Tanzania: Różnice pomiędzy wersjami

Zjednoczona Republika Tanzanii
*Jamhuri ya Muungano wa Tanzania*
Herb	Flaga
	Dewiza: Uhuru na Umoja; (Wolność i jedność)
	Hymn: Mungu ibariki Afrika; (Boże, błogosław Afrykę);
Ustrój polityczny	republika
Stolica	Dodoma
Data powstania	Tanganika: 9 grudnia 1961; Zanzibar: 10 grudnia 1963; Połączenie: 26 kwietnia 1964
Prezydent	Samia Hassan Suluhu
Premier	Kassim Majaliwa
Powierzchnia	947 300 km²
Populacja (2017); • liczba ludności	; 53 950 935
• gęstość	57 os./km²
Kod ISO 3166	TZ
Waluta	szyling tanzański (TZS)
Telefoniczny nr kierunkowy	+255
Domena internetowa	.tz
Kod samochodowy	EAT
Kod samolotowy	5H
Strefa czasowa	UTC +3
Język urzędowy	suahili, angielski de facto
Religia dominująca	chrześcijaństwo
PKB (2023); • całkowite ; • na osobę	; 85,42 mld USD; 1349 USD
PKB (PSN) (2023); • całkowite ; • na osobę	; 228,03 mld dolarów międzynar.; 3 600 dolarów międzynar.
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach

Przeglądaj historię interaktywnie

(Pokaż wszystkie zmiany oczekujące na przejrzenie)

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 14:23, 5 cze 2024

Tanzania, Zjednoczona Republika Tanzanii (suahili Jamhuri ya Muungano wa Tanzania) – państwo we wschodniej Afryce powstałe z połączenia dawnych kolonii brytyjskich: Tanganiki (do I wojny światowej niemieckiej) oraz brytyjskiego Zanzibaru, co symbolizowała nazwa utworzona z pierwszych sylab nazw obu krajów TAN+ZAN. W skład Tanzanii jako republiki federacyjnej weszła również wyspa Pemba położona blisko Zanzibaru. Stolicą Tanzanii jest Dodoma, do 1981 roku było nią Dar es Salaam (obecnie stolica administracyjna i siedziba rządu).

Geografia

Osobny artykuł: Geografia Tanzanii.

Większą część powierzchni Tanzanii zajmuje Wyżyna Wschodnioafrykańska (wys. 900–1500 m n.p.m.) przedzielona Wielkim Rowem Wschodnim, wypełnionym jeziorami Natron, Eyasi i Manyara. Wielki Rów Wschodni otoczony jest masywem Kilimandżaro. W północnej części kraju ciągną się rozległe równiny, w tym Serengeti Plains, Step Masajów, Step Wembere, gdzieniegdzie występują ostańce skalne. Na południu znajdują się w znacznym stopniu zerodowane pasma górskie (Rubeho, Uluguru i Mbarika). Wzdłuż zachodniej granicy rozciągają się pasma gór zrębowych – Kipengere Range, Poroto i Mgeya, opadające stromym uskokiem do Wielkiego Rowu Zachodniego i ulokowanych w nim jezior. Na wybrzeżu występuje pas nizin, szeroki na 50–100 km, w obszarze delty Rufidżi na 200 km. Należące do Tanzanii wyspy Pemba i Zanzibar otoczone są koralami^[3].

Klimat równikowy monsunowy, na wyspach i wybrzeżu wilgotny, na płaskowyżu suchszy. W północnej części kraju występują dwie pory deszczowe (od marca do maja i od września do listopada), na pozostałym obszarze jedna – od listopada do kwietnia lub maja. Często występują burze. W pasie nadbrzeżnym sieć hydrograficzna jest gęsta, we wnętrzu kraju rzeki mają charakter głównie okresowy. W masywie Kilimandżaro występuje kilka lodowców (na wysokości 4800–5200 m n.p.m.), systematycznie zmniejszają swoją objętość. Niziny porastają sawanny i, w większości w okolicach rzek, połacie lasów wiecznie zielonych. Na wybrzeżach występują namorzyny, na płaskowyżu sawanny, na zachodzie i południowym zachodzie głównie lasy miombo. W górach piętro leśne kończy się na 2900 m n.p.m., od 2900 do 4000 m n.p.m. występuje piętro subalpejskich zarośli, powyżej 4000 m n.p.m. piętro roślinności afroalpejskiej z olbrzymimi starcami (Senecio). W Tanzanii odnotowano 322 gatunki ssaków^[3] i 1052 gatunki ptaków, z czego 24 są endemiczne dla kraju^[4].

