul. I Armii Wojska Polskiego 173 (obecnie ul. Świętojańska) obejmowała teren 9,2 ha, składała się z dwóch obiektów produkcyjnych: hali produkcji mebli o kubaturze 72 000 m sześć. oraz hali produkcji płyt wiórowych i laminowania o kubaturze 18 000 m sześć. Budowę rozpoczęto w 1959 r. Termin zakończenia prac ustalono na 30 czerwca 1963 roku, ale działalność produkcyjna rozpoczęła się już 1 sierpnia 1962 roku, 11 miesięcy przed terminem. W pierwszych miesiącach zakład zatrudniał 300 osób. Oficjalnie zakład został otwarty w lipcu 1963 roku. Produkowano tu: szafki kredensowe, sekretarzyki, gabloty, szafy jedno- i dwudrzwiowe, krzesła, meblościanki, meble tapicerowane, a także płyty wiórowe używane do produkcji mebli. Wraz z fabryką w Wyszkowie powstały Technikum Drzewne i Zasadnicza Szkoła Zawodowa o tym samym profilu. Na uwagę zasługuje bardzo nowoczesny system konstrukcyjny hal fabrycznych, który można zaliczyć do tzw. „architektury źle urodzonej”, czyli o światowym poziomie jednak mało znanej bo powstałej w kraju komunistycznym. Autorami projektu fabryki byli: architekci Andrzej Dzierżawski, Zbigniew Pawelski i Maciej Siennicki oraz konstruktorzy Wacław Zalewski (jemu m.in. zawdzięczamy kształt katowickiego Spodka czy hali Torwar w Warszawie) oraz Aleksander Włodarz. Generalnym wykonawcą było Warszawskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego „Kablobeton”.
Od 1973 r. działa Wyszkowski Ośrodek Kultury „Hutnik”. W 1975 r. powstała filia FSO – Zakład Zespołów Napędowych[7]. W 1978 r. na pl. Daszyńskiego odsłonięto Pomnik Wdzięczności ku czci bojowników ruchu oporu, żołnierzy Wojska Polskiego i Armii Czerwonej[10]. Pomnik został zburzony w sierpniu 2011[11].
30 października 2018 w parku miejskim odsłonięto pomnik – ławeczkę matematyka i kryptologa Jerzego Różyckiego, absolwenta przedwojennego wyszkowskiego gimnazjum w 1926[12].
Zmiany granic miasta
[edytuj | edytuj kod]W 1939 r. do miasta została przyłączona część Rybienka Nowego (Wygoda i Zapole). W latach 1952–1954 do miasta należał Skuszew na lewym brzegu Bugu. W związku z powstaniem gromad w 1954 r. z granic miasta wyłączono Latoszek, który przyłączono znów w 1961 r., razem z Rybienkiem Leśnym i Rybienkiem Łochowskim.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]- Piramida wieku mieszkańców Wyszkowa w 2014 roku[13].
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]- Przemysł: dawniej meblarski (Wyszkowska Fabryka Mebli), samochodowy (filia FSO, Zakład Zespołów Napędowych) i browar (1860-2001)[14], obecnie: szklarski (huta szkła Ardagh Glass), metalowy, węzeł drogowy, drukarnia amerykańskiej firmy Quad Graphics Europe[15].
Transport
[edytuj | edytuj kod]Przez miasto przechodzą drogi:
- droga międzynarodowa E67 Helsinki – Kowno – Warszawa – Praga,
- DK8: Kudowa-Zdrój – Wrocław – Piotrków Trybunalski – Warszawa – Wyszków – Białystok – Suwałki – Budzisko
- DK62: Siemiatycze – Wyszków – Płock – Strzelno
- DW618: Wyszków – Pułtusk – Gołymin-Ośrodek
Powstała też obwodnica Wyszkowa, która jest częścią drogi ekspresowej S8.
Przez Wyszków biegnie linia kolejowa nr 29 Tłuszcz – Ostrołęka[16], łącząca Ostrołękę z Warszawą, z dworcem w Wyszkowie i przystankiem w Rybienku Leśnym.
13 grudnia 2012 otwarto oficjalnie sanitarne lądowisko przy ul. Komisji Edukacji Narodowej.
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]- Wypoczynek: na lewym brzegu Bugu ośrodek letniskowy – Rybienko Leśne, Sanatorium Neuropsychiatrii Dziecięcej.
