Wikipedysta:CivitasLelov1341/brudnopis/lelow

Lelów

wieś
Rynek w Lelowie
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	częstochowski
Gmina	Lelów
Liczba ludności (2022)	1095
Strefa numeracyjna	34
Kod pocztowy	42-235
Tablice rejestracyjne	SCZ
SIMC	0137408
Położenie na mapie gminy Lelów Lelów
Położenie na mapie Polski Lelów
Położenie na mapie województwa śląskiego Lelów
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego Lelów
50°41′00″N 19°37′38″E
Strona internetowa

Chasydzi w synagodze w Lelowie

Lelów (jid. לעלאוו, hebr. ללוב) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, siedziba gminy wiejskiej Lelów. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.

Położenie

Lelów jest miejscowością położoną na Wyżynie Przedborskiej, na obszarze Progu Lelowskiego. Około 43 km na wschód od Częstochowy, 84 km na północny-zachód od Krakowa oraz 238 km na południowy zachód od Warszawy.

Swoje źródła w okolicy Lelowa ma rzeka Białka, która otacza go z trzech stron.

Lelów stanowi integralną część Małopolski i znajduje się w jej północno-zachodniej części.

W latach 1975–1998 Lelów należał administracyjnie do województwa częstochowskiego. Od 1999 roku znajduje sie w województwie śląskim.

Środowisko naturalne

Geologia

Lelów położony jest na granicy dwóch jednostek geologicznych: Monokliny Śląsko-Krakowskiej oraz Niecki Miechowskiej. Monoklina Śląsko-Krakowska zbudowana jest z utworów triasowych i jurajskich, natomiast Niecka Miechowska wypełniona jest osadami kredowymi.

Podłoże Lelowa tworzą trzy główne grupy osadów: jurajskie, kredowe i czwartorzędowe. W południowo-zachodniej części regionu, będącej częścią Monokliny, dominują utwory jury górnej, takie jak wapienie, margle i łupki margliste, które miejscami pokryte są cienką warstwą osadów czwartorzędowych. Te skały budują kopulaste wzgórza, typowe dla Progu Lelowskiego.

Osady kredowe występują głównie w północno-wschodniej części okolic Lelowa i osiągają miąższość ponad 200 m. Kredowe piaskowce i piaski dolne oraz margle i wapienie górne tworzą charakterystyczne formacje, które kształtują lokalny krajobraz, zwłaszcza w rejonie Niecki Miechowskiej.

Osady czwartorzędowe zalegają bezpośrednio na formacjach kredowych i jurajskich. Ich miąższość jest zmienna, co wynika z nierówności podłoża. Do plejstoceńskich osadów należą piaski i żwiry wodnolodowcowe, występujące m.in. w pasie Biała Wielka–Nakło, oraz piaski rzeczne w północno-wschodnich partiach regionu. W południowej części Lelowa obecne są lessy, powstałe w wyniku działalności eolicznej.

Holocen reprezentują mady rzeczne, torfy, namuły i piaski rzeczne, występujące w dolinach rzek, w tym dolinie Białki. Wydmy eoliczne występują m.in. w rejonie Białej Wielkiej. Osady te stanowią istotny element współczesnego krajobrazu oraz wpływają na lokalne warunki glebowe.

Gleba

Na obszarze Lelowa i okolic występują gleby wytworzone z materiału czwartorzędowego, takich jak piaski, lessy, torfy, oraz ze skał kredowych, w tym margli i wapieni. Wśród typów gleb dominują gleby pseudobielicowe i brunatne, które zajmują około 45% powierzchni gminy. Są to gleby wytworzone z piasków luźnych i słabogliniastych, zaliczane do gruntów ornych słabych i najsłabszych w klasach bonitacyjnych V i VI oraz przypisane do kompleksów rolniczych takich jak żytnio-ziemniaczany, żytnio-łubinowy najsłabszy i zbożowo-pastewny słaby. Gleby wytworzone z piasków gliniastych i glin to grunty orne średniej jakości w klasach IVa i IVb, a te powstałe z lessów zaliczane są do gruntów dobrych i średnio dobrych w klasach I, II, IIIb i IVa, przypisanych do kompleksu pszennego dobrego.