Na północy zlokalizowany jest Park Narodowy Serengeti wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Położenie geograficzne: pomiędzy południkami 29° i 41° E oraz równoleżnikami 1° i 12° S^[5]
Długość granic lądowych: 4161 km^[6]

kraje sąsiedzkie: Burundi 589 km, Kenia 775 km, Malawi 512 km, Mozambik 840 km, Rwanda 222 km, Uganda 391 km, Zambia 353 km, Demokratyczna Republika Konga 479 km^[6]

Długość wybrzeża: 1424 km^[6]
Najwyższy punkt: Kilimandżaro 5895 m n.p.m.^[5]
Najniższy punkt: Ocean Indyjski 0 m n.p.m.^[3]

Historia

Tanzania powstała 29 października 1964 r.^[7] jako federacja dwóch odrębnych państw: Tanganiki (niepodległej od 1961) i Zanzibaru (niepodległego od 1963)^[8]. W latach 1964–1985 krajem rządził prezydent Julius Nyerere będący inicjatorem unii. Do 1977 roku faktyczna władza należała do dwóch partii – Afrykańskiego Narodowego Związku Tanganiki i Partii Afroszyrazyjskiej na Zanzibarze. W 1977 roku Nyerere zaprowadził w kraju rządy monopartyjne oparte na Partii Rewolucji. Ustrój kraju opierał się na uchwalonej w 1967 Deklaracji z Arushy, zawierającej podstawowe założenia socjalizmu tanzańskiego (ujamaa). W ramach realizacji tej koncepcji, Nyerere przeprowadził proces kolektywizacji wsi czy nacjonalizacji gospodarki. Celem tych działań miało być doprowadzenie do ekonomicznej samowystarczalności^[9]^[10]. Od 1972 roku miała miejsca wzmożona polityka decentralizacji, która doprowadziła w 1979 roku do nadania Zanzibarowi autonomii i odrębnych organów władzy^[8].

W polityce zagranicznej Nyerere przyłączył Tanzanię do grupy tzw. państw frontowych i udzielała pomocy ruchom wyzwoleńczym w Południowej Afryce i Rodezji^[8]. Najlepsze relacje łączyły w tym czasie Tanzanię z Chinami^[8]. W 1978 roku doszło do wybuchu wojny z sąsiednią Ugandą. Spór państw rozpoczął się w 1971 roku gdy w Ugandzie doszło do zamachu stanu w którym armia na czele z Idi Aminem obaliła prezydenta Miltona Obote. Nyerere zaoferował azyl polityczny obalonemu prezydentowi^[11]^[12]. Konsekwencją przegranej przez Ugandę wojny był upadek junty ugandyjskiej i powrót do władzy Obote w 1980 roku^[9].

Nyerere ostatnią kadencję objął w 1980 roku i urząd sprawował do 1985 roku. Ostatnia kadencja polityka była okresem, w którym w parlamencie wyłoniła się opozycja dążąca do ograniczenia zakresu władzy prezydenta oraz kryzysu politycznego na Zanzibarze z 1984 roku który spowodowany był coraz większym niezadowoleniem z unii z Tanganiką oraz tendencjami separatystycznymi. Władzę po Nyerere objął Ali Hassan Mwinyi. Pochodzący z Zanzibaru polityk zahamował nastroje separatystyczne na wyspie. Nowy prezydent odstąpił od socjalistycznych zasad gospodarczych i wprowadzał w kraju wolny rynek. Spowodowało to zaciśnięcie przez Tanzanię relacji z państwami zachodnimi oraz organizacjami międzynarodowymi. W 1990 roku dawny współpracownik Nyerere, Oscar Kambona utworzył opozycyjną partię – Demokratyczne Forum Tanzanii. Działalność partii została zalegalizowana w 1992 roku poprzez wprowadzenie systemu wielopartyjnego^[8]. Dominujące znaczenie zachowała Partia Rewolucji. 7 sierpnia 1998 w Dar es Salaam doszło do zamachu bombowego na ambasadę USA dokonanego przez radykalnych islamistów^[8].

Demografia

Tanzania jest jednym z najsłabiej zurbanizowanych państw świata. Ludność miejska stanowi zaledwie 33,8% wszystkich mieszkańców^[13]. Najgęściej zaludnione są żyzne tereny wokół masywów wulkanicznych, rejon Jeziora Wiktorii i Jeziora Malawi, oraz wyspy Zanzibar i Pemba^[14].

(2017)
Liczba ludności	53 950 935
Ludność według wieku
0 – 14 lat	43,74% (mężczyzn 11 921 393/kobiet 11 678 536)
15 – 64 lat	53,24% (mężczyzn 14 296 243/kobiet 14 427 430)
ponad 64 lata	3,02% (mężczyzn 687 118/kobiet 940 215)
Wiek (mediana)
W całej populacji	17,7 lat
Mężczyzn	17,5 lat
Kobiet	18 lat
Przyrost naturalny	2,75%
Współczynnik urodzeń	35,6 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	7,6 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	-0,5 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,03 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,02 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat	0,93 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,75 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji	39,9 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	42 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	37,8 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	62,6 lat
Mężczyzn	61,2 lat
Kobiet	64,1 lat
Rozrodczość	4,77 urodzeń/kobietę
Urbanizacja	33%

Kraj zamieszkuje ponad 120 grup etnicznych, z których najliczniejsze są ludy Bantu. Nadal powszechny jest koczowniczy tryb życia. Znaczna część ludności jest niedożywiona i dotknięta licznymi chorobami, m.in. malarią i śpiączką^[14]. Na 1 lekarza przypada ok. 50 tys. mieszkańców^[13].

