Bazylika św. Antoniego w Rybniku
 nr rej. – A/468/2020 z 19.05.2020 (woj. śląskie)[1] – A/1443/91 z 25.11.1991 (woj. katowickie)[2] | |||||||||||
| bazylika mniejsza, kościół parafialny | |||||||||||
| |||||||||||
| Państwo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||
| Kościół | |||||||||||
| Parafia | |||||||||||
| bazylika mniejsza • nadający tytuł |
od 1993 | ||||||||||
| Wezwanie |
Antoniego Padewskiego | ||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Rybnika  | |||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||
 50°05′52,66″N 18°32′59,18″E/50,097961 18,549772
| |||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||
Bazylika św. Antoniego Padewskiego w Rybniku (nieformalnie Katedra Ziemi Rybnickiej) – kościół w śródmieściu w Rybniku, zbudowany w latach 1903–1906. W 1993 roku papież Jan Paweł II nadał jej tytuł bazyliki mniejszej. Jest najwyższą świątynią na Górnym Śląsku, wieże bazyliki wznoszą się na wysokość 95 metrów[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pozwolenie na budowę tej świątyni uzyskał rybnicki proboszcz ks. Franciszek Brudniok, budowniczym zaś był ks. dr Tomasz Reginek. Neogotycką świątynię zaprojektował Ludwig Schneider, architekt rejencyjny z Opola. Wysokogatunkowa cegła, z której zbudowano kościół pochodziła z cegielni przy ul. Strąkowskiego w Wielopolu[4][5].
29 sierpnia 1907 roku nowa świątynia została poświęcona (konsekracji kościoła dokonano 29 września 1915 roku)[4][6][7].
27 września 1907 r., dzięki zaangażowaniu ks. Franciszka Brudnioka w bogato zdobionych relikwiarzach umieszczono niewielki fragment Krzyża Świętego, relikwie św. Jacka, św. Jadwigi i św. Antoniego, oraz wycinki materiałów z szat św. Franciszka i św. Klary[6].
Wybudowanie nowej świątyni w Rybniku doprowadziło do powstania nowych dróg oraz wielu ważnych budynków w okolicy. Neogotycką świątynię z rejonem dworca kolejowego połączyła nowo zaprojektowana i powoli realizowana ulica, dziś znana jako ul. Kościuszki (ówcześnie Kaiser Wilhelm Straße). Na odcinku pomiędzy obu obiektami rozpoczął się proces zabudowywania pustych działek, trwający kilkadziesiąt lat. Tuż przed I wojną światową do użytku oddano Gimnazjum Publiczne (obecnie siedziba I Liceum Ogólnokształcącego im. Powstańców Śląskich)[8].
22 czerwca 1921 r. wskutek eksplozji ośmiu ton materiałów wybuchowych na dworcu kolejowym w Rybniku kościół doznał poważnych uszkodzeń (popękały mury, jedna z wież uległa przechyleniu)[4][9]. Świątynia została zamknięta na dłuższy czas, gdyż spadające cegły powodowały niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia wiernych oraz przechodzących w pobliżu osób[6].
Działania wojenne w 1945 r. znacznie zniszczyły rybnicką świątynię, szkody zostały ocenione jako wielkie, przez co kościół początkowo był przeznaczony do rozbiórki[7]. Zniszczeniu uległy okna, elementy architektoniczne, część poszycia dachowego, prezbiterium (szczególnie od strony północnej, ulicy Mikołowskiej). Zniszczeniu uległa również większość wyposażenia świątyni, w tym ławki wykorzystywano jako barykady na pobliskich ulicach. Ponadto po zajęciu Rybnika przez Armię Czerwoną wewnątrz bazyliki urządzono warsztat dla broni pancernej[10][11].
Od 1 lutego 1952 r. funkcjonowała przy kościele kuracja, która 28 maja 1957 r. przekształcona została w samodzielną parafię pw. św. Antoniego z Padwy[7]. Tego dnia bp Stanisław Adamski mianował ks. Sylwestra Durczoka administratorem parafii Rybnik z tytułem proboszcza. Z ambony rybnickiej świątyni regularnie były wygłaszane antykomunistyczne hasła, przez co proboszcz Sylwester Durczok był często nękany przez Służby Bezpieczeństwa PRL[12].
