Šipovo

Šipovo
Šipovo;
	; Grb
Osnovni podaci
Država	Bosna i Hercegovina
Entitet	Republika Srpska
Stanovništvo
Stanovništvo ((1991))	15.579
Geografija
Koordinate	44°17′00″N 17°05′00″E / 44.283333°N 17.083333°E
	Šipovo Šipovo (Bosne i Hercegovine)

Koordinate: 44° 16′ 60" SGŠ, 17° 04′ 60" IGD

Šipovo je grad i središteistoimene općine u zapadnom dijelu Bosne i Hercegovine koji administrativno pripada Republici Srpskoj.

Geografija

Šipovo se nalazi u sjeverozapadnom dijelu Republike Srpske, oko 85 kilometara od glavnog grada RS Banja Luke. Najbliži gradovi su Jajce i Mrkonjić-Grad koji su udaljeni oko 20 km, a glavni grad Sarajevo je udaljeno oko 200 km.

Ukupna površina opštine iznosi 510 km². Od toga na šume, najvrijedniji resurs, otpada 22000 ha ili 48%, na livade i pašnjake oko 15550 ha ili 33%, na oranice i voćnjake oko 6500 ha ili 15% i na neproduktivno zemljište 2000 ha ili oko 4%. Opština Šipovo je prvenstveno brdsko planinsko područje ispresijecano rijekama Janjom i Plivom, kao i riječicama Sokočnicom, Lubovicom i Volaricom. Najniza točka nadmorske visine (ušće rijeke Janj u Plivu) iznosi 440m, a najvisa točka je vrh planine Vitorog (1905m).

Teren oko ušća rijeke Janj u Plivu je ravničast i brdovit sa nadmorskom visinom od oko 440 m i on se postepeno diže i prelazi u planinsko područje sa najvišom visinom na jugu planina Vitorog (1906 m), na sjeveru planina Lisina (1335 m), na istoku Gorica (1267 m), i na zapadu Čardak (1452 m).

Reljef opštine Šipovo sačinjavaju sljedeće reljefne cjeline:

Planinski masivi (Vitorog, Plazenica, Ravna gora, Gorica, Lisina i Čardak);
Površi i visoravni (natpoljsko-čuklićka, podobzirsko-pribeljačka i strojičko-podovska);
Doline rijeka Plive i Janja.

Reljef predjela Šipova najvećim dijelom je građen od sedimentnih krečnjačkih stijena i dolomita. Krečnjačke površine ispresijecane su brojnim tektonskim pukotinama na kojima su stvorene brojne forme reljefa (vrtače, uvale, jame, pećine) među kojima je najpoznatija Vaganska pećina (990 metara nadmorske visine) sa brojnim ukrasima stalaktita i stalagnita.

Gradsko urbano područje smješteno je na sjevernom dijelu opštine u slivu navedenih rijeka u kojem živi oko 60% cjelokupnog stanovništva opštine Šipovo. U saobraćajnom smislu preko opštine Šipovo prolaze dva važna komunikacijska pravca dolinom rijeka Pliva i Janj, a to su: pravac Banja Luka-Šipovo-Kupres i pravac Jezero-Šipovo-Glamoč.

Prašuma Janj

Odbor za svjetsku baštinu UNESCO-a u julu je donio odluku kojom je Prašuma Јanj kod Šipova proglašena prirodnim dobrom od svjetskog značaja u okviru proširenja lokaliteta svjetske baštine UNESCO-a Iskonske bukove šume Karpata i drugih regiona Evrope^[1]

Klima

U geomorfološkom pogledu Šipovo spada u brdsko-planinsko područje koje se iznad mora u prosjeku diže za oko 800 m. Šipovo u globalnom klimatskom pogledu nalazi se u pojasu umjereno kontinentalne klime, a i sa određenim diferencijacijama koje su uzrok razlike u nadmorskoj visini, topografskim i vegetacijskim elementima. Temperatura vazduha je osnovni klimatski element. Srednja godišnja temperatura iznosi +10 °C, srednja ljetnja temeperatura iznosi oko +20 stepeni celzijusa a srednja zimska temperatura kreće se oko 0 stepeni. Srednja godišnja insolacija iznosi 1800 sati ili prosječno 5 sati dnevno. Srednja godišnja relativna vlažnost vazduha izosi oko 85%. Padavine su vrlo bitan klimatski element. Srednja vrijednost padavina je 990 mm godišnje. Prosječan broj dana pod snijegom je 120 dana a vegetacioni period traje oko 250 dana. Magla u Šipovu je česta pojava i sa velikim brojem dana u godini. Vjetrovi su česta pojava na južnom dijelu opštine (Janjska visoravan) jer se preko Janja ukrštaju mediteranske i kontinentalne vazdušne mase.

