Edukira joan

Donostiako Zinemaldia

Artikulu hau "Kalitatezko 2.000 artikulu 12-16 urteko ikasleentzat" proiektuaren parte da
Bideo honek Ikusgela proiektuko bideo bat barneratzen du
Wikipedia, Entziklopedia askea

Donostiako Zinemaldia
Irudia
Map
MotaZinemaldi
Indarraldi1953 - 
Gertaeraren maiztasuna1 urte
KokalekuDonostia
HerrialdeaEspainia
Webgunesansebastianfestival.com
IMDB: ev0000588 Facebook: sansebastianfestival Twitter: sansebastianfes Instagram: sansebastianfes Youtube: UC6ScD2J0bxxAQhbsWcjraRw Edit the value on Wikidata

Donostiako Nazioarteko Zinemaldia urtero irailaren bigarren hamabostaldian Donostian (Gipuzkoa) antolatzen den zinema jaialdia da, Euskal Herriko ospetsuena. Nazioarteko Zinema Ekoizleen Federazioak (FIAPF) film luzeen lehiaketa-jaialdi izendatua du;[1] kategoria gorentzat hartzen da hori. 1953an sortu zutenetik urtero antolatu dute. Europako zinemaldirik zaharrenetako eta entzutetsuenetako bat da, eta hauek dira haren ezaugarri nagusiak: ikusleen jaialdi bat dela (beste batzuetara soilik profesionalak joaten dira), Europako eta Latinoamerikako zinema lotzen dituela, eta jarduera handia duela urte osoan.[2] Egoitza nagusia Kursaal elkargunean du, baina zenbait ekitaldi Victoria Eugenia antzokian egin ohi dira, egoitza historikoan. Sari nagusiak film onenaren Urrezko Maskorra eta ohorezko Donostia saria dira. Gaur egun, José Luis Rebordinos da zuzendaria.

Lau erakunde publikok osatzen dute Donostiako Nazioarteko Zinemaldia elkartea, zati berdinetan: Donostiako Udalak, Eusko Jaurlaritzak, Gipuzkoako Foru Aldundiak eta Espainiako Kultura Ministerioak. Elkartearen lehendakaria Donostiako alkatea da; gaur egun, Eneko Goia. Zinemaldiak 10,5 milioi euroren aurrekontua izan zuen 2024an.[3]

2007az geroztik zinemaldiaren euskarazko izendapen ofiziala Donostia Zinemaldia da (gaztelaniaz Festival de San Sebastián eta ingelesez San Sebastian International Film Festival). 2018an, zinemaldiak bere irudia berritu zuen, trazu sintetikoago bat eman zion maskorrari, eta ingelesezko SSIFF akronimoa erabiltzen du ordutik.[4]

Donostiako Zinemaldiaren historiak Euskal Herriaren historia garaikidearen zati bat biltzen du: Francoren diktadurapean, diplomazia kulturalerako tresna bat izan zen, sortu zuten une beretik, eta munduari itxurazko irekidura bat erakusteko toki bat ere bai.[5] 1977an demokratizatu eta eraldatu zen jaialdia, eta 1980ko hamarkadaz geroztik, jada egonkortuta, bere lekua dauka nazioarteko zinemaldien zirkuituan.

Ibilbide horretan, nabarmentzeko modukoak dira gertakari zinematografiko batzuk: besteak beste, Alfred Hitchcock zinemagilea joan zenekoa, Vertigo (1958) filma aurkeztera;[6] Nestor Basterretxearen eta Fernando Larrukerten Ama Lur lanaren estreinaldia (1968);[7] Francis Ford Coppolak bi garaitan irabazitako bi Urrezko Maskorrak (The Rain People, 1969; eta Rumble Fish, 1984);[8] Victor Erizeren El espíritu de la colmena-k lortutako Urrezko Maskorra (1973);[9] George Lucasen Star Wars filmaren Europako estreinaldia (1977);[10] Emakumeek Eginiko Zinema sail apurtzailea (1978);[11] Juanba Berasategiren Kalabaza tripontzia filmaren estreinaldia eta saria (1985);[12] Oliver Stoneren Salvador filmak Belodromoa inauguratu zuenekoa (1986);[13] euskara Sail Ofizialera iritsi zenekoa, Antxon Ezeizaren Ke arteko egunak filmarekin (1989);[14] Woody Allenen Melinda & Melinda filmaren estreinaldia (2004);[15] Yesim Ustaogluren Pandora'nın kutusu filmaren Urrezko Maskorra (2008), lehen aldiz emakume batek zuzendutako lan batek irabazitakoa;[16] Zinemira sailaren sorrera (2009);[17] eta Loreak euskara hutsez filmatutako lanaren estreinaldia Sail Ofizialean (Joxe Mari Goenaga eta Jon Garaño, 2014).[18]

Zazpi hamarkada horietan, mundu osoko izar asko izan dira Donostiako Zinemaldian. Horietako batzuk dira Gloria Swanson, Bette Davis, Glenn Ford, Gregory Peck, Elizabeth Taylor, Sophia Loren, Audrey Hepburn, Robert de Niro, Antonio Banderas, Al Pacino, Tim Burton, Richard Gere, Glenn Close, Michael Douglas, Catherine Zeta-Jones, Mel Gibson, Demi Moore, Charlize Theron, Adam Sandler, Ben Stiller, Brad Pitt, Naomi Watts eta Ian McKellen.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ibilbidea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da.
Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero.
Donostiako Zinemaldiaren gaineko zortzi datu.

Sorrera eta hazkundea (1953-1966)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Donostiako Zinemaldia 1953an sortu zen, zirkuitu garaikidea osatzen duten Europako jaialdi gehienen garaitsu berean (Venezia, Cannes, Berlin, Locarno). Irailaren 21ean abiatu zen lehen aldi hura.[19] Donostiako enpresari batzuek pentsatu zuten zinema jaialdi bat izatea aukera ona zela uda sasoia luzatzeko eta turismoa erakartzeko, eta egitasmoak Francoren diktaduraren babesa izan zuen hasieratik, erregimenaren irudi atsegin eta irekiago bat zabaltzeko baliatu baitzuen.[20] Ikuskizunaren Sindikatu Nazional frankistak jarri zituen baliabideak jaialdia antolatzeko.[21] Lehen ekitaldi hark Zinemaren I. Nazioarteko Astea zuen izena,[22] 28 film erakutsi zituzten,[23] eta Espainiako filmek baizik ez zuten saririk eskuratu; film onenaren saria, Rafael Gilen La guerra de Dios-ek (Gilek zuzendari onenarena ere jaso zuen).[24]

Garai hartan, Gerra Hotz betean, zinemaldi bat kultur diplomaziako egitura konplexu bat zen.[25] Ikertzaileek «Zinemaren Olinpiar Jokoak» deitu izan diete, lehian zeuden herrialdeetako erakundeek hautatzen zituztelako beren film ordezkariak.[26] Espainiak, gainera, 1953. urtean bertan lortu zituen bi arrakasta diplomatiko esanguratsu: Egoitza Santuarekin Konkordatua eta AEBekin sinatutako Madrilgo Itunak.[27] Jaialdiaren hazkuntza azkarra, beraz, garaiko egoera geopolitikoan posizio bat hartzeko mugimenduen barruan ulertu behar da.

Zinemaldia sortu eta lau urtera, 1957an, FIAPFek, zinema jaialdiak arautzen dituen erakundeak, maila goreneko jaialdi izendatu zuen, Veneziakoaren, Canneskoaren eta Berlingoaren parean.[28] Hala ere, lehendabiziko urteak gorabeheratsuak izan ziren, festibalaren kategoriari dagokionez. Bigarren urtean hasi zuen aitortzarako bidea: Nazioarteko I. Zinemaldia deitu zioten ofizialki, eta aldaketa nabarmenak egin zituzten. Ikuskizunaren Sindikatu Nazionala izan zen antolatzailea, eta haren idazkari nagusi Miguel de Echarri, zuzendaria.[29] De Echarri zinema ekoizlea zen, eta FIAPFeko administrazio kontseiluko kidea ere bai.[30] Bada, bigarren aldi hartan Zinemaldiak FIAPFen babesa izan zuen dagoeneko, eta zinemaldi ez-lehiakorren kategoria jaso zuen harengandik, negoziazio baten ondoren.[31] FIAPFek antolatzaileei eskatzen zien jaialdirako hautatutako filmek aukera izan behar zutela ondoren herrialde osora «bere horretan» zabaltzeko, hau da, zentsurarik gabe, eta baldintza hori izan zen trabarik handiena Informazio eta Turismo Ministerioarentzat, nahiz eta azkenerako onartu zuen.[32]

Zinemaldia, irailean egin ordez, uztailera aurreratu zuten, eta urte sasoi horretan iraun zuen ondoren ere: 1973ra arte, jaialdia ekainean edo uztailean egiten zuten.[33] Donostiara iritsi zen lehen izar handia Gloria Swanson aktorea izan zen.[34] Ezin zutenez eman sari ofizialik, kazetariz osatutako epaimahai bat sortu zuten, FIAPFek baimendutako sari bakarra emateko: kritikak filmik onenari emandako saria. Antonio del Amoren Sierra maldita-k jaso zuen.[35]

Hurrengo urtean, 1955ean, FIAPFek beste aukera bat eman zion Zinemaldiari, eta «koloretako filmetan espezializatutako lehiazko jaialdi» izendatu zuen.[36] Orduan sortu zuten Zilarrezko Maskorra. Giuseppe de Santis zuzendari italiarraren Giorni d'amore filmak lortu zuen saria.[37]

Akta manipulatuta zegoela salatu, eta FIAPFek babesa kendu zion jaialdiari.[38] 1956an, udalak bere gain hartu zuen antolaketa, eta orduan ere ezin izan zuten eman sari ofizialik: hemezortzi kritikarik egindako galdeketa baten ondoren banatu zituzten sariak.[39] Arazoa azkar konpondu zuten, ordea. Funtsean, legean zegoen problema: Espainiako Gobernuak hartutako neurri protekzionisten eraginez, murriztu egin zen zinemetan AEBetako filmen kopurua, AEBetako zinema industria haserre zegoen, eta, ondorioz, FIAPF ere bai. Negoziazio horien emaitza zera izan zen, AEBetako filmek abantaila fiskalak izatea lortu zutela,[40] eta FIAPFek, Zinemaldia atzera onartzeaz gainera, kategoria gorenera eraman zuela: lehiazko jaialdi ez espezializatu izendatu zuen. Orduan sortu zen Urrezko Maskorra; Dino Risiren La nonna Sabella filmak irabazi zuen lehenengoz.[41]

Victoria Eugenia antzokiaren eskaileretatik gora XX. mendeko izar ugari igo izan dira.
Sofia Loren eta Richard Burton aktoreak Hondarribiko aireportuan, 1974ko Zinemaldian.
Alfred Hitchcock zuzendaria birritan egon zen Donostiako Zinemaldian.

