Serbia

{{{nazwa}}}

Herb Serbii flaga Serbii
Dewiza: Само слога Србина спасава (Samo sloga Srbina spasava)
Hymn: Боже правде [[Plik:{{{hymn audio}}}|200px]]
Stolica	Belgrad
Powierzchnia	88 361
Populacja • liczba ludności	6 647 003 (2022)
Domena internetowa	.rs (.yu, .cs)
Narody i grupy etniczne	Serbowie: 83,3% Węgrzy: 3,5%
PKB ({{{pkb rok}}})  • całkowite   • na osobę	37,745 mld USD {{{pkb na osobę}}}
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{Państwo infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | lata istnienia = | wikinews = | data powstania = | kod mapy = | język urzędowy = | dopełniacz nazwy = | terytoria autonomiczne = | terytoria zależne = | ustrój polityczny = | wikicytaty = | władca = | waluta = | pkb psn = | alt mapy = | opis mapy = | premier = | liczba ludności = | data likwidacji = | współrzędne = | gęstość zaludnienia = | ISO 3166 = | nazwa = | pkb psn na osobę = | rok = | nazwa oryginalna = | pkb na osobę = | religia dominująca = | numer kierunkowy = | kod samochodowy = | wikisłownik = | flaga = | kod samolotowy = | pkb psn rok = | pkb rok = | strefa czasowa = | mapa = | hymn audio = | prezydent = Nieznane pola: "numer_kierunkowy", "głowa_państwa_opis", "dewiza_język", "utworzenie_data", "quote", "utworzenie_sposób", "i1", "religia_dominująca", "n1", "lata_istnienia", "w_imieniu_urząd2", "dewiza_polski", "kod_ISO", "p1", "lokalizacja_obraz", "nazwa_polska", "uwagi", "głowa_państwa", "waluta_symbol", "język_używany", "od_kogo", "pkb_ppp", "status_terytorium", "likwidacja_data", "waluta_nazwa", "pkb_osoba", "powierzchnia_wód", "powierzchnia_miejsce", "gęstość", "herb_obraz", "typ_państwa", "mapa_obraz", "ludność_rok", "głowa_terytorium", "terytoria_autonomiczne", "ludność_miejsce", "terytoria_zależne", "kod_samolotowy", "i1_flaga", "w_imieniu_tekst", "w_imieniu_tekst2", "flaga_obraz", "język_urzędowy", "ustrój_polityczny", "n1_flaga", "pkb_ppp_rok", "p1_flaga", "s1_flaga", "hymn_nazwa_polska", "UTC", "pkb_ppp_osoba", "nazwa_dopełniacz", "przez_kogo", "szef_rządu_opis", "i1_data", "pkb_rok", "państwo", "likwidacja_sposób", "szef_rządu", "w_imieniu", "w_imieniu_urząd", "s1_data", "głowa_terytorium_opis", "s1", "kod_samochodowy", "w_imieniu2", "nazwa_oryginalna", "zależne_od" oraz "ludność". Nieoczekiwana grafika: "hymn".

Serbia, Republika Serbii (serb. Република Србија, Republika Srbija; Србија, Srbija, IPA [sř̩bija]) – państwo w południowej Europie, powstałe 5 czerwca 2006 roku po rozpadzie federacji Serbii i Czarnogóry. Wcześniej republika związkowa Federacyjnej Republiki Jugosławii (1992-2003), i Serbii i Czarnogóry (2003-2006). Stolicą jest Belgrad. Serbia graniczy z Węgrami na północy, Rumunią i Bułgarią na wschodzie, Macedonią i Albanią na południu oraz z Czarnogórą, Chorwacją i Bośnią i Hercegowiną na zachodzie. De facto na południu Serbia graniczy z Kosowem, którego jednostronnie ogłoszoną niepodległość uznała część państw świata. Od 29 lutego 2012 r. kraj ten posiada status oficjalnego kandydata do Unii Europejskiej, a w czerwcu 2013 UE wyraziła zgodę na rozpoczęcie rozmów akcesyjnych w styczniu 2014.