Rędziny zajmują około 35% powierzchni gminy i powstały głównie z margli i wapieni kredowych. Są to gleby zaliczane do gruntów ornych dobrych i średnio dobrych w klasach IIIa, IIIb i IVa, przypisanych do kompleksu żytniego bardzo dobrego. Pozostałe 20% powierzchni gminy zajmują gleby hydrogeniczne, takie jak torfowe, murszowo-mineralne i mułowo-torfowe, występujące w dolinach rzecznych i obniżeniach terenu. Są one klasyfikowane jako użytki zielone średnie w IV klasie bonitacyjnej i przypisane do kompleksu 2z.

Klimat

Lelów znajduje się w Częstochowsko-Kieleckiej dzielnicy klimatycznej. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi od 7,5°C do 8,0°C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, kiedy temperatura osiąga od 18°C do 18,5°C, a najchłodniejszym miesiącem styczeń, z temperaturą około -3°C. W ciągu roku dni z przymrozkami występuje nieco ponad 100, natomiast z mrozem około 50 dni. Okres wegetacyjny, kiedy temperatura przekracza 5°C, trwa od 210 do 220 dni. Średnia roczna liczba dni z pokrywą śnieżną wynosi około 80, a największe opady występują latem, z maksimum w lipcu, natomiast najmniejsze zimą, głównie w styczniu i lutym. Roczna suma opadów atmosferycznych wynosi od 650 do 700 mm. Największa wilgotność powietrza jest notowana w chłodniejszych miesiącach, takich jak listopad i grudzień, a najmniejsza w maju i czerwcu. Zachmurzenie jest największe w listopadzie, grudniu i lutym, natomiast najmniejsze w styczniu, wrześniu i październiku. Dominującymi wiatrami na terenie gminy są wiatry zachodnie, z większym udziałem wiatrów południowo-zachodnich w chłodnej części roku oraz północno-zachodnich w cieplejszej porze.​

Wody

Lelów i jego okolice znajdują się w dorzeczu rzeki Pilicy, będącej dopływem Wisły. Głównym ciekiem wodnym w tej części regionu jest rzeka Białka, która otacza Lelów od północy i zachodu, tworząc ważny element hydrograficzny. Białka odprowadza wody z licznych dopływów i odwadnia znaczną część terenów wokół Lelowa. W górnym biegu rzeki, pomiędzy Lelowem a Zbyczycami, znajduje się niewielki zbiornik zaporowy, który pełni funkcję rekreacyjną i wpisuje się w krajobraz miejscowości.

W rejonie Białej Wielkiej, położony jest rozległy kompleks stawów hodowlanych o powierzchni około 110 hektarów. Stawy te są zasilane przez kanał odprowadzający wodę z rzeki Białki, jej lewobrzeżne dopływy oraz naturalne wywierzyska. Kompleks ten stanowi ważny element gospodarki wodnej i ekologii regionu. W centralnej części miejscowości istniał niewielki zbiornik retencyjny, który pełnił funkcję techniczną i parkową, będąc związanym z młynem oraz dawnym założeniem pałacowym.

Pod powierzchnią Lelowa i jego okolic występują trzy główne poziomy wodonośne. Pierwszy z nich, związany z warstwami czwartorzędowymi, obejmuje piaszczyste i żwirowe osady. W dolinach rzeki Białki wody gruntowe występują bardzo płytko, często już na głębokości od 0 do 1 metra. Na wyższych terenach zwierciadło wody znajduje się głębiej, jednak zasoby te są łatwo dostępne dzięki wydajnym warstwom wodonośnym. W rejonie północnym znajdują się wody związane z poziomem kredowym, w którym margle i wapienie tworzą wodonośne warstwy na głębokości do 20 metrów. W południowo-zachodniej części okolic Lelowa występuje poziom jurajski, charakteryzujący się wysoką jakością wód, zasilanych przez infiltrację atmosferyczną lub warstwy pośrednie.