Istorija

Istorija ovoga kraja seže u antičko doba. Plodna zemlja, značajna rudna bogastva, blaga klima i povoljan geografski položaj osigurali su da okolina Šipova bude nastanjena od najranijih vremena. Iza ilirskih plemena Sapuata i Emantina koja su pripadala plemenskom savezu Mezeja, koji su vladali prostorom između Vrbasa, Save i Bosne, ostali su u dolinama Janja i Plive ostaci brojnih utvrda i naselja. Gradine, kako su poznate u narodu a ima ih preko 30, pripadaju kasno-bronzanom i ranijem željeznom dobu, u periodu od 1500-1000. godine pne. Naselje Volari je staro ilirsko naselje koje se zvalo Volorai, a zaseok Sarići je nosilo ime Sarite.

Mezeje je nakon sloma Batonovog ustanka konačno pokorio rimski vojskovođa Germanik 9. godine. Rimljani su nakon toga podijelili do tada jedinstvenu oblast na provincije Panoniju i Dalmaciju. Šipovo je pripalo Dalmaciji. Po arheološkim nalazima u današnjem Šipovu, utvrđeno je postojanje znatne rimske aglomeracije, poznate pod imenom Baloie.

Srednji vijek

U dolini Plive nadomak Šipova nalazi se ostaci srednjevjekovne utvrda Soko Grad. Soko Grad je bio središte Plivske župe u doba srednjevjekovne Bosne. Vjerovatno nastao krajem prve polovine 13. vijeka, kada su se u tadašnjoj banovini Bosni počele graditi prve jače tvrđave. Ugarski kralj Ludovik I Anžujski je prilikom svog napada na Bosnu pokušao da u julu 1363. godine zauzme Soko Grad, ali ga je u tome spriječila odbrana grada i on se nakon tri dana borbe povukao. Na čelu odbrane stajao je vojvoda Vukac, koji je zbog tih zasluga dobio od bana Tvrtka Plivsku župu sa Soko Gradom. Mađari su ponovo pokušali da zauzmu grad 1405. godine, ali su opet bili poraženi. Poslednji despot Srbije i kralj Bosne Stefan Tomašević je kratko vrijeme proveo u tvrđavi tokom agonije u kojoj se srušila kraljevina Bosna, nakon čega konačno ulazi u sastav kraljevine Ugarske. Tokom borbi Turaka i Mađara u drugoj polovini 15. i početkom 16. vijeka Soko Grad se nalazio u sastavu mađarske Jajačke banovine, sve do 1521. godine kada ga Turci konačno zauzimaju. Soko Grad je služio Otomanskom carstvu do 1833. godine, kada ga je napustila vojna posada.

Moderno doba

Šipovo se, kao većinski srpska opština, na početku rata u BiH izjasnila za Republiku Srpsku. U jesen 1995., pred kraj rata i u okviru Operacije Južni potez, došla pod nadzor Hrvatske vojske. Slično kao i susjedni Mrkonjić-Grad, Daytonskim mirovnim sporazumom je predana natrag Republici Srpskoj.

Stanovništvo

Po posljednjem službenom popisu stanovništva 1991. godine, općina Šipovo imala je 15.553 stanovnika, raspoređenih u 40 naselja.

Nacionalnost (opština)	1991.	1981.	1971.
Srbi	12.318 (79,20%)	12.844 (79,50%)	14.970 (83,00%)
Muslimani	2.998 (19,27%)	2.831 (17,52%)	2.952 (16,36%)
Hrvati	33 (0,21%)	25 (0,15%)	35 (0,19%)
Jugoslaveni	154 (0,99%)	324 (2,00%)	9 (0,04%)
ostali	50 (0,33%)	130 (0,80%)	69 (0,41%)
Ukupno	50 (0,33%)	16.154	18.035

Nacionalnost (naselje)	1991.	1981.	1971.
Srbi	3.828 (74,04%)	2.211 (62,47%)	659 (49,43%)
Muslimani	1.155 (22,34%)	1,026 (28,99%)	621 (46,58%)
Hrvati	14 (0,27%)	16 (0,45%)	24 (1,80%)
Jugosloveni	117 (2,26%)	239 (6,75%)	3 (0,22%)
ostali	56 (1,08%)	47 (1,32%)	26 (1,95%)
Ukupno	5.170	3.539	1.333