Ustrój polityczny

Po obaleniu Slobodana Miloševicia 5 października 2000 kraj był rządzony przez Demokratyczną Opozycję Serbii. Konflikty nasiliły się wewnątrz koalicji rządzącej dopóki Demokratyczna Partia Serbii (DSS) nie opuściła rządu, pozostawiając Partii Demokratycznej (DS) całkowitą kontrolę. Niemniej w roku 2004 DSS uzyskała wystarczające poparcie, aby utworzyć nowy rząd Serbii razem z G17 Plus i koalicją SPO-NS, poparty przez Socjalistyczną Partię Serbii.

4 lutego 2003 parlament Federalnej Republiki Jugosławii zgodził się na rozluźnienie związków między Serbią a Czarnogórą wewnątrz związku państw – Federacji Serbii i Czarnogóry, która ostatecznie rozpadła się w 2006.

Obecnym prezydentem Serbii jest Aleksandar Vučić, przewodniczący Serbskiej Partii Postępowej. Został wybrany w maju 2017.

Geografia

2/3 terytorium Serbii leży na Bałkanach (historycznie i geograficznie największy region Europy Południowej, w Kotlinie Panońskiej). Graniczy z ośmioma państwami. Kraj nie posiada dostępu do morza, jednak dzięki Dunajowi możliwa jest żegluga do innych państw Europy Środkowej i Wschodniej oraz do Morza Czarnego.

Serbskie terytorium składa się z bogatych, żyznych równin północnej Wojwodiny, wapniowych wzgórz i kotlin na wschodzie, oraz, na południu, z gór i wzgórz. Regiony północne nawadniane są przez Dunaj. Wielka Morawa, jego dopływ, nawadnia bardziej górzyste regiony południowe.

Klimat Serbii jest zróżnicowany. W północnej części dominuje klimat kontynentalny, z zimnymi zimami i gorącymi latami z częstymi opadami deszczu, w południowej natomiast klimat śródziemnomorski, z gorącymi, suchymi latami i jesieniami, a także dość chłodnymi zimami z opadami śniegu.

Podział administracyjny

Mapa administracyjna Serbii

Serbia dzieli się na 29 okręgów (окрузи), z których 5 znajduje się w Kosowie, które jednostronnie ogłosiło niepodległość, poza centralną administracją rządową. Odrębną jednostką administracyjną jest miasto Belgrad. Okręgi są podzielone na gminy (łącznie 108). W skład Serbii wchodzą również dwa regiony autonomiczne: Kosowo (ogłosiło niepodległość 17 lutego 2008 nieuznaną przez serbski rząd) oraz Wojwodina.

Część Serbii, która nie jest częścią ani Kosowa ani Wojwodiny, nazywana jest Serbią Centralną. Nie ma ona własnego samorządu lokalnego i nie jest jednostką administracyjną.

Siły zbrojne

Serbia dysponuje dwoma rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi oraz siłami powietrznymi. Uzbrojenie sił lądowych Serbii składało się w 2016 roku z: 212 czołgów, 575 opancerzonych pojazdów bojowych, 72 dział samobieżnych, 144 zestawów artylerii holowanej oraz 82 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych. Rzeczna flotylla Serbii (wchodząca w skład sił lądowych) dysponowała w 2014 roku 7 okrętami obrony przybrzeża oraz 5 okrętami obrony przeciwminowej. Serbskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2016 roku uzbrojenie w postaci m.in. 24 myśliwców, 40 samolotów transportowych, 38 samolotów szkolno-bojowych oraz 37 śmigłowców.

Wojska serbskie w 2016 roku liczyły 52 tys. żołnierzy zawodowych oraz 170 tys. rezerwistów.

Historia

(950-1170)

Korzenie państwa serbskiego sięgają VII wieku, do dynastii Vlastimiroviciów. Królestwo Serbskie (Duklja) zostało założone w XI wieku. Przetrwało do wieku XII.

(1170-1371)

