Баджолар
| Баджолар | |
| suku Bajau | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
700 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Филиппин |
470 000 |
 Индонезия |
150 000 |
 Малайзия |
62 300 |
| Тілдері | |
|
баджо (баджао) тілі, пилипино, бугис тілдері | |
| Діні | |
|
суннизм, дәстүрлі сенімдер | |
Баджолар (баджао) (теңіз көшпенділері, теңіз сығандары) — Малайзияда, Индонезияда және Филиппинде тұратын этникалық топ. Олар шексіз Үнді мұхитында еркін жүріп, көшпелі өмір сүреді. Олар жағаға тек жерлеу рәсімдері кезінде, балықтарын сатуға, тұщы су жинауға немесе қайықты жөндеуге келеді. Жалпы халық саны: шамамен 700 мың адам (Филиппинде 470 мың, Индонезияда 152 мың, Малайзияда 62,3 мың, Брунейде 11 мың).[1]
Этнонимі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Баджо халқының этнонимінде олардың Кіші Зонд аралдарының (Нуса Тенггара) Баджо аралындағы байырғы шығу тегін білдіретін этнонимі бар. Термин кейінірек оңтүстік Сулавесидегі бугис тілінде ᨅᨍᨚ ретінде қабылданды, ол сөзбе-сөз «ағаш» дегенді білдіреді. Бұл баджо этникалық тобы Флорес теңізі аймағында теңіз саяхаты үшін жиі қолданатын қайық жасау материалына қатысты.
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тілі аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобына жататын баджо (баджао) тілдері мен диалектілері. Оңтүстік Қытай теңізі бассейніндегі Баджао малай диалектінде сөйлейді. Пилипино, бугис және басқа тілдер де кең таралған.[2]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Діни ұстанымдары: мұсылман-сүнниттер, дәстүрлі сенімдерді ұстанушылар бар. Дәстүрлі Баджао діні – ислам мен анимизмнің ерекше қоспасы. Сенімдер, олар үшін тірі тіршілік иесі болып табылатын мұхитпен күрделі қарым-қатынасты көрсетеді. Теңіз сығандары рухтар толқындарда, ағыстарда, маржан рифтері мен мангрларда өмір сүреді деп санайды.[3]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Негізгі дәстүрлі кәсібі - балық аулау және теңіз қолөнері. Бұрын көптеген баджолар қарақшылықпен айналысқан. Олар көбіне балық аулау үшін динамитті пайдаланды. Бұл дағды Екінші дүниежүзілік соғыстан бері қолданылуда. Балықты сатып немесе азық-түлікке немесе тұщы суға айырбастады. Дегенмен, динамитті қолданып жаппай балық аулау бұл теңіз биогеоценозына әсер етті. Балық аулаудың тағы бір әдісі – калий цианидін қолдану. Бұл зат парализдейді және оны жалаң қолмен алуға болады. Мұндай тірі, бірақ сал ауруына шалдыққан балық динамитпен ұсталғаннан гөрі бірнеше есе қымбат болды. Алайда, цианид маржандардың (коралл) улануына себеп болады, бұл бүкіл рифтердің жойылуына және осы маржандармен қоректенетін балық түрлерінің жойылуына себеп болады.[4]
Алайда соңғы жылдары браконьерлік жағдай біршама жақсарды. Жарылғыш заттар мен улармен балық аулау азайды. Белсенділер мен табиғатты қорғаушылар теңіз ресурстарын тұрақты пайдалану үшін түрлі бағдарламалар ұйымдастыруда. Балық популяциясын қалпына келтіру үшін қорғалатын теңіз аумақтарын құру, браконьерліктен бас тартатын және дәстүрлі балық аулау әдістерін қауымдастықтармен бірге қолдауда.[5]
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Баджолар әріптерді танымайды, олар жазуды және оқуды білмейді - себебі олар бұл дағдыларды қажет етпейді. Бұл халықтың ешқайсысы дерлік жасын дәл айта алмайды, олар мұнда жылдарды есептемейді. Олар судың үстіне салынған және қадалармен бекітілген шағын үйшіктерде тұрып, отбасылық тіршіліктерін жалғастыруда. Үйлер бір-бірімен көпірлер арқылы жалғасады. Балалар өте ерте жастан (5 жастан бастап) қайықпен жүзуді және балық аулауды үйрене бастайды.
