Prnjavor
Za ostala značenja, vidi Prnjavor (razvrstavanje).
| Prnjavor | |
|---|---|
|
| |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Bosna i Hercegovina
|
| Entitet | Republika Srpska |
| Opština/Općina | Prnjavor |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo ((1991)) | ▲ 8.484 |
| Geografija | |
| Koordinate | 44°52′N 17°40′E / 44.87°N 17.66°E |
  Prnjavor Prnjavor (Bosne i Hercegovine) | |
| Ostali podaci | |
| Pozivni broj | 051 |
Koordinate: 44° 52′ 12" SGŠ, 17° 39′ 36" IGD
Prnjavor je naseljeno mjesto i sjedište istoimene opštine u Republici Srpskoj, BiH. Nalazi se između Dervente i Banje Luke. Prema preliminarnim podacima popisa stanovništva 2013. godine, u naseljenom mjestu Prnjavor ukupno je popisano 8.484 lica.[1]
Opština Prnjavor nalazi se u slivu rijeke Ukrine. Grad se nalazi na nadmorskoj visini od 185 metara. Površina opštine je oko 631 km², a sam grad Prnjavor se prostire na površini od oko 5,5 km². U blizini grada Prnjavora se nalazi banja Kulaši, poznata po svom ljekovitom, prirodnom vrelu mineralne vode.
U Prnjavoru je osnovana 1835. godine parohija Srpske pravoslavne crkve. Umjesto ranije Kotarske ispostave Prnjavor je postao od 1. jula 1880. godine Kotarska oblast od dijela Kotara Banjaluka i od po nekoliko opština iz kotara Bosanska Gradiška i Derventa.
U Prnjavoru srpska pravoslavna crkva je sagrađena 1884—1887. godine.
1891. godine banjalučki biskup fra Marijan Markoviđ osnovao je rimokatoličku župu sv. Ante Padovanskog u Prnjavoru.
1897. godine osnovana je u Prnjavoru ukrajinska (tada rusinska) grko-katilička parohija. Matice se vode od 1900. godine. Prvi paroh bio je o. Andrija Segedi. 1909. godine otišao je iz Bosne i parohiju predao o. Feliksu Ščurku.
Župnik Miroslav Hrula izgradio je rimo-katoličku crkvu u Prnjavoru. Crkvu je 14. novembra 1909. blagoslovio Dominik Asfalg, opat samostana trapista u Banjoj Luci.
Kotarski ured u Prnjavoru po brojem 13043/910 obavještava:Uslijed naredbe visoke zemaljske vlade u Sarajevu od 2. maja 1911. broj 89.493/I-13 dozvoljava se sakupljanje milodara u Bosni i Hercegovini za gradnju grko-katoličke crkve u Prnjavoru Bosna i to za vrijeme od dvije godine tj. od 1. avgusta 1911 do 31. jula 1913. Za ovo sakupljanje ovlašteni su: Isidor Tur iz Konjuhovaca i Filip Skakun iz Mravice srpske.
Gradnju ukrajinske grkokaoličke crkve Preobraženja Gospodnjeg završio je o. Mihajlo Kindij 1912. godine.
Sarajevski list br.251 od 14. novembra 1912. na prvoj strani informisao je da je Zemaljska vlada za BiH odobrila statut i poslovanje GRKOKATOLIČKE SELJAČKE KASE ZA ZAJMOVE I ŠTEDNJU u Prnjavoru.
Sokolsko društvo pod nazivom „Srpski soko“ osnovano je u Prnjavoru 1912. godine.
Prvu telefonsku centralu Prnjavor je dobio 1924. godine.
Dozvola Banske uprave Vrbaske banovine 6882-T-1935 za robni i stočni sajam u Prnjavoru na praznik sv Paraskeve 27. oktobra svake kalendarske godine.
U Prnjavoru je 1937. godine sagrađen Ukrajinski pravoslavni manastir koji je zbog dotrajalosti srušen 1968. godine.