14 października 1959 r. spłonęła północna wieża kościoła. Szpic wieży miał konstrukcję stalową, obitą jednak deskami i blachą miedzianą. Łatwopalne elementy spadały w okolicy, powodując zagrożenie dla tłumu gapiów. Rybniccy strażacy bezsilnie przyglądali się żywiołowi, gdyż dysponowali tylko kilkunastometrowymi drabinami, zaś wieża paliła się na wysokości 60-95 metrów. Z powodu pożaru uszkodzone zostały organy, sklepienia i sprzęty liturgiczne[13][14].
Mimo otwartego sporu z władzami komunistycznymi, pozyskano niezbędne funduszy do naprawienia szkód po tragicznym pożarze północnej wieży kościoła. Wiosną 1960 r. rozpoczęły się prace dekarskie, w tym całą stalową konstrukcję pomalowano i poobijano blachą miedzianą. Po remoncie świątynia stała się centrum życia religijnego Rybnika[13].
30 stycznia 1981 roku w salce akademickiej odbyło się pierwsze zebranie Klubu Inteligencji Katolickiej, którego działalność została zawieszona z chwilą ogłoszenia stanu wojennego. Po jego ogłoszeniu ks. proboszcz Alojzy Klon wraz z grupą parafian zajął się pomocą internowanym w ramach Biskupiego Komitetu Pomocy Uwięzionym i Internowanym. Działalność rybnickiej filii Klubu Inteligencji Katolickiej została reaktywowana w kwietniu 1983 roku. Oddany do użytku w 1988 r. Dom Katechetyczny stał się ośrodkiem kultury chrześcijańskiej[12].
W 1991 roku rybnicka świątynia została sklasyfikowana w poczet zabytków sztuki. Decyzją Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Katowicach, Wojewódzki Konserwator Zabytków orzekł wpisać do rejestru zabytków dawnego województwa katowickiego Kościół parafialny pw. św. Antoniego w Rybniku, "posiadający wybitne walory architektoniczne i urbanistyczne w skali miasta i regionu"[12][11].
W czerwcu 1993 roku Jan Paweł II specjalną bullą ustanowił kościół pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego bazyliką mniejszą. Rybnicka świątynia w ten sposób dołączyła do trzech innych górnośląskich kościołów – Bazyliki NMP w Piekarach Śląskich, św. Ludwika w Panewnikach oraz Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Pszowie – noszących ten sam tytuł[15].
Rybnicka bazylika coraz częściej była wykorzystywana w ramach inicjatyw kulturalnych. 27 listopada 1999 roku zagrała tutaj swój pierwszy koncert reaktywowana rybnicka orkiestra (zabrzmiało m.in. oratorium „Mesjasz” Georga Friedricha Händla, a orkiestrę oraz połączone chóry poprowadził Mirosław Jacek Błaszczyk)[16].
Na przełomie lat 1999 i 2000 w bazylice przeprowadzono montaż nowych witraży okiennych – łączna ich powierzchnia wynosi ok. 300 m². Witraże w prezbiterium przedstawiają sceny z życia patrona – św. Antoniego Padewskiego.
16 października 2005 roku – w 27 rocznicę wyboru kardynała Karola Wojtyły na papieża – odsłonięto znajdujący się przed bazyliką Pomnik Jana Pawła II[17].
10 kwietnia 2011 roku w świątyni odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą ofiarom katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku[18].
W 2014 r. zmieniono oświetlenie bazyliki, do tego czasu wykorzystywane były tradycyjne reflektory zainstalowane na ziemi. Zostały one zastąpione przez znacznie tańsze w eksploatacji lampy ledowe, z których część dla podkreślenia walorów architektonicznych świątyni została zamontowana na jej murach. Nowego oświetlenia doczekał się również stojący przed bazyliką pomnik papieża Jana Pawła II[19].
Kalendarium budowy
[edytuj | edytuj kod]- 14 września – rozpoczęcie prac budowlanych,
- 18 września – początek prac nad zalewaniem fundamentów pod filary i wieże,
- listopad – mimo deszczu, przymrozków i zamieci śnieżnych kontynuowano murowanie fundamentów,
- 23 listopada – gotowe fundamenty przysypano piaskiem i przerwano roboty na okres zimy.
