Stare Miasto we Wrocławiu

Stare Miasto

Zespół historycznego centrum Wrocławia

nr rej. 196 z 15.02.1962 r. i 212 z 12.05.1967 r.
Ratusz we Wrocławiu
Państwo	Polska
Miejscowość	Wrocław
Położenie na mapie Wrocławia Stare Miasto
Położenie na mapie Polski Stare Miasto
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Stare Miasto
51°06′49,946″N 17°02′14,906″E

Stare Miasto we Wrocławiu – najstarsza część lewobrzeżnego Wrocławia, wywodząca się z trzynastowiecznego miasta lokacyjnego.

Rozwój przestrzenny

Najstarszą część Wrocławia stanowi zasiedlony co najmniej od IX wieku Ostrów Tumski, wkrótce powstały towarzyszące mu osiedla na prawym i lewym brzegu Odry. Już w XII wieku istniał na lewym brzegu rzeki plac targowy (w rejonie dzisiejszej Hali Targowej i placu Nankiera). Tereny na północ od dzisiejszego pl. Nankiera i ul. Uniwersyteckiej należały do domeny książęcej i nie wchodziły w skład późniejszego miasta lokacyjnego. Książęta piastowscy osadzili tam Żydów, fundowali klasztory a także posiadali własne dwory.

Stare Miasto na grafice z XVII wieku

W XIII wieku dokonano kilkakrotnej lokacji miasta na prawie magdeburskim, przy czym na temat kolejności rozwoju przestrzennego miasta istnieją sprzeczne opinie naukowców. Skąpych informacji dostarczają różnorakie zapiski na temat fundacji, konsekracji kościołów parafialnych (św. Wojciecha, św. Andrzeja i św. Wawrzyńca), a także wykopaliska archeologiczne. Pierwszych lokacji dokonano jeszcze za rządów Henryka Brodatego, zapewne po 1212. Powstały w ten sposób kolejno dwa założone na ortogonalnej siatce geometrycznej osiedla: określane w 1214 jako Skultetas a w 1226 jako Civitas Wratislaviensis (Miasto Wrocławskie) oraz istniejące od około 1230 Novum Forum (Nowy Targ). Prawdopodobnie pierwsze z nich zajmowało obszar w rejonie ulic Piaskowej, św. Katarzyny, Wita Stwosza i Łaciarskiej (a zatem wokół dzisiejszego Nowego Targu), zaś drugie (mimo zbieżności nazw) – wokół placu znanego dziś jako Rynek. Granicę jurysdykcji osiedli wyznaczała najprawdopodobniej dzisiejsza ul. Szewska Inna hipoteza mówi, że wraz z założeniem dzisiejszego Rynku nastąpiło wytyczenie miasta w obrębie istniejącej do dziś Fosy, zaś później przejściowo je pomniejszono.

W czasie najazdu mongolskiego w 1241 osiedla uległy zniszczeniu, a odbudowano je przeprowadzając ponowną lokację, łącząc je w jedno miasto i otaczając obrębem obronnym przebiegającym w linii dzisiejszej Trasy W-Z. Zapewne połączenie wytyczonych wcześniej miast spowodowało zaburzenie siatki geometrycznej między Rynkiem a Nowym Targiem. Już w 1261 rozszerzono miasto do nowej, zewnętrznej Fosy, a w 1263 założono niezależne Nowe Miasto, włączone do głównego miasta w 1327.

Jedna z pierzei wrocławskiego rynku

Niewielkie rozszerzenia terenu miasta miały miejsce, gdy rozbudowywano fortyfikacje. Dopiero w związku z decyzją o ich zburzeniu w 1808 rozszerzono Wrocław poza obszar Starego i Nowego Miasta.

W czasie II wojny światowej Stare i Nowe Miasto uległy silnym zniszczeniom. W czasie odbudowy położono ze względów ideologicznych nacisk na zachowanie obiektów pochodzących z epoki gotyku, a zatem z czasów rządów piastowskich. Wiele bardziej uszkodzonych, lecz nowszych obiektów rozebrano, aby pozyskać cegłę. Poza gotyckimi kościołami odbudowa koncentrowała się wpierw na okolicach Rynku, dążąc do odtworzenia stanu z początku XIX wieku. Następnie zrezygnowano z historyzującej zabudowy, wznosząc budynki mieszkalne o charakterze modernistycznym.

Obecnie oba dawne miasta posiadają status osiedla Stare Miasto, do którego należy również Ostrów Tumski i zespół wschodnich wysp odrzańskich. Od 2005 Przewodniczącym Rady wrocławskiego Starego Miasta jest Igor Wójcik.