Przyroda

Szata roślinna okolic Lelowa jest w dużej mierze kształtowana przez lasy, zarówno państwowe, jak i prywatne, które zajmują łącznie około 3170 ha, co stanowi 27% powierzchni gminy. Oprócz lasów, w gminie występują również tereny zadrzewione pochodzące z samosiewów na gruntach odłogowanych, które coraz częściej mają charakter leśny i zajmują dodatkowe 6–7% powierzchni gminy. Wśród drzew dominują sosny, a także brzozy i olchy, które pojawiają się zwłaszcza w dolinach rzek. Drzewostany w dolinach, takich jak dolina rzeki Białki Lelowskiej, mają przewagę olchy i jesionu. W rejonie stawów w Białej Wielkiej spotykamy także drzewostany topolowe i osikowe. Wiek drzewostanów jest bardzo zróżnicowany. W lasach państwowych znajdują się drzewa od nowo nasadzonych do ponadstuletnich, natomiast w lasach prywatnych drzewostany są młodsze, do 80 lat, a tylko w Drochlinie istnieje 90-letni drzewostan. W wyniku samosiewów i naturalnych procesów zalesień, pojawiły się drzewostany nieujęte w ewidencji, których wiek zazwyczaj nie przekracza 40–45 lat. Ekosystemy leśne gminy są częścią większych powiązań przyrodniczych, między innymi poprzez doliny rzek Pilicy i Białki Lelowskiej, które stanowią korytarze ekologiczne. Szczególnie cenne są duże kompleksy leśne w północno-wschodniej i południowo-zachodniej części gminy, a także kompleks stawów hodowlanych w dolinie rzeki Białki, które stanowią siedlisko rzadkich i chronionych gatunków roślin oraz zwierząt.

Pochodzenie nazwy miejscowości

Najbardziej popularna teoria dotycząca pochodzenia nazwy odnosi się do bóstwa Lelum, znanego także jako Kastor, które było czczone przez dawnych Polaków. W słowiańskich wierzeniach Lelum i Polelum byli braćmi, bóstwami opiekuńczymi, kojarzonymi z kultem płodności i ochrony rodziny. Możliwe, że w Lelowie, podobnie jak na Łysej Górze, odbywały się rytuały związane z kultem Lelum, podczas których składano ofiary w jego imieniu.

Kolejną tezą dotyczącą pochodzenia nazwy Lelów jest hipoteza związana z jeleniami, które w dawnych czasach miały licznie zamieszkiwać okoliczne tereny. W potocznej mowie zwierzęta te nazywano leluniami lub leleniami, co mogło stopniowo ewoluować w formę „Lelów”.

Inna teoria, zaproponowana przez Kazimierza Rymuta, sugeruje, że nazwa Lelów pochodzi od imienia Lel, które stanowi skróconą formę imion takich jak Lelistryj. W tym kontekście Lelów mogło oznaczać osadę należącą do osoby o imieniu Lel. Tezę tę rozwija Stanisław Rospond, który w swoim „Słowniku etymologicznym miast i gmin PRL” zalicza Lelów do grupy nazw dzierżawnych, charakterystycznych dla miejscowości będących własnością osób o określonych imionach, np. Janów od imienia Jan czy Sławków od Sławka. W ten sposób Lelów mógłby być osadą należącą do Lela i jego rodziny.

W innym wariancie, opierającym się na miejscowej legendzie, nazwa Lelów mogła mieć związek z tragiczną historią księcia, który utonął w bagnach podczas polowania. Na jego mogile miała wyrosnąć kwitnąca lilia, co miało stać się inspiracją dla nadania miejscowości nazwy związanej z tym kwiatem.