Antonio de Zulueta (Ivan Zulueta zinemagilearen aita) izan zen Zinemaldiaren zuzendaria 1957tik 1960ra bitarte.[42] Urte oparoak izan ziren. 1958an, Alfred Hitchcockek Vertigo filma aurkeztu zuen Sail Ofizialean, eta Kirk Douglasek (The Vikings) eta James Stewartek (Vertigo) jaso zuten gizonezko aktorerik onenaren saria ex-aequo.[43] 1959an, Hitchcockek North by Northwest filma aurkeztu zuen, eta Audrey Hepburnek irabazi zuen emakumezko aktorerik onenaren saria (nahiz eta ezin izan zen Donostiara joan),[44] Fred Zinnermannen The Nun's Story filmean egindako lanarengatik; filmak Urrezko Maskorra irabazi zuen.[45]

Donostiako VIII. Zinemaldian, 1960an, Zuluetak Zinema Ikasleentzako Topaketak antolatu zituen jaialdiaren mugak zabaltzeko asmoz, eta Espainiako, Frantziako, Italiako, Herbehereetako, Mexikoko eta Poloniako ikasleak gonbidatu. Han izan ziren, besteak beste, José Luis Borau, Miguel Picazo, Basilio Martín Patino, Joaquim Jordà, Juan Antonio Bardem eta Luis García Berlanga.[46] Espainiako zentsurari egindako kritikak zirela tarteko, Zuzendaritza Batzordeak dimitizera behartu zuen Zulueta.[47] Topaketa horiek jarraitu egin zuten 1966ra arte, baina urtetik urtera ito egin zituen antolatzaileen kontrolak lehenik eta utzikeriak ondoren.[48] Ikasleen topaketak 2002an itzuli ziren Zinemaldira, gaur egun Nest izena duen sailaren bidez.[49]

Zulueta kargutik kendu eta gero, profil tekniko bat jarri zuten zuzendari ondorengo urteetarako: Victoria Eugenia antzokiaren administraria, Francisco Ferrer Monreal.[50] Gainera, idazkari nagusi izendatu zuten Pilar Olascoaga, zeinak urte luzeetako lotura izan baitzuen Zinemaldiarekin. 1961a eta 1962a urte apalak izan ziren: gorabehera handikoak eta interes gutxikoak. Horren eraginez, FIAPFek atzera kategoriaz jaitsi zuten jaialdia 1963an;[51] hurrengo urtean atzera bueltatu zen maila gorenera.

Bolada hartan, Manuel Fraga izendatu zuten Espainiako Informazio eta Turismo ministro, eta hark, José María García Escuderorekin batera, Carlos Fernández Cuenca hautatu zuen Zinemaldiko zuzendari izateko.[52] Zinema erakunde nabarmen askotako zuzendaria izan zen Espainian: Zinema Eskola Ofizialekoa, Filmoteka Nazionalekoa eta, 1964tik aurrera, Donostiako Zinemaldikoa ere bai. Haien asmoa zera zen, itxurazko irekidura bat ematea jaialdiari eta, era berean, Espainiako zinemagintzari. Garbi islatzen du hori Espainiako Zinema Berria zeritzonari eman zioten bultzadak.[53] Lan horietako batzuk arrakastatsuak izan ziren Zinemaldian: Manuel Summersen Del rosa... al amarillo (1963, Zilarrezko Maskorra),[54] Miguel Picazoren La tía Tula (1964, zuzendari onenaren saria) eta Basilio Martín Patinoren Nueve cartas a Berta (1966, lehen lanari Zilarrezko Maskorra), esaterako.

Urte horietan, Urrezko Maskorra irabazi zuten Elia Kazanen America America-k (1964), Edward Dmytryk-en Mirage-k eta Otakar Vávraren Zlatá reneta-k ex-aequo (1965), eta Desmond Davisen I Was Happy Here-k (1966).

1965ean programatu zuten lehenengoz emakume batek zuzendutako film luze bat Sail Ofizialean: Yuliya Solntseva sobietarraren Zacharovannaya Desna.[55]

Urte hartan bertan, Nestor Basterretxeak eta Fernando Larrukertek elkarrekin zuzendutako lehen film laburra eman zuten Zinemaldian, jendez leporaino betetako Victoria Eugenia antzokian: Pelotari. Jaialdiaren amaierako saioan proiektatu zuten, baina lehiaketatik kanpo, Bilboko Zinema Jaialdian parte hartzetik zetorrelako. Harrera beroa izan zuen.[56]

Zinemaldiko giroa, berriz, oro har epela izan urte horietan. 1966an, jaialdiak kritika ugari jaso zituen, behar adinako mailarik ez zuelakoan, eta, zalantzaz betetako giro horren erdian, Fernández Cuenca zuzendariak dimisioa eman zuen.[57]

Bakartutako alfonbra gorri bat (1967-1976)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zinemaldia ahul zegoen, ideiarik gabe, eta, gainera, lekualdatuko ote zuten zurrumurrua zabaltzen hasi zen: Palmak bere burua eskaini zion Madrili nazioarteko jaialdi bat hartzeko, eta Espainiako Gobernuak proposamena aztertu zuen.[58] Norabidea zuzendu beharra zegoen, eta, horretarako, Donostiako Zinemaldiaren antolatzaileek aspaldiko ezagun batengana jo zuten: Miguel de Echarri izendatu zuten zuzendari berriro. Hurrengo hamar urteak egin zituen kargu horretan, harik eta gaixotu zen arte (kargua utzi eta gutxira hil zen).[59]

Urte horietan, Zinemaldiaren ezaugarririk nabarmenena zera izan zen, jaialdiko alfonbra gorritik kanpo ezer gertatzen ariko ez balitz bezala jarraitzea urtero. Kanpoan, frankismoaren aurkako mugimendua gero eta biziagoa zen, ETAk ekintza armatuak egiteari ekin zion eta langileen mobilizazioek ere indarra hartu zuten. Borroka ziklo global bat abiatu zen garai hartan, eta horrek zuzenean eragin zien zinemaldiei. Cannesen Zinemagileen Hamabostaldia sortu zuten, Berlinalen Forum, eta jaialdi berriak martxan jarri zituzten toki askotan, kezka estetiko eta politikoetatik abiatuta (Rotterdam, Pesaro, Cartago). Bitartean, Francoren diktadurapeko Donostian, itxitasuna zen nagusi.

Bide luzea egin zuen Nestor Basterretxearen eta Fernando Larrukerten Ama Lur filmak proiektatzera iritsi aurretik. Azkenean, zentsurarekin bi urtez gorabehera asko izan ondoren, 1968ko uztailaren 10ean eman zuten Donostiako Zinemaldian, lehiaketatik kanpo. Victoria Eugeniako aurkezpenak baino ikusmin handiagoa piztu zuen ordubete geroago Astoria zineman egin zuten proiekzioak, Poliziak zaindu baitzituen ikusleak, ez zedin egon «garrasirik edo ekintza subertsiborik». Txalo zaparrada jaso zuen filmak, baina ez zen liskarrik egon.[60]

Urte horietan guztietan, AEBetako multinazionalen zinema izan zen nagusi Zinemaldian.[61][62] De Echarrik zuzendari klasikoak gonbidatu izan zituen jaialdira, epaimahaiburu aritu zitezen, eta hala etorri ziren Josef von Sternberg (1969),[63] Fritz Lang (1970),[64] King Vidor (1971),[65] Howard Hawks (1972)[66] eta Nicholas Ray (1974).[67] Haiei buruzko atzera begirakoak programatu zituzten, gainera.

Era berean, Urrezko Maskorra irabazi zuten Stanley Donenek (Two for the Road, 1967), Francis Ford Coppolak (The Rain People, 1969), Tom Griesek (The Glass House, 1972) eta Terrence Malick-ek (Badlands, 1974).[68] 1975ean, John Cassavetesek Zilarrezko Maskorra lortu zuen A Woman Under the Influence filmarengatik, eta Gena Rowlandsek, emakumezko aktorerik onenaren saria, filmean egindako lanagatik.[69] Luxuzko gonbidatuak ere izan ziren: besteak beste, Sam Peckinpah (1970),[70] Elizabeth Taylor (1973),[71] Orson Welles (1973)[72] eta Sophia Loren (1974).[73]

1971. urtean, Éric Rohmerren Le genou de Claire filmak irabazi zuen Urrezko Maskorra, eta 1973an, berriz, Victor Erizek epaimahaia liluratu zuen El espíritu de la colmena lanarekin.[74] Lehen aldia zen Espainian ekoitzitako film batek sari nagusi ofiziala irabazten zuela (zuzendaria ez ezik, ekoizlea ere euskal herritarra zen: Elias Kerejeta).