Struktura etniczna^[15]
Grupa etniczna	Język	Liczebność w tys.	Procent ludności
Sukuma	Język sukuma	9878	16,72%
Gogo	Język gogo	2551	4,32%
Haya	Język haya	2267	3,84%
Ha	Język ha	1918	3,25%
Makonde	Język makonde	1788	3,03%
Nyamwezi	Język nyamwezi	1745	2,95%
Hehe	Język hehe	1428	2,42%
Ngonde	Język konde	1428	2,42%
Masajowie (3 grupy)	Język masajski	1400	2,37%
Luguru	Język luguru	1308	2,21%
Zaramo	Język zaramo	1251	2,12%
Bena	Język bena	1250	2,12%
Shambala	Język shambala	1239	2,1%
Chaga	Język mochi	1158	1,96%
Turu	Język nyaturu	1059	1,79%
Suahili	Język swahili	862	1,46%
Makua	Język makua	649	1,1%
Hutu	Język rundi	647	1,1%
Gudźaratowie	Język gudźarati	498	0,84%
Chińczycy	Język chiński	103	0,17%
Hindusi	Język hindi	68	0,12%
Arabowie	Język swahili	65	0,11%
Grecy	Język grecki	34	0,06%

Największe miasta

Osobny artykuł: Miasta w Tanzanii.

Poniższa lista przedstawia największe miasta Tanzanii^[16]:

Lp.	Miasto	Region	Liczba mieszkańców (2018)
1	Dar es Salaam	Dar es Salaam	2 698 652
2	Mwanza	Mwanza	436 801
3	Zanzibar	Zanzibar Zachodni	403 658
4	Arusha	Arusza	341 136
5	Mbeya	Mbeya	291 649
6	Morogoro	Morogoro	250 902
7	Tanga	Tanga	224 876
8	Dodoma	Dodoma	180 541
9	Kigoma	Kigoma	164 268
10	Moshi	Kilimandżaro	156 959

Religia

Osobny artykuł: Religia w Tanzanii.

Struktura religijna w 2020 roku, według The ARDA^[17]:

chrześcijaństwo – 55,3%:
- protestantyzm – 29,4%
- katolicyzm – 27,8%
- kościoły niezależne – 2,2%
islam – 31,5%
religie etniczne, animizm – 11,3%
hinduizm – 0,87%
bahaizm – 0,43%
brak religii – 0,36%
inne religie – 0,12%.

Według szacunków Pew Research Center z 2020 roku, 63% populacji identyfikuje się jako chrześcijanie, 34% jako muzułmanie i 5% praktykowało inne religie. Chrześcijaństwo jest wewnętrznie zróżnicowane i mniej więcej po równo podzielone między katolików i protestantów^[18]. Luteranie i anglikanie są największymi wyznaniami protestanckimi, jednak od lat 80. XX wieku prężnie rozwija się ruch zielonoświątkowy, osiągając kilka milionów zwolenników^[19]^[20]. Do największych związków wyznaniowych należy także Baptystyczna Konwencja Tanzanii, która zgłasza ponad 2,6 mln wyznawców w 1300 kościołach^[21].

Na Zanzibarze około 99% mieszkańców wyznaje islam^[18].

Ustrój polityczny

Republika Tanzanii od 1961 roku (jako Tanganika) jest członkiem brytyjskiej Wspólnoty Narodów. W wyborach powszechnych wybierany jest prezydent oraz członkowie jednoizbowego Zgromadzenia Narodowego (Bunge) na pięcioletnią kadencję. Prezydent powołuje premiera rządu oraz członków swojego gabinetu spośród parlamentarzystów. W liczącym 274 miejsc parlamencie, 37 miejsc zarezerwowanych jest dla kobiet, a 5 dla członków Izby Reprezentantów Zanzibaru. W wyborach z 14 grudnia 2005 dominującą pozycję w parlamencie zdobyła Partia Rewolucji zdobywając 70% poparcia w wyborach do Zgromadzenia Narodowego i 80% poparcia w wyborach prezydenckich^[22].

Podział administracyjny

Osobny artykuł: Podział administracyjny Tanzanii.

Tanzania podzielona jest na 31 regionów^{[potrzebny przypis]}:

Gospodarka

Tanzania jest jednym z najbiedniejszych państw świata. W 2014 roku wartość PKB szacowano na 43,8 mld dolarów lub 86,4 mld dolarów parytetu siły nabywczej (PPP)^[23]. Tanzania należy do krajów rozwijających się, z PKB per capita wynoszącym 1813 dolarów (PPP)^[23], co stanowiło 32% średniej dla 45 krajów Afryki subsaharyjskiej^[24] oraz uplasowało Tanzanię na 23. miejscu wśród tych krajów^[25]. W 2015 roku wzrost PKB wyniósł 3,7%^[26].