Rok 1904
- 14 marca – wznowienie prac budowlanych,
- 14 maja – mury kościoła miały już wysokość ok. 2 metrów, z kolei filary wyciągnięto na ok. 4 metry ponad fundamenty,
- 13 czerwca – w święto św. Antoniego wmurowano kamień węgielny pod budowany kościół,
- lipiec – dokończono budowę murów nawy głównej,
- sierpień – rozpoczęto prace ciesielskie nad konstrukcją dachu,
- wrzesień – zakończono budowę murów,
- 15 października – zasklepiono nawy boczne (na tym zakończono sezon budowlany, gdyż rozpoczęły się wczesne mrozy i zawieruchy).
Rok 1905
- 20 marca – rozpoczęto kolejny rok budowy,
- 27 marca – dekarze rozpoczęli krycie dachu dachówką,
- 3-8 kwietnia – ze względu na śnieżyce i mróz prace wstrzymano,
- 12 kwietnia – na plac budowy wkroczyli blacharze, zaczęli m.in. zakładać rynny,
- czerwiec – potężne upały sprawiły, że prace znacząco spowolniły,
- lipiec – ulewne deszcze spowodowały dalsze spowolnienie prac,
- 27 lipca – zakończono prace murarskie na wieżach,
- sierpień – prowadzono prace nad konstruowaniem hełmów wież,
- 22 sierpnia – umocowano krzyże na wieżach (ze względów bezpieczeństwa przycięto ich ramiona),
- 30 października – usunięto wokół budowli płot zabezpieczający; murarze rozpoczęli układanie posadzki,
- 18 listopada – całkowite zakończenie prac budowlanych.
Rok 1906
- wiosna – prace porządkowe wokół nowej budowli; wywożenie gruzu (381 m³) do starej glinianki obok kościoła. Na plac kościelny zaś zwieziono dla wyrównania terenu 2600 m³ żużlu.
- lato-jesień – urządzenia wnętrza kościoła,
- jesień – kościół był już całkowicie gotowy i wyposażony, jednak władze państwowe ciągle nie zatwierdziły wykorzystania budowli do użytku publicznego.
Rok 1907
- 21 stycznia – wydano policyjne zezwolenie na użytkowanie kościoła św. Antoniego w Rybniku,
- 29 sierpnia – uroczyste poświęcenie kościoła.
Organy
[edytuj | edytuj kod]Organy wybudowała w latach 1960-1965 firma Biernacki z Krakowa. Składają się one z dwóch instrumentów: głównego i bocznego umieszczonego za ołtarzem głównym W 2009 roku organy zostały bardzo poważnie uszkodzone poprzez uderzenie pioruna. Organy zostały ponownie uruchomione w 2012 roku[20].
Dyspozycja organów głównych:
| Manuał I | Manuał II | Manuał III | Manuał IV | Pedał |
|---|---|---|---|---|
| 1. Pryncypał 16' | 1. Bourdon 8' | 1. Pryncypał fletowy 8' | 1. Kwintaton 16' | 1. Majorbas 32' |
| 2. Pryncypał 8' | 2. Amabilis 8' | 2. Viola di Gamba 8' | 2. Pryncypał włoski 8' | 2. Kontrabas 16' |
| 3. Koncertflet 8' | 3. Pryncypał 4' | 3. Vox coelestis 8' | 3. Dolce 8' | 3. Violonbas 16' |
| 4. Salicet 8' | 4. Flet miedziany 4' | 4. Flet kryty 8' | 4. Flet major 8' | 4. Subbas 16' |
| 5. Dubeltflet 8' | 5. Flet minor 4' | 5. Oktawa 4' | 5. Prestant 4' | 5. Pryncypałbas 8' |
| 6. Gedackt 8' | 6. Flautino 2' | 6. Flet 4' | 6. Bachflet 4' | 6. Fletbas 8' |
| 7. Oktawa 4' | 7. Sifflet 1' | 7. Gemshorn 2' | 7. Pikolo 2' | 7. Chorałbas 4' |
| 8. Waldflet 4' | 8. Kwinta 1 1/3' | 8. Kwintflet 2 2/3' | 8. Flageolette 1' | 8. Pifaro 2' |
| 9. Rurflet 4' | 9. Nona 8/9' | 9. Tercja 1 3/5' | 9. Nasard 2 2/3' | 9. Miksturbas 4 ch. |
| 10. Super oktawa 2' | 10. Harmonia Aetherea 5 ch. | 10. Acuta 3 ch. | 10. Tercflet 1 3/5' | 10. Basson 32' |
| 11. Róg nocny 2' | 11. Obój 8' | 11. Mikstura 4 ch. | 11. Cymbel 3-5 ch. | 11. Puzon 16' |
| 12. Oktawa 1' | 12. Krummhorn 8' | 12. Klarnet 8' | 12. Tuba mirabilis 8' | 12. Trompet 8' |
| 13. Kwinta 2 2/3' | 13. Vox humana 8' | |||
| 14. Mixtura 4 ch. | ||||
| 15. Szarf 5 ch. | ||||
| 16. Trompet 8' | ||||
| 17. Clairon 4' |
Dzwony
[edytuj | edytuj kod]7 października 1906 r. w trakcie poświęcenia przywiezionych dzwonów kościelnych, na placu przed świątynią doszło do napięć pomiędzy ludnością polską i niemiecką, gdyż pierwotnie do uczestnictwa w uroczystości dopuszczeni zostali tylko niemieccy urzędnicy i ich najbliżsi[8].