1975etik aurrera, tentsioa nabarmen handitu zen Zinemaldian, egoerari ia ezin eusteraino. Urte hartako jaialdian, Franco hil baino bi hilabete lehenago egindakoan, antolatzaileek lortu zuten ohiko jaialdi asinkroniko horietako bat egitea, nahiz eta muturreko segurtasun neurriak ezarri behar izan zituzten eta nazioarteko hainbat gonbidatuk Zinemaldiaren aurkako mezuak bidali zituzten Jose Antonio Garmendia eta Angel Otaegi militante antifrankisten kontrako heriotza zigorra salatzeko.[75]

Franco hil eta gero, 1976ko zinemaldian, begien bistakoa izan zen bere formula tradizionalaren gainbehera.[76] Hainbat protesta egin zituzten Euskal Herrian bizi zen egoera errepresiboaren eta herrialdeko borroka politikoen testuinguruan, eta, inaugurazioa baino egun batzuk lehenago, Guardia Zibilak Josu Zabala hil zuen Hondarribian egindako manifestazio batean. Zinemaldia zalantzan jartzen hasiak ziren alderdi askotatik. Gizarte zibilaren ahotsa jasotzeko asmoz, Zuzendaritza Batzorde bat izendatu zuten, baina hark ez zuen asmatu kalean gertatzen ari ziren askatasun eta demokrazia eskaerei erantzuten.[77]

Tentsiozko egoera horren erdian, Jaime Chávarri zuzendariak eta Elias Kerejeta ekoizleak jakinarazi zuten lehiaketatik aterako zutela euren El desencanto filma, eta dozenaka kazetarik komunikatu bat atera zuten esanez zinemalditik erretiratuko zirela, salatzeko Poliziak bidegabe erreprimitu zituela Zabalaren hiletaren egunean egindako protestak.[78] Aldaketa abian zegoen, eta bazuen bere lotura urte batzuk lehenago hainbat zinemalditan gertatutakoarekin: «68 atzeratutzat» jo izan dute.[79]

Haustura demokratikoaren gorabeherak (1977-1985)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hortik aurrera, urteetan geldi-geldirik egon zen egitura hura abiadura bizian hasi zen eraldatzen. 1976aren amaieran, jaialdiaren kudeaketa Donostiako hiriaren esku geratu zen, Espainiako Informazio eta Turismo Ministerioaren menpe egoteari utzita.[80] Batzorde bat sortu zuten herri mugimenduetatik etorritako ordezkariekin, eta «aro berri bati» ekin zioten.[81] De Echarri gaixotu zela-eta, Luis Gasca idazkari nagusiak gidatu zuen 1977ko Zinemaldia.[82] Urte hartako programazioak borondate argia zuen: 40 urteko diktadurak lapurtutako askatasuna berreskuratzea.[83]

Borondate hori garbi adierazten du antolatzaileek idatzitako testu batek, zeina zinemaldiaren Festival egunkarian argitaratu baitzuten jaialdiko lehen egunean, historian lehen aldiz euskaraz. Hauek izan ziren lehen hitzak: «Zine-Erakusketak XXIV argitaldi eduki ditu. Ez zaigu atsegin».[84]

Zinema eta lekukotasun historikoa izeneko mahai inguru bat antolatu zuten Joris Ivensekin, eta Aljeria kolonizatuari eta Venezuelari buruzko filmak erakutsi zituzten, besteak beste. Itzulera esanguratsuak izan ziren: Luis Buñuel gonbidatu zuten jaialdira, eta Urrezko Maskor berezi bat eman zioten bere ibilbidea saritzeko; eta Antxon Ezeiza zinemagile donostiarra Mexikoko erbestetik itzuli zen Mina, viento de libertad filma aurkeztera.[85]

Victoria Eugenian Sail Ofizialean Star Wars (George Lucas, 1977) estreinatzen zen une berean, Ezeiza ikusleekin eztabaidatzen ari zen Intxaurrondo auzoko Don Bosco parrokia-zineman. Izan ere, filma Auzoak eta Herriak sailaren barruan zegoen, Zinemaldi demokratiko berriaren egitasmo erradikalenetako batean: 1977tik 1985era bitartean, sail horrek jaialdia deszentralizatu zuen, eta Hego Euskal Herri osora zabaldu zituen proiekzioak eta solasaldiak.[86]

Euskal zinemak ere bere tokia hartu zuen jaialdi hartan. Euskal zinemagileek topaketa bat egin zuten Gipuzkoako Argazkilari Elkartean, eta horren ondorioz sortu zuten Euskal Zine Egille Elkartea, asmo apurtzaile argi batekin.[87]

Jaialdia 1978an hasi zen Zinemaldia izena erabiltzen euskaraz, urte hartako Festival egunkarian ikusi daitekeenez.[88] Gainera, euskarazko testu gehiago argitaratzen hasi ziren bertan. Trantsiziozko ezohiko egoera hartan, hiru pertsonak hartu zuten zuzendaritzaren ardura: Mariano Larrandiak, Nestor Basterretxeak eta Rafael Modregok.[89] Azken hamarkadetan ikusi ez genuen zinea izeneko zikloa antolatu zuten, Alekxandr Dovzhenkoren, Santiago Álvarezen eta Joris Ivensen filmekin, besteak beste.[90] Dena dela, aldaketa urte hartako berrikuntzarik handiena Emakumeek Eginiko Zinema saila izan zen.

Donostiako Emakumeen Batzarreko kideek proposatu eta antolatu zuten sail hori.[91] Batzarreko kide gehienak ez zeuden espezializatuta zinema feministan, baina euren ideiak zabaltzea asko interesatzen zitzaien. Zinemaldiak, proposamena jaso, eta babesa eman zien. 1960ko eta 1970eko urteetako 25 filmek osatu zuten saila; besteak beste, Chantal Akerman, Cecilia Bartolomé, Věra Chytilová, Marguerite Duras, Mirentxu Loiarte, Márta Mészáros, Larisa Shepitko eta Agnès Varda zuzendariek eginak ziren, eta haietako batzuek jaialdian parte hartu zuten. Emanaldiez gain, zikloak beste jarduera batzuk ere izan zituen, hala nola mintzaldiak, topaketak eta eztabaidak. Gainera, haurtzaindegi bat ere martxan jarri zuten. Saio gehienak Gros auzoko Savoy zinemetan egin zituzten. Hurrengo urtean, 1979an, Donostiako Emakumeen Batzarrak zikloarekin jarraitzea proposatu zuen, baina Zinemaldiak erantzun zien ez zuela funtsik.[92]

Urte biziak bezain ezegonkorrak izan ziren. 1979an, Jesús María Idoeta izan zen zuzendaria lehenik, eta Luis Calparsoro ondoren; Julio Caro Baroja zen batzordeko presidentea.[93] Auzoak eta Herriak programa herri gehiagotara zabaldu zuten, eta sail gehiago sortu zituzten jaialdian, besteak beste, Nazionalitateen Zinema, estaturik gabeko nazioetako ekoizpena erakusteko asmoz. Begirada estetiko eta politiko berriak txertatu zituzten, beraz, eta ikusleak jaialdiaren parte izatera gonbidatu.[94]

Jaialdia egoera berrira egokitzen ari zela, ordea, aspaldiko arazoak itzuli ziren: FIAPFek berriro kendu zion kategoria 1980. urtean, eta ez zuen 1985era arte berreskuratu.[95] Urte horien artean, ez zen sari ofizialik egon, nazioarteko kritikaren saria baizik.

Gainera, Zinemaldi berriaren ikur batzuk ahultzen hasi ziren; adibidez, Auzoak eta Herriak saila. FIAPFen arauak zirela-eta, film bakoitzaren proiekzio kopurua murriztu zuten, eta horrek sailaren izaera aldatu zuen. Jada ezin zituzten jaialdiko filmak eraman herrietara, baizik eta lehenago beste urteren batean parte hartu izan zutenak, «jaialdiaren filmotekakoak».[96] Horri gizarte mugimenduen ahultzea gehitu zitzaion, eta sailak herritarren interesa galdu zuen pixkanaka, harik eta 1986an desagertu zen arte.

1980an ez zen zuzendaririk egon, eta Zuzendaritza Batzordeak antolatu zuen festibala; José Angel Herrero-Velarde bozeramailearen esanetan, identitate bat definitu beharra zegoen.[97] Luis Gascak hartu zuen zuzendari kargua 1981ean, eta 1983ra arte gidatu zuen jaialdia.[98] Carlos Gortariren urtebeteko jardunaren ondoren,[99] 1985ean berriro Zuzendaritza Batzorde zabal bat izan zen buruan (José Ángel Herrero-Velarde, Leopoldo Arsuaga, Mariano Larrandia eta Rafael Treku).[100] Jaialdiak, azkenean, urte hartan berreskuratu zuen maila gorena.