Od 2009 do 2013 roku PKB per capita Tanzanii (oparte na stałym kursie krajowej waluty) rosło średnio o 3,5% rocznie, więcej niż w innych krajach Wspólnoty Wschodnioafrykańskiej^[24].

Największymi partnerami handlowymi Tanzanii w 2012 roku były RPA, Szwajcaria i Chiny, do których eksportowano towary o wartości 5,5 mld USD. Wartość importu wyniosła 11,7 mld USD, a najwięcej importowano ze Szwajcarii, Chin i Zjednoczonych Emiratów Arabskich^[27].

Tanzania przetrwała Wielką Recesję, która rozpoczęła się pod koniec 2008 roku, stosunkowo dobrze. Wysokie ceny złota, wzmocnienie przemysłu wydobywczego kraju oraz słaba integracja Tanzanii ze światowym rynkiem przyczyniły się do odizolowania kraju od spowolnienia^[28]. Po zakończeniu recesji Tanzania nastąpił dynamiczny rozwój kraju, dzięki silnemu sektorowi turystyki, telekomunikacji i bankowości^[28].

Według Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, gospodarka narodowa tylko w niewielkim stopniu skorzystała z wzrostu gospodarczego w ostatnich latach, pomijając większość ludności kraju^[29]. W 2013 roku Globalny Raport Głodu dla Tanzanii był gorszy niż w jakimkolwiek innym kraju Wspólnoty Wschodnioafrykańskiej, z wyjątkiem Burundi^[30].

Rolnictwo

Gospodarka w Tanzanii w dużym stopniu opiera się na rolnictwie, które stanowi 24,5% wartości PKB kraju^[31], 85% eksportu^[13] i zapewnia pracę połowie zatrudnionych pracowników^[31]. W 2012 roku sektor rolny urósł o 4,3%, czyli mniej niż połowę wyznaczonego celu w Milenijnych Celach Rozwoju ustalonego na poziomie 10,8%^[32]. Grunty orne zajmują 15,2% powierzchni kraju^[33], z czego 2,4% gruntów przeznaczone jest pod uprawy stałe^[34].

Największy udział w zbiorach w 2013 roku przyniosły: kukurydza (5,17 mln ton), maniok (1,94 mln ton), bataty (1,88 mln ton), fasola (1,64 mln ton), banany (1,31 mln ton), ryż (1,31 mln ton) i proso (1,04 mln ton)^[31]. W 2013 roku najczęściej uprawianą rośliną przemysłową był trzcina cukrowa (296,7 tys. ton), a następnie bawełna (241,2 tys. ton), orzechy nerkowca (126 tys. ton), tytoń (86,9 tys. ton), kawowiec (48 tys. ton), sizal (37,4 tys. ton) oraz herbata (32,4 tys. ton)^[31].

Według National Irrigation Master Plan z 2002 roku 29,4 mln ha ziemi w Tanzanii nadaje się do irygacji, jednak do 2011 roku nawodniono jedynie 310 745 ha^[35].

Przemysł

Górnictwo w Tanzanii skupia się przede wszystkim na wydobyciu kamieni szlachetnych i półszlachetnych, złota oraz soli^[36]. W Mwadui wydobywa się diamenty^[36]. Najlepiej rozwiniętą gałęzią przemysłu stanowi przetwórstwo rolno-spożywcze, a także istotną rolę odgrywa przemysł cementowy^[36]. W Dar es-Salaam funkcjonuje elektrownia termiczna^[36].

Telekomunikacja

Telekomunikacja jest najszybciej rozwijającym się sektorem gospodarki w Tanzanii. W 2013 roku sektor ten urósł o 22,8%, ale stanowił zaledwie 2,4% PKB^[37].

W 2011 roku na 100 mieszkańców kraju przypadało 56 abonentów telefonii komórkowej, nieco powyżej średniej w rejonie Afryki Subsaharyjskiej. Około 11% Tanzańczyków posiadało dostęp do Internetu, ale liczba ta bardzo szybko rośnie. W kraju rozwija się sieć światłowodowa o niskiej przepustowości, która zastąpiła zawodny Internet satelitarny^[38].

Transport

Infrastruktura drogowa

Wszystkie drogi (stan w 2010): 86 472 km
Drogi utwardzone: 7092 km
Drogi nieutwardzone: 79 380 km^[6]

Infrastruktura kolejowa

Osobny artykuł: Transport kolejowy w Tanzanii.

Wszystkie linie kolejowe: 4567 km
Linie kolejowe o rozstawie 1000 mm: 2707 km
Linie kolejowe o rozstawie 1067 mm: 1860 km^[6]

Tanzania dysponuje rozwiniętą jak na warunki afrykańskie siecią kolejową (5. miejsce w Afryce^[6]). Sieć składa się z dwóch systemów o różnych rozstawach toru. Starszym systemem jest oparta o rozstaw metrowy linia centralna łącząca Tanzanię z Kenią oraz Ugandą (prom kolejowy) i Kongiem (prom kolejowy, nie funkcjonuje). Nowszym systemem jest oparta o rozstaw przylądkowy linia Tazara łącząca Tanzanię z Zambią i przez to całą siecią kolejową południowej Afryki. Sieci spotykają się w porcie Dar Es Salaam oraz mieście Kitadu.