Demografia

Historia

Początki Lelowa sięgają XI wieku, kiedy to około 1080 roku w osadzie powstał pierwszy kościół, znajdujący się na obszarze tzw. Starego Lelowa. Już w XII wieku Lelów funkcjonował jako ośrodek na szlaku handlowym, co potwierdza bulla papieża Celestyna III z 1193 roku. W XIII wieku osada rozwinęła się, stając się siedzibą kasztelanii, a w drugiej połowie tego stulecia otrzymała prawa miejskie, prawdopodobnie za panowania Bolesława Wstydliwego. W 1341 roku Kazimierz Wielki przeprowadził relokację Lelowa na bardziej obronne miejsce w zakolu rzeki Białki i nadał miastu prawa magdeburskie, co wpłynęło na dalszy rozwój osady.

W XIV wieku Lelów znany był z działalności rzemieślniczej, zwłaszcza sukiennictwa, którego rozwój wspierano przywilejami królewskimi. Powstały wtedy również miejskie mury obronne, kościół św. Marcina i klasztor franciszkanów. W 1392 roku Lelów stał się siedzibą powiatu. W XVI wieku miasto doznało znacznych zniszczeń na skutek pożaru, co wpłynęło na jego gospodarkę i strukturę miejską. Mimo przyznanych ulg podatkowych Lelów nie odzyskał dawnej pozycji.

Podczas zaborów Lelów znalazł się pod panowaniem pruskim, a później rosyjskim, co doprowadziło do marginalizacji osady, zakończonej utratą praw miejskich w 1869 roku. W XIX wieku Lelów stał się ośrodkiem chasydzkim za sprawą działalności cadyka Dawida Bidermana, co przyczyniło się do napływu żydowskiej społeczności. Współcześnie Lelów stanowi miejsce pielgrzymek chasydów, co podkreśla jego znaczenie religijne i kulturowe.

Żydzi lelowscy

Według źródeł początki osadnictwa żydowskiego na terenie ówczesnego Lelowa i okolic sięgają średniowiecza. Badania lokalnych historyków, opierające się na dokumencie papieża Celestyna III z 1193 roku, potwierdzają, że w tamtym okresie Żydzi prowadzili karczmę na terenie Starego Lelowa. W XIV wieku Lelów otrzymał prawa miejskie, co przyczyniło się do intensyfikacji wymiany handlowej i pojawienia się kupców żydowskich w regionie

Z rejestru przeprowadzonego w 1564 roku wynika, że w Lelowie mieszkało sześciu Żydów, choć przed pożarem w 1547 roku mogło ich być więcej. W XVIII wieku liczba Żydów w Lelowie znacznie wzrosła; w 1748 roku wynosiła już 140 osób, a prawie dwadzieścia lat później 215. Cały kahał lelowski obejmował wtedy 3415 Żydów.

Prawa Żydów w Lelowie zostały określone w przywileju nadanym im w 1612 roku przez Stanisława Branickiego. Żydzi mieli prawo do prowadzenia handlu, wyszynku oraz innych działalności gospodarczych, ale również byli zobowiązani do płacenia podatków. Władysław IV potwierdził te przywileje w 1633 roku, zapewniając Żydom prawo do użytkowania synagogi i cmentarza. Konflikty z władzami miejskimi zdarzały się, głównie dotyczące podatków i praw handlowych, ale generalnie Żydzi przestrzegali obowiązków podatkowych i prowadzili działalność gospodarczą, głównie handel i rzemiosło.

W XIX wieku Lelów stał się ważnym centrum ruchu chasydzkiego, głównie dzięki działalności rabina Dawida Bidermana. Żydzi zamieszkiwali głównie okolice Rynku, a ich liczba rosła, osiągając szczyt pod koniec lat 90. XIX wieku. W tym czasie Żydzi zajmowali się handlem, rzemiosłem, karczmarstwem i dzierżawą młynów, a także pracowali jako bankierzy.