W trakcie I wojny światowej trzy mniejsze dzwony – Sancta Maria, Sancta Nothburga i Sancta Zitta – zostały zarekwirowane przez wojsko w celu ich przetopienia i wykorzystania do celów militarnych. Pozostałych pięć dzwonów – z powodu silnego sprzeciwu mieszkańców - nie spotkał podobny los i nie dotrwały do dnia dzisiejszego[6].
Obecnie bazylika posiada 6 dzwonów[21]. Z okazji jubileuszu 100-lecia świątyni ofiarowano dzwon „Miłosierdzia Bożego”, ważący 3,5 tony. Odlano go w ludwisarni Grassmayr koło Innsbrucka. Posiada płaskorzeźby Katedry Ziemi Rybnickiej, Jezusa Miłosiernego i głowę papieża Jana Pawła II[22]. W listopadzie 2007 r. dzwon zamontowano w południowej wieży[23]. Odzywa się on w każdy piątek o godzinie 15:00 oraz o północy w Wigilię Świąt Bożego Narodzenia. Jest jednym z największych dzwonów na terenie śląska. Zainstalowano także 15 carillonów (dzwonów strojonych), odlanych w Ludwisarni Rudolfa Pernera w Pasawie, wygrywających melodię pieśni „Antoni, patronie ty nasz”.
Oprócz wspomnianego dzwonu Miłosierdzia Bożego w wieży północnej wisi 5 mniejszych dzwonów wykonanych przez Odlewnię dzwonów Jana Felczyńskiego w 2000 roku[24].
Figura św. Antoniego
[edytuj | edytuj kod]W ołtarzu głównym bazyliki znajduje się figura św. Antoniego, który jest patronem ziemi rybnickiej. Jest to rzeźba ludowo-barokowa, datowana na XVI lub XVII wiek. Pochodzi ona prawdopodobnie z dawnego kościoła farnego leżącego w parku na górce, przy ul. Gliwickiej (obecny Kościół akademicki Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny).
W latach 1828–1906 figurka znajdowała się w kaplicy wzniesionej u zbiegu ulic Mikołowskiej i Żorskiej (w miejscu dzisiejszych szerokich schodów, prowadzących na plac koło bazyliki).
Proboszczowie i administratorzy
[edytuj | edytuj kod]- ks. Franciszek Brudniok (do 1923)
- ks. Tomasz Reginek (1923–1939)
- ks. Franciszek Klimza (1939–1945)
- ks. Józef Garus (1945–1949)
- ks. proboszcz Adam Bieżanowski (1950–1955)
- ks. proboszcz Franciszek Klimza (1955–1957)
- ks. proboszcz Sylwester Durczok (1957–1975)
- ks. proboszcz Alojzy Klon (1975–1998)
- ks. proboszcz Franciszek Musioł (1998–2014)
- ks. proboszcz Grzegorz Olszowski (2014–2018)
- ks. proboszcz Marek Bernacki (od 2018)[6][7][25]
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Widok z byłego skweru przed bazyliką -
Widok fasady Bazyliki św. Antoniego od strony skweru POW. -
Widok na bazylikę od strony ul. Tadeusza Kościuszki -
Widok na bazylikę od strony ul. Na Górze -
Wieża bazyliki -
Portal wejściowy -
Nawa główna -
-
Żyrandol na tle gotyckiego sklepienia -
-
-
Prawy ołtarz boczny -
Lewy boczny ołtarz
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2020 r. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2021-01-03]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Rybnik. Neogotycki kościół św. Antoniego Padewskiego (1903–1907). polskaniezwykla.pl.
