Osobowice
Osobowice (niem. Oswitz) – część (zwyczajowo nazywana osiedlem) Wrocławia, na osiedlu Osobowice-Rędzin, w byłej dzielnicy Psie Pole. Niegdyś wieś na prawym brzegu Odry, położona między Lasem Osobowickim (na zachodzie) a Różanką (na wschodzie). Administracyjnie stanowi część osiedla Osobowice-Rędzin.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Znaczenie nazwy nie ma jednoznacznej toponimii. Nazwa wywodzi się od polskiego terminu określającego obóz, osobę lub oddzielenie, wyłączność – osobność[1] i być może wiązała się z odległą, osobną lokalizację względem nadrzędnego ośrodka.
Śląski pisarz Konstanty Damrot w swojej pracy o śląskim nazewnictwie z 1896 wydanej w Bytomiu wymienia dwie nazwy: obecnie funkcjonującą, polską Osobowice oraz niemiecką Oswitz. Cytuje on również zlatynizowane, staropolskie nazwy zanotowane w łacińskich średniowiecznych dokumentach: Ozobowicz w 1237, Osobozowe w 1243, Ozzobowitz w 1253 oraz Ozestowicz w 1256[1] podając również warianty tłumaczenia nazwy: Die Bedeutung des Namens ist nicht erklarich; ob derselbe mit osoba – deutsch Person, osobny – besonders, abgelegen (...), czyli w tłumaczeniu na polski „Znaczenie nazw nie jest jasne: takie samo w przypadku osoba – po niemiecku Person, osobny – wyszczególniony, wyłączny, wydzielony (...)”[1]. Podobnie tłumaczy nazwę również niemiecki językoznawca Paul Hefftner w swojej pracy o nazwach miejscowości ziemi wrocławskiej pt. Ursprung und Bedeutung der Ortsnamen im Stadt und Landkreise Breslau[2].
W spisanym po łacinie dokumencie średniowiecznym wydanym we Wrocławiu dnia 26 lutego 1253, który sygnował książę śląski Henryk III Biały miejscowość wymieniona jest pod nazwą Ossobozowe[3]. Pod nazwą Ossobozowe miejscowość notowana była również w 1283, a później także w 1257 Ozzobowiz, 1287 Ozobowicz, 1360 Ossewicz oraz Oswicz, a także w 1845 Osswitz[2].
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Heysonis[4][5].
Pierwsze ślady działalności człowieka
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze ślady człowieka w rejonie wzgórz osobowickich[a] datuje się na młodszą epokę kamienia i datowane są pomiędzy 4200 a 1700 r. p.n.e. Znajdowane są też ślady z późniejszego okresu, z epoki brązu; pod jej koniec, ok. 800–650 r. p.n.e. powstały tu pierwsze grodziska – na Górce Kaplicznej (121 m n.p.m.) i Szańcu Szwedzkim (127 m n.p.m.) w obecnym Lesie Osobowickim.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[6]:
- kościół par. pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus, ul. Osobowicka 129, z 1930 r.
- kaplica Kornów pw. Nawiedzenia NMP, ul. Lipska, z drugiej poł. XIX w.
Kult Matki Bożej Osobowickiej
[edytuj | edytuj kod]W 1242 wdowa po Henryku Pobożnym, księżna Anna nadała tutejsze ziemie zakonowi Św. Klary, co potwierdzone zostało ponownie w 1257. Od tego czasu Osobowice pozostawały własnością klasztorną. W wieku XVII nieznany artysta wyrzeźbił niewielką figurkę Matki Boskiej, którą umieszczono na dębie rosnącym u podnóża Górki Kaplicznej; figurze tej przypisywano nadzwyczajne właściwości: m.in. uznano, że kantor Balcer z wrocławskiego kościoła św. Macieja odzyskał w 1724 zdrowie w cudowny sposób dzięki odbytym tutaj modlitwom. Kult maryjny figurki Matki Boskiej Osobowickiej został usankcjonowany przez siostry klaryski przez wzniesienie w 1725 na szczycie wzgórza drewnianej kaplicy.
Po sekularyzacji przez Królestwo Pruskie klasztorów w 1810 Osobowice przekształcone zostały w wieś folwarczną. W 1812 zostały wykupione na własność przez rodzinę wydawców, księgarzy i drukarzy – Kornów. Johann Gottlieb Korn, ówczesny senior rodu, ufundował na Górce Kaplicznej nową kaplicę[b]. Nawiedzenia Matki Boskiej Osobowickiej na Wzgórzu w miejsce poprzedniej drewnianej. Kaplica ta zaprojektowana została przez Carla Ferdinanda Langhansa (młodszego) i wybudowana w latach 1822–1824.