Media
[edytuj | edytuj kod]- Nowy Wyszkowiak
- Wyszkowiak
- Wyszków Moje Miasto (portal turystyczny)
- Kurier W
- Wyszków 24
- Tuba Wyszkowa
- Stacja Wyszków – Serwis kolejowy
- Portal regionu Wyszkowskiego
Oświata
[edytuj | edytuj kod]- Szkoły podstawowe
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Adama Mickiewicza
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Władysława Broniewskiego
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. Stanisława Wróbla „Jaskółki” w Wyszkowie-Rybienku Leśnym
- Szkoła Podstawowa nr 4 im. Obrońców Westerplatte
- Szkoła Podstawowa nr 5 im. Żołnierzy Armii Krajowej
- Szkoły średnie
- Liceum Ogólnokształcące im. C.K. Norwida
- Zespół Szkół Nr 1 im. Marii Skłodowskiej-Curie
- Centrum Edukacji Zawodowej i Ustawicznej Kopernik (dawniej – Zespół Szkół Nr 2 im. Mikołaja Kopernika)
- Zespół Szkół Nr 3 im. Jana Kochanowskiego
- Zakład Doskonalenia Zawodowego w Warszawie Centrum Kształcenia w Wyszkowie
- Uczelnie
- Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku, filia w Wyszkowie
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
- Obelisk Wazów wystawiony na polecenie króla Jana Kazimierza na cześć jego brata Karola Ferdynanda Wazy, który zmarł w Wyszkowie. Obelisk zaprojektował Giovanni Battista Gisleni.
- Kościół św. Idziego z 1793 roku w stylu klasycystycznym. W 1884 roku dobudowano dwie kaplice. W 1939 roku kościół spłonął. W 1959 po odbudowie ponownie konsekrowany.
- obraz Najświętszej Maryi Panny w srebrnej sukience z XVII wieku
- plebania klasycystyczna, w której na zdobycie Warszawy w 1920 czekali m.in. Julian Marchlewski, Feliks Dzierżyński, Feliks Kon
- mur cmentarny
- Pałac w Rybienku Starym, klasycystyczny z 1780 roku zbudowany dla biskupa inflanckiego Jana Stefana Giedroycia. Od 1831 roku w rękach Augusta Morzkowskiego. Od 1879 roku do 1945 roku właścicielami była rodzina Skarżyńskich. Przebudowany na początku XX wieku m.in. poprzez dobudowanie tarasu. Po usunięciu uszkodzeń z wojny 1920 roku umieszczono w nim pensjonat goszczący m.in. Kossaka, Kotarbińskiego, Aleksandra Zelwerowicza. W wyniku działań wojennych we wrześniu 1939 roku spłonęło poddasze. Od 1945 roku własność Ministerstwa Zdrowia, które ulokowało w nim m.in. sanatorium dziecięce. Od 1989 roku własność SARP. Obecnie własność prywatna.
- dwie oficyny
- we wnętrzu polichromie Jana Bogumiła Plerscha, konserwowane po 1953
- park krajobrazowy
- Stróżówka pałacowa w stylu neogotyckim z połowy XIX wieku. Dawniej w jej pobliżu znajdowała się rezydencja biskupów płockich.
- Browar z XIX wieku, ul. Świętojańska 54 (dawniej I Armii WP).
- Willa z okresu międzywojennego, ul. Zakolejowa/Pułtuska.
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]- Kościół rzymskokatolicki[17]:
- Protestantyzm:
- Kościół Chrystusowy w RP:
- Społeczność Chrześcijańska w Wyszkowie[18]
- Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego:
- zbór w Wyszkowie[19]
- Kościół Chrystusowy w RP:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Wyszków (w tym grupa rosyjskojęzyczna) Sala Królestwa, ul. Jagodowa 10[20].
Sport
[edytuj | edytuj kod]- KS Camper Wyszków (siatkówka męska)
- UKS Volley Wyszków (siatkówka męska)
- Bug Wyszków (piłka nożna męska)
- UKS Loczki Wyszków (piłka nożna żeńska)
- Rhinos Wyszków (futbol amerykański męski)
- UKS 1 Wyszków (piłka ręczna żeńska)
Wyszków w kulturze
[edytuj | edytuj kod]- W 2006 na moście kolejowym na Bugu Andrzej Wajda nakręcił początkowe sceny do filmu Katyń.
- O wydarzeniach z 1920 Stefan Żeromski napisał opowiadanie pt. „Na probostwie w Wyszkowie”.
- Wyszków gości plenery malarskie[21].
- Wyszków jest tematem piosenki Elektrycznych Gitar Wyszków tonie.
- Wyszków jest miejscem akcji groteskowej powieści „Rzeźnia Wyszków” wydanej w 2023 roku[22][23][24]. Jej autorem jest Marek Czestkowski, mieszkaniec tego miasta.
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Nazwę miasta nadano uniwersalnemu masowcowi m/s „Wyszków”, który pływał pod tą nazwą w latach 1979–2006[25].