Hrvatske vlasti su u obespravljenosti izjednačile Srbe sa Jevrejima i Romima. U Prnjavoru su Srbe proglasili građanima drugog reda.[2]
Sa prnjavorskog sreza u partizanima je učestvovalo stalno ili povremeno oko 4.500 boraca od kojih je poginulo oko devet stotina.
Vasilj Semak iz Prnjavora bio je kao predstavnik Ukrajinaca Bosne i Hercegovine vjećnik Prvog, Drugog i Trćeg zasjedanja ZAVNOBiH-a. Poljake je zastupao Ignac Kunecki, takođe iz Prnjavora.
Rada Vranješević bila je član centralnog odbora AFŽ-a, a Vid Nježić prvi predsednik Srekog narodnooslobodilačkog odbora za Prnjavor.
| Demografija[3] | ||
|---|---|---|
| Godina | Stanovnika | |
| 1961. | 2.939 | |
| 1971. | 4.055 | |
| 1981. | 6.187 | |
Prema popisu Kraljevine SHS iz 1921. godine u kotaru Prnjavor nacionalni sastav je bio sledeći:
- Srbi ili Hrvati-34.164
- Slovenci-108
- Česi ili Slovaci-482
- Malorusi ili Ukrajinci-5.997
- Poljaci-6.283
- Rusi-6
- Mađari-371
- Nijemci-1.486
- Albanci-2
- Rumuni-556
- Italijani-292
- Francuzi-1
- Ostali-145
Ukupan broj stanovnika u kotaru Prnjavor prema popisu iz 1921. godine iznosio je 49.893 osobe.
Struktura stanovništva prnjavorskog kotara po vjeroispovijesti 1921. bila je:
- pravoslavci-28.604
- rimokatolici-10.338
- grkokatolici-6.252
- evangelisti-832
- muslimani-3.827
- jevreji-17
- Bez konfesije-23
Na području Prnjavora prema popisima stanovništva brojno stanje Ukrajinaca bilo je sljedeće:
- 1910. godine...................4.625
- 1921. godine...................6.252
- 1931. godine...................5.750
- 1948. godine...................4.976
- 1953. godine...................4.698
- 1961. godine...................3.052
- 1971. godine...................2.020
Prnjavor je u prošlosti bio poznat i pod nezvaničnim nazivom Mala Evropa jer su tu krajem 19. i početkom 20. veka naselili brojni Poljaci, Ukrajinci (tada Rusini), Nijemci, Česi, Mađari, Italijani i nekoliko slovačkih porodica. Nijemci su organizovano iseljeni od strane nacističke Njemačke za vrijeme Drugog svjetskog rata. U isto vrijeme nestali su i Mađari sa Vučijaka. Poljaci su iseljeni odmah nakon 1945. godine u Poljsku u grad Boleslavjec i njegovu okolinu. Desilo se to na osnovu sporazuma Jugoslavije i Poljske. Ostali su Ukrajinci, Česi i Italijani ali ratni vihori i ekonomske prilike na području prnjavorskog kraja doprinele su da je predstavnika i tih evropskih naroda ostalo veoma malo.
Lokalni Srbi zvali su Nijemce sa imenom Švabe a sve ostale prnjavorske manjine tj. Poljake, Ukrajince (tj. Rusine ili Maloruse), Talijane i Čehe još uvijek sa Galicijani. Naziv Galicijani ako bi se ispravno upotrebio mogao bi se odnositi samo na Poljake i Ukrajince i to ne sve, već samo one rođene u austrougarskoj pokrajini Galicija koja je obuhvatala poljske teritorije istočno od Krakova i ukrajinske oko gradova Lavova, Trnopolja i Ivanofrankovska (za austrougarske Stanislavova). Naziv Galicijani u Prnjavoru i okolini se često koristi od strane Srba i kao naziv za Ukrajince (Rusine-Maloruse).
