Наси (халық): Нұсқалар арасындағы айырмашылық
нақтылау |
→Дәстүрлі тағамдары: дереккөз |
||
| (Дәл сол қатысушы жасаған 10 аралық нұсқа көрсетілмеген) | |||
| 51-жол: | 51-жол: | ||
}} |
}} |
||
'''Наси''' (''на'', ''нажу'', ''мосе'', ''мосо'') – [[Қытай]]дың оңтүстік-батысындағы тибет-бирма халқы. Жалпы саны 309 мың адам. (2000, халық санағы), оның 95,5% Юньнан провинциясында.<ref>«Көрші» әмбебап мәдени журналы, № 6591-Ж, 2009,05,№ 36</ref><ref>{{cite web|url=https://bigenc.ru/ethnology/text/2250503|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-10-13|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B8|title=Наси сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-10-13|lang=}}</ref> |
'''Наси''' (''на'', ''нажу'', ''мосе'', ''мосо'') – [[Қытай]]дың оңтүстік-батысындағы тибет-бирма халқы. Жалпы саны 309 мың адам. (2000, халық санағы), оның 95,5% Юньнан провинциясында.<ref>«Көрші» әмбебап мәдени журналы, № 6591-Ж, 2009,05,№ 36</ref><ref>{{cite web|url=https://bigenc.ru/ethnology/text/2250503|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-10-13|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B8|title=Наси сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-10-13|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315367|title=Наси қалқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-10-13|lang=}}</ref> |
||
<ref>Наси (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315367</ref> |
|||
== Тілі == |
== Тілі == |
||
Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тобына жататын [[наси тілі]]нде сөйлейді. Дамыған [[пиктография]]лық жазуы мен әдебиеті бар.<ref> |
Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тобына жататын [[наси тілі]]нде сөйлейді. Дамыған [[пиктография]]лық жазуы мен әдебиеті бар.<ref>{{cite web|url=https://gufo.me/dict/history_encyclopedia/%D0%9D%D0%90%D0%A1%D0%98|title=Кеңестік тарихи энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-10-13|lang=}}</ref> |
||
== Діні == |
== Діні == |
||
Діні – [[ламаизм]], [[шамандық]], анағұрлым көне нанымдардың (әсіресе ағаш культінің) қалдықтары бар.<ref> |
Діні – [[ламаизм]], [[шамандық]], анағұрлым көне нанымдардың (әсіресе ағаш культінің) қалдықтары бар.<ref>{{cite web|url=https://slovaronline.com/browse/18b929a5-dcc7-30bf-8bac-fc324e929b8a/%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B8|title=Наси|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-10-13|lang=}}</ref> |
||
== Кәсібі == |
== Кәсібі == |
||
Негізгі дәстүрлі кәсіптері - [[егіншілік]] ([[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]], [[күріш]], [[картоп]], [[бұршақ]], [[кендір]], [[мақта]]), [[мал шаруашылығы]], [[орман шаруашылығы]], металл өңдеу, [[Тоқыма кәсібі|тоқымашылық]]. [[Аңшылық]] пен [[терушілік]] (әсіресе дәрілік шөптер жинау) дамыған.<ref |
Негізгі дәстүрлі кәсіптері - [[егіншілік]] ([[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]], [[күріш]], [[картоп]], [[бұршақ]], [[кендір]], [[мақта]]), [[мал шаруашылығы]], [[орман шаруашылығы]], металл өңдеу, [[Тоқыма кәсібі|тоқымашылық]]. [[Аңшылық]] пен [[терушілік]] (әсіресе дәрілік шөптер жинау) дамыған.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=NASI|title=Әлем халықтары/Наси|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-10-13|lang=}}</ref> |
||
== Өмір салты == |
== Өмір салты == |
||
Отбасы шағын, патрилинейлік, Нинлан өлкесінде және Сычуаньда матрилинейлік сақталған. |
Отбасы шағын, патрилинейлік, Нинлан өлкесінде және Сычуаньда матрилинейлік сақталған. |
||
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === |
|||
Тұрғын үйлері ағаштан жасалған, қаңқалы-бағаналы құрылыс, тауларда - оюлармен және суреттермен безендірілген бөрене үйлер бар. |
|||
Тұрғын үйлері ағаштан жасалған, қаңқалы-бағаналы құрылыс, тауларда - оюлармен және суреттермен безендірілген бөрене үйлер бар. Үйлерінің іші «жолақтармен» белгіленген. Әрбір кіре беріс ішкі және сыртқы есіктері бар дәлізді біріктіретін үш бөлмеден тұрады. Үйлердің көпшілігі екі қабатты, орталықта ауласы бар. Аула үлкен, үй ішінде таза ауа мен ауланы күн сәулесімен қамтамасыз етеді. Үйдің кіре берісі оңтүстікке немесе шығысқа қараған, ол сәттілік әкеледі деп есептеледі. Әр үйдің ағаш есіктері қолдан жасалған және өсімдіктер мен жануарлардың күрделі дизайнымен әдемі оюланған.<ref>{{cite web|url=https://www.chinahighlights.ru/culture/naxi-minority.htm|title=Наси халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-10-13|lang=}}</ref> |
|||
[[Сурет:Naxi 04.JPG|нобай|оңға|200px|Лицзяндағы насилер]] |
|||
=== Дәстүрлі киімдері === |
|||
Негізінен ерлер киімі Қытай түрінде. Лицзян өлкесіндегі әйелдер киімі – шалбар, күрте, кең ақ белдік, кестелі аяқ киім. Нинлан-Йи автономиялық округінде. – қысқа күртешемен ұзын бүктелген белдемше. Олар кестелі немесе тігілген шеңбері бар киіз немесе былғары шапан киді. Тұрмысқа шыққан әйелдер шашын орамалмен байлайтын, күйеуге шықпаған әйелдер басына орамал тағып немесе басының артқы жағына қара қалпақ киген. Үлкен күміс сырғалар мен күмістен және нефриттен жасалған білезіктер кең таралған.<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2250503|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017 ж|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-10-13|lang=}}</ref> |
