Ιστορία

Νικόλαος Γύζης, Ιστορία (1892). Λάδι σε καμβά, 89 εκ. διάμετρος. Ιδιωτική συλλογή.

Με τον όρο Ιστορία εννοείται η συστηματική μελέτη του παρελθόντος εστιασμένη κυρίως στην ανθρώπινη, δραστηριότητα έως την παρούσα εποχή. Η ιστορία μελετά κυρίως γραπτές πηγές που μας δίνουν πληροφορίες για το παρελθόν ενώ ως προϊστορία αναφέρεται η εποχή για την οποία δεν έχουμε γραπτές πηγές ή που αυτές δεν μας είναι κατανοητές. Η μελέτη των γεγονότων περιλαμβάνει την καταγραφή τους, αλλά και τα αίτια που οδήγησαν σε αυτά, όπως και τους γενικούς νόμους της ιστορικής εξέλιξης.

Γενικά

Προτομή του Ηροδότου Θεωρείται ο Πατέρας της Ιστορίας Στοά του Αττάλου.

Η ιστορία δεν αποτελεί απλή αφήγηση τετελεσμένων γεγονότων, αλλά προσπάθεια αναδόμησης και ερμηνείας του παρελθόντος, με στόχο συνήθως την ερμηνεία του παρόντος και την πρόβλεψη του μέλλοντος. Ως εξελισσόμενη επιστήμη υφίσταται διαρκείς αλλαγές και μετασχηματισμούς, παράγοντας διαφορετικές ιστοριογραφικές προσεγγίσεις.

Ο ιστορικός ερευνά τις τάσεις της κοινωνίας σε διάφορες περιόδους και σε διάφορους τομείς, τις οικονομικές συνθήκες, την εξέλιξη του πολιτισμού, της επιστήμης, της φιλοσοφίας και της τέχνης. Υπάρχει ιστορία των εθνών, ιστορία της μουσικής, ιστορία της ιατρικής, ιστορία της αρχιτεκτονικής κ.λ.π.

Οι ιστορικοί πάντως εκφράζουν διάφορες απόψεις για το αντικείμενο τους, θεωρώντας το άλλοι επιστήμη και άλλοι τέχνη. Επίσης, διαφορετικές απόψεις εκφράζονται και για τη δυνατότητα της ιστορίας να είναι αντικειμενική, όπως γενικά και για τη φιλοσοφία της ιστορίας.

Αντικείμενο της ιστορίας

Αντικείμενο της ιστορίας είναι η ζωή των λαών και της ανθρωπότητας. Το να συλλάβει κανείς άμεσα και να εκφράσει με λέξεις, δηλαδή να περιγράψει τη ζωή όχι μόνο ολόκληρης της ανθρωπότητας μα ενός μόνο λαού, μας φαίνεται ακατόρθωτο. Κατά συνέπεια, ποια γεγονότα πρέπει να αποσιωπήσει ο ιστορικός και σε ποια να επιμένει, πόσα είναι καλύτερα να τα περάσει στα γρήγορα και πως να τα εκφράσει και να συνδέσει μεταξύ τους είναι ένα δύσκολο εγχείρημα. Όστις ιστορεί κατά τον Αδαμάντιο Κοραή και τα κατορθώματα και τα αμαρτήματα με τόσην ακρίβειαν, ώστε μήτε τα πρώτα να μεγαλύνει μήτε τα δεύτερα να σμικρύνει ή να σιωπά παντάπασιν είναι πράγμα δυσκολώτατον δια τον έμφυτον εις όλους μας φιλαυτίαν. Και κατ΄επέκτασιν το ομόεθνον, το σύμφυτον, το αυτόγνωμων.