U svojoj knjizi „Hronika sreza Prnjavorskog“ Ljubo Janković je o Ukrajincima i Poljacima napisao: „Ovi ljudi koji su doselili da ovde među nama žive, oni su svojim dolaskom u Potočane i druga sela prnjavorskog sreza sa sobom donijeli niz pozitivnih osobina za život bosanskog sela. Oni su prvi ovde u našim selima uveli češće i dublje oranje, upotrebu gvozdenog pluga, jer se ranije u našim selima oralo samo drvenim plugom, koji je vuklo više pari zaprege i sa kojima je radilo 4-5 ljudi. Praktično su pokazali da, ako se plug dobro postavi, njime može da ore jedan čovjek i sa jednim parom zaprege, a to je za naše ljude-seljane bila velika novost.
Sijali su više raznih poljoprivrednih kultura (djetelinu, heljdu, raž, veće površine krompira i više raznih povrtarskih proizvoda-peršuna, mrkve, cvekle, špinata i drugog) koje su kulture ovde u našim selima malo bile poznate. Uveli su upotrebu sječke kod hranjenja stoke, valjkovanje i krečenje kuća, štala, kokošinjaca (spolja i iznutra), spavanje na krevetu, pečenje hljeba u pekari i kuvanje na šporetu. Sijali su više lana i konoplja od čijeg su vlakna pleli uže i konopce i tkali bez. A oni, koji su imali konjsku zapregu, pravili su sebi i ormu za konje.
Rukovali su poljoprivrednim spravama, sječkom, reparicom, krunilicom i vršaćim mašinama, a pojedini su počeli da vrše pripreme i za podizanje hmeljarnika (za ovaj posao se u ovim krajevima prvi angažovao ugledni domaćin Korpak Maksim iz Naseobine Hrvaćani). Hmelj je u ono vrijeme bio tražen kao važna industrijska sirovina za proizvodnju piva, pa mu je tada i cijena bila izuzetno visoka..."
Nikodin Slatinac je u časopisu „Naš Zavičaj“ br.1 1970. godine objavio: "... U igri i šali među nama mogli su se čuti u isto vrijeme srpskohrvatski, ukrajinski, češki, poljski i njemački jezik. Imitirajući jedni druge, govorili smo ove jezike pomalo, a posebno smo znali interesantne dosjetke, poslovice, šale, viceve, pa i psovke na svim jezicima. Ukrajinski jezik nam je bio gotovo poznat i mi smo ga rado govorili onako na uho naučenog. Običaji i folklor su se posebno prožimali i dopunjavali između ukrajinskog i domaćeg stanovništva. koliko smo naučili samo ukrajinskih ljubavnih i rodoljubivih pjesama."
Prnjavor bez obzira na svoju veličinu ima bogatu tradiciju amaterskog kulturnog rada, naročito vezano za pripadnike nacionalnih manjina koje su tamo živjele ili još uvijek žive u manjem broju.
Kad je riječ o Ukrajincima potrebno je istaći da je prvo ukrajinsko društvo pod nazivom „Rusinska čitaonica društva Prosvita“ u Prnjavoru osnovano 1909. godine. Njemu je odobrila rad Zemaljska vlada u Sarajevu 20. oktobra iste godine pod brojem 184641 I-A. Statut društva su potpisali sljedeća lica:Vasilj Semak, Stepan Gricaj, Dmitar Germanjuk, Ivan Rudnik, Stefan Homišin, Ivan Sivinjski, Dmitar Sivinjski, Ivan Ardan, Grinjko Malančuk, Dmitar Farina, Mihajlo Malančuk, Mihajlo Zabolotni i Aleksandar Kosarevič.