|||
=== Дәстүрлі тағамдары === |
|||
Тағамның негізі – [[жарма]], [[көкөніс]], [[ет]]. |
|||
Тағамның негізі – [[жарма]], [[көкөніс]], [[ет]].<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=367 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> |
|||
=== Фольклоры === |
|||
Ерлер киімі – күрте пен шалбар, әйелдердікі – күртеше, ұзын шалбар, Нинлан аймағында – [[белдемше]], үстіне жамылғы.<ref name="Reference1"/> |
|||
Насилер арасындағы ең үлкен дәстүрлі мереке - Саньдоцзе мерекесі. Ай күнтізбесі бойынша 2-айдың 8-ші күні тойланады. Аңыз бойынша, бұл күн насилердің қорғаушы құдайы Сандоның туған күні. Мереке кезінде бәрі гүлденген бақтарды тамашалау үшін серуендейді. Жігіттер жарысқа қатысады. Кешкі астан кейін барлығы оттың айналасына отырады, қыздар ән айтып, билейді.<ref>{{cite web|url=https://news.myseldon.com/ru/news/index/196714713|title=Наси халқы және олардың мәдениеті|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-10-13|lang=}}</ref> |
|||
== Сілтеме == |
== Сілтеме == |
||
14:17, 2024 ж. қазанның 13 кезіндегі соңғы нұсқа
| Наси | |
| на, нажу, мосе, мосо | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
309 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Наси (на, нажу, мосе, мосо) – Қытайдың оңтүстік-батысындағы тибет-бирма халқы. Жалпы саны 309 мың адам. (2000, халық санағы), оның 95,5% Юньнан провинциясында.[1][2][3][4]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тобына жататын наси тілінде сөйлейді. Дамыған пиктографиялық жазуы мен әдебиеті бар.[5]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Діні – ламаизм, шамандық, анағұрлым көне нанымдардың (әсіресе ағаш культінің) қалдықтары бар.[6]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Негізгі дәстүрлі кәсіптері - егіншілік (бидай, арпа, жүгері, күріш, картоп, бұршақ, кендір, мақта), мал шаруашылығы, орман шаруашылығы, металл өңдеу, тоқымашылық. Аңшылық пен терушілік (әсіресе дәрілік шөптер жинау) дамыған.[7]
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Отбасы шағын, патрилинейлік, Нинлан өлкесінде және Сычуаньда матрилинейлік сақталған.
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тұрғын үйлері ағаштан жасалған, қаңқалы-бағаналы құрылыс, тауларда - оюлармен және суреттермен безендірілген бөрене үйлер бар. Үйлерінің іші «жолақтармен» белгіленген. Әрбір кіре беріс ішкі және сыртқы есіктері бар дәлізді біріктіретін үш бөлмеден тұрады. Үйлердің көпшілігі екі қабатты, орталықта ауласы бар. Аула үлкен, үй ішінде таза ауа мен ауланы күн сәулесімен қамтамасыз етеді. Үйдің кіре берісі оңтүстікке немесе шығысқа қараған, ол сәттілік әкеледі деп есептеледі. Әр үйдің ағаш есіктері қолдан жасалған және өсімдіктер мен жануарлардың күрделі дизайнымен әдемі оюланған.[8]
Дәстүрлі киімдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Негізінен ерлер киімі Қытай түрінде. Лицзян өлкесіндегі әйелдер киімі – шалбар, күрте, кең ақ белдік, кестелі аяқ киім. Нинлан-Йи автономиялық округінде. – қысқа күртешемен ұзын бүктелген белдемше. Олар кестелі немесе тігілген шеңбері бар киіз немесе былғары шапан киді. Тұрмысқа шыққан әйелдер шашын орамалмен байлайтын, күйеуге шықпаған әйелдер басына орамал тағып немесе басының артқы жағына қара қалпақ киген. Үлкен күміс сырғалар мен күмістен және нефриттен жасалған білезіктер кең таралған.[9]
Дәстүрлі тағамдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тағамның негізі – жарма, көкөніс, ет.[10]
Фольклоры
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Насилер арасындағы ең үлкен дәстүрлі мереке - Саньдоцзе мерекесі. Ай күнтізбесі бойынша 2-айдың 8-ші күні тойланады. Аңыз бойынша, бұл күн насилердің қорғаушы құдайы Сандоның туған күні. Мереке кезінде бәрі гүлденген бақтарды тамашалау үшін серуендейді. Жігіттер жарысқа қатысады. Кешкі астан кейін барлығы оттың айналасына отырады, қыздар ән айтып, билейді.[11]
Сілтеме
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Наси (халық)
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ «Көрші» әмбебап мәдени журналы, № 6591-Ж, 2009,05,№ 36
- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы. Тексерілді, 13 қазан 2024.
- ↑ Наси сөзінің мағынасы. Тексерілді, 13 қазан 2024.
- ↑ Наси қалқы. Тексерілді, 13 қазан 2024.
- ↑ Кеңестік тарихи энциклопедия. Тексерілді, 13 қазан 2024.
- ↑ Наси. Тексерілді, 13 қазан 2024.
- ↑ Әлем халықтары/Наси. Тексерілді, 13 қазан 2024.
- ↑ Наси халқы. Тексерілді, 13 қазан 2024.
- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017 ж. Тексерілді, 13 қазан 2024.
- ↑ В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 367. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
- ↑ Наси халқы және олардың мәдениеті. Тексерілді, 13 қазан 2024.
