Słomniki

Synagoga w Słomnikach

Słomniki – miasto w woj. małopolskim, w powiecie krakowskim, położone 24 km na północ od Krakowa, na Wyżynie Miechowskiej, nad rzeką Szreniawą; siedziba gminy miejsko-wiejskiej Słomniki. Jest jednym z ośrodków miejskich aglomeracji krakowskiej. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. krakowskiego.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 4365 mieszkańców.

Ośrodek handlowo-usługowy regionu rolniczego; drobny przemysł spożywczy i metalowy.

Gmina Słomniki została laureatem Rankingu Samorządów „Rzeczpospolitej” 2007 w kategorii najlepsza gmina miejska/miejsko-wiejska.

Historia

Nazwa Słomniki pochodzi najprawdopodobniej od szłomiarzy (zwanych w średniowieczu szłomnikami), którzy wyrabiali szłomy, czyli hełmy dla drużyny królewskiej.

Pierwsze wzmianki historyczne o Słomnikach jako osadzie myśliwskiej i stacji kupieckiej pochodzą z 1287 roku. Prawa miejskie od 1358 r. nadane przez króla Kazimierza Wielkiego. Z tego okresu pochodzi, zachowany do tej pory, układ architektoniczny rynku (na planie kwadratu) o powierzchni 1,75 ha.

Położenie przy trakcie solnym z Wieliczki oraz Bochni do Wielkopolski stworzyło możliwość szybkiego rozwoju miasta. Co było najbardziej zauważalne w XV i XVI wieku.

W 1554 roku powstał tutaj pierwszy formalny zbór kalwiński.

W swoich dziejach miasto było kilkakrotnie niszczone przez najazdy tatarskie, a potem szwedzkie (1655-1660). (Według przekazów ustnych pod słomnickim rynkiem znajduje się lochy, które służyły ochronie mieszkańców przed najazdami. Jest to jedna z teorii tłumacząca zapadanie się płyty rynku.)

Podczas insurekcji kościuszkowskiej miasto było świadkiem wielu ważnych wydarzeń. Po bitwie pod Racławicami Słomniki były miejscem zgrupowania wojsk polskich. Dnia 5 kwietnia 1794 r. Tadeusz Kościuszko zredagował tutaj raport o bitwie pod Racławicami, wydał odezwę: „Narodzie (...) chciej być wolnym i niepodległym”, oraz po raz pierwszy przywdział sukmanę, jako strój wyróżniający się w bitwie formacji. 6 kwietnia na tutejszym rynku do stopnia generała został awansowany Józef Zajączek i Antoni Madaliński.

Po trzecim rozbiorze Polski Słomniki znalazły się w zaborze austriackim, później od 1809 w Księstwie Warszawskim, a następnie od 1815 w Królestwie Polskim.

Podczas powstania styczniowego okolice Słomnik były miejscem walk partyzanckich.

Słomniki utraciły prawa miejskie po upadku powstania w 1870 r. Ponownie miasto od 1917 r.

Kalendarium

• 1287 – Pierwsza wzmianka o Słomnikach jako osadzie myśliwskiej i stacji kupieckiej;
• 1241, 1259, 1287 – miasto było celem najazdów tatarskich;
• 1358 – Słomniki otrzymały od króla Kazimierza Wielkiego prawa miejskie;
• 1392 – Królowa Jadwiga gościła na dworze w Słomnikach;
• 1420 – król Władysław Jagiełło odwiedził Słomniki;
• 1447 – do miasta przybył król Kazimierz IV Jagiellończyk;
• 1548 – w Słomnikach nocował król Zygmunt Stary;
• 1554 – pierwszy formalny zbór kalwiński;
• 1655-1660 – najazdy szwedzkie niszczą miasto;
• 1794 – w Słomnikach przebywa Tadeusz Kościuszko;
• 1870 – miasto traci prawa miejskie;
• 1917 – słomniki odzyskują prawa miejskie;
• 15 stycznia 1945 – wyzwolenie Słomnik;

Zabytki

• Neoromański kościół Bożego Ciała (wzniesiony w latach 1888-1893). W świątyni znajduje się późnogotycki krucyfiks i obraz Świętej Rodziny z I poł. XVI wieku.
• Synagoga z końca XIX wieku

Transport

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

• Droga krajowa nr 7: Chyżne-Kraków-Słomniki-Warszawa-Gdańsk
• Droga wojewódzka nr 775: Słomniki-Proszowice-Nowe Brzesko

Przez miasto przebiega dwutorowa, zelektryfikowana linia kolejowa (Warszawa) – Tunel – Miechów – Kraków. Stacje kolejowe: Słomniki i Słomniki Miasto.

W mieście znajduje się również przystanek PKS oraz prywatnych linii mikrobusowych. Od 11 kwietnia 2011 roku dojeżdża tu autobus MPK Kraków na linii 222 z pętli Czyżyny Dworzec.

Edukacja

W mieście znajduje się przedszkole oraz zespół szkół ogólnokształcących (szkoła podstawowa, gimnazjum, liceum ogólnokształcące, liceum profilowane).

Kultura i sport

W Słomnikach działa Miejsko-Gminne Centrum Kultury. Istnieje również kino „Czar”, biblioteka publiczna oraz Muzeum Ziemi Słomnickiej. Od ponad 100 lat funkcjonuje orkiestra dęta „Echo”. Od 2008 r. istnieje zespół tańca nowoczesnego Escape. Od 2009 r. istnieje zespół pantomimy „Uporządkowany Nieład”.

Od 1923 r. w mieście działa KS Słomniczanka. Obecnie istnieją sekcje piłki nożnej oraz piłki siatkowej. W przeszłości klub posiadał sekcję łucznictwa.

W 2011 r. wybudowano halę sportową oraz boisko wielofunkcyjne. Budynek hali jest funkcjonalno-przestrzennie połączony z budynkiem Zespołu Szkół Ogólnokształcących. Budynek posiada jedną kondygnację nadziemną

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia Bożego Ciała w Słomnikach – Kościół Bożego Ciała w Słomnikach.
• Świadkowie Jehowy
  • zbór Słomniki.

Osoby związane ze Słomnikami

• Stanisław Brykalski (1912-1939) – uczestnik wojny obronnej we wrześniu 1939, bohaterski obrońca reduty Wizna.
• Rachel Knobler (ur. 1924) – kompozytorka, malarka i poetka.
• Feliks Kruciger – proboszcz kalwiński w zborze reformowanym w Słomnikach w XVI wieku.
• Edmund Kowalski (1913-1998) – wykładowca w Wyższej Oficerskiej Szkole Pożarnictwa.
• Czesław Marchaj (ur. 1918) – specjalista z zakresu aero- i hydrodynamiki.
• Jan Maszadro (1832-1879) – pierwszy farmaceuta w Słomnikach i naczelnik miasta w czasie powstania styczniowego.
• Zygmunt Nowicki – w roku 1918 ambasador RP w USA.
• Jan Rutkowski (1844-1919) – powstaniec styczniowy.
• Krzysztof Wieczorek (ur. 1961) – pilot i wielokrotny mistrz w zawodach lotniczych.
• Władysław Zieliński (1939-1987) – historyk, profesor Śląskiego Instytutu Naukowego, zastępca dyrektora Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce.
• Łukasz Czapla (ur. 08.12.1982) – 4-krotny Mistrz Świata w strzelectwie sportowym.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Słomnikach

Linki zewnętrzne

• Miasto i gmina Słomniki