Nakon „Rusinske čitaonice društva Prosvita“ Ukrajinci su osnovali 1919. godine „Dramski kružok“. Njegovi članovi 1922—1923. godine bili su: Petar Šlapak, Aleksandra Romančuk, Ivan Nebesni, Maksim Boci, Vasilj Hemon (ukrajinski Gimon), Iljko Romančuk, Stefan Sviderski, Nataljka Jurista, Ana Kindij, Iljko Hemon (ukr. Gimon), Jaroslav Farina, Andrija Bilenjki, Stefanija Bilenjki, Gena Sviderski, Ivasjuk, Mihajlo Muzika, Marija Hemon (ukr. Gimon), Aneljka Farina, Ivan Sviderski i Katarina Farina.
Zatim 17. marta 1934. godine osnovali filijalu ukrajinskog zagrebačkog društva „Prosvita“ sa 58 članova. Novoosnovano Ukrajinsko Društvo Prosvita u Prnjavoru načelu sa njegovim predsjednkom Iljkom Hemonom (ukr. Gimonom) tražilo je od Rusinske čitaonice Prosvita tahođe u Prnjavoru da im ona dobrovoljno preda svoju imovinu ili će nova Prosvita biti primorana da postupi na neprikadan način i stvar oko imovine rješi sama. 1937. godine filijala UDP Prnjavor priredila je tradicionalni „Malančin Večir“ na Vučijaku. Prisustvovalo je oko 70 lica. Prisutne je pozdravio predsjednik filijale Jaroslav Farina, pozivajući ih da rade na prosvjetnom polju. Sekretar filijale Iljko Hemon (Gimon) informisao je o uspjesima filijale u 1936. godini i naveo pravce rada u duhu rezolucija koje su usvojene na savjetovanju Prosvite u 1935. godini. Prisutni su pozdravili taj govor bučnim aplauzom i povicima:Slava Ukrajini, Slava Rukovodstvu Ukrajinskih Nacionalista. U organizaciji filijale UDP u Prnjavoru 7. novembra 1937. godine obilježen je praznik Prvog novembra. U domu filijale okupilo se oko 30 članova. Uvodnu riječ dao je Jaroslav Farina. Referate o Prvom Novembru pročitali su V. Mkitišin i S. Sviderski. Recitovane su sljedeće recitacije: „Krovavim listom kotit padolist“,"Živi, Ukrajino, živi dlja krasi“,"Ne heljati v niz prapora“. Skup je završen pjevanjem nacionalne ukrajinske himne. U 1937. godini angažovanjem članice filijale UDP Prnjavor naučila su djeca dva scenska komada: „Svjatomikolajevskij Večir“ i „Ukrajinskij Vertep“. Na prvom nastupu zarađeno je 90 a na drugom 88 dinara. Osim kulturnim radom Prosvita se dosta bavila političkim djelovanjem među svojim članovima. Filijale Prosvite su postojale skoro u svakom selu u Bosni i Hrvatskoj gdje su bili Ukrajinci. 18. avgusta 1935. Prosvita je održala svoje Savjetovanje u Prnjavoru na kojem je bilo prisutno više od stotinu članova. Geslo savjetovanja je bilo: Položaj ukrajinske nacije u krajevima iz kojih potičemo nas obavezuje da ujedinimo sve stvaralačke snage bez obzira na vjersku ili partijsku pripadnost u radu za dobro Ukrajine. Vrbaska Banovina je zabranila rad filijala zagrebačke Prosvite na svojoj teritoriji. Međutim rad je ipak obnovljen. 1939. godine filijala UDP u Pnjavoru obilježila je januarske godišnjice svečanim skupom na kojem je referat pročitao Osip Koropej. Skup je završen pjevanjem nacionalne i revolucionarne himne, nakon čega je obavljeno prikupljanje novca za nacionalne ciljeve. Iste godine priređen je „Malančin Večir“ i tada izvedena predstava „Rizdvjana Kalina“ koju je pripremio Andrija Jaremus, a dekorisao Grigorije Garbačevski. Radnja je prisutnima dočarala vruću atmosferu rovova, usjeka sa bodljikavom žicom i vojnički humor. Nakon toga pojačanju stvorene atmosfere doprinio je Osip Koropej, ističući uspješnost 1938. godine za Ukrajinsku Stvar, koja se iskazala stvaranjem Karpatsko-Ukrajinske Države.
