Krasnystaw
50°59′02″N 23°10′11″E/50,983889 23,169722
| miasto i gmina | |||||
 Rynek w Krasnymstawie | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Prawa miejskie |
1394 | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
42,13[1] km² | ||||
| Populacja (31.12.2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 82 | ||||
| Kod pocztowy |
22-300 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
LKS | ||||
Położenie na mapie powiatu krasnostawskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |||||
| 50°59′02″N 23°10′11″E/50,983889 23,169722
| |||||
| TERC (TERYT) |
0606011 | ||||
| SIMC |
0930070 | ||||
| Hasło promocyjne: Krasnystaw – naturalnie | |||||
Urząd miejski pl. 3 Maja 2922-300 Krasnystaw | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Krasnystaw – miasto w Polsce w województwie lubelskim, siedziba powiatu krasnostawskiego, przy ujściu rzeki Żółkiewki do Wieprza. Położone na terenie Działów Grabowieckich i Wyniosłości Giełczewskiej.
Herb miasta przedstawia dwie ryby (karpie) na niebieskim tle w kształcie tarczy hiszpańskiej. Umiejscowione one są naprzemianlegle, jedna nad drugą. Natomiast flaga Krasnegostawu jest prostokątną, żółtą tkaniną z umieszczonym na środku herbem miasta. Miejscowość posiada swój hejnał.
Krasnystaw położony jest na historycznej Rusi Czerwonej, w dawnej ziemi chełmskiej[3]. Miasto królewskie lokowane w 1394 roku, do czasu rozbiorów w granicach województwa ruskiego[4]. Krasnystaw uzyskał prawo składu w 1525 roku[5].
Według danych GUS z 31 grudnia 2022 r. miasto miało 17 519 mieszkańców[2].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]
Krasnystaw znajduje się na terenie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych oraz fragmencie Grabowiecko-Strzeleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.
Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 42,13 km²[6].
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa chełmskiego.
Przez miasto przebiega droga krajowa nr 17, która jest częścią międzynarodowej drogi E372. Przebiega tędy również linia kolejowa nr 69 z przystankami: Krasnystaw Fabryczny, Krasnystaw Miasto, obsługującymi pociągi pasażerskie m.in. do Lublina, Warszawy, Bydgoszczy i Zamościa[7].
Odległości do najbliższych miast w linii prostej:
Struktura powierzchni
[edytuj | edytuj kod]Według danych z 2007 Krasnystaw zajmował 4207 ha[8], w tym:
- 2050 ha – grunty orne
- 100 ha – sady
- 40 ha łąki
- 25 ha – pastwiska
- 401 ha – lasy
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Miasto zostało założone na gruntach wsi Szczekarzew. Prawa miejskie otrzymało w akcie Władysława Jagiełły sporządzonym w Krakowie 1 marca 1394[9]. W XV wieku dzięki położeniu na trakcie handlowym Pomorze-Lublin-Lwów nastąpił rozwój miasta. W 1525 Krasnystaw otrzymał prawo składu soli i miodu. W 1554 miasto uzyskało przywilej de non tolerandis Judaeis[10]. Stanowił on także ośrodek handlu zbożem i rzemiosła. W latach 1490–1826 był on siedzibą biskupów chełmskich. Po likwidacji diecezji chełmskiej i utworzeniu diecezji lubelskiej w 1805 Krasnystaw funkcjonował również jako stolica diecezji lubelskiej. Pełnił również funkcję starostwa grodowego i w związku z tym za czasów I Rzeczypospolitej miały tu miejsce sądy szlacheckie: ziemski i grodzki[11].
W połowie XVII wieku, w czasie wojen polsko-szwedzkich, zniszczono zamek i mury miejskie. Od 1795 miasto znajdowało się w zaborze austriackim, od 1809 w Księstwie Warszawskim, a od 1815 w Królestwie Polskim (zabór rosyjski). Podczas powstania styczniowego jazda polska odniosła tu zwycięstwo atakując garnizon rosyjski. W XIX wieku miasto stanowiło ośrodek usługowy.