Tarte horretan, ordea, beste esperientzia interesgarri bat hartu zuen Zinemaldiak: Bideo Jaialdia. 1982tik 1985era, Guadalupe Echevarriaren zuzendaritzapean, mundu osoko bideoartistak izan ziren Donostian bideoak proiektatzen, instalazioak jartzen eta eztabaidetan parte hartzen. Komunitate artistiko bat sortu zen diziplina berri baten inguruan.[101]

Euskal Herrian egindako zinemarentzat, urte gorabeheratsu haiek emankorrak izan ziren. Imanol Uriberen El proceso de Burgos filmaren aurkezpen polemikoa egin zuten (1979, Sail Ofiziala), eta, besteak beste, film hauek estreinatu zituzten: Pedro de la Sotaren Sabino Arana (1980, Zuzendari Berriak), Uriberen La fuga de Segovia (1981, Sail Ofiziala), Alfonso Ungríaren La conquista de albania (1983, Sail Ofiziala), Arthur MacCaigen Euskadi, hors d'etat (1983, Mugarik Gabe), Eloy de la Iglesiaren El pico (1983, Sail Ofiziala) eta Montxo Armendarizen Tasio (1984, Sail Ofiziala).[102] Euskarazko film batzuk ere izan ziren han: Iñaki Aizpururen Erreporteroak (1984, Zuzendari Berriak) eta Juanba Berasategiren Kalabaza tripontzia (1985, Zuzendari Berriak). Berasategiren filmak, gainera, aipamen berezia irabazi zuen bere sailean.[103]

Egonkortzea: izarren eta ikusleen bila (1986-2000)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Diego Galán 1985ean iritsi zen Donostiako Zinemaldira, aholkulari gisa. Hurrengo urtean zuzendari izendatu zuten, eta jaialdiak, aurreko urteetan galdutako estatusa berreskuratzearekin batera, eraldaketa handia izan zuen barne antolaketan. Galán bi arotan aritu zen zuzendari: 1986tik 1989ra, eta 1995etik 2000ra.[104]

Berrikuntza handi horietako bat zera izan zen, Donostia saria sortzea. Jaialdiaren ospea sustatzeko eta nazioarteko izarrak ekartzeko asmoz, zineman ibilbide nabarmena egindako aktoreak saritzen hasi ziren 1986tik aurrera.[105] Gregory Peck izan zen saria jasotzen lehena, eta haren hurrengoak Glenn Ford (1987), Vittorio Gassman (1988), Bette Davis (1989) izan ziren.

Bestalde, ikusleak jaialdira erakartzeko, 1986an bertan Anoetako Belodromoa inauguratu zuten, 3.000 lagunentzako tokia zuen areto erraldoia. Hala, 400 metro koadroko pantailak galdua zuen zerbait eman zion bueltan Zinemaldiari: ospea eta ikuskizuna.[106] Oliver Stoneren Salvador filmak inauguratu zuen aretoa.

Ondorengo urteetan, Brian de Palmaren The Untouchables (1987, Sail Ofiziala, lehiaketatik kanpo),[107] Krzysztof Kieslowskiren Krótki film o miłości (1988, Sail Ofiziala),[108], Isabel Coixeten Demasiado viejo para morir joven (1988, Zuzendari Berriak),[109] Tim Burtonen Batman (1989, Sail Ofiziala, lehiaketatik kanpo)[110] eta Spike Leeren Do the Right Thing (1989, Zabaltegi)[111] eman zituzten jaialdian, besteak beste.

1990ean, urtebetez, Peio Aldazabal izan zen Zinemaldiaren zuzendaria (gerora, Euskadiko Filmategiaren zuzendaria izan zen 1991tik 2009an erretiroa hartu zuen arte).[112] Rudi Barnet belgikarra (1991-1992)[113][114] eta Manuel Pérez Estremera (1993-1994)[115] izan ziren ondorengo zuzendariak, Galán bueltatu aurretik.

José Julián Bakedanoren Oraingoz izen gabe (1987, Zabaltegi),[116] Ana Díezen Ander eta Yul (1988, Zuzendari Berriak)[117] eta Arantxa Lazkanoren Urte ilunak (1993, Zuzendari Berriak)[118] Euskal Herriko filmak izan ziren Zinemaldian urte horietan.

1989an, lehenengo aldiz, euskarazko film batek Sail Ofizialeko lehian parte hartu zuen: Antxon Ezeizaren Ke arteko egunak lanak. Filmak Donostia saria irabazi zuen, gainera. Ez zen euskarazko film soil bat: euskal zinema nazionalaren mugimendua zertu nahi izan zen lan horren bidez, euskal zinema nazionalari bultzada berri bat eman eta behin betiko hasarazi, baina iriste-puntua baino ez zen izan. 25 urte luze behar izan ziren Zinemaldiko Sail Ofizialean euskarazko film bat berriro aurkitu arte.[119]

Gainontzean, urte horietan, Aki Kaurismäki (Tulitikkutehtaan tyttö, 1990, Zabaltegi),[120] Roman Polanski (Bitter Moon, 1992, Sail Ofiziala, lehiaketatik kanpo),[121] Adolfo Aristarain (Un lugar en el mundo, 1992, Sail Ofiziala; eta Martín (Hache), 1997, Sail Ofiziala),[122][123] Michael Haneke (Benny's Video, 1992, Zabaltegi),[124] Valeria Sarmiento (Elle, 1995, Sail Ofiziala),[125] Claude Chabrol (Rien ne va plus, 1997, Sail Ofiziala),[126] eta Hirokazu Kore-eda (After Life, 1998, Sail Ofiziala)[127] zinemagileen lanak erakutsi zituzten, besteak beste. Zuzendari Berriak sailean, gerora ezagun egin diren zuzendari batzuek parte hartu zuten: tartean, Juan José Campanella (Love Walked In, 1997), Nicolas Winding Refn (Pusher, 1997)[128] eta Laurent Cantet (Ressources humaines, 1999).[129]

1999ko irailaren 16an egin zuen Donostiako Zinemaldiak lehendabiziko ekitaldia, inaugurazio gala, gaur egun bere egoitza nagusia den eraikinean: Kursaalean.[130] Jaialdiaren egoitza berria haren aro garaikidearen ikurra ere bada.

Jaialdia eta eragilea (2001-gaur egun)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Donostiako Zinemaldiak beste aro bat hasi zuen XXI. mendean, nabarmen egonkorragoa, eta horren adierazle dira azken urteetako zuzendaritza luzeak: Mikel Olaziregi 2001etik 2010era izan zen jaialdiaren zuzendaria, eta José Luis Rebordinos, 2011tik gaur egun arte.[131] Rebordinos da Zinemaldiaren historian zuzendari karguan denbora gehien egin duena.[132]

Aro horrek ere izan ditu bere gorabeherak. Lehena, hasi berritan, 2001eko irailaren 11ko atentatuek markatu zuten. Jaialdia hasi baino egun gutxi lehenago gertatu ziren, eta, ondorioz, AEBetako izarrak ez ziren Donostiara etorri. 2003an, Maria Cristina hoteleko langileek greba egin zuten, eta nazioarteko izarrei hiriko beste hoteletan eman zieten ostatu.[133] Krisi ekonomikoak bere ondorioak izan zituen 2009ko Zinemaldian: egun bat gutxiago izatea erabaki zuten; ostegunez hasi beharrean, ostiralez hastea. Gaur egunera arte iraun du erabaki horrek.[134]

2004an, Woody Allenek Donostiako 42. Zinemaldiaren inaugurazio egunean estreinatu zuen Melinda & Melinda filma, eta hori lorpen garrantzitsua izan zen jaialdiarentzat, ohikoa baitzen zuzendari estatubatuarrak bere filmak Veneziako Zinemaldian estreinatzea. Gainera, Donostia saria eman zioten ekitaldi hartan.[135] Ordutik, Max von Sydowk, Meryl Streepek, Julia Robertsek, John Travoltak eta Agnès Vardak jaso dute aitortza hori, besteak beste.[136]

Woody Allen zuzendaria, Donostiako 52. Zinemaldian, Melinda and Melinda filmaren aurkezpeneko prentsaurrekoan.
Ikusleak Kursaal jauregiaren barnealdean, 2006an.

2008an irabazi zuen lehen aldiz emakume batek Urrezko Maskorra: Yesim Ustaoglu zuzendari turkiarraren Pandoranin kutusu filma gailendu zen urte hartan. Orduz geroztik, Mariana Rondón (Pelo malo, 2013), Dea Kulumbegashvili (Dasatskisi, 2020), Alina Grigore (Crai Nou, 2021), Laura Mora (Los reyes del mundo, 2022) eta Jaione Camborda (O corno, 2023) zuzendariek ere irabazi dute.[137]

Euskal Herriko zinemari egun bakarra eskaini ohi zioten Zinemaldian, Euskal Zinemaren Eguna, eta, 2009an, sail propio bat eman zioten: Zinemira. Ordutik, euskal filmen presentzia nabarmen hazi da jaialdian. Sailaz gain, Zinemira saria ere sortu zuten, Euskal Herriko zinemagintzaren alorreko pertsona baten ibilbidea goraipatzeko asmoz. Imanol Uribek jaso zuen lehenengoa.[138]

Loreak izan zen euskara hutsez filmatutako lehen lana Zinemaldiko Sail Ofizialeko lehian, 2014an (Ke arteko egunak-en zati batzuk bikoiztuta baitzeuden). Joxe Mari Goenagak eta Jon Garañok zuzendu zuten filma, eta harrera beroa izan zuen.[139] Hurrengo urtean, Asier Altunaren Amama izan zen Urrezko Maskorra lortzeko lehian,[140] eta, 2017an, Aitor Arregiren eta Jon Garañoren Handia.[141]

Zinemaldiaren garai berriko ezaugarririk nabarmenena zera da, film berriak aurkezteko ez ezik, sortzeko toki bat ere badela. 2002an Zinema Eraikitzen programa sortu zen, postprodukzio fasean zeuden filmak bukatzeko laguntzak eman, eta Latinoamerikako ekoizpena sustatzeko asmoz.[142] Gaur egun, Europa-Latinoamerika Koprodukzio Foroa, WIP Europa, WIP Latam eta Lau Haizetara atalak ditu, besteak beste. Gainera, jaialdiak Ikusmira Berriak egonaldi programa antolatzen du Tabakalerarekin 2015az geroztik, eta Elias Querejeta Zine Eskolaren sustatzaileetako bat ere bada jaialdia. Beraz, ekitaldi bat izateaz gain, eragile jarduna indartu du azken urteetan.