19. decembar 1935. godine prnjavorski Ukrajinci su osnovali „Ukrajinsku čitaonicu“. Prema pravilima društva, koje je odobrilo Ministarstvo Prosvjete u Beogradu 2. jula 1936. godine pod brojem 21081, čitaonica je prosvjetno društvo koje za cilj ima da vodi računa o prosvjetnim, moralnim, kulturno-socijalnim interesima Ukrajinaca prnjavorske grkokatoličke parohije razvijajući kulturnu i nacionalnu svijest i opšte obrazovanje. U izvještaju Ministarstvu Prosvjete za 1937. godinu navodi se da čitaonica ima 62 člana, 221 knjigu, da je održala te godine dva predavanja, da je pročitano 190 knjiga, da se bibliotekom služilo 46 članova i da pomoć nije primana ni od koga. Članovi čitaonice su bili: o. Grigorije Biljak (sveštenik), Teodor Čobit (tesar), Stefan Golovka (tesar), Teodor Kovalj (poljoprivrednik), Maksim Boci (poljoprivrednik), Stefan Kosarevič (poljoprivrednik), Petar Boci (obućar), Ilija Kopestenjski (poljoprivrednik), Nikita Šmorgaj (kolar), Ivan Bačinski (obućar), Nikola Hrečanik (poljoprivrednik), Marija Kovalj, Nikola Škiljni (poljoprivrednik), Mihajlo Gajda (tesar), Vasilj Kuleba (poljoprivrednik), Pavle Boci (stolar), Mihajlo Muzika (poljoprivrednik), Ivan Mazurik (poljoprivrednik), Andrija Bilenjki (službenik), Ivan Fina (poljoprivrednik), Ivan Petrišin (kožar), Jakov Zabolotni (poljoprivrednik), Stefan Biljak (poljoprivrednik), Ivan Kovalj (poljoprivrednik), Ivan Muzika (poljoprivrednik), Tatjana Kumznjicka (domaćica), Stefan Guljovati (poljoprivrednik), Ivan Gerič (poljoprivrednik), Onufrije Burkuš (poljoprivrednik), Stefan Fedišin (trgovac), Dmitar Pepčak (poljoprivrednik), Ivan Lavrek (poljoprivrednik), Vasilj Huk (kolar), Aleksandar Jakuviv (poljoprivrednik), Semanj Džerdž (gostioničar), Josif Boci (kožar), Ivan Vovčuk (gostioničar), Andrija Kosarevič (poljoprivrednik), Petar Čorni (poljoprivrednik), Mihajlo Kniš (vlasnik restorana u Turbetu, Zavidovićima i Banjoj Luci), Jacko Bik (poljoprivrednik), Mihajlo Boci (obućar), Andrija Šmorgaj (kolar), Josafat Boci (krojač), Tomko Dobrovoljski (radnik u Zavidovićima), Jaroslav Farina (stolar), Josif Tihostup (trgovac), Vasilj Semak (krojač), Gina Dobrovoljska (domaćica), Ivan Makuh (poljoprivrednik), Miroslav Romančuk (stolar) i Slavka Bilenjka (krojačica).
Pri Ukrajinskoj čitaonici u Prnjavoru djelovala je dramska sekcija a 1939. godine osnovan je i hor.
Pred Drugi svetski rat počelo je da radi „Ukrajinsko kulturno-prosvjetno društvo Taras Ševčenko. Ono je nastavilo rad nakon rata i djeluje i u najnovije vrijeme (2006. god.