Podczas I wojny światowej, miasto w latach 1914–1916 było trzykrotnie zdobywane i w wyniku tego zostało kompletnie zniszczone na skutek walk między wojskami austriackimi i rosyjskimi[12]. Wg relacji miasto było zniszczone w 3/4 i jego stan był katastrofalny. Wg danych prezentowanych na Zjeździe Przedstawicieli Miast i Miasteczek w dniach 8 i 9 września 1917 r. zorganizowanym przez Wydział Budowlany Głównego Komitetu Ratunkowego i Rady Miejskiej Lublina aż 380 budynków w Krasnymstawie zostało spalonych w wyniku działań wojennych[12]. Było to jedno z najbardziej zniszczonych miast na terenie okupowanym przez Austro-Węgry[12]. W 1916 do Krasnegostawu doprowadzono kolej.
Okres międzywojenny
[edytuj | edytuj kod]W okresie wojny polsko - bolszewickiej 1920 roku Krasnystaw był terenem o dużych wpływach komunistów, którzy z sukcesem rozwijali działalność propagandową, w szczególności wśród poborowych[13]. W okresie międzywojennym w powiecie krasnystawskim dominowała lewica spod znaku PSL "Wyzwolenie"[14]. W 1922 roku rozpoczęto odbudowę spalonego ratusza.
II wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]We wrześniu 1939 miały tu miejsce walki z armią niemiecką, w których zginęło ok. 150 polskich żołnierzy. 18 września–19 września 1939 toczyły się tu walki 39. dywizji piechoty i brygady kawalerii z niemieckimi jednostkami zmotoryzowanymi.
Podczas okupacji hitlerowskiej (1940–1942) w mieście znajdowało się getto, w którym zamknięto ok. 4 tys. osób narodowości żydowskiej. Getto znajdowało się przy ul. Grobla i miało charakter przejściowy, po kilku miesiącach ludność została przetransportowana do obozu w Izbicy i obozu zagłady w Bełżcu (ok. 2 tys. osób). W mieście znajdowało się także więzienie, w którym Niemcy rozstrzelali 395 osób (1939–1944).
W okolicy działała także partyzantka (1940–1944) – AK, BCh, GL, AL, NOW-NSZ. Partyzanci m.in.: uwolnili ok. 300 więźniów z miejscowego więzienia (1943) i zniszczyli 26 pociągów niemieckich (wiosną 1944).
Okres powojenny
[edytuj | edytuj kod]W latach 1944–1950 na terenie Krasnegostawu i okolic działała partyzantka antykomunistyczna. 5 stycznia 1946 r. w czasie zabawy urządzonej w budynku zarządu miejskiego wrzucono dwa granaty. Zginęły 3 osoby a 11 zostało rannych[15].
W okresie Polski Ludowej nastąpił gwałtowny rozwój miasta. W okresie powojennym założono w mieście wodociąg. W 1951 roku oddano do użytku pierwszą inwestycję przemysłową w mieście – Fermentownię Tytoniu. W 1969 roku zbudowano Zakłady Wyrobów Sanitarnych zatrudniające ok. 800 osób. W latach siedemdziesiątych powstały tu m.in. Zakłady Przemysłu Odzieżowego (filia warszawskiej „Cory”), Proszkownia Mleka i Cukrownia „Krasnystaw” (w momencie budowy największy tego typu zakład w kraju).
W 1971 roku zapoczątkowano tradycję organizowania „Chmielaków Krasnostawskich”[15].
W latach 1919–1975 i od 1999 Krasnystaw jest siedzibą powiatu.