Zamek Golubac

Odnowienie średniowiecznego państwa serbskiego w regionie Raszka odbyło się w drugiej połowie XII wieku dzięki Stefanowi Nemanii, wielkiemu żupanowi panującemu w latach ok. 1167–1196. Nemania przekazał tron swemu drugiemu synowi, Stefanowi Pierwszemu Koronowanemu, by pod imieniem zakonnym Symeon osiąść na górze Athos w ślad za swym najmłodszym synem, Sawą (ochrzczony jako Rastko). Symeon i Sawa uzyskali w 1198 od cesarza Aleksego III zgodę na odrestaurowanie zrujnowanego monasteru Chilandar w obrębie Athos i zorganizowali tam prężny ośrodek serbskiej kultury prawosławnej. Stefan Pierwszy Koronowany zwyciężył w tym czasie w zmaganiach wewnętrznych starszego brata Vukana, katolickiego władcę Zety. Wynik tej konfrontacji sprawił jednocześnie, że w Serbii prawosławie wzięło górę nad katolicyzmem. W roku 1217 Stefan przyjął koronę królewską z rąk papieża Honoriusza III. Po nim średniowieczną Serbią rządziło jeszcze dziesięciu innych władców noszących królewskie imię Stefan, które przyjęło się jako nieodłączny atrybut monarchy, w tym sześciu królów i dwóch carów. W 1346 Stefan Duszan koronował się w Skopje (ówczesna stolica Serbii) na cara Serbów i Greków, państwo było wówczas u szczytu potęgi i miało największy w swej historii zasięg terytorialny. Imperium upadło pod naporem Turków osmańskich, pokonane na Kosowym Polu w 1389. Jego północna część (Despotat Serbski) przetrwała do roku 1459, kiedy upadło Smederevo. Kilka lat później porażkę poniosła również Bośnia, a następnie Hercegowina. W latach 1459–1804 Serbia pozostawała pod kontrolą Turków, mimo trzech inwazji austriackich i licznych rewolt. Wielu Serbów przyjęło islam. Nazwano ich muslimani (muzułmanie), a później Boszniacy. Mieszkali oni głównie w Sandżaku, Kosowie oraz w Bośni.

Pierwsze Powstanie Serbskie w latach 1804–1813, dowodzone przez Đorđe Petrovicia (znanego jako Karađorđe lub Czarny Jerzy), oraz Drugie Powstanie Serbskie Miłosza Obrenowicia w 1815 zaowocowały częściowo niezależnym od Turcji Księstwem Serbii oraz, w późniejszych latach, uformowaniem Serbii w dzisiejszych granicach.

Miłosz Obrenowić – pierwszy książę Serbski z dynastii Obrenowiciów

Od 1815 do 1903 roku Serbią rządziła dynastia Obrenowiciów, z przerwą między 1842 a 1858, gdy władzę przejął książę Aleksander Karadziordziewić. W 1903 Obrenowicie zostali zastąpieni przez Karadziordziewiciów.

Walka o nowoczesne społeczeństwo, prawa człowieka oraz państwo narodowe trwała przez trzy dekady i zakończyła się 15 lutego 1835 wraz z uchwaleniem konstytucji. W 1876 roku Bośnia, Czarnogóra i Serbia wypowiedziały wojnę imperium osmańskiemu oraz ogłosiły zjednoczenie. Jednak traktat berliński z roku 1878, przyjęty przez mocarstwa na kongresie berlińskim zagwarantował niepodległość tylko Serbii i Czarnogórze, pozostawiając Bośnię, Hercegowinę i Raszkę Austro-Węgrom, co zablokowało zjednoczenie aż do wojen bałkańskich (1912-1913) i I wojny światowej (1914-1918). W 1882 Księstwo Serbii zostało przekształcone w Królestwo Serbii. Po wojnach bałkańskich Serbia otrzymała Kosowo i część Macedonii Wardarskiej.

Serbia (obrys granic w kolorze zielonym) na mapie z roku 1903

Zabójstwo arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914 przez Gawriło Principa stało się pretekstem dla Austro-Węgier do wypowiedzenia wojny Serbii. Wywołało to łańcuch kolejnych wydarzeń – mobilizacja oddziałów rosyjskich dla obrony i wsparcia Serbii, następnie wypowiedzenie wojny Rosji i Francji przez Niemcy, Niemcom przez Wielką Brytanię – które doprowadziły do wybuchu I wojny światowej. Armia Serbii odnosiła wiele znaczących sukcesów nad siłami austriackimi, nie wytrzymała jednak ostatecznie wspólnej ofensywy wojsk Niemiec, Austro-Węgier i Bułgarii. W I wojnie światowej Serbia poniosła znaczne straty – zginęło około 1 264 000 osób – 28% ówczesnej serbskiej populacji, 58% wszystkich zamieszkujących kraj mężczyzn.