Svečanom akademijom u Prnjavoru je 9. decembra 1989. godine u sali Doma kulture obilježena 175-a godišnjica rođenja velikog ukrajinskog pjesnika i slikara Tarasa Ševčenka i 80-a godišnjica formiranja prvog ukrajinskog društva u Prnjavoru, koje je nosilo ime RUSINSKA ČITAONICA DRUŠTVA PROSVITA. Na svečanosti su govorili aktivisti mjesnog KPD TŠ Zvonko Bek (ukrajinski Bik), Emilijan Graljuk i Bogdan Liski (ukrajinski Лиськiй). Pred velikim brojem posjetilaca izveden je bogat kulturno-umjetnički program, kojeg su pripremili amateri KPD Taras Ševčenko iz Prnjavora i istoimenog društva iz Banje Luke. Prvi put prnjavorčani su mogli da slušaju ukrajinski nacionalni muzički instrument-banduru. Otvorena je i foto-izložba posvećena Tarasu Ševčenku.
U 1966. godini u Prnjavoru je održan seminar ukrajinske omladine. U 1979. godini bila je smotra stvaralaštva ukrajinskih kulturno-umjetničkih društava pod nazivom „Crvena kalina“. Ova smotra je kasnije prerasla u smotru stvaralaštva nacionalnih manjina Bosne i Hercegovine. Takvih smotri bilo je šest od 1981—1987. godine.
Grad Prnjavor ima dva fudbalska, tri odbojkaška, jedan rukometni i dva košarkaška kluba KK Mladost '76, K. K. Prnjavor). Najveće uspjehe donosi FK Ljubić, koji trenutno igra u 1. fudbalskoj ligi Republike Srpske.
Na prostorima nekadašnje Jugoslavije nalazilo se čak 12 mjesta sa nazivom Prnjavor, to možda u početku zvuči neverovatno, ali ako se uzme u obzir da su manastirski posedi odavno dobili ime Prnjavor onda je ova informacija potpuna prihvatljiva.
- Neven Subotić, profesionalni fudbaler
- Željko Petrović, atletičar
- Mira Preradović, atletičarka
- Đorđe Đukić, atletičar
- Veljko Milanković, poznati poručnik jedinice "Vukovi s Vučijaka"
- Teodor Božunović, privrednik
- Dragomir Prodanović, fudbaler
- Petar Dušanić, poznati privrednik
- Zoran Deket, fudbaler najbolji fudbaler Republike Srpske 2005 godine
- Drago Kalabić, političar narodni poslanik u Vladi RS
- Vlado Živković, gradonačelnik Prnjavora
- Nevena Lizdek, atletičarka
- Siniša Gatarić, gradonačelnik Prnjavora
- Rade Tomić - Beli, poznati gitarista
- Mirjana Kalajdžić, atletičarka
- Nemanja Vasić, privrednik
- Aleksandar Subić, fudbaler
- Danijela Kardaš, privrednica
- Friedrich Moretti, komandant mornarice vodi porijeklo iz Prnjavora
- Saša Dragić, muzički kompozitor
- Siniša Peulić, fudbaler
- Marko Todorović, glumac
- ↑ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013 na teritoriji Republike Srpske — Preliminarni rezultati, Republički zavod za statistiku, Banja Luka, 2013.”. Arhivirano iz originala na datum 2014-01-24. Pristupljeno 2015-10-06.
- ↑ Jovan Jovanović, prota u Prnjavoru, 17. IV 1947. god (P)
- ↑ Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ, popisi stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
- Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ, popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
- Bogdan Liski, „Prnjavor 'Mala Evropa'",SabaH, 30.april 2008.
- Bogdan Liski, „Stoljece zivota u novoj domovini, Nova Dumka br. 81 i 82,Vukovar, 1990.god.
- Bogdan Liski, „Ukrajinci u Babanovcima,Zbornik "Materialy do istoriji ukrajinciv u Bosniji" tom 5,Novi Sad, 2008.god.
- Zvanična stranica Općine Prnjavor Arhivirano 2018-03-24 na Wayback Machine-u
- Radio Prnjavor
- prnjavorski portal
- SPKD "Prosvjeta" Prnjavor Arhivirano 2015-02-24 na Wayback Machine-u
- prnjavorski portal