II wojna światowa przyniosła tragiczne wydarzenia. W 1939 roku Niemcy zajęli Lelów, a w 1942 roku Żydzi zostali deportowani do obozu zagłady w Treblince. Większość z około 700 lelowskich Żydów zginęła w Holokauście. Po wojnie Lelów nie odzyskał już swojej żydowskiej społeczności, ale pamięć o jej historii jest wciąż żywa, między innymi dzięki organizowanym festiwalom i pielgrzymkom.

Zabytki

Kościół pw. św. Marcina w Lelowie

W Lelowie znajduje się parę zabytków wpisany do rejestru zabytków:

• Stanowiska archeologiczne (9 stan) (A/295-303)
• Kościół parafialny (A/425 (kl), A/212 (cz))
• Cmentarz parafialny (A/398 (cz))

Ponadto do gminnej ewidencji zabytków są wpisane:

• Układ urbanistyczny, pozostałości obwarowań
• Miejsca po cmentarzach żydowskich i cmentarzu cholerycznym
• Miejsce po cmentarzu przyklasztornym,
• Cmentarz wojenny z 1939 r.
• Plebania, stodoła, kostnica, ogrodzenie kościoła i brama, miejsce po cmentarzu przykościelnym
• Dom, Plac Partyzantów 19
• Kapliczka św. Barbary, ul. Szczekocińska
• Kapliczka, ul. Żwirkowskiego

Integralne części wsi

Integralne części wsi Lelów

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0137762	Posłoda	przysiółek
0137779	Pustkowie	przysiółek
0137756	Zbyczyce	część wsi

Gospodarka

W Lelowie i jego najbliższej okolicy dominującym sektorem gospodarki jest rolnictwo. Około 67% powierzchni gminy to użytki rolne, a większość z 625 gospodarstw rolnych zajmuje się uprawą zbóż (81% zasiewów), w tym głównie pszenżyta ozimego, pszenicy ozimej i żyta. Rolnictwo w regionie ma rodzinny charakter, a 58% gospodarstw to niewielkie jednostki o powierzchni od 1 do 5 ha​​.

Lelów pełni funkcję lokalnego centrum usługowego, obsługując zarówno mieszkańców samej miejscowości, jak i okoliczne wsie. Usługi publiczne, takie jak edukacja, opieka zdrowotna, kultura i administracja, są zlokalizowane głównie w centrum miejscowości. Komercyjna działalność usługowa, obejmująca handel detaliczny, gastronomię oraz rzemiosło, przyciąga lokalnych mieszkańców i turystów, szczególnie podczas wydarzeń kulturalnych, takich jak coroczna pielgrzymka chasydów​​ oraz święto ciulimu-czulentu.

Transport

Drogowy

Lelów jest położony przy szlakach komunikacyjnych: Droga krajowa nr 46 (Kudowa – Jędrzejów), droga wojewódzka nr (Koniecpol – Kraków), droga wojewódzka nr (Staromieście – Brusiek), niegdyś część drogi wojewódzkiej (Staromieście – Lubliniec).

Architektura

Układ urbanistyczny Lelowa odzwierciedla typowe cechy średniowiecznych miast obronnych, zaprojektowanych dla ochrony i handlu. Miasto, o powierzchni 7,5 hektara, było otoczone murami o długości około 1000 metrów i fosą. W centrum znajdował się kwadratowy rynek o wymiarach 80 metrów, z ratuszem i promienistym układem ulic wychodzących z jego rogów. Przez wieki Lelów przeszedł liczne zmiany, a szczególnie w XVIII i XIX wieku, gdy pożary, wojny i zmiany polityczne wpłynęły na jego rozwój. II wojna światowa przyniosła znaczne zniszczenia, a w okresie PRL-u rozpoczęto odbudowę miasta, wprowadzając nowe budynki w stylu socrealistycznym, które zmieniły jego charakter. Elementy średniowieczne, takie jak zarys murów obronnych, są nadal widoczne w układzie ulic, przypominając o bogatej historii Lelowa.