Ubóstwo

Poziom ubóstwa w Tanzanii jest bardzo wysoki^[39]. Tanzania poczyniła niewielkie postępy w kierunku zmniejszenia skrajnego głodu i niedożywienia^[40]^[39]. W 2010 roku Globalny Wskaźnik Głodu zaliczył sytuację w Tanzanii do „alarmującej”^[39]. Dzieci z obszarów wiejskich cierpią znacznie bardziej na niedożywienie i chroniczny głód od dzieci z obszarów miejskich, choć różnice miejsko-wiejskie zmniejszyły się zarówno w zakresie niedowagi oraz zahamowania wzrostu. Niska wydajność sektora rolniczego wynika głównie z niedostatecznych inwestycji infrastrukturalnych, ograniczonego dostępu do środków produkcji rolnej oraz kredytów, dużego uzależnienia od warunków pogodowych, a także niedostatecznego wsparcia handlu i reklamy produktów lokalnych^[39].

Około 68% mieszkańców Tanzanii mieszka poniżej progu ubóstwa (mniej niż 1,25 dolara na dzień), a 16% dzieci poniżej 5. roku życia jest niedożywionych^[40]. Najważniejsze wyzwania stojące przed Tanzanią według Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju to niezrównoważone pozyskiwanie surowców naturalnych oraz uprawy roślin, zmiany klimatu i zanieczyszczenie źródeł wody^[40].

Turystyka

W 2015 roku turystyka stanowiła 12,7% PKB Tanzanii oraz zapewniała zatrudnienie 10,3% sile roboczej w kraju (1 151 200 pracowników)^[41]. Sektor ten rozwija się bardzo szybko, a całkowite przychody z turystyki urosły z 1,74 mld USD w 2004 roku do 4,48 mld USD w 2013 roku^[42]. Zdecydowana większość turystów odwiedza Zanzibar, a także Park Narodowy Serengeti (452 485 turystów w 2013 roku), rezerwat Ngorongoro, Park Narodowy Tarangire (165 949 turystów w 2013 roku), Park Narodowy Lake Manyara (187 773 turystów w 2013 roku) oraz Kilimandżaro^[38]. W 2012 roku turyści wydali 56 mld szylingów tanzańskich.

Siły zbrojne

Tanzania dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi^[43]. Uzbrojenie sił morskich składało się w 2014 roku m.in. z 19 okrętów obrony wybrzeża, natomiast sił lądowych m.in. z: 30 czołgów, 350 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 16 zestawów artylerii holowanej^[43]. Tanzańskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 14 myśliwców, 11 samolotów transportowych, 7 samolotów szkolno-bojowych oraz 8 śmigłowców^[43]. Wojska tanzańskie w 2014 roku liczyły 27 tys. żołnierzy zawodowych oraz 80 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) tanzańskie siły zbrojne stanowią 106. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 220 mln dolarów (USD)^[43].

Szkolnictwo

W Tanzanii używanych jest około 100 języków, głównie z rodziny bantu. W szkolnictwie podstawowym używany jest język suahili, natomiast w szkolnictwie wyższym w powszechnym użyciu jest język angielski. W 2012 roku wskaźnik alfabetyzacji osób powyżej 15. roku życia wynosił 67,8%^[44]. Edukacja jest obowiązkowa dla osób poniżej 15. roku życia. w 2010 roku 74,1% dzieci między 5. a 14. rokiem życia uczęszczało do szkół. W 2012 roku edukację podstawową ukończyło 80,8% dzieci^[45]. W kraju znajduje się 21 uniwersytetów:

Ardhi University
Dodoma University
Hubert Kairuki Memorial University (HKMU)
International Medical and Technological University (IMTU)
Moshi University College of Cooperative and Business Studies
Mount Meru University
Muhimbili University of Health and Allied Sciences (MUHAS)
Muslim University of Morogoro (MUM)
Mzumbe University (MU)
Open University of Tanzania (OUT)
Ruaha University College (RUCO)
St. Augustine University of Tanzania (SAUT)
St. John University of Tanzania (SJUT)
Sokoine University of Agriculture (SUA)
State University of Zanzibar
Theophile Kisanji University
Tumaini University (TU)
University of Bukoba
University of Dar es Salaam (UDSM)
Zanzibar University (ZU)
Dar es salaam Institute of Technology