Współpraca międzynarodowa
[edytuj | edytuj kod]| Miasto | Kraj | Data podpisania umowy |
|---|---|---|
| Ejszyszki |  Litwa |
2 września 2006[26] |
| Kohtla-Järve |  Estonia |
2 września 2006[26][27] |
| Wyszogród |  Ukraina |
2006[26] |
| Winnica | Ukraina |
luty 2013[26][28] |
Galeria zdjęć
[edytuj | edytuj kod]-
-
-
Pomnik Cypriana Kamila Norwida
w parku miejskim -
Kościół MB Częstochowskiej
w parafii św. Wojciecha -
Pomnik ku pamięci Mordechaja Anielewicza -
-
Biblioteka miejska -
Szkoła podstawowa nr 1
i LO im. Cypriana Norwida -
Pływalnia miejska „Błękitna” -
Łęgi nadbużańskie
i Kościół św. Idziego -
Haubica nad brzegiem Bugu -
Bug w Wyszkowie -
Most kolejowy na Bugu -
Most drogowy na Bugu -
Osiedle Sowińskiego
Ludzie związani z Wyszkowem
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Wyszków, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-05-30].
- ↑ Wyszków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-12-31], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Polska XVI wieku, t. V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
- ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2012 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 5 czerwca 2013, ISSN 2083-3342.
- ↑ Ireneusz Elward, Historia miasta [online], wyszkow.pl [dostęp 2022-01-26].
- ↑ a b Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński: „Mazowsze, mały przewodnik”, Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1978, s. 248.
- ↑ Feliks Libert: Zarys historji wojennej 31-go pułku strzelców kaniowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, s. 30–31, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- ↑ Janusz Szczepański „Władze i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej wobec bolszewickiego zagrożenia w 1920 roku” Wydawnictwo Sejmowe 2022, ISBN 978-83-7666-720-1, s. 451.
- ↑ a b c Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 504.
- ↑ Rozbiórka Pomnika Wdzięczności Armii Czerwonej. wyszkow.pl, 2011-08-05. [dostęp 2019-03-18].
- ↑ Elżbieta Szczuka: Na ławeczce obok Różyckiego (foto). nowywyszkowiak.pl, 2018-10-30. [dostęp 2019-03-18].
- ↑ Wyszków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1983, ISBN 83-217-2329-2, s. 340.
- ↑ Quad/Graphics. wyszkow.pl. [dostęp 2021-12-09]. (pol.).
- ↑ Hubert Waguła, Sławomir Fedorowicz, Linia kolejowa 29 (PL) • Tłuszcz – Ostrołęka / © Atlas Kolejowy Polski i Czech [online], pl.atlaskolejowy.net [dostęp 2017-04-29].
- ↑ Parafie [online], diecezja.lomza.pl [dostęp 2023-06-19].
- ↑ Wspólnoty lokalne [online], chrystusowi.pl [dostęp 2023-06-19].
- ↑ Nasze Zbory [online], kchds.pl [dostęp 2023-06-19].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-12-12].
- ↑ Marta Pietruszko: Wiktoria Tołłoczko-Tur zaprasza do Galerii im. Sleńdzińskich. poranny.pl.
- ↑ „Rzeźnia Wyszków”. Czy wywoła lokalne trzęsienie ziemi? [online], Tuba Wyszkowa [dostęp 2023-04-23] (pol.).
- ↑ l, „Rzeźnia Wyszków” – Lovciam to miasto, ale siebie najbardziej! – Recenzje książek [online], Altao.pl [dostęp 2023-04-23] (pol.).
- ↑ Damian Bajkowski, „Rzeźnia Wyszków” to Polska w pigułce [online], Gazeta Kongresy, 17 kwietnia 2023 [dostęp 2023-04-23] (pol.).
- ↑ „Sider shine” – ten statek nazywał się kiedyś „Wyszków”. Viscobar – Wyszków. [dostęp 2016-12-13].
- ↑ a b c d Współpraca zagraniczna Gminy Wyszków. Tubawyszkowa.pl, 2012-12-07. [dostęp 2013-03-05].
- ↑ Delegaci miasta partnerskiego Kohtla – Jarve w Wyszkowie. Urząd Miejski w Wyszkowie, 2011-08-29. [dostęp 2013-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-24)].
- ↑ WYSZKÓW ZACIEŚNIA WSPÓŁPRACĘ Z WINNICĄ ZAPRZYJAŹNIONYM MIASTEM NA UKRAINIE. Kurier W, 2013-02-12. [dostęp 2013-03-05].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona miasta
- Wyszków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 147.