.JPG)
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
- Zespół klasztoru jezuitów:
- kościół św. Franciszka Ksawerego w stylu barokowym, z wystrojem (sztukateria, polichromia)
- kolegium jezuickie z 1720 (w 1730 i 1902 rozbudowane, 2008 całkowity remont i przebudowa), styl barokowy – obecnie muzeum, biblioteka publiczna i Młodzieżowy Dom Kultury im. Marii Konopnickiej
- Pałac biskupi z pierwszej połowy XVII wieku ufundowany przez bp. Stanisława Gomolińskiego
- Budynek seminarium (1719–1739) – przebudowany w XIX i XX wieku
- Zespół klasztoru augustianów:
- budynki z XIV i XVII wieku (obok zabudowań do 1816 stał zamek):
- kościół powstały ok. 1458, ufundowany przez Władysława Jagiełłę, zniszczony podczas najazdu tatarskiego, odbudowany w 1458. Przebudowany w 1826 i 1951. Kościół zachował swoją bryłę i oszkarpowane prezbiterium
- klasztor powstały w drugiej połowie XVII wieku. W październiku 1696 został w nim pochowany ks. bp Stanisław Jacek Święcicki
- budynki powstałe po 1826 – w 1826 rząd carski odebrał augustianom stary kościół i klasztor. W ramach rekompensaty powstały nowe zabudowania:
- kościół Trójcy Przenajświętszej – powstały w latach 1837–1839
- klasztor – służył jako koszary wojsk carskich w okresie zaborów. W okresie międzywojennym mieściła się w nim Podoficerska Szkoła Łączności. Natomiast w czasie okupacji stacjonowały w nim wojska niemieckie. Obecnie znajduje się w nim szkoła zawodowa
- budynki z XIV i XVII wieku (obok zabudowań do 1816 stał zamek):
- Synagoga
- Cmentarz żydowski;
- Ratusz miejski z okresu międzywojennego
- Dwór w zespole dworsko-folwarcznym przy ul. Sikorskiego 10, drewniany, wzniesiony w 1 poł. XIX w., gdy administratorami dóbr byli Marianna i August Kiccy. Wyróżnia się zwartą bryłą o przysadzistych proporcjach, z charakterystycznym portykiem kolumnowym od frontu i wydatnym dachem naczółkowym, pierwotnie poszytym gontem. Oprócz niewątpliwych walorów architektonicznych, ma dużą wartość historyczną, gdyż jest jedyną zachowaną siedzibą starostów na terenie chełmszczyzny
- Stanowisko archeologiczne w miejscu nieistniejącego zamku w Krasnymstawie, wzniesionego w XIV wieku
W mieście znajduje się także Muzeum Regionalne, zawierające zbiory z dziedzin takich jak m.in.: etnografia, historia, numizmatyka, sztuka i archeologia.
Rosnący na rynku klon jesionolistny został zgłoszony przez Krasnostawski Ruch Ekologiczny „Viridis” do ogólnopolskiego konkursu Drzewo Roku 2018 i zajął I miejsce[16].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Dane z 31 grudnia 2006[17]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 19 361 | 100 | 10 176 | 52,5 | 9185 | 47,5 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
460,2 | 241,8 | 218,3 | |||
Bezrobocie w powiecie krasnostawskim wynosi 11,7% dane z czerwca 2008.
- Piramida wieku mieszkańców Krasnegostawu w 2014 roku[18].
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]W Krasnymstawie dominuje przemysł spożywczy:
- Cukrownia „Krasnystaw”
- Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska Krasnystaw
- fermentownia tytoniu
- elewator zbożowy Triticarr
Znajdują się tam także przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją:
- odzieżową Cora-Tex
- sanitarną Cersanit
- opakowań tekturowych Kartonex
- materiałów budowlanych
- energetyczną Energoremont
Chmielaki Krasnostawskie
[edytuj | edytuj kod]
Od 1971[19] w mieście organizowane jest Ogólnopolskie Święto Chmielarzy i Piwowarów „Chmielaki Krasnostawskie”. Festiwal odbywał się na początku września i trwał trzy dni, obecnie Chmielaki odbywają się pod koniec sierpnia i również trwają 3 dni.
Organizowane są w tym czasie koncerty podzielone na kategorie, m.in. Chmiel Rock, Cersanit Jazz, występy kapel ludowych oraz inne imprezy towarzyszące. Co roku przez ulice miasta przechodzi korowód chmielakowy składający się z uczniów miejscowych szkół. Od 2005 świętu towarzyszy Konsumencki Konkurs Piw oraz wybierana jest Najlepsza Karczma Piwna (konkurs na najciekawszy ogródek piwny prezentowany podczas Chmielaków)[20].