Ważniejsze obiekty architektoniczne Starego Miasta

Architektura historyczna do 1808

Pałac królewski

Synagoga Pod Białym Bocianem

Stare Jatki we Wrocławiu

• Ratusz
• kościoły parafialne i pomocnicze kościoły miejskie:
  • św. Wojciecha (do 1226), później klasztorny dominikanów
  • św. Marii Magdaleny, dawniej św. Andrzeja, farny, po 1526 protestancki, obecnie katedra polskokatolicka
  • św. Elżbiety, dawniej św. Wawrzyńca, farny, po 1526 protestancki, obecnie ponownie katolicki
  • św. Barbary, po 1526 protestancki, od 1963 katedralna cerkiew prawosławna
  • kościół św. Krzysztofa, po 1526 i obecnie protestancki
• zespoły klasztorne
  • Katedra śś. Wincentego i Jakuba (pl. Nankiera), franciszkanów, później norbertanów, obecnie katedra greckokatolicka
  • Kościół św. Klary i św. Jadwigi (pl. Nankiera), klarysek, później urszulanek
  • Kościół św. Macieja (pl. Nankiera/Szewska), szpitalników
  • Kościół św. Agnieszki (Szewska), szpitalników, zniszczony
  • kościół Bożego Ciała (ul. Świdnicka), joannitów
  • kościół św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława (ul. Świdnicka), augustianów-eremitów, później franciszkanów
  • kościół św. Antoniego (ul. św. Antoniego), franciszkanów, później elżbietanek i następnie salezjan
  • kościół Imienia Jezus (pl. Uniwersytecki), jezuitów
  • kościół św. Katarzyny (ul. św. Katarzyny), dominikanek
  • domek Romański
• rezydencje władców
  • zamek cesarski, zburzony
  • pałac królewski

• kościół Opatrzności Bożej, zwany Dworskim
• Synagoga pod Białym Bocianem

• obiekty handlu i rzemiosła
  • Sukiennice i Dom Płócienników (ul. Sukiennice), zburzone
  • Wielkie Jatki (ul. Jatki)
  • Małe Jatki (ul. Kotlarska/Krowia), zburzone
  • stara rzeźnia (ul. Rzeźnicza/ul. Grodzka), zburzona
  • słodownia (ul. Widok), w większej części zburzona
• Baszta Niedźwiadka

Obiekty powstałe po rozszerzeniu miasta

• obiekty użyteczności publicznej
  • Opera Dolnośląska (ul. Świdnicka)
  • Nowa Giełda (ul. Krupnicza)
  • Nowy Ratusz (Rynek-Ratusz)
  • Kasa Oszczędności i Biblioteka Miejska, obecnie Biblioteka Uniwersytecka (ul. K. Szajnochy)
• obiekty handlowe
  • Hala Targowa (ul. Piaskowa)
  • dawny dom handlowy Barasch (Rynek 32)
  • dom towarowy Petersdorff (ul. Szewska)

• 
  Petersdorff
• 
  Nowy Ratusz
• 
  Hala Targowa
• 
  Biblioteka Uniwersytecka
• 
  Opera
• 
  Kościół św. Macieja (pl. Nankiera/ul. Szewska)

Muzea

• Muzeum Miejskie Wrocławia z oddziałami:
  • Muzeum Archeologiczne, w swoich zbiorach posiada części Skarbu zakrzowskiego oraz Skarbu kotowickiego.
  • Muzeum Militariów
  • Muzeum Sztuki Medalierskiej założony w 1964 oddział Muzeum Miejskiego. Jako jedyne w Polsce gromadzi zbiory z zakresu medalierstwa i falerystyki.
  • Muzeum Historyczne we Wrocławiu
  • Muzeum Teatru w pałacu królewskim
• Muzeum Farmacji
• Muzeum „Pana Tadeusza” w Kamienicy Pod Złotym Słońcem (od 2016, w zbiorach znajdzie się m.in. oryginalny rękopis Pana Tadeusza).
• Muzeum Książąt Lubomirskich
• Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego

Pomniki

• Pomnik Aleksandra Fredry we Wrocławiu
• Pomnik Amora na Pegazie
• Pomnik Anioła Ślązaka
• Pomnik ku czci Chińczyków z Tian’anmen
• Fontanna Niedźwiadek we Wrocławiu
• Iglica na Placu Solnym we Wrocławiu
• Pomnik Papieża Jana XXIII we Wrocławiu
• Pomnik św. Jana Nepomucena przy kościele św. Macieja
• Pomnik Bolesława Kominka we Wrocławiu
• Pomnik Mikołaja Kopernika we Wrocławiu
• Pomnik Pomarańczowej Alternatywy
• Pomnik „Ku czci Zwierząt Rzeźnych”
• Pomnik Konstytucji 3 Maja we Wrocławiu
• Pomnik Rozstrzelanych Zakładników z Nowego Sącza

• 
  Pomnik Aleksandra Fredry
• 
  Pomnik Amora na Pegazie
• 
  Fontanna Niedźwiadek
• 
  Iglica na Placu Solnym
• 
  Fontanna Neptuna, znajdowała się na placu Nowy Targ

Zobacz też

• Wrocławskie Nowe Miasto
• Historia Wrocławia
• Dzielnica Czterech Świątyń

Linki zewnętrzne

• Osiedle Stare Miasto. staremiasto-wroclaw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-30)].
• Historia Starego Miasta. staremiasto-wroclaw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-31)].
• Historia i zdjęcia Starego Miasta na Wratislaviae Amici