Przypisy

↑ The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], www.cia.gov [dostęp 2017-10-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-27] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-23]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Wielki Encyklopedyczny Atlas Świata. T. 12. Afryka Wschodnia i Środkowa. Warszawa: PWN, 2006, s. 54–57. ISBN 83-01-14927-2.
↑ Tanzania. BirdLife DataZone. [dostęp 2016-12-03].
↑ ^a ^b 2015 Tanzania in Figures. National Bureau of Statistics, Dar es Salaam, czerwiec 2016. [dostęp 2016-12-03].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f The World Factbook. Central Intelligence Agency, 2016-11-10. [dostęp 2016-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-27)].
↑ Nowa nazwa Republiki Tanganiki i Zanzibaru, „Gazeta Zielonogórska”, 30 października 1964 [dostęp 2022-05-25] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Tanzania. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-06-03] .
↑ ^a ^b Julius Nyerere, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).
↑ Nyerere Julius Kambarage. portalwiedzy.onet.pl. (pol.).
↑ EAST AFRICA: An Idi-otic Invasion. „Time”, 1978-10-13. [dostęp 2009-08-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-23)]. (ang.).
↑ Idi Amin and Military Rule. Library of Congress Country Studies: Uganda. [dostęp 2009-08-22]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], www.cia.gov [dostęp 2017-01-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-27] (ang.).
↑ ^a ^b Przeglądowy Atlas Świata – Afryka, Fogra Oficyna Wydawnicza, Rajmund Mydela i Jerzy Grocha; s. 341, Kraków 1998, ISBN 83-85719-32-6 .
↑ Country: Tanzania – People Groups. Joshua Project, 2018. [dostęp 2018-06-30]. (ang.).
↑ Tanzania Population 2018. World Population Review, 2018. [dostęp 2018-10-04]. (ang.).
↑ National Profiles [online], www.thearda.com [dostęp 2022-09-30] .
↑ ^a ^b Tanzania [online], United States Department of State [dostęp 2022-09-30] (ang.).
↑ Faith and Development in Focus: Tanzania [online], Berkley Center for Religion, Peace and World Affairs [dostęp 2022-09-30] (ang.).
↑ MartinM. Lindhardt MartinM., Pentecostalism and the Encounter with Traditional Religion in Tanzania: Combat, Congruence and Confusion, [w:] Research Gate [online], str. 38-39, 2017 [dostęp 2022-09-30] (ang.).
↑ TANZANIA | Baptists’ Church of Tanzania | Baptist World Alliance [online], baptistworld.org [dostęp 2022-09-30] .
↑ Andrzej Antoszewski, Ryszard Herbut: Systemy polityczne współczesnego świata. Gdańsk: ARCHE, 2004.
↑ ^a ^b Report for Selected Countries and Subjects [online], www.imf.org [dostęp 2017-01-29] (ang.).
↑ ^a ^b Report for Selected Country Groups and Subjects [online], www.imf.org [dostęp 2017-01-29] (ang.).
↑ Report for Selected Countries and Subjects [online], www.imf.org [dostęp 2017-01-29] (ang.).
↑ GDP per capita growth (annual %) | Data [online], data.worldbank.org [dostęp 2017-01-29] (ang.).
↑ UNdata | country profile | United Republic of Tanzania [online], 25 grudnia 2016 [dostęp 2017-01-29] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-25] .
↑ ^a ^b Economy, [w:] LakeL. Jospeh LakeL., Africa South of the Sahara, Europa Publications and Iain Frame, 2013, s. 1250, ISBN 1-85743-659-8 .
↑ About Tanzania [online], UNDP in Tanzania [dostęp 2017-01-29] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-14] (ang.).
↑ 2013 Global Hunger Index, International Food Policy Research Institute, 2013, s. 15 [zarchiwizowane z adresu 2014-11-06] .
↑ ^a ^b ^c ^d Statistical Abstract 2013, Ministry of Finance, 2014 [zarchiwizowane z adresu 2015-07-06] .
↑ MKUKUTA annual implementation report 2012/13, Ministerstwo Finansów Tanzanii, 2013 .
↑ Arable land (% of land area) | Data [online], data.worldbank.org [dostęp 2017-01-28] (ang.).
↑ Permanent cropland (% of land area) | Data [online], data.worldbank.org [dostęp 2017-01-28] (ang.).
↑ Irrigation will give us more food by 2015 – govt [online], 18 marca 2016 [dostęp 2017-01-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-18] .
↑ ^a ^b ^c ^d Encyklopedia Geograficzna Świata II. Afryka. Kraków: OPRES, 1997. ISBN 83-85909-21-4.
↑ Ministerstwo Finansów Tanzanii: Quaterly Economic Review and Budget Execution Report for Fiscal Year 2013/14: January-March 2014. maj 2014. [dostęp 2016-12-11].
↑ ^a ^b Africa South of the Sahara. W: Jospeh Lake: Economy. Europa Publications and Iain Frame, 2013, s. 1253. ISBN 1-85743-659-8.
↑ ^a ^b ^c ^d Tanzania UNDP. [dostęp 2016-11-24].
↑ ^a ^b ^c Tanzania. [dostęp 2016-11-24].
↑ World Travel and Tourism Council Data, 2013 – knoema.com, „Knoema” [dostęp 2017-02-03] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-04] (ang.).
↑ UNWTO Tourism Highlights: 2014 Edition, United Nations World Tourism Organization, 2014 [zarchiwizowane z adresu 2015-02-08] .
↑ ^a ^b ^c ^d Tanzania. Global Firepower. [dostęp 2014-09-10]. (ang.).
↑ UNICEF: Tanzania, United of – Statistics. 15 października 2014. [dostęp 2016-12-12].
↑ U.S. Department of Labor: 2013 Findings on the Worst Forms of Child Labor. [dostęp 2016-12-12].