Obecne wykorzystanie
[edytuj | edytuj kod]
Okolice Osobowic stały się chętnie odwiedzanym terenem rekreacyjnym, budowano tu gospody i karczmy, istniał też browar. W 1845 w 52 domach mieszkały we wsi 374 osoby. W drugiej połowie XIX wieku przez granicę pomiędzy Różanką a Osobowicami przeprowadzono linię kolejową[c] do Poznania. Na początku XX wieku wschodnia część terenu Osobowic służyła już Wrocławiowi jako Städtliche Rieselfelder – miejskie pola irygacyjne (dziś znajdują się tam ogródki działkowe przecięte obwodnicą śródmiejską Wrocławia, a pola irygacyjne przeniesiono na obszary nieco odleglejsze – bardziej na zachód i północ). Wieś przyłączono do miasta w 1928. Od tego czasu datuje się zabudowa willowa i podmiejska. W tym czasie w południowo-wschodniej i zachodniej części Osobowic utworzono dwie zatoki w Odrze, służące jako zimowiska barek rzecznych. W 1931 przebudowano jedną z tutejszych gospód na kościół (św. Teresy od Dzieciątka Jezus). Podczas wojny w tutejszych restauracjach urządzono obóz deportacyjny dla Polaków. Po wojnie wojsko utworzyło tu ośrodek wypoczynkowo-szkoleniowy z przystanią nad Odrą. W 1973 do Wrocławia przyłączono m.in. Rędzin i Lipę Piotrowską, graniczące z Osobowicami od zachodu i północy. W 2004 oddano do użytku most Milenijny będący fragmentem obwodnicy śródmiejskiej, łączący Osobowice z leżącymi po drugiej stronie Odry Popowicami. Do czasu oddania do eksploatacji tego mostu jedynym połączeniem Osobowic z resztą miasta była ulica Osobowicka[d], którą wiedzie wybudowana jeszcze na przełomie wieków XIX i XX linia tramwajowa[e] (jej pętla, która mieści się przy skrzyżowaniu Osobowickiej i Krotoszyńskiej, jest najstarszą pętlą tramwajową w mieście). Dojazd tramwajami 14 i 24.
W północnej części Osobowic – na pograniczu z Rędzinem i Lipą Piotrowską – znajdują się obszary pól irygacyjnych wrocławskiej oczyszczalni ścieków.
Osiedle Osobowice jest – na podstawie decyzji Rady Miejskiej Wrocławia – traktowane wspólnie z sąsiadującym Rędzinem i ma wspólną z nim Radę Osiedla. Liczba mieszkańców obu osiedli wynosi ok. 2,1 tys.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wzgórza na Osobowicach wznoszą się na kilkanaście do dwudziestu kilku metrów ponad poziom wody w pobliskiej Odrze, który wynosi ok. 108 m n.p.m.
- ↑ J. G. Korn był protestantem, co nie przeszkadzało jednak ufundowaniu kaplicy katolickiej.
- ↑ Stacja kolejowa na tej linii, otwarta w 1856 i nosząca nazwę Wrocław Osobowice, znajduje się de facto na terenie osiedla Lipa Piotrowska.
- ↑ Przebiega ona wzdłuż cmentarza Osobowickiego, który pomimo nazwy zaliczany jest do terytorium Różanki, a ściślej do jej części nazywanej Polanka.
- ↑ Tramwaj ten przejeżdża potem przez most Osobowicki, który pomimo swej nazwy nie leży na Osobowicach, tylko około 1800 metrów na wschód od ich granic i łączy Różankę z Kleczkowem.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 59.
- ↑ a b Paul Hefftner: Ursprung und Bedeutung der Ortsnamen im Stadt und Landkreise Breslau. Breslau: Ferdinand Hirt, 1910, s. 123.
- ↑ Georg Korn, Breslauer Urkundenbuch, Erster Theil, Breslau, Verlag von Wilhelm Gottlieb Korn 1870, s. 14.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 225. [dostęp 2012-11-18].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Osobowice na zdjęciach archiwalnych i współczesnych
- granice wrocławskich osiedli – załącznik do uchwały nr XXXI/2280/04 Rady Miejskiej Wrocławia 9 grudnia 2004 (Osobowice-Rędzin str.21)
- Oficjalna strona osiedla Osobowice-Rędzin. osobowice-redzin.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-01)].
- https://web.archive.org/web/20161004001215/http://gajt.pl/new/index.php?page=osobowice
