Нубія

Нубія
Краіна	Егіпет  Судан
Вывучаецца ў	егіпталогія
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Карта

Ну́бія (араб. نوبة‎‎) — гістарычная вобласць у даліне Ніла, паміж першым і шостым парогамі, на поўнач ад суданскай сталіцы Хартума і на поўдзень ад Асуана ў Егіпце.

Геаграфія

Нубіяй звычайна называюць частку даліны ракі Ніл паміж першым і шостым парогамі. Яна падзяляецца на два рэгіёны — Ніжнюю Нубію паміж першым і другім парогамі і Верхнюю Нубію паміж другім і шостым парогамі. У нашы дні Ніжняя Нубія падзелена паміж Егіптам і Суданам.

Этымалогія

Існуюць 2 асноўныя версіі паходжання назвы Нубія. Першая сцвярджае, што гэта назва паходзіць ад старажытнаегіпецкага:

— нуб — золата

Прыхільнікі другой версіі мяркуюць, што назва паходзіць ад афрыканскага племені жывёлагадоўцаў ноба, якія пасяліліся на месцы Мероэ пасля яго захопу Аксумам.

Гісторыя

Гісторыя Нубіі ясна прасочваецца з эпохі неаліта, калі ў даліне Ніла з'явіліся сталыя паселішчы з сырцовай цэглы. Іх жыхары займаліся рыбалоўствам і збіральніцтвам, выраблялі кераміку, па-майстэрску апрацоўвалі камень і косць. У 5 тысячагоддзі да н. э. з-за пашырэння пустыні Сахара сюды перасяліліся новыя хвалі мігрантаў, атрымалі развіццё земляробства і жывёлагадоўля. Сведчаннем паўсядзённага жыцця тагачаснага грамадства і навакольнай прыроды з'яўляюцца наскальныя малюнкі Сабу-Джадзі.

Тэрыторыя Нубіі — адно з найстаражытнейшых месцаў, дзе пачала развівацца чалавечая цывілізацыя. У сярэдзіне 4 тысячагоддзя да н. э. на беразе Ніла быў заснаваны горад Керма, які да 2600 г. да н. э. ператварыўся ў цэнтр значнай па памерах дзяржавы. У 1786 г. да н. э., калі ў Егіпет уварваліся гіксосы, Керма распаўсюдзіла сваю ўладу на верхнеегіпецкія землі.

У 1580 – 1559 гг. да н. э. фараон Яхмас I выгнаў гіксосаў і заваяваў Нубію да пятага парога Ніла. Егіпцяне ператварылі Нубію ў частку сваёй дзяржавы, адкуль прывозілі чарнаскурых рабоў і золата. Тут быў пабудаваны новы адміністрацыйны цэнтр Напата. У егіпецкіх дакументах таксама ўзгадваюцца дзяржавы на поўдзень ад пятага парога — Вават, Тэмех, Ірджэт, Сэтджу і Ям.

У 1070 г. да н. э. нубійцы вызваліліся з-пад улады егіпцян і стварылі дзяржаву Куш. Першапачаткова яе цэнтрам з'яўлялася Напата, але да 280 г. да н. э. ён быў перанесены ў Мероэ. Каля 760 г. да н. э. Куш падпарадкаваў Егіпет. Да 656 г. да н. э. Егіптам кіравала дынастыя фараонаў кушыцкага паходжання. У 591 г. да н. э. егіпцяне арганізавалі ваенную экспедыцыю супраць кушытаў, спалілі і разрабавалі Напату. Відавочна, у другой палове 1 тысячагоддзя да н. э. адносіны Куша з егіпецкімі землямі мелі дваісты характар. Гандаль паміж Егіптам і Нубіяй меў вялікую важнасць для абедзвюх краін, але часам разгортваліся ваенныя падзеі. У канцы 1 тысячагоддзя да н. э. — пачатку 1 тысячагоддзя н. э. адбылося саслабленне Мероэ. У 23 г. да н. э. рымляне захапілі паўночную частку Нубіі. Каля 330 г. н. э. Мероэ быў захоплены Аксумам.

У перыяд сярэднявечча на тэрыторыі Нубіі існаваў шэраг хрысціянскіх дзяржаў (Набадыя, Алодыя, Макурыя). Толькі ў XIV ст. пачаўся працэс ісламізацыі і арабізацыі Нубіі з боку Мамлюкскага султаната. У 1953 - 1956 гг. адбыўся канчатковы падзел гістарычнай вобласці паміж незалежнымі Егіптам і Суданам.

Мовы

Сучасныя нубійцы гавораць на дзвюх роднасных мовах нубійскай галіны ўсходнесуданскай надсям'і — нобін (нашчадак старанубійскай) і кенузі-дангола, а частка — толькі на арабскай.

Археалагічныя помнікі Нубіі

• Абу-Сімбел
• Аль-Мусаўварат ас-Суфра
• Джэбель-Баркал
• Каср Ібрым
• Керма
• Набта-Плая
• Нака
• Нуры
• Мероэ
• Сабу-Джадзі
• Старая Дангола
• Эль-Куру
• Элефанціна

Галерэя

• 
  Нубійцы ў старажытнаегіпецкім мастацтве
• 
  Археалагічныя раскопкі ў Керме
• 
  Піраміды Мероэ
• 
  Хрысціянская выява з Нубіі, XII ст.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Нубія
• Палітычная гісторыя Егіпта эпохі Сярэдняга Царства і навала гіксосаў Архівавана 16 верасня 2015.
• Вялікія цывілізацыі чорнай Афрыкі: Ад Кермы да Мероэ Архівавана 8 лютага 2022.
• Гісторыя Нубіі
• Гісторыя Старажытнай Нубіі
• Нубія: Геаграфія Архівавана 19 лютага 2015.