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona rządu Tanzanii
Oficjalna strona parlamentu Tanzanii
Tanzania w DMOZ. dmoz.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-15)].

[1] The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], www.cia.gov [dostęp 2017-10-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-27] (ang.).

[IMF-2] Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-23]. (ang.).

[pwn-3] Wielki Encyklopedyczny Atlas Świata. T. 12. Afryka Wschodnia i Środkowa. Warszawa: PWN, 2006, s. 54–57. ISBN 83-01-14927-2.

[bl-4] Tanzania. BirdLife DataZone. [dostęp 2016-12-03].

[pdf-5] 2015 Tanzania in Figures. National Bureau of Statistics, Dar es Salaam, czerwiec 2016. [dostęp 2016-12-03].

[CIA-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f The World Factbook. Central Intelligence Agency, 2016-11-10. [dostęp 2016-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-27)].

[7] Nowa nazwa Republiki Tanganiki i Zanzibaru, „Gazeta Zielonogórska”, 30 października 1964 [dostęp 2022-05-25] .

[PWN-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Tanzania. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-06-03] .

[B-9] Julius Nyerere, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).

[O-10] Nyerere Julius Kambarage. portalwiedzy.onet.pl. (pol.).

[ami-11] EAST AFRICA: An Idi-otic Invasion. „Time”, 1978-10-13. [dostęp 2009-08-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-23)]. (ang.).

[govm-12] Idi Amin and Military Rule. Library of Congress Country Studies: Uganda. [dostęp 2009-08-22]. (ang.).

[:4-13] The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], www.cia.gov [dostęp 2017-01-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-27] (ang.).

[:5-14] Przeglądowy Atlas Świata – Afryka, Fogra Oficyna Wydawnicza, Rajmund Mydela i Jerzy Grocha; s. 341, Kraków 1998, ISBN 83-85719-32-6 .

[15] Country: Tanzania – People Groups. Joshua Project, 2018. [dostęp 2018-06-30]. (ang.).

[16] Tanzania Population 2018. World Population Review, 2018. [dostęp 2018-10-04]. (ang.).

[17] National Profiles [online], www.thearda.com [dostęp 2022-09-30] .

[:6-18] Tanzania [online], United States Department of State [dostęp 2022-09-30] (ang.).

[19] Faith and Development in Focus: Tanzania [online], Berkley Center for Religion, Peace and World Affairs [dostęp 2022-09-30] (ang.).

[20] MartinM. Lindhardt MartinM., Pentecostalism and the Encounter with Traditional Religion in Tanzania: Combat, Congruence and Confusion, [w:] Research Gate [online], str. 38-39, 2017 [dostęp 2022-09-30] (ang.).

[21] TANZANIA | Baptists’ Church of Tanzania | Baptist World Alliance [online], baptistworld.org [dostęp 2022-09-30] .

[arche-22] Andrzej Antoszewski, Ryszard Herbut: Systemy polityczne współczesnego świata. Gdańsk: ARCHE, 2004.

[:1-23] Report for Selected Countries and Subjects [online], www.imf.org [dostęp 2017-01-29] (ang.).

[imf.org-24] Report for Selected Country Groups and Subjects [online], www.imf.org [dostęp 2017-01-29] (ang.).

[25] Report for Selected Countries and Subjects [online], www.imf.org [dostęp 2017-01-29] (ang.).

[26] GDP per capita growth (annual %) | Data [online], data.worldbank.org [dostęp 2017-01-29] (ang.).

[27] UNdata | country profile | United Republic of Tanzania [online], 25 grudnia 2016 [dostęp 2017-01-29] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-25] .

[:2-28] Economy, [w:] LakeL. Jospeh LakeL., Africa South of the Sahara, Europa Publications and Iain Frame, 2013, s. 1250, ISBN 1-85743-659-8 .

[29] About Tanzania [online], UNDP in Tanzania [dostęp 2017-01-29] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-14] (ang.).

[30] 2013 Global Hunger Index, International Food Policy Research Institute, 2013, s. 15 [zarchiwizowane z adresu 2014-11-06] .

[:0-31] Statistical Abstract 2013, Ministry of Finance, 2014 [zarchiwizowane z adresu 2015-07-06] .

[32] MKUKUTA annual implementation report 2012/13, Ministerstwo Finansów Tanzanii, 2013 .

[33] Arable land (% of land area) | Data [online], data.worldbank.org [dostęp 2017-01-28] (ang.).

[34] Permanent cropland (% of land area) | Data [online], data.worldbank.org [dostęp 2017-01-28] (ang.).

[35] Irrigation will give us more food by 2015 – govt [online], 18 marca 2016 [dostęp 2017-01-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-18] .

[T-36] Encyklopedia Geograficzna Świata II. Afryka. Kraków: OPRES, 1997. ISBN 83-85909-21-4.