Park w Zlatiborze

Po 1918 Serbia i Czarnogóra były członkami-założycielami Królestwa SHS, później przemianowanego na Królestwo Jugosławii. Podczas II wojny światowej Serbia była okupowana przez Niemców na zasadzie państwa marionetkowego, znanego pod nazwą Serbia Nedicia. Części obecnego terytorium Serbii były również okupowane przez Chorwatów, Węgrów, Bułgarów, Albańczyków oraz Włochów. Okupanci dokonywali wielu morderstw i innych przestępstw przeciwko ludności cywilnej, głównie przeciw Serbom i Żydom.

W 1945 roku, po II wojnie światowej, Serbia stała się jedną z części nowego państwa – Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii (SFR Jugosławia, SFRJ), rządzonej przez Josipa Broza Tito.

W 1946 status regionu autonomicznego w ramach Serbii uzyskało Kosowo.

Od 1992, po upadku SFR Jugosławii, do 2003, Serbia tworzyła wraz z Czarnogórą Federalną Republikę Jugosławii. Mimo wojen domowych w Chorwacji oraz Bośni i Hercegowinie, kraj pozostał pokojowo nastawiony do 1998 roku, aczkolwiek część jego instytucji i organów rządowych popierała bośniackich i chorwackich Serbów walczących w tych wojnach przez wyposażanie i szkolenie ich oddziałów. Jednakże z powodu międzynarodowych sankcji nałożonych przez ONZ z powodu wojny w Bośni Federalna Republika Jugosławii była w pierwszych latach istnienia izolowana na arenie międzynarodowej. Izolacja FRJ została ostatecznie przełamana pod koniec 1995 roku kiedy to podpisano układ pokojowy z Dayton.

Między 1998 i 1999 roku powtarzające się nieporozumienia i konflikty w Kosowie między serbsko-jugosłowiańskimi siłami ochronnymi a UÇK doprowadziły do natowskich bombardowań, trwających 78 dni. Ataki zakończyły się wraz z nawiązaniem porozumienia, w którym prezydent Jugosławii, Slobodan Milošević zgodził się na usunięcie wszystkich sił obronnych państwa, łącznie z wojskiem i policją i zastąpienie ich siłami międzynarodowymi (KFOR). (zobacz: wojna w Kosowie)

Od 2003 do 2006 roku Serbia była częścią Serbii i Czarnogóry, w którą przekształcono Federalną Republikę Jugosławii. 21 maja 2006 roku w Czarnogórze odbyło się referendum, w którym podjęto decyzję o zakończeniu unii z Serbią. 55,4% głosów było za wystąpieniem z konfederacji – niewiele ponad wymagany przez Unię Europejską próg 55%. Unia została rozwiązana 3 czerwca 2006, gdy parlament Czarnogóry zadeklarował niepodległość tej małej republiki. W miejsce Serbii i Czarnogóry powstały dwa oddzielne państwa. 5 czerwca 2006 parlament Serbii oficjalnie ogłosił niepodległość. 17 lutego 2008 roku Kosowo jednostronnie proklamowało niepodległość i odłączenie się od Serbii, jednak zostało uznane tylko przez część państw świata.

Demografia

Serbia jest zamieszkana głównie przez grupy takie jak: Serbowie ok. 82%, Węgrzy ok. 4%, Boszniacy ok. 2%, Romowie ok. 1%, Chorwaci, Słowacy, Czarnogórcy, Bułgarzy, Rumuni. Kraj składa się z trzech (oficjalnie dwóch) głównych terytoriów: Kosowo (Serbia nie uznaje niepodległości), Wojwodina oraz Serbia Centralna (Централна Србија / Centralna Srbija). Dwa pierwsze regiony są zróżnicowane etnicznie, wynika to z podziału kraju między imperium osmańskim na południu a Austro-Węgrami na północy. Wojwodina jest najlepiej rozwiniętym ekonomicznie regionem kraju. Wraz z byłymi jugosłowiańskimi republikami Słowenii, Chorwacji i Bośni i Hercegowiny znajdowała się przed I wojną światową w obrębie Austro-Węgier. Jednocześnie jest to też jeden z najbardziej zróżnicowanych etnicznie regionów Europy, zamieszkiwany przez około 30 różnych narodowości. Według spisu ludności z roku 2002 z 2 milionów mieszkańców prowincji 65% stanowią Serbowie, 14,3% – Węgrzy, 2,79% – Słowacy, 2,78% – Chorwaci, 2,45% – Jugosłowianie, 1,75% – Czarnogórcy, 1,5% – Rumuni, 1,43% – Romowie, 0,97% – Buniewcy, 0,78% – Rusini, 0,58% – Macedończycy, 0,23% – Ukraińcy. Około 1% stanowią przedstawiciele innych narodowości – Słoweńców, Polaków, Albańczyków itd.