- ↑ a b c Kalendarium ze strony www bazyliki
- ↑ a b Gazeta Rybnicka, 2000, nr 11 (353) - Śląska Biblioteka Cyfrowa [online], www.sbc.org.pl [dostęp 2021-10-19] (pol.).
- ↑ a b c d e f Emil Drobny, Kościół Św. Antoniego w Rybniku, 1931.
- ↑ a b c d Tech Studio s c-Strony WWW Katowice, Historia - Parafia Rzymskokatolicka p.w. św. Antoniego w Rybniku [online], Parafia św. Antoniego w Rybniku [dostęp 2021-10-25] (pol.).
- ↑ a b A. Dudek, Dzieje miasta Rybnika i dawniejszego państwa rybnickiego na Górnym Śląsku, 1993.
- ↑ Nowiny.pl, Wybuchy, które wstrząsnęły Europą [online], enowiny.pl [dostęp 2021-10-25].
- ↑ A. Krawczyk, Kościół katolicki i inne związki wyznaniowe na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim, 2004.
- ↑ a b Bogdan Kloch, Aleksandra Grabiec, Kościół p.w. św. Antoniego w Rybniku, 2006.
- ↑ a b c Rybnickie Centrum Kultury, Gazeta Rybnicka, wydanie 06-07 z 2007 r., czerwiec 2007.
- ↑ a b Rybnickie Centrum Kultury, Gazeta Rybnika nr 42/197, 21 października 1994.
- ↑ Bazylika w ogniu. Kościół podpalono? Do dziś pod dachem są spalone belki!. plus.dziennikzachodni.pl, 2017-10-18. [dostęp 2017-10-19].
- ↑ Rybnickie Centrum Kultury, Gazeta Rybnicka, kwiecień 2004.
- ↑ Lata 1960-1979 | Filharmonia Rybnicka [online], www.filharmoniarybnik.pl [dostęp 2021-10-20].
- ↑ W hołdzie Ojcu Świętemu. rybnik.pl, 2005-10-12. [dostęp 2010-11-13].
- ↑ Tragedia smoleńska: w bazylice odsłonięto tablicę pamiątkową. rybnik.com.pl, 2011-04-11. [dostęp 2011-05-01].
- ↑ Rybnickie Centrum Kultury, Gazeta Rybnicka nr 8/2014, sierpień 2014.
- ↑ Rybnik ( Bazylika św. Antoniego) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2021-11-22].
- ↑ Marcoon, Północna wieża Bazyliki Św. Antoniego [online], Zapomniany Rybnik, 30 marca 2015 [dostęp 2021-11-22] (pol.).
- ↑ Igor Paluszczak, Rybnik (PL - ŚL) - Dzwon Misericordia Dei Bazyliki pw. św. Antoniego [online], 17 września 2021.
- ↑ Redakcja, Dzwon Miłosierdzia jest już w bazylice [online], Rybnik Nasze Miasto, 21 listopada 2007 [dostęp 2021-11-22] (pol.).
- ↑ Mateusz Soboń, Dzwony Północnej Wieży Katedry Ziemi Rybnickiej: Niedziela 10:30- stan na lipiec 2018 [online], 10 sierpnia 2018.
- ↑ Tech Studio s c-Strony WWW Katowice, Duszpasterze - Parafia Rzymskokatolicka p.w. św. Antoniego w Rybniku [online], Parafia św. Antoniego w Rybniku [dostęp 2021-10-25] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Aleksander Żukowski, Anna Gudzik: Szlakami Zielonego Śląska 1. Czerwionka-Leszczyny: Agencja Reklamowo-Wydawnicza Vectra, 2010, s. 285-286. ISBN 978-83-60891-27-8.