[37] Ministerstwo Finansów Tanzanii: Quaterly Economic Review and Budget Execution Report for Fiscal Year 2013/14: January-March 2014. maj 2014. [dostęp 2016-12-11].

[:3-38] Africa South of the Sahara. W: Jospeh Lake: Economy. Europa Publications and Iain Frame, 2013, s. 1253. ISBN 1-85743-659-8.

[undp-39] Tanzania UNDP. [dostęp 2016-11-24].

[heifer-40] Tanzania. [dostęp 2016-11-24].

[41] World Travel and Tourism Council Data, 2013 – knoema.com, „Knoema” [dostęp 2017-02-03] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-04] (ang.).

[42] UNWTO Tourism Highlights: 2014 Edition, United Nations World Tourism Organization, 2014 [zarchiwizowane z adresu 2015-02-08] .

[Global-43] Tanzania. Global Firepower. [dostęp 2014-09-10]. (ang.).

[44] UNICEF: Tanzania, United of – Statistics. 15 października 2014. [dostęp 2016-12-12].

[45] U.S. Department of Labor: 2013 Findings on the Worst Forms of Child Labor. [dostęp 2016-12-12].

[46] Państwo to jest klasyfikowane jako proto-państwo(inne języki) albo terytorium separatystyczne.

[47] Państwo to może być uznawane za państwo separatystyczne ze względu na liczne walki zbrojne w Kabindzie, które cały czas się odbywają po wojnie domowej w Angoli od 2002 roku.

[48] Państwo to zostało utworzone po wybuchu wojny domowej w Somalii w 1991 roku, odkąd w 1998 roku rozpoczęła się 3-miesięczna krajowa konferencja konstytucyjna w Garoowe.

[49] Obecnie okupowana przez Maroko.

[50] Nieuznana niepodległość od Somalii ogłoszona 18 maja 1991.

[51] Państwo to powstało wskutek połączenia Zanzibaru (jako republika) z kontynentalną Tanganiką w kwietniu 1964 roku, co doprowadziło także do utworzenia Zjednoczonej Republiki Tanzanii.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[A]

[B]

[C]

[D]

[E]

[F]

Państwa	Algieria Angola Benin Botswana Burkina Faso Burundi Czad Demokratyczna Republika Konga Dżibuti Egipt Erytrea Eswatini Etiopia Gabon Gambia Ghana Gwinea Gwinea Bissau Gwinea Równikowa Kamerun Kenia Komory Kongo Lesotho Liberia Libia Madagaskar Malawi Mali Maroko Mauretania Mauritius Mozambik Namibia Niger Nigeria Południowa Afryka Republika Środkowoafrykańska Republika Zielonego Przylądka Rwanda Senegal Seszele Sierra Leone Somalia Sudan Sudan Południowy Tanzania Togo Tunezja Uganda Wybrzeże Kości Słoniowej Wyspy Świętego Tomasza i Książęca Zambia Zimbabwe
Terytoria zależne	Wyspa Świętej Heleny, Wyspa Wniebowstąpienia i Tristan da Cunha (Wielka Brytania)
Państwa nieuznawane oraz terytoria autonomiczne	Ambazonia^[A] Kabinda^[B] Puntland^[C] Sahara Zachodnia^[D] Somaliland^[E] Zanzibar^[F]
Integralne części państw położonych poza Afryką	Azory (część Portugalii) Ceuta (część Hiszpanii) Isla de Alborán (część Hiszpanii) Isla del Perejil (część Hiszpanii) Islas Chafarinas (część Hiszpanii) Madera (część Portugalii) Majotta (część Francji) Melilla (część Hiszpanii) Pantelleria (część Włoch) Peñón de Alhucemas (część Hiszpanii) Peñón de Vélez de la Gomera (część Hiszpanii) Reunion (część Francji) Sokotra (część Jemenu) Wyspy Kanaryjskie (część Hiszpanii) Wyspy Pelagijskie (część Włoch) Wyspy Rozproszone (część Francuskich Terytoriów Południowych i Antarktycznych) Wyspy Selvagens (część Portugalii)

Europa	Wielka Brytania Malta
Ameryka Północna	Kanada Jamajka Trynidad i Tobago Barbados Bahamy Grenada Dominika Saint Lucia Saint Vincent i Grenadyny Antigua i Barbuda Belize Saint Kitts i Nevis
Ameryka Południowa	Gujana
Azja	Indie Pakistan Sri Lanka Malezja Cypr Singapur Bangladesz Brunei Malediwy
Australia i Oceania	Australia Nowa Zelandia Fidżi Samoa Tonga Papua-Nowa Gwinea Wyspy Salomona Vanuatu Tuvalu Kiribati Nauru
Afryka	Południowa Afryka Gambia Ghana Nigeria Sierra Leone Tanzania Uganda Kenia Malawi Zambia Botswana Lesotho Mauritius Eswatini Seszele Namibia Mozambik Kamerun Rwanda
Dawni członkowie	Federacja Malajska Irlandia Nowa Fundlandia Tanganika Zanzibar Zimbabwe