2016
Liczba ludności	7 143 921
Ludność według wieku
0 – 14 lat	14,64%
15 – 64 lat	68,33%
ponad 64 lata	18,03%
Wiek (mediana)
W całej populacji	42,3 lat
Mężczyzn	40,7 lat
Kobiet	44 lata
Przyrost naturalny	-0,46%
Współczynnik urodzeń	9 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	13,6 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	0,0 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,07 mężczyzn/kobietę
poniżej 15 lat	1,06 mężczyzn/kobietę
15 – 64 lat	1 mężczyzna/kobietę
powyżej 64 lat	0,7 mężczyzn/kobietę
Umieralność noworodków
W całej populacji	5,9 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	6,8 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	5 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	75,5 lat
Mężczyzn	72,6 lat
Kobiet	78,5 lat
Rozrodczość	1,43 urodzeń/kobietę

Religia

Udział poszczególnych wyznań w populacji Serbii (według Spisu Powszechnego w 2011 r.):

• prawosławie – 84,6%
• katolicyzm – 5,0%
• nieokreśleni – 3,8%
• islam – 3,1%
• ateizm – 1,1%
• protestantyzm – 1,0%

Transport

Ósemka Szargańska – zabytkowa kolej wąskotorowa (1925)

Belgrad

Nisz

Prisztina

Vršac

Bor

Kraljevo

Užice

Porty lotnicze w Serbii

Serbia, w znacznej części znajdująca się w dolinie Wielkiej Morawy, jest często opisywana jako „skrzyżowanie między wschodem a zachodem”, co jest jedną z głównych przyczyn jej burzliwej historii. Trasa przez Serbię, omijająca bardziej górzyste tereny, jest najłatwiejszą trasą lądową z Europy Zachodniej i Środkowej do Grecji i Azji Mniejszej (Turcja).

Europejskie drogi E65, E70, E75, E80, E662, E761, E762, E763, E771 i E851 krzyżują się w Serbii. E70 i E75 są na znacznych odcinkach autostradami lub drogami szybkiego ruchu lub niewiele brakuje im do takiego standardu.

Dunaj, ważna droga wodna z Europy Środkowej do Morza Czarnego, przepływa przez Serbię. Głównym portem rzecznym kraju jest Belgrad.

W granicach kraju znajdują się trzy (jeśli liczyć Kosowo – cztery) lotniska międzynarodowe i kilka krajowych – międzynarodowe to te w Belgradzie, Prisztinie (Kosowo), Vršacu oraz w Niszu, a krajowe znajdują się na przykład w Nowym Sadzie, Suboticy, czy Valjevie. Głównym państwowym przewoźnikiem lotniczym są Air Serbia.

System kolejowy obsługiwany jest przez Beovoz w Belgradzie, oraz przez Železnice Srbije (Koleje Serbskie) na szczeblu krajowym.

Edukacja i nauka

Budynek Akademii Nauk i Sztuk, erygowany w 1922 roku

Akademia Nauk i Sztuk jest najbardziej prestiżową organizacją naukowo-badawczą w Serbii. Największym i najważniejszym uniwersytetem Republiki Serbii jest Uniwersytet w Belgradzie. Najbardziej znaną uczelnią artystyczną Serbii jest Akademia Sztuk Pięknych w Belgradzie. Pozostałe ważniejsze uniwersytety to: Uniwersytet w Nowym Sadzie, Uniwersytet w Niszu, Uniwersytet w Kragujevacu, Uniwersytet w Novym Pazarze i Uniwersytet w Prisztinie. Serbia jest sygnatariuszem Deklaracji Bolońskiej.

Turystyka

W 2015 roku kraj ten odwiedziło 1,132 mln. turystów (10,1% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 1,048 mld dolarów.

Zobacz też

• Energetyka w Serbii
• Republika Serbska
• Rozpad Jugosławii
• Stosunki Serbii z Unią Europejską

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona rządu serbskiego
• Oficjalna strona Zgromadzenia Narodowego