Honorowi obywatele
[edytuj | edytuj kod]Ludzie związani z Krasnymstawem
[edytuj | edytuj kod]Złote Karpie
[edytuj | edytuj kod]Złote Karpie[27] – honorowe wyróżnienie przyznawane od 1998 osobom przyczyniającym się do rozwoju miasta (zawodowo, artystycznie lub społecznie). Jest ono wręczane podczas Dni Krasnegostawu. Zostało ono nadane następującym osobom:
- 1998 – ks. Piotr Kimak, Tadeusz Badach, Bronisława Żuk
- 1999 – ks. Ryszard Winiarski, Jan Ćwirta, Maria Gleń
- 2000 – Wanda Gałan, Edward Polski, Mariusz Dubaj
- 2001 – Scholastyka Pawlak-Trochim, Czesław Typiak, Jan Henryk Cichosz
- 2002 – Janusz Korczyński, Jan Bąk, Edward Kawęcki
- 2003 – Władysław Fedorowicz, Zygmunt Kapuścik, Mieczysław Pawelec
- 2004 – Lidia Genowefa Kosmowska, Jadwiga Ściepko, Ludwik Kafarski
- 2005 – Janusz Salitra
- 2006 – Maurycy Bobel, Stanisław Woźniak, ks. Waldemar Taracha, Edward Kyc
- 2007 – Bożena Pachla, Henryk Petla, Kazimierz Ruszniak
- 2008 – ks. Henryk Kapica, Tadeusz Kiciński
- 2009 – ks. Roman Skowron, Wiesław Brodowski
- 2010 – Piotr Matej, Andrzej Aleksander Woźniak
- 2011 – Grzegorz Brodzik, Urszula Hus
- 2012 – Ewa Justyna Magdziarz, Jerzy Żuk
- 2013 – Janusz Mazurek, Marek Wereszczyński
- 2014 – Dariusz Pylak, Andrzej Leńczuk, Małgorzata Sroczyńska i Piotr Sroczyński
- 2015 – Andrzej Misiura
- 2016 – Irena Iwańczyk
- 2017 – Leszek Janeczek
- 2018 – Wiesław Krajewski
- 2019 – Małgorzata Antoniak
- 2020 - Zbigniew Atras[28][29]
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]
- 1 żłobek
- 6 przedszkoli
- 4 szkoły podstawowe
- 2 licea ogólnokształcące
- 1 prywatna społeczna/prywatna
- 2 technika
- 1 szkoła muzyczna I i II stopnia
- 2 zasadnicze szkoły zawodowe
- 2 policealne szkoły dla dorosłych
Administracja
[edytuj | edytuj kod]Krasnystaw jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich[30].
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
- Kościół rzymskokatolicki:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Krasnystaw-Południe
- zbór Krasnystaw-Północ
- zbór Krasnystaw-Zachód (Sala Królestwa ul. Okrzei 119)[31][32]
- Kościół Zielonoświątkowy w RP:
Sport
[edytuj | edytuj kod]Działające kluby:
- Start Krasnystaw – piłka nożna
- Luks Kinga Krasnystaw – piłka nożna kobiet
- UKS Jedynka Krasnystaw – piłka nożna
- KKS Sokół Krasnystaw – taekwondo
- LMKS Krasnystaw – zapasy
- MKS Junior Krasnystaw – pływanie
- Klub Szachowo-Warcabowy Krasnostawianie
- UKS Rocky Krasnystaw – boks
- Klub Brydża Sportowego
- Klub K1-TC – Kick Boxing
- Klub Karate Kyokushin Krasnystaw – Kyokushin
- KPS Krasnystaw – siatkówka
- UKS „Wodnik” Krasnystaw – pływanie
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
Przedstawiciele administracji Krasnegostawu podpisali dwustronne umowy o przyjaźni z miastami partnerskimi z 4 państw[33]:
- Žatec
Czechy (1996) - Alvesta
Szwecja (1997) - Turijsk
Ukraina (2003) - Horochów Ukraina (2004)
- Püspökladány
Węgry
Sołectwa miasta
[edytuj | edytuj kod]
W skład sołectw Krasnegostawu wchodzą: Przedmieście Zastawie, Kolonia Krakowskie Przedmieście, Krakowskie Przedmieście, Przedmieście Lubańki, Przedmieście Zakręcie, Kolonia Góry, Przedmieście Góry[34].
Sąsiednie gminy
[edytuj | edytuj kod]Szlaki turystyczne
[edytuj | edytuj kod]
– Szlak Ariański
– Szlak Tadeusza Kościuszki
– czerwony szlak rowerowy- Szlak Mikołaja Reja
- Wschodni Szlak Rowerowy Green Velo
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ GUS. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym. Stan w dn. 2022-01-01. Format XLSX tabl. 22
- ↑ a b Powierzchnia, liczba ludności i gęstość zaludnienia wg stanu na 1 stycznia 2023 roku. [online] [dostęp 2024-02-01].