Gizarte- eta politika-arloko tentsioen lekuko

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskaldunon Egunkaria ixtean, Zinemaldian egindako protesta

2008an, ekitaldia abian zen bitartean ETAk Espainiako Kantabria erkidegoan Luis Conde de la Cruz militarra hil eta gero, Donostiako Zinemaldiko zuzendaritzak atentatua gaitzesteko eta ETAren aurkako mezua plazaratu zuen. Mezu hura film proiekzio batzuen hasieran irakurri zuten. Hurrengo urtean, berriz, Donostiako 57. Zinemaldian, Euskal Herriko zinemagintzako eta kulturako hainbat eragilek Euskaldunon Egunkaria-ren itxiera gaitzesteko protesta jarduna egin zuten Kursaal jauregiaren aurrealdean.

2014ko ekitaldian, Gure Esku Dago herri mugimenduaren ekimenez Kursaal jauregiaren aurrean Euskal Herriaren Erabakitze Eskubidearen aldeko giza katea osatu zen. 2016ko irailaren 16an, inaugurazio ekitaldia hasi eta berehala, ikusleen artean zeuden hainbat lagunek Ibon Iparragirre ondarrutar presoa eta gainontzeko gaixo dauden euskal preso politikoak etxeratzearen aldeko[143] nahiz Erraustegiaren aurkako protestaldi eta oihuz ikuskizuna lauetan eten zuten.[144]

Sailak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Donostiako Zinemaldia hainbat sailez osaturik dago. Sail horiek eraldatu egin dira urteen joanarekin, eta 2010eko hamarkadan hartu zuten gaur egun duten itxura, bereziki 2018an, jaialdiak bere marka berritu zuenean.

Kursaal jauregia eta Zurriola zubia.

Lehiaketako sailak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sail Ofiziala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sail Ofiziala da zinemaldiaren lehiaketa nagusia, hedabideek arretarik handienez jarraitzen dutena eta, nolabait, jaialdi bakoitza definitzen duena. Publikoan erakutsi gabeko film luzeak hautatzen dituzte han parte hartzeko (ekoitzi diren herrialdean estreinatutakoak soilik onartzen dira).[145] Sail Ofizialean lehiatzen diren film luzeek Urrezko Maskorra jasotzeko aukera dute; epaimahai ofizialak baloratzen eta saritzen ditu filmok. Halaber, lehiaketaz kanpoko filmak eta proiekzio bereziak ere aurkezten dituzte; azken urteetan, ohikoa da telesailen bat izatea tartean. Gaur egun, hogei bat lanek osatu ohi dute Sail Ofiziala.

New Directors

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kursaalerako sarrera Zinemaldian zehar.

Donostiako Zinemaldiak 1970eko hamarkadaz geroztik dauka zinemagile hasiberriei eskainitako sail bat, nahiz eta izen eta egitura bat baino gehiago izan dituen ordutik. 2012an, Zabaltegi sailetik atera, eta sail autonomo bihurtu zuten Zuzendari Berriak.[146] 2018az geroztik, ingelesezko New Directors izena du ofizialki. Zinemagileen lehen edo bigarren film luze erakutsi gabeen nazioarteko lehiaketa da; zinemaldiko lehiaketarik garrantzitsuenetan bigarrena. Saileko film guztiak hautagai dira Kutxabank-New Directors saria irabazteko, baita Gazteriaren saria lortzeko ere.

Horizontes Latinos

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zinemaldiak 2003. urtean sortu zuen saila.[147] Gaur egun, ezaugarri hauetakoren bat betetzen duten eta Espainian erakutsi gabeak diren urteko film luzeen hautaketa bat jasotzen du: filmok Latinoamerikan ekoitziak izan behar dute, erabat edo partzialki; zuzendariek latinoamerikar jatorrikoak izan behar dute; edo munduko beste inguru batzuetako komunitate latinoak izan behar dituzte hizpide.[148] Saileko film guztiak Horizontes saria lortzeko lehiatzen dira. Zuzendariaren lehen edo bigarren lana izanez gero, Gazteriaren saria lortzeko hautagai ere badira.

Zabaltegi-Tabakalera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zabaltegi saileko filma emanaldirako sarrera Kursaal jauregian, 2006an.

Zinemaldiaren sail historikoetako bat da Zabaltegi, 1985ean sortua, eta azpisail ugari bildu izan ditu urteetan (Zuzendari Berriak, Perlak, emanaldi bereziak...). 2016. urtean eman zioten gaur egun duen itxura: autonomoa da, Tabakalera du egoitza nagusi (izenean ere ageri da zentroa), eta lehiaketa bat da.[149] Jaialdiko antolatzaileen hitzetan, lehiazko sailen artean irekiena da, ez baitu estilo edo denbora mugarik: aurkeztu daitezke film laburrak, ertainak, luzeak, fikziozkoak, ez-fikziozkoak, telesailak... «Begirada eta molde berriak bilatzen dituen zinemak» du lekua han.[150] Film guztiak hautagaiak dira Zabaltegi-Tabakalera saria irabazteko.

Perlak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sail autonomoa da 2013. urteaz geroztik (aurrez, Zabaltegiko azpisail bat zen). Espainian erakutsi gabeko urteko film luze nabarmenen aukeraketa bat jasotzen du. Nazioarteko zinema jaialdi batzuetan saritutako eta goraipatutako lanak izan ohi dira. Filmok Donostia Hiria Publikoaren Saria irabazteko hautagai dira: ikusleek erabakitzen dute zein film saritu beren botoen bidez.[151]

Leos Carax, Elena López Rierarekin Nest saileko hizketaldi batean, Donostiako 72. Zinemaldian, Tabakaleran.

Nest

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Donostiako Zinemaldian zinema ikasleentzat egiten den film laburren nazioarteko lehiaketa da Nest. Topaketok 2002an sortu zituzten,[152] eta 2018an jaso zuten Nest izena.[153] Mundu osoko zinema eskoletako ikasleak biltzen dira Donostian, beren lanak aukeratuak izan ondoren, eta parte hartzen dute film laburren emanaldietan, solasaldietan eta industriako profesionalen eskola magistraletan. Film horien artean banatzen da Nest The Mediapro Studio saria. Zinemaldiak eta Tabakalerak elkarrekin antolatzen dute saila, eta hura da egoitza nagusia.

Lehiaketatik kanpoko sailak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zinemira

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal zinemari eskainitako saila da, eta 2009tik antolatzen dute. Ordura arte, Euskal Zinemaren Eguna egon ohi zen Zinemaldian, eta, sailaren bidez, euskal zinemaren presentzia areagotu zuten. Donostiako Zinemaldiak eta Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak antolatzen dute, Euskadiko Filmategiarekin, EPE-Ibaiarekin eta Zineuskadirekin lankidetzan.[154]

Euskal Zinemaren Irizar saria lortzeko lehian izateko, filmek (ez soilik Zinemirakoek, baizik eta edozein sailetakoek) honako baldintza hauetakoren bat bete behar dute: Zinemaldiaren barruan mundu mailan estreinatzea; gutxienez ekoizpenaren %20 Arabakoa, Bizkaikoa edo Gipuzkoakoa izatea; hizkuntza nagusia euskara izatea; edo euskal komunitatea gaitzat izatea.[155]

Zinemira sailaren barruan, Kimuak katalogoko film laburren aukeraketa ere izaten da. Kimuak Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailaren eta Euskadiko Filmategiaren arteko ekimena da, eta haren helburua da urteko euskal film labur nabarmenenak nazioartean zabaltzea. Saio hori profesionalentzat bakarrik da.[156]

Zinemira sailaren barruan antolatzen da Euskal Zinemaren Gala, Victoria Eugenia antzokian, eta gala horretan banatzen dute Zinemira saria, euskal zinemari egindako ekarpenarengatik norbanakoei eta erakundeei ematen dieten ohorezko saria.[157]

Culinary Zinema

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Donostiako Zinemaldiak 2011n sortu zuen Culinary Zinema saila, Berlinalerekin elkarlanean, eta Basque Culinary Centerrekin lankidetzan antolatu du ordutik. Gastronomiarekin zerikusia duten filmen hautaketa bat izaten du, eta proposamen bakoitzari loturiko afari tematiko bat.[158]

Made in Spain

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehiaketaz kanpoko sail honetan, urte barruan Espainian egindako zinemaren isla diren filmen aukeraketa bat eskaintzen da. Espainian estreinaturiko zein estreinatu gabeko lanak izan daitezke.[159]

Oliver Stone, 2006ko ekitaldian World Trade Center bere filma Belodromoan aurkezten.

Belodromoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Estreinaldi handietarako sail herrikoia da: filmak 400 metro koadroko pantaila batean proiektatzen dira, ia 3.000 ikus-entzulerentzat prestatutako areto batean, Anoetako belodromoan.[160]

Gainera, goizero, Zinemaldiak ikastetxeekin aurrez hitzartutako programa bat jartzen du abian Belodromoan; filmak pantaila handian eta euskaraz proiektatzen dira. 2019tik zientziari lotutako gaiak izan ditu, eta DIPC Donostia International Physics Centerreko zientzialariek egiten dituzte aurkezpenak.[161]

Atzera begirakoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Atzera begirakoak Donostiako Zinemaldiaren nortasunaren parte izan dira ia hasieratik, orduan, 1959an, René Clair zinemagileari eskaini baitzitzaion lehena. Ordutik hona, Zinemaldiak egile klasiko edo garaikide baten inguruko zikloak programatu ditu, baina hainbat zuzendari ere bildu izan ditu zinema gai, garai edo hizkuntza zinematografikoen inguruko atzera begirakoak programatzeko.

Klasikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2018an sortu zen Klasikoak, zinema unibertsalaren historiako klasiko zahar eta modernoak berreskuratzen dituen saila.[162] Tabakalerako zinema aretoan aurkezten dituzte filmak, bertsio zaharberrituan proiektatuta.

Film sorpresa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Donostia Zinemaldiak film sorpresa bat programatzeko antzinako ohitura berreskuratu zuen 2019an. Ordutik, honako film hauek proiektatu dituzte: Joker (Todd Phillips, 2019), Sportin' Life (Abel Ferrara, 2020), Spencer (Pablo Larraín, 2021), Blonde (Andrew Dominik, 2022), The Killer (David Fincher, 2023) eta Joker: Folie à Deux (Todd Phillips, 2024).[163]

Industriako jarduerak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Europa-Latinoamerika Koprodukzio Foroa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Donostiako Zinemaldiak Europa-Latinoamerika lehenengo Koprodukzio Foroa jarri zuen abian 2012an. Honako hauek ditu helburu nagusi: ikus-entzunezko proiektuen garapena bultzatzea, profesionalen arteko lankidetza sustatzea eta nazioarteko merkatu berrietan sarrera bultzatzea.[164] Zenbait sari banatzen dituzte aurkeztutako proiektuen artean.

WIP Latam

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ikus-entzunezkoen merkatuaren produkzio eta banaketa testuinguru aldakorra dela kontuan hartuta, 2020an Zinemaldiak work in progress berri bat bultzatu zuen: WIP Latam, postprodukzio fasean dauden Latinoamerikako produkzioei zuzendua. Zinemaldian hemezortzi urteko ibilbidea egin zuen Zinema Eraikitzen saila ordezkatu zuen. Sei film hautatzen dituzte sailean parte hartzeko, eta WIP Latam Industriaren Saria ematen diote haietako bati.[165]

WIP Europa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nagusiki Europako produkziokoak diren filmei zuzenduta dago WIP Europa (Glocal in Progress zenaren bilakaera). Postprodukzio fasean dauden gehienez sei film aurkezten dizkie profesionalei (ekoizleei, banatzaileei, salmenta agenteei eta programatzaileei), laguntzeko filmok amaitzen eta nazioartean banatzen. Lan horiek WIP Europa Industria Saria irabazteko hautagai izango dira.[166]

Lau Haizetara

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lau Haizetara Dokumentalen Koprodukzio Foroa 2005. urtean antolatu zuten lehen aldiz Donostiako Zinemaldiak eta Ibaia ekoizle elkarteak.[167] Elkargune bat da dokumental proiektuak ezagutzera emateko finantzatzaile izan daitezkeenei eta ikus-entzunezko sektoreko adituei.[168]

Zinemaldia bisitatu duten aktore eta zuzendari ospetsuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aktoreak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zuzendariak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]


Sariak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Donostiako Zinemaldiak sari ugari banatzen ditu urtero. Batzuk sari ofizialak dira, eta jaialdian parte hartzen duten filmei edo film proiektuei ematen dizkiete, haien bidean laguntzeko asmoz; beste batzuk, berriz, ohorezkoak dira, eta pertsonek edo eragileek jasotzen dituzte, haien ibilbidearen aitortza gisa.

Bahman Ghobadi zinemagilea, Urrezko Maskorra eskuetan duela, Donostiako 54. Zinemaldian, 2006an.

Sari ofizialak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Epaimahai ofizialak, Sail Ofizialeko filmak baloratzen dituenak, sari hauek eman behar ditu nahitaez:

Epaimahai ofizialak sari berezi bat emateko aukera du. Urrezko Maskorra ezin du ex aequo eman.[169] 2021era arte, interpretazio sariak sexuaren arabera bereizten zituzten: gizonezko aktore onenaren Zilarrezko Maskorra eta emakumezko aktore onenaren Zilarrezko Maskorra banatzen zituzten.[170]

Beste sailetako sariak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Kutxabank-New Directors saria
  • Horizontes saria
  • Zabaltegi-Tabakalera saria
  • Donostia Hiria Publikoaren Saria
  • Nest The Mediapro Studio saria
  • Euskal Zinemaren Irizar saria
  • Culinary Zinema saria
  • Gazteriaren Dama saria
  • Europa-Latinoamerika Koprodukzio Foroko sariak
  • WIP Latam sariak
  • WIP Europa sariak
  • Sebastiane saria

Ohorezko sariak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Donostia saridunak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Donostia Saria (Zinemaldia)»

Honako aktore eta zinemagile hauek jaso dute Donostia saria.[171]

Egoitzak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Victoria Eugenia antzokiaren aurrealdea.

Zinemaldia Donostiako hainbat lekutan gertatzen da. Antolakuntzaren bulegoak Tabakaleran daude, eta lantaldeak urte osoz egiten du lan iraileko jaialdia eta urteko gainontzeko ekintzak prestatzen.[172]

Jaialdi egunetako gunerik esanguratsuenak hauek dira:[173]

Auditoriumean Sail Ofizialeko filmak proiektatzen dira, eta han egin ohi dituzte inaugurazio eta amaierako galak eta sari banaketa ekitaldia. Ganbara aretoan, New Directors eta Horizontes Latinos sailetako filmak proiektatzen dituzte batez ere. Kursaaleko gainontzeko aretoetan industriako jarduerak izaten dira.
Zinemaldiaren egoitza nagusia izan zen 1999. urtera arte. 1953az geroztik, bertatik nazioarteko zinemaren izar nagusiak igaro dira. Gaur egun, han egiten dituzte Perlak saileko emanaldiak, zeinetan ikusleek botoa ematen baitute.
Hiriko antzoki zaharrena da, 1843an sortua. Nagusiki prentsa emanaldiak egiten dituzte han.
Zabaltegi-Tabakalera sailaren irudia, Donostiako 72. Zinemaldian, Tabakalerako zinema aretoan.
2015eko irailean bere ateak ireki zituenetik, kultura garaikideko zentroak zenbait sail hartu ditu bere aretoetan: Zabaltegi-Tabakalera, Nest eta Klasikoak sailak, eta Pentsamendua eta Eztabaida eremuko jarduerak, besteak beste.
Donostiako Parte Zaharreko Zuloaga plazan daude, San Telmo museoarekin parez pare. Areto horietan, sail askotako filmak ematen dituzte. Emanaldi ugari izaten dira, halaber, hiriko beste bi zinema areto komertzialetan: Groseko Trueba zinemetan eta Antiguako Antiguo Berrin.
Maria Cristina hotelaren ikuspegia Okendo plazatik.
1986ko Zinemaldian, Oliver Stone zuzendariaren Salvador filma izan zen belodromoan jendaurrean eta pantaila erraldoian proiektatu zen lehenbizikoa, eta ordutik emanaldi jendetsuak antolatzen dituzte urtero, helduentzat zein haurrentzat.
Nahiz eta Zinemaldiaren berezko gune bat ez izan, Zinemaldira datozen izarrei ostatu emateak interes bereziko toki bilakatzen du. Bere luxuzko gela eta egongeletatik azken garaietako nazioarteko zinemagintzako pertsonaia nabarmenak igaro dira.

Zinemaldia urte osoan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zinemaldiaren bulegoak, Tabakaleran.

Donostiako Zinemaldia, urtero irailean antolatzen den bederatzi eguneko jaialdia ez ezik, urte osoan jardunean dagoen eragile bat ere bada. Jardun horren bidez, zinemari buruzko prestakuntza eta ezagutzaren transmisioa sustatzea dira haren helburu nagusiak, zinema proiektuak garatzen laguntzeko eta ikerketa eta dibulgazioa bultzatzeko. Antolatzaileen hitzetan, «Zinemaldia ekitaldi gisa» gauza bat da, eta «Zinemaldia erakunde gisa», beste bat.[174] Erakundearekin identifikatzen duten zati horri Z365 eremua edo Urte Osoko Zinemaldia esaten diote.

Zinemaldiak bere buruaz egin duen gogoetaren emaitza da bide hori, antolatzaileen arabera.[175] 2015ean bulegoak Tabakalerara eraman zituztenetik, jaialdiak lotura estua du Tabakalerako kultura proiektuarekin eta Euskadiko Filmategiarekin, eta horrek berak lagundu dio erakundeari eraldatzen.

Hezkuntza eta ikerketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2017. urtean, Elias Querejeta Zine Eskola sortu zuen Gipuzkoako Foru Aldundiak, Donostiako Zinemaldiarekin, Tabakalerarekin eta Euskadiko Filmategiarekin lankidetzan.[176] Zinemaldiak eskolaren kontzeptualizazioan parte hartu zuen, zuzendaritza akademikoaren parte da, eta hasieratik izan du berari buruzko ikasgai bat eskolan.

Zinemaren inguruko ikerketa lanak sustatzeko eta zabaltzeko asmoz, ZINE: ikerketa zinematografikorako koadernoak argitalpen digitala sortu zuten Elias Querejeta Zine Eskolak, Euskadiko Filmategiak eta Donostiako Zinemaldiak elkarrekin 2021ean.[177] Arlorako ekarpen garrantzitsu mota oro onartzen duen arren, ZINE-ren helburu nagusia da euskal zinemari eta ikus-entzunezkoen kulturari buruzko begirada berriak proposatzen dituzten lanak babestea eta argitaratzea.[178] Zenbaki guztiek CC BY-NC-ND lizentzia dute, eta doan deskargatu daitezke eskolaren webgunean.