««ἡ δὲ οὐκ ἂν τι ψεῦδος ἐμπεσὸν ἡ ἱστορία, οὐδὲ ἀκαριαῖον ἀνάσχοιτο, οὐ μᾶλλον ἢ τὴν ἀρτηρίαν τὴν τραχεῖαν παραδέξασθαι ἄν τι ἐς αὐτὴν καταποθέν». Η ιστορία όμως δεν ανέχεται να πέσει μέσα της το παραμικρό ψέμα, όπως και η τραχεία αρτηρία καθώς δεν θα ανέχονταν να μπει μέσα της το παραμικρό κατά την κατάποση. -Λουκιανός, Πῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν

Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος σημειώνει, ότι η ιστορία δεν πρέπει ν΄ αναμειγνύεται με τον μύθο: «Η ιστορία κάθε έθνους σύγκειται ή από μύθους ή από γεγονότα τα οποία έχουν κάποιαν υπόσταση αλήθειας, συνυφάνθησαν όμως τόσο με το μύθο, ώστε η διάκριση της ιστορίας από αυτά αποβαίνει αδύνατος».

Η σύγχρονη ιστορική επιστήμη

Η Ιστορία όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, ως ανεπτυγμένο τομέα μάθησης με δικές του μεθόδους και κανόνες, είναι ένας επιστημονικός τομέας συγκριτικά νέος που άρχισε να διαμορφώνεται κατά τον 19ο μόλις αιώνα και έχει υποστεί έκτοτε πολλές και σημαντικές μεταλλαγές, τόσο μέσα από διαδικασίες επιστημολογικής εξέλιξης της ίδιας της ιστοριογραφίας όσο και σε αλληλεπίδραση με τα σημαντικότερα φιλοσοφικά και ιδεολογικά ρεύματα και διακυβεύματα της κάθε εποχής (μαρξισμός, θετικισμός, δομισμός, μεταμοντερνισμός κλπ). Για παράδειγμα, η εμφάνιση της σχολής των Annales στη Γαλλία οδήγησε στην επανατοποθέτηση της Ιστορίας σε βάσεις περισσότερο συμβατές με τις σύγχρονες αντιλήψεις των ανθρωπιστικών επιστημών μέσα στο πλαίσιο μιας ολοένα αυξανόμενης διεπιστημονικότητας, συνεργασίας και διαλόγου μεταξύ των διαφόρων επιστημών του ανθρώπου (ψυχολογία,κοινωνιολογία,κοινωνική ανθρωπολογία κλπ). Εκτός από την οικονομική και κοινωνιολογική της διάσταση το ενδιαφέρον της ιστορικής επιστήμης στράφηκε εξίσου προς τη μελέτη πολιτισμικών και ιδεολογικών συνισταμένων και οι θεματικές της εμπλουτίστηκαν με την ανάπτυξη ερευνητικών πεδίων όπως η μικροϊστορία, η ιστορία των γυναικών, του κοινωνικού φύλου, των περιφερειακών ομάδων κ.ο.κ. Η ιστορική επιστήμη σήμερα είναι ανοικτή στη δυναμική της, καθώς τόσο τα ερευνητικά της αντικείμενα όσο και οι θεωρητικοί και μεθοδολογικοί προβληματισμοί, αποτελούν πεδίο ζωντανού και γόνιμου διαλόγου της ανά τον κόσμο επιστημονικής κοινότητας των ιστορικών.

Ετυμολογία

Η λέξη "ιστορία" προέρχεται από το ουσιαστικό ίστωρ (με δασεία και οξεία στην πολυτονική περίοδο της ελληνικής γλώσσας). Ίστωρ ήταν εκείνος που κατείχε ένα θέμα καλά ή ήταν αυτόπτης μάρτυρας ενός γεγονότος, ο διαιτητής, ο κριτής. Ίστορες θεοί είναι οι μάρτυρες θεοί παρόντες όπως στον όρκο των Αθηναίων εφήβων «Ίστορες θεοί τούτων Άγλαυρος …Ηγεμόνη». Η λέξη "ίστωρ" με τη σειρά της είχε προέλθει από τη ρίζα Fιδ- του αρχαίου ρήματος οίδα και είδα (το συναντάμε στα αρχαία κείμενα και με τις δύο μορφές) και το οποίο σήμαινε "γνωρίζω". Στην αρχική λέξη "ίδτωρ", το οδοντικό σύμφωνο το "δ" τράπηκε σε "σ" πριν από το επίσης οδοντικό "τ".