- ↑ Juliusz Willaume (red.): Ziemia Chełmska. Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1961, s. 51.
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 168.
- ↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Warszawa 1920, s. 137.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2009 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2009-08-20. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
- ↑ Generator plakatowych rozkładów jazdy pociągów, w tym dla przystanku Krasnystaw Miasto.
- ↑ Krasnystaw w liczbach. Urząd Miasta Krasnystaw. [dostęp 2008-10-21]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Kazimierz Stołecki, Krasnystaw – rys historyczny, Puławy 2008, s. 49.
- ↑ Maurycy Horn, Żydowski ruch osadniczy w miastach Rusi Czerwonej, w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, 1974, nr 2 (90), s. 11.
- ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
- ↑ a b c Straty i zniszczenia poniesione w zabytkach nieruchomych w okresie I wojny światowej na obszarze województwa lubelskiego (w jego aktualnych granicach) – pdf [online], docplayer.pl [dostęp 2019-12-17].
- ↑ Jan Szczepański „Władze i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej wobec bolszewickiego zagrożenia w 1920 roku“ Wydawnictwo Sejmowe 2022, ISBN 978-83-7666-720-1, s. 272
- ↑ Jan Szczepański „Władze i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej wobec bolszewickiego zagrożenia w 1920 roku“ Wydawnictwo Sejmowe 2022, ISBN 978-83-7666-720-1, s. 166
- ↑ a b Konstanty Prożogo, Chełm i okolice, Warszawa: Sport i Turystyka, 1981, s. 83, ISBN 83-217-2335-7, OCLC 830201162.
- ↑ O konkursie. Klub Gaja (dostęp: 2018-07-19).
- ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Krasnystaw w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2003, t. 14, s. 549, ISBN 83-01-13357-0 t. 1–30.
- ↑ Urząd Miasta Krasnystaw, Chmielaki Krasnostawskie (dostęp: 13 marca 2008).
- ↑ Uchwała Rady Miasta Krasnystaw Nr XXXIX/220/94 z dnia 29 kwietnia 1994.
- ↑ Uchwała Rady Miasta Krasnystaw Nr XIII/75/95 z dnia 26 czerwca 1995.
- ↑ Uchwała Rady Miasta Krasnystaw Nr XXXVIII/251/97 z dnia 6 listopada 1997.
- ↑ Uchwała Rady Miasta Krasnystaw Nr XVIII/147/2004 z dnia 24 czerwca 2004.
- ↑ Uchwała Rady Miasta Krasnystaw Nr XXII/192/2017 z dnia 02.II.2017.
- ↑ Uchwała Rady Miasta Krasnystaw Nr XXXVII/299/2018 z dnia 29 czerwca 2018.
- ↑ Urząd Miasta Krasnystaw, Złote Karpie. krasnystaw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-27)]. (dostęp: 24 stycznia 2018).
- ↑ KRASNYSTAW: Złote Karpie dla Zbigniewa Atrasa [ZDJĘCIA]- Tygodnik Zamojski, Zamość, Biłgoraj, Tomaszów [online], www.tygodnikzamojski.pl [dostęp 2023-04-16] (pol.).
- ↑ Miasto Krasnystaw, Złote Karpie 2020 - XXIII Edycja oraz 626. Urodziny Miasta Krasnystaw [online], Miasto Krasnystaw [dostęp 2023-04-16] (pol.).
- ↑ Członkowie. Unia Miasteczek Polskich. [dostęp 2016-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-20)].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-24].
- ↑ Świadkowie Jehowy zapraszają na obchody Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa [online], roztocze.net.pl, 13 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-14].
- ↑ Miasta partnerskie. Urząd Miasta Krasnystaw. [dostęp 2019-06-26].
- ↑ Urząd Miasta Krasnystaw, Sołectwa miasta Krasnystaw. krasnystaw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-27)]. (dostęp: 13 marca 2008).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2003, t. 14, s. 549–550, ISBN 83-01-13357-0 t. 1–30.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Historia Krasnegostawu
- Krasnystaw, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 641.
| Miasta powiatowe |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Miasta gminne |
|
| Części miasta wg TERYT | |
|---|---|
| Dawne części miasta |
|