Kultura

• Gminny Ośrodek Kultury (GOK) - centrum kulturalne, które organizuje różnorodne wydarzenia i warsztaty. Jednym z najważniejszych wydarzeń jest Festiwal Kultury Polskiej i Żydowskiej „Święto Ciulimu-Czulentu”.
• Izba Tradycji Ziemi Lelowskiej - zlokalizowana przy Gminnej Bibliotece Publicznej w Lelowie, powstała z inicjatywy Lokalnego Towarzystwa Historyczno-Kulturalnego (LTH-K). Izba została utworzona w oparciu o zbiory gromadzone przez członków Towarzystwa przez wiele lat.
• Gminna Biblioteka publiczna - założona na mocy Uchwały Rady Państwa z 1 października 1947 roku, uroczyste otwarcie miało miejsce 21 grudnia 1947 roku. Początkowo mieściła się w Szkole Podstawowej, a pierwszą kierowniczką była Władysława Siwiec. Obecnie biblioteka znajduje się przy ul. Szczekocińskiej 31.
• Publiczna Biblioteka Pedagogiczna - jest filia Regionalnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli “WOM” w Częstochowie.

Edukacja

W roku 2022 na terenie gminy Lelów funkcjonują następujące placówki oświatowe:

• Zespół Szkolno-Przedszkolny w Lelowie: obejmuje szkołę podstawową oraz przedszkole.
• Gminny Żłobek "Wesoły Maluch"

Historia szkolnictwa w Lelowie sięga średniowiecza. Pierwsze wzmianki o istnieniu szkoły parafialnej pochodzą z XIV wieku, kiedy to przy kościele św. Marcina funkcjonowała placówka edukacyjna prowadzona przez duchowieństwo. W okresie nowożytnym rozwój szkolnictwa był ściśle związany z działalnością klasztoru franciszkanów, którzy prowadzili szkołę przyklasztorną.

Turystyka

Atrakcje turytyczne

Lelów oferuje szereg atrakcji turystycznych o charakterze historycznym, kulturowym i przyrodniczym. Na terenie miejscowości znajduje się Osiedlowy Zakątek Integracji, będący nowoczesnym miejscem spotkań i wypoczynku, a także Strefa Aktywności Turystycznej nad zalewem, przeznaczona do rekreacji i aktywnego spędzania czasu.

Jednym z ważniejszych obiektów jest Ohel Cadyka Dawida Bidermana, miejsce pielgrzymek chasydów z całego świata, szczególnie podczas rocznicy śmierci cadyka (jorcajt). W Lelowie funkcjonuje również Izba Tradycji Ziemi Lelowskiej, zlokalizowana przy Gminnej Bibliotece Publicznej. Placówka ta gromadzi zbiory etnograficzne, dokumenty i fotografie, przedstawiające historię oraz tradycje regionu.

W Lelowie dostępna jest również atrakcja w formie questu „Lelów dwóch kultur”, który prowadzi uczestników szlakiem lokalnych zabytków, akcentując polsko-żydowskie dziedzictwo miejscowości. W dolinie rzeki Białki organizowane są spływy pontonowe, które umożliwiają podziwianie okolicznej przyrody oraz aktywny wypoczynek.

W pobliskiej Białej Wielkiej znajduje się Gospodarstwo Agro-Edukacyjne „juRajska Spiżarnia”, oferujące warsztaty edukacyjne, degustacje lokalnych produktów oraz prezentację tradycyjnych metod produkcji żywności.

Szlaki turystyczne

Lelów stanowi doskonałą bazę wypadową dla miłośników turystyki pieszej i rowerowej. Przez miejscowość przebiega m.in. szlak czarny im. Zwierkowskich o długości 24 km, oznakowany kolorem czarnym, rozpoczynający się i kończący w Lelowie, oraz niebieski Szlak Dworków Ziemiańskich.