Έλκει την προέλευσή της από το ρήμα ίστημι και το ρήμα οίδα, με ό,τι η σύνθεση των δυο συνεπάγεται. Δηλαδή τη ροή, τη γραφή, την καταγραφή της μαρτυρίας, την αρχειοθέτηση, τη μνήμη.

Μούσα της ιστορίας θεωρείται η Κλειώ που εγγυάται την πιστότητα του αρχικού λόγου, διατηρώντας την ενότητά του στο διηνεκές προφορικά ή γραπτά, εφόσον «η φωνή ομηρεύουσα», αυτή που καθίσταται όμηρος του γραπτού λόγου είναι και λιγότερο επισφαλής σε αλλοιώσεις προϊόντος του χρόνου.

Κατά τον Ησίοδο οι Μούσες δίδαξαν την αφήγηση και η Κλειώ είναι η πρώτη καθώς τις απαριθμεί στη Θεογονία, το όνομα της οποίας αποκαλύπτει σημαντικές πτυχές της επιστήμης την οποία εποπτεύει. «Κλειώ ιστορίαν» αναφέρεται και σύμβολά της είναι το χειρόγραφο το οποίο εκτυλίσσει από τη θήκη του, η σάλπιγγα για να διαλαλεί τις αξιομνημόνευτες παραδειγματικές πράξεις και η κλεψύδρα όσον αφορά τη ροή και τη χρονική τάξη των γεγονότων.

Κλείω> Κλεϊζω, δοξάζω, λαμπρύνω και ακόμη, κλείνω, κλειδώνω, περικλείω. Το κλεός, η δόξα και η κλεις, το κλειδί έχουν άμεση σχέση με την Κλειώ και την ιστορία.

Η καταγραφή των ένδοξων πράξεων του παρελθόντος έδινε το κλειδί για την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για τα μέλλοντα να συμβούν, έργο παιδευτικό κυρίως. Εξ ου και η φράση του Ησίοδου «τα τ’ εόντα προ τ’ εόντα τα τ’ εσόμενα» που συμπυκνώνει την ουσία της ιστορικής γνώσης. Ιστορία, η ιερή κλείς του ένδοξου κλέους, ασφαλής δικλίδα ασφαλείας και οδηγός μέλλοντος. Με άλλα λόγια η ιστορία κλείνει εντός λόγων, επών και έργων την ουσία της ζωής που οφείλει να ρέει αβίαστα εμποδίζοντας τη λήθη και τρέφοντας το αειθαλές δέντρο της αλήθειας, μιας και μητέρα της Κλειούς, όπως και όλων των μουσών είναι η Μνημοσύνη.

Περιοδολόγηση

1. Προϊστορική εποχή: Καλύπτει το χρονικό διάστημα από την εμφάνιση του ανθρώπου έως το 3500 π.Χ. περίπου και εξετάζεται από την Προϊστορία.
2. Αρχαιότητα: Καλύπτει το χρονικό διάστημα από το 3500 π.Χ. έως το 476 μ.Χ. και εξετάζεται από την Αρχαία Ιστορία.
3. Μεσαίωνας: Καλύπτει το χρονικό διάστημα από το 476 έως το 1492 και εξετάζεται από τη Μεσαιωνική Ιστορία.
4. Νεότερη Εποχή: Καλύπτει το χρονικό διάστημα από το 1492 έως σήμερα και εξετάζεται από τη Σύγχρονη Ιστορία.

Δείτε επίσης

• Πόλεμος και ειρήνη (De belli et pacis)

Βιβλιογραφία

• Λουκιανός, Πως δει συγγράφειν ιστορία.
• Πλούταρχος, Πως κρινούμεν την αληθή ιστορία, εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, 1992.
• Γκούντυ Τζακ, Η Υφαρπαγή της ιστορίας, εκδόσεις Πολύτροπον, 2008. ISBN 978-960-8354-89-0.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

• Παρασκήνιο, Πώς γράφεται η ιστορία (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)