Artxiboa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Elias Querejeta Zine Eskolaren lehen ikasturtean, Zinemaldiak egitasmo bat martxan jarri zuen han bere buruaren historia ikertzeko: Zinemaldia 70: historia posible guztiak.[179] Urtez urte gordetako funts dokumental guztia katalogatzea, kontserbatzea, ikertzea eta publiko zabalarentzat eskuragai jartzea zen haren xedea, eta lan horren lehen fasea 2022. urtean itxi zuten, Zinemaldiaren 70. urteurrenean, webgune baten aurkezpenarekin: Artxiboa.[180]

4.000 dokumentu digitaletik gora bildu dituzte atari horretan: Zinemaldiaren eta Kutxatekaren funtsetako 3.000 argazki baino gehiago, Zinemaldiko egunkarien 711 zenbaki, ia edizio guztietako 350 bat kartel eta bestelako hemeroteketatik jasotako dokumentuak. Horrez gain, 27.000 deskripzio fitxa baino gehiagoko katalogo bat ere badu webguneak, eta irakaskuntzarako zein ikerketarako behar dituztenek eskatu dezakete bilduma horretarako sarbidea.[181] Bilduma digital hori zabaltzen eta hobetzen ari dira gaur egun ere.

Gainera, artxiboaren ikerketa sustatzeko, Donostiako Zinemaldiak eta Elias Querejeta Zine Eskolak ikerketa beken programa bat abiatu dute, Jose Angel Herrero-Velarde izenekoa.[182]

Ikusmira Berriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zinemaldiak badu Ikusmira Berriak izeneko egonaldi programa bat, zeinaren helburu baita laguntzea ikus-entzunezko proiektu berritzaileak lantzen ari diren zinemagileei. 2015. urtean sortu zuten, Tabakalerarekin eta Donostia 2016 Europako Kultur Hiriburuarekin elkarlanean, eta Euskadiko Filmategiarekin lankidetzan. 2018az geroztik, Elias Querejeta Zine Eskolarekin batera antolatzen dute.[183]

Euskal Herriko hainbat zinemagilek garatu dituzte beren lanak egonaldi horietan: Maider Oleagak (2015), Mikel Gurreak (2016), Aitor Merinok (2016), Maider Fernandez Iriartek (2017), Arantza Santestebanek (2018), Aitziber Olaskoagak (2019), Jaione Cambordak (2020), Marina Palaciok (2021), Irati Gorostidi Agirretxek (2022), Maddi Barberrek (2023), David Pérez Sañudok (2023), Maria Elorzak (2024) eta Mikele Landa Eigurenek (2024).[184]

Pentsamendua eta Eztabaida

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Donostiako Zinemaldiak duen zeharkako sail bat da Pentsamendua eta Eztabaida, eta haren helburua da nazioarteko jaialdiek eta kultura zinematografiko garaikideak dituzten erronkei erantzutea.[185] Horretarako, Zinemaldiak lau ildo estrategiko zehaztu ditu: sorkuntza, industria, lurraldea eta erkidegoa.[186]

Alde batetik, Pentsamendua eta Eztabaida arloak urte osoan aztertzen du jaialdia, genero identifikazioaren eta ingurumenaren ikuspegitik bereziki. Bestetik, Hizketaldiak izeneko atala antolatzen du iraileko jaialdian, ildo estrategikoen inguruko elkarrizketa sustatzeko.[187]

Dibulgazioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Donostiako Zinemaldiak urte osoan programatzen ditu filmak Tabakalerako zineman, Zinemaldia + Plus izeneko fokuaren bidez, 2020az geroztik. Hilean emanaldi bat antolatzen dute, jaialdiaren eta bere intereseko arloen arteko harremanean sakontzeko asmoz.[188]

Koldo Mitxelena kulturuneak saio batzuk antolatzen ditu Zinemaldiarekin eta Elias Querejeta Zine Eskolarekin elkarlanean, Zinemagileen arteko elkarrizketak izenekoak. Saio horietan, zinemagileen eta haien konplizeen arteko elkarrizketak izaten dira (gidoilariak, muntatzaileak, konpositoreak, ekoizleak, belaunaldikideak...), eta zinema sorkuntzaren barruko istorioen berri kontatzen dute.[189]

Zinemaldiko zuzendariak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Dionisio Perez Villar (1953)[190]
  • Miguel de Echarri (1954-1955, 1967-1977)
  • Ramiro Cibrian Saiz (1956)[191]
  • Antonio de Zulueta (1957-1960)
  • Francisco Ferrer Monreal (1961-1962)
  • Jose Maria Aycart, Francisco Ferrer eta Felipe de Ugarte (1963)[192]
  • Carlos Fernandez Cuenca (1964-1966)
  • Mariano Larrandia, Nestor Basterretxea eta Rafael Modrego (1978)[193]
  • Jesús María Idoeta eta Luis Calparsoro (1979)
  • Luis Gasca (1981-1983)
  • Carlos Gortari (1984)
  • Diego Galán (1986-1989, 1995-2000)
  • Peio Aldazabal (1990)
  • Rudi Barnet (1991-1992)
  • Manuel Pérez Estremera (1993-1994)
  • Mikel Olaziregi (2001-2010)
  • José Luis Rebordinos (2011-gaur egun)