Religia

• W Lelowie istnieje parafia rzymskokatolicka pw. św. Marcina, która należy do diecezji kieleckiej i wchodzi w skład dekanatu lelowskiego.

• Społeczność żydowska osiedliła się w Lelowie w XVI wieku i przez wieki odgrywała znaczącą rolę w życiu gospodarczym i kulturowym miejscowości. Lelów stał się ważnym ośrodkiem chasydzkim za sprawą działalności cadyka Dawida Bidermana, którego duchowy wpływ przyczynił się do rozwoju lokalnej wspólnoty chasydzkiej. W Lelowie zbudowano synagogę, mykwę oraz cmentarz żydowski (kirkut). Ohel Dawida Bidermana, będący miejscem jego spoczynku, stał się punktem pielgrzymek chasydów z całego świata. Dawid Biderman, uznawany za jedną z kluczowych postaci chasydyzmu, jest upamiętniany przez swoich wyznawców.

Sport

W Lelowie działa Ludowy Klub Sportowy (LKS) Lelovia Lelów założony w 2005 roku.

W ciągu swojej działalności Lelovia uczestniczyła w rozgrywkach ligowych organizowanych przez Śląski Związek Piłki Nożnej, w tym w klasach B i A. W sezonie 2023/2024 drużyna seniorów awansowała do A-klasy. Niestety, mimo rozegrania pięciu kolejek, z powodu problemów kadrowych, takich jak kontuzje i inne trudności, klub podjął decyzję o wycofaniu drużyny z rozgrywek A-klasy w październiku 2024 roku.

Lelovia kładzie duży nacisk na szkolenie młodzieży. W strukturach klubu funkcjonują grupy młodzieżowe, takie jak "Żaki" i "Młodziki", które regularnie uczestniczą w turniejach i rozgrywkach ligowych. W marcu 2019 roku klub zorganizował I Międzynarodowy Turniej Piłki Nożnej pod patronatem Wójta Gminy Lelów, co świadczy o jego zaangażowaniu w promocję sportu w regionie.

W 2021 roku LKS Lelovia Lelów otrzymał dofinansowanie w wysokości 40 000 zł na rozwój piłki nożnej w gminie Lelów. Środki te zostały przyznane w ramach projektu "Od B-klasy do Ekstraklasy. Program rozwoju piłki nożnej w Gminie Lelów".

Osoby związane z Lelowem

Epitafium Daniela Sigoniusa w Katedrze na Wawelu

Galeria

• 
  Grób cadyka – Dawida Bidermana
• 
  Kościół Franciszkanów w XIX w.
• 
  Drzeworyt Olszewskiego z 1876
• 
  Tablica upamiętniająca mieszkańców zamordowanych 4 września 1939 roku

Bibliografia

• ColmarC. Grünhagen ColmarC., Regesten zur Schlesischen Geschichte, Breslau: Josef Max & KOMP., 1866  (niem.).
• Katalog zabytków sztuki w Polsce w Polsce, T. III, Zesz. 12. Województwo kieleckie, Powiat włoszczowski.
• Jarosław Widawski: Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku. 1973.
• Zygmunt Zaborski: Z dziejów parafii Lelów i Staromieście. 1998. ISBN 83-909128-0-5.
• Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm: Leksykon zamków w Polsce. 2001. ISBN 978-83-2135-213-8.
• Antoni Białowąs, Marian Nowak: 800 lat Lelowa. 2012. ISBN 978-83-62240-33-3.
• Jacek Laberschek: Dzieje średniowiecznego Lelowa. 2018. ISBN 978-83-65334-27-5.

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Gminy Lelów
• Lelów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 133 .
• CivitasLelov1341/brudnopis/lelow, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 216 .

Kategoria:Dawne miasta w województwie śląskim Kategoria:Miasta królewskie I Rzeczypospolitej (województwo krakowskie) Kategoria:Miasta w Polsce lokowane w XIV wieku