Баджо халқы ерте жастан бастап су астындағы мекендеушілерді аулауға және үлкен тереңдікке сүңгуге үйретілген. 30 метр тереңдікте акваланг құралдарын қолданбай ақ сүңгиді. Көбінесе банджолардың құлақ қалқандары зақымдалады, кейде табиғи түрде су астындағы қысымның айырмашылығынан немесе олар терең және кенеттен сүңгу кезінде ауырсынуды сезінбеу үшін әдейі тесіледі.[6]
Дәстүрлі баспаналары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Олар судың үстіне салынған және қадалармен бекітілген шағын үйшіктерде тұрады. Сонымен қатар «лепа-лепа» деп аталатын ерекше қайықтарда жүреді. Бұл қолмен жасалған қайықтарда жататын орын, ауыз су мен азық-түлік қоры, ас үй ыдыстары, керосин шамдары және т.б. бар. Бүкіл отбасымен қоныстанып, қайықтармен көшіп жүреді. Бір таңқаларлығы, дәл осы қайықтардың арқасында бұл адамдар 2004 жылы жүздеген мың адамның өмірін қиған әйгілі цунамиден аман қалды.
Үйлердің жағамен байланысы жоқ, сондықтан үйге тек қайықпен жүзу арқылы жетуге болады. Үйлер бір-бірімен көпірлермен байланысады. Олар бүкіл отбасылармен қоныстанып, қайықпен жүреді[7]
Экономикалық қиындықтар мен ел үкіметтер баджоларды құрлыққа көшуге мәжбүр етуде. Қазір баджолар бірте-бірте құрлыққа – туристік қалалардың жанындағы жерлерге лашықтар салуда.[8]
Қазіргі баджолар
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазіргі дәуір, дегенмен, өз өзгерістерін әкеліп жатыр, кейбір баджолар жағалаудағы арал белдеуінің жерін мекендеуге тырысуда. Баджолардың жас ұрпағы да ата-бабаларының ережелері бойынша өмір сүргісі келмей, құрлыққа көбірек көшуде. Жастар жұмыс іздеп, қалыпты оқу жағдайын жасап, қарапайым өмірге араласуда. Дегенмен, сумен байланыс әлі де жойылған жоқ, ал балық аулау олардың негізі кәсібі болып қала береді. Бұл халық басқа елдер мен ұлттардың тұрғындары деп танылмайды, дегенмен қазіргі барлық «теңіз» халқының жалпы саны 400 мыңға жуық адамды құрайды.
Баджолар өздерін бүкіл әлемнің еркін азаматтары деп санайды, сондықтан олар шекаралас елдердің барлық теңіз аймақтарында ерікті түрде қозғалады. Өкінішке орай, браконьерлік пен дәстүрлі емес өмір салтына байланысты баджо мәдениеті мен өмір салтын жоғалту қаупі бар. Соңғы кездері билік пен қоршаған ортаны қорғау қызметтерінің барлық түрлері адамдарға теңіз әлеміне араласу деңгейін төмендетіп, құрлыққа толығымен көшуді талап етуде.[9][10]
Баджо жастары қазір ата-аналарының үлгісімен өмір сүргісі келмейді, қалаларға көшуде, оқуда, жұмыс іздеуде.[11]
Сілтеме
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Баджолар
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Баджо. Тексерілді, 6 шілде 2024.
- ↑ Баджао. Тексерілді, 6 шілде 2024.
- ↑ Баджао теңіз сығандары. Тексерілді, 6 шілде 2024.
- ↑ Теңіз сығандары Баджо. Тексерілді, 6 шілде 2024.
- ↑ Соңғы көшпенді: Баджао «теңіз сығандары» қалай тамырын жоғалтуда. Тексерілді, 6 шілде 2024.
- ↑ Көшпелі бажо халқы құрлықтан гөрі суда көбірек уақыт өткізетін әлемдегі жалғыз халық.. Тексерілді, 6 шілде 2024.
- ↑ «Теңіз сығандары»: Баджо тайпасы немен танымал?. Тексерілді, 6 шілде 2024.
- ↑ Теңіз сығандарының жоғалып бара жатқан әлемі. Тексерілді, 6 шілде 2024.
- ↑ Теңіз сығандары - баджо. Тексерілді, 6 шілде 2024.
- ↑ Теңіз сығандарының өмірі мен күнделікті өмірі. Тексерілді, 6 шілде 2024.
- ↑ Теңіз «сығандары» - баджо халқы. Тексерілді, 6 шілде 2024.
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