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Ingelesez) «Accredited Festivals» Fiapf | International Federation of Film Producers Associations (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  2. ↑ (Ingelesez) «Accredited Festivals» Fiapf | International Federation of Film Producers Associations (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  3. ↑ Prentsa txostena. Donostiako Zinemaldia, 4 or..
  4. ↑ (Gaztelaniaz) 20minutos. (2018-05-03). «El Festival de San Sebastián renueva su identidad gráfica con una imagen "más visible, moderna y colorida"» www.20minutos.es - Últimas Noticias (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  5. ↑ «Ebakiondoak edo artxibo bat osatzea» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  6. ↑ (Gaztelaniaz) «Festival de San Sebastián» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  7. ↑ [https://gara.naiz.eus/paperezkoa/20080924/98028/es/Ama-Lur-40-anos «Ama Lur, 40 a�os - GARA»] gara.naiz.eus (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  8. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  9. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  10. ↑ (Gaztelaniaz) Fernández, Harri. (2019-12-17). «“Que ‘Star Wars’ se proyectase en el Zinemaldia fue un escándalo mediático”» Noticias de Gipuzkoa (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  11. ↑ ««Ghetto zoragarri bat». Donostia Zinemaldiko Emakumeek Zuzendutako Zinema-Zikloa (1978) prentsaren bidez deskubritzen» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  12. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  13. ↑ (Gaztelaniaz) Flaño, Teresa. (2021-10-28). «Oliver Stone, un fiel asiduo al Zinemaldia que en 2012 le concedió el Premio Donostia» El Diario Vasco (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  14. ↑ «Donostia Zinemaldia eta euskal zinema» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  15. ↑ «Woody Allenen filmak irekiko du Zinemaldia» Berria 2020-06-25 (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  16. ↑ «Emakumeek zuzendutako filmak» Prentsa txostena (Donostia: Donostiako Zinemaldia): 19..
  17. ↑ «Egin gabe dagoen historia batendako harria» sustatu.eus (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  18. ↑ «Harrera beroa jaso du 'Loreak' filmak» Berria 2014-09-23 (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
  19. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-20).
  20. ↑ «Donostia Zinemaldia - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2024-09-20).
  21. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 17 or..
  22. ↑ «Edizio araberako bista» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-20).
  23. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-20).
  24. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-20).
  25. ↑ «Ebakiondoak edo artxibo bat osatzea» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-20).
  26. ↑ (Ingelesez) De Valck, Marijke. (2007). Film Festivals: From European Geopolitics to Global Cinephilia. Amsterdam University Press, 53 or..
  27. ↑ «Ebakiondoak edo artxibo bat osatzea» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-20).
  28. ↑ «Ebakiondoak edo artxibo bat osatzea» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-20).
  29. ↑ (Gaztelaniaz) «Nuestro saludo» Festival (Donostia): 1..
  30. ↑ (Gaztelaniaz) País, El. (1978-07-04). «Ha muerto Miguel de Echarri, organizador del Festival de Cine de San Sebastián» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2024-09-20).
  31. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 33-37 or..
  32. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 36 or..
  33. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 200 or..
  34. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 40 or..
  35. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 41 or..
  36. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 47 or..
  37. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-21).
  38. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 54-55 or..
  39. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-20).
  40. ↑ (Ingelesez) Diestro-Dópido, Mar. (2017). Film Festivals: Cinema and Cultural Exchange. Queen Mary University of London, 157 or..
  41. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-20).
  42. ↑ «Zulueta Besson, Antonio de - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2024-09-20).
  43. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-20).
  44. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 114 or..
  45. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-20).
  46. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 127 or..
  47. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 143 or..
  48. ↑ (Ingelesez) Diestro-Dópido, Mar. (2014). Film Festivals: Cinema and Cultural Exchange. Queen Mary University of London, 160 or..
  49. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-21).
  50. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 147 or..
  51. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 185 or..
  52. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 208 or..
  53. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 227 or..
  54. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-20).
  55. ↑ (Gaztelaniaz) «Festival de Cine de San Sebastián, historias ocultas» EFE Noticias 2023-04-09 (Noiz kontsultatua: 2024-09-21).
  56. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 245-246 or..
  57. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 263 or..
  58. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 15-18 or..
  59. ↑ (Gaztelaniaz) País, El. (1978-07-04). «Ha muerto Miguel de Echarri, organizador del Festival de Cine de San Sebastián» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2024-09-22).
  60. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 68-70 or..
  61. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 43 or..
  62. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 244-247 or..
  63. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 101 or..
  64. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 134 or..
  65. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 162 or..
  66. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 178 or..
  67. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 242 or..
  68. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-22).
  69. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-22).
  70. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 139 or..
  71. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 209 or..
  72. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 213 or..
  73. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 250 or..
  74. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 220 or..
  75. ↑ «Ebakiondoak edo artxibo bat osatzea» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-22).
  76. ↑ «Polita da agian noizbait elkar gurutzatu zirela pentsatzea» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-22).
  77. ↑ «Polita da agian noizbait elkar gurutzatu zirela pentsatzea» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-22).
  78. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 316 or..
  79. ↑ «Ebakiondoak edo artxibo bat osatzea» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-25).
  80. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 332 or..
  81. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 337 or..
  82. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1992). San Sebastián: un Festival, una Historia (1967-1977). Donostia: Euskadiko Filmategia, 340 or..
  83. ↑ «Ebakiondoak edo artxibo bat osatzea» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-22).
  84. ↑ Festival (Donostia: Donostiako Zinemaldia) 1: 3..
  85. ↑ «Ebakiondoak edo artxibo bat osatzea» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-22).
  86. ↑ «Ebakiondoak edo artxibo bat osatzea» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-22).
  87. ↑ «Ebakiondoak edo artxibo bat osatzea» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-22).
  88. ↑ «Festival» Festival (Donostia: Donostiako Zinemaldia) 1: 5..
  89. ↑ (Gaztelaniaz) «Acto inaugural» Festival (Donostia: Donostiako Zinemaldia) 2: 7..
  90. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  91. ↑ ««Ghetto zoragarri bat». Donostia Zinemaldiko Emakumeek Zuzendutako Zinema-Zikloa (1978) prentsaren bidez deskubritzen» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  92. ↑ ««Ghetto zoragarri bat». Donostia Zinemaldiko Emakumeek Zuzendutako Zinema-Zikloa (1978) prentsaren bidez deskubritzen» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  93. ↑ (Gaztelaniaz) País, El. (1979-09-08). «El Festival de Cine de San Sebastián acentúa su carácter popular y de espectáculo» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  94. ↑ www.sansebastianfestival.com (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  95. ↑ (Ingelesez) «Festival de San Sebastián - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  96. ↑ www.sansebastianfestival.com (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  97. ↑ (Gaztelaniaz) «José Angel Herrero: Un buen festival a pesar de los medios» Festival (Donostia: Donostiako Zinemaldia) 2: 5..
  98. ↑ «Gasca Burges, Luis - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  99. ↑ (Gaztelaniaz) Elu, Arantza. (1983-11-29). «Carlos Gortari, nuevo director del Festival de Cine de San Sebastián» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  100. ↑ (Gaztelaniaz) Pastor, Ernesto J.. (2002). «50 años de Festival» Academia (Madril: Espainiako Arte eta Zientzia Zinematografikoen Akademia) 82: 40..
  101. ↑ «Bideoaren hizkuntza» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  102. ↑ «Donostia Zinemaldia eta euskal zinema» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  103. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  104. ↑ «Zinemaldia lehen mailara eraman zuena» Berria 2019-04-16 (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  105. ↑ «Donostia Zinemaldia - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  106. ↑ «Donostia Zinemaldia - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  107. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  108. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  109. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-25).
  110. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  111. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  112. ↑ (Gaztelaniaz) «Aldazabal Bardají, Peio - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  113. ↑ (Gaztelaniaz) Intxausti, Aurora. (1990-11-23). «El belga Rudi Barnet, nuevo director del festival de San Sebastián» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  114. ↑ (Gaztelaniaz) Intxausti, Aurora. (1992-11-17). «Barnet, destituido como delegado del Festival de Cine de San Sebastián» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  115. ↑ (Gaztelaniaz) «Festival de San Sebastián» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  116. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  117. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  118. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  119. ↑ «Donostia Zinemaldia eta euskal zinema» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  120. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  121. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  122. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  123. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  124. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  125. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-25).
  126. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  127. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  128. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  129. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-23).
  130. ↑ «Kursaalaren estreinaldia» Berria 2019-09-27 (Noiz kontsultatua: 2024-09-24).
  131. ↑ «Rebordinos sustituye a Olaciregui como director de Zinemaldia - GARA» gara.naiz.eus (Noiz kontsultatua: 2024-09-24).
  132. ↑ (Gaztelaniaz) García, Rocío. (2022-09-15). «José Luis Rebordinos, el botones que leía en la sala de cine» El País (Noiz kontsultatua: 2024-09-24).
  133. ↑ (Gaztelaniaz) Montero, Yolanda. (2003-09-13). «Sólo el María Cristina, sede del Zinemaldia, irá a la huelga desde el lunes» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2024-09-24).
  134. ↑ «Krisia iritsi zen Zinemaldira» Berria 2019-09-28 (Noiz kontsultatua: 2024-09-24).
  135. ↑ (Gaztelaniaz) Harguindey, Ángel S.. (2004-09-18). «'Melinda y Melinda' recupera a uno de los más sabios narradores cinematográficos» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2024-09-24).
  136. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-24).
  137. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-24).
  138. ↑ SA, Baigorri Argitaletxea. (2024-09-01). «Zinemira, euskal zinemaren sail propioa Donostiako Zinemaldian» GARA (Noiz kontsultatua: 2024-09-24).
  139. ↑ «Harrera beroa jaso du 'Loreak' filmak» Berria 2014-09-23 (Noiz kontsultatua: 2024-09-24).
  140. ↑ «Asier Altunaren 'Amama' filma Zinemaldiko Sail Ofizialean izango da» Berria 2015-07-23 (Noiz kontsultatua: 2024-09-24).
  141. ↑ «'Handia', goraipatua» Berria 2017-09-26 (Noiz kontsultatua: 2024-09-24).
  142. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-24).
  143. ↑ Zinemaldiaren inaugurazio ekitaldia lau aldiz eten dute gaixo dauden presoen aldeko oihuekin. 2016ko irailaren 16, Berria.info
  144. ↑ Preso gaixoen aldeko oihuek eten egin dute Zinemaldiaren hasiera. Inaugurazio ekitaldia 5 minutu etenda egon da, hiru pertsonak ETAko preso gaixoen alde eta Zubietako erraustegiaren aurka egindako oihuak direla eta. 2016ko irailaren 19a, eitb.eus
  145. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  146. ↑ (Gaztelaniaz) «Festival de San Sebastián» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  147. ↑ (Gaztelaniaz) «Horizontes latinos nueva sección del Festival de San Sebastián» PRODU 2003-04-23 (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  148. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  149. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  150. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  151. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  152. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  153. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  154. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  155. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  156. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  157. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  158. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  159. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  160. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  161. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  162. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  163. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  164. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  165. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  166. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  167. ↑ «[:esForo Lau Haizetara 2024[:en]2024 Lau Haizetara Forum[:eu]2024 Lau Haizetara Foroa[:]»] ibaia (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  168. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  169. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  170. ↑ «Donostiako Zinemaldiak ez du sexuaren araberako bereizketarik egingo interpretazio sarietan» Berria 2021-06-22 (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  171. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  172. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  173. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  174. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-17).
  175. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-18).
  176. ↑ «2018ko irailean hasiko du bere lehen ikasturtea Elias Kerejeta Zinema Eskolak» Berria 2017-07-12 (Noiz kontsultatua: 2024-09-18).
  177. ↑ «Zinema-ikerketak zabaltzea du xede 'ZINE' argitalpen digitalak» Berria 2021-04-01 (Noiz kontsultatua: 2024-09-18).
  178. ↑ (Gaztelaniaz) info@zine-eskola.eus, Elías Querejeta Zine Eskola |. «Elías Querejeta Zine Eskola - EQZE | ZINE |» Elías Querejeta Zine Eskola (Noiz kontsultatua: 2024-09-18).
  179. ↑ «Jaialdi baten historia «bizia»» Berria 2018-05-03 (Noiz kontsultatua: 2024-09-18).
  180. ↑ «Donostiako Zinemaldiaren artxibo osoa jarri dute ikusgai» Berria 2022-12-14 (Noiz kontsultatua: 2024-09-18).
  181. ↑ «Donostiako Zinemaldiaren artxibo osoa jarri dute ikusgai» Berria 2022-12-14 (Noiz kontsultatua: 2024-09-18).
  182. ↑ «José Ángel Herrero-Velarde ikerketa-bekak» Artxiboa (Noiz kontsultatua: 2024-09-18).
  183. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-18).
  184. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-18).
  185. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-18).
  186. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-18).
  187. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-18).
  188. ↑ «Donostia Zinemaldia» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-18).
  189. ↑ (Gaztelaniaz) «Festival de San Sebastián» sansebastianfestival (Noiz kontsultatua: 2024-09-18).
  190. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 16 or..
  191. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 61 or..
  192. ↑ (Gaztelaniaz) Tuduri, José Luis. (1989). San Sebastián: un Festival, una Historia (1953-1966). Donostia: Euskadiko Filmategia, 187 or..
  193. ↑ (Gaztelaniaz) «Acto inaugural» Festival (Donostia: Donostiako Zinemaldia) 2: 7..

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Donostia


Donostia Donostiako urteroko kultura jaialdi eta ekitaldiak Donostia

Surfilm Festibal · Zinemaldia · Musika Hamabostaldia · Beldurrezko Astea · Literaktum · Jazzaldia · Giza eskubideen Zinemaldia · Film laburren lehiaketa

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Donostiako_Zinemaldia&oldid=9920779"(e)tik eskuratuta