Gaan na inhoud

Akkadiese Ryk

Koördinate: 33°6′N 44°6′O / 33.100°N 44.100°O / 33.100; 44.100
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
𒆳𒌵𒆠
māt Akkadi (Akkadies)
𒀀𒂵𒉈𒆠
a-ga-de3KI (Sumeries)
Akkadiese Ryk
2334 v.C. – 2154 v.C.
Ligging of Akkad
Ligging of Akkad
Kaart van die Akkadiese Ryk.
Hoofstad Akkad
Taal/Tale Akkadies
Regering Monargie
Koning
 - 2334–2279 v.C. Sargon (eerste)
 - 2170–2154 v.C. Shu-turul (laaste)
Historiese tydperk Akkadiese tydperk
 - Stigting 2334 v.C.
 - Ontbinding 2154 v.C.
Vandag deel van Vlag van Irak Irak
Vlag van Iran Iran
Vlag van Sirië Sirië
Vlag van Turkye Turkye
’n Bronskopbeeld van ’n Akkadiese heerser wat in 1931 in Nineve ontdek is, van óf Sargon óf sy kleinseun Naram-Sin (’n kopie in die Roemer- und Pelizaeus-Museum Hildesheim).

Die Akkadiese Ryk [nota 1] was die eerste antieke ryk van Mesopotamië, naas die langdurige beskawing van Sumer. Dit was om die stad Akkad (Sumeries: Agade) en die omringende gebied gesentreer. Die hele gebied was in antieke Mesopotamië as Akkad bekend. Die ryk het al die inheemse Akkadiessprekende Semiete en die Sumeriessprekendes onder een bewind verenig.

Die Akkadiese Ryk het oor Mesopotamië, die Levant en Anatolië regeer[1] en militêre ekspedisies so ver suid as Dilmun en Magan (die moderne Bahrein en Oman) op die Arabiese Skiereiland gestuur.[1]

In die 3de millennium v.C. het ’n kulturele simbiose tussen die Sumeriërs en Akkadiërs ontwikkel wat wydverspreide tweetaligheid ingesluit het.[2] Akkadies, ’n Oos-Semitiese taal,[3] het Sumeries tussen die 3de en 2de millennium v.C. geleidelik as spreektaal vervang (die presiese datum word betwis).[4]

Die Akkadiese Ryk het sy politieke hoogtepunt tussen die 24ste en 22ste eeu v.C. bereik ná die verowerings deur sy stigter, Sargon van Akkad. Onder hom en sy opvolgers is Akkadies kortliks aan verowerde buurstate soos Elam en Goetium opgelê. Akkad word soms beskryf as die eerste ryk ter wêreld, hoewel die term "ryk" nie presies gedefinieer is nie en daar vroeëre Sumeriese aanspraakmakers was.[5]

Ná die val van die Akkadiese Ryk het die mense van Mesopotamië eindelik in twee belangrike Akkadiessprekende nasies versmelt: Assirië in die noorde en, ’n paar eeue later, Babilonië in die suide.

[wysig | wysig bron]

Die Bybel verwys in Genesis 10:10-12 soos volg na Akkad:

"Nimrod se koninkryk het begin by Babel, Erek, Akkad en Kalne, almal in Sinar. Van hier af het hy na Assirië toe gegaan en Nineve, Regobot-Ir en Kalag gebou, asook Resen tussen Nineve en Kalag. Resen was ’n groot stad."[6]

Nimrod se historiese identiteit is onbekend of word betwis, maar hy is al geïdentifiseer as Sargon van Akkad,[7] en ook as die legendariese Gilgamesj, stigter van Uruk.[8][9] Geleerdes het vandag al sowat 7 000 tekste uit die Akkadiese tydperk aangeteken wat in beide Sumeries en Akkadies geskryf is. Baie latere tekste uit die opvolgerstate Assirië en Babilonië handel ook oor die Akkadiese Ryk.[9]

’n Begrip van die ryk word gekniehalter deur die feit dat sy hoofstad, Akkad, ondanks talle pogings nog nie ontdek is nie.[10][11] Die presiese datering van argeologiese terreine word bemoeilik deurdat daar geen duidelike onderskeid is tussen artefakte wat vermoedelik uit die voorafgaande Vroegdinastiese Tydperk kom en dié wat vermoedelik Akkadies is nie. Net so is materiaal wat vermoedelik Akkadies is, tot in die Ur III-tydperk gebruik.[12]

Baie van die meer onlangse insigte in die Akkadiese Ryk kom van uitgrawings in die Bo-Khabur-gebied in moderne Noordoos-Sirië, wat ná die val van Akkad deel van Assirië geword het. In uitgrawings by Tell Mozan (antieke Urkesh) is byvoorbeeld ’n verseëling ontdek van Tar'am-Agade, ’n voorheen onbekende dogter van Naram-Sin, wat moontlik met ’n ongeïdentifiseerde plaaslike endan (heerser) getroud was.[13] Die uitgrawers van die nabygeleë Tell Leilan (antieke Shekhna/Shubat-Enlil) het die resultate van hulle ondersoek gebruik om te toon dat die Akkadiese Ryk weens ’n skielike droogte tot ’n einde gekom het (die sogenaamde 4,2-kilojaarvoorval).[14] Daar word steeds vurig gedebatteer oor die uitwerking van dié kilmaatvoorval op Mesopotamië in die algemeen en die Akkadiese Ryk in besonder.[15]

Uitgrawings by die moderne terrein Tell Brak dui daarop dat die Akkadiërs ’n stad ("Brak" of "Nagar") op die terrein herbou het vir gebruik as ’n administratiewe sentrum. Die stad het twee groot geboue ingesluit, onder meer ’n kompleks met ’n tempel, kantore, binnehof en groot oonde.[16][17]

Datums en tydperke

[wysig | wysig bron]

Die Akkadiese Tydperk word gewoonlik aangedui as omstreeks 2334-2154 v.C. (volgens die middelchronologiese tydlyn van die antieke Nabye Ooste) of omstreeks 2270-2083 v.C. (volgens die kort chronologiese tydlyn). Dit is voorafgegaan deur die Vroegdinastiese Tydperk (ED) en opgevolg deur die Ur III-tydperk, hoewel albei oorgange vaag is. Dit is byvoorbeeld moontlik dat die opkoms van Sargon van Akkad saamgeval het met die laat ED en dat die laaste Akkadiese konings saam met die Goetese konings en die heersers van albei se stadstate, Uruk en Lagasj, regeer het. Die Akkadiese Tydperk stem ooeen met: EB IV (in Israel), EB IVA en EJ IV (in Sirië) en EB IIIB (in Turkye.)[9][18]

Tydlyn van heersers

[wysig | wysig bron]

Die relatiewe volgorde van die Akkadiese konings is duidelik. Die presiese datums van hulle bewind is benader (soos alle datums voor die einde van die laat Bronstydperk, omstreeks 1200 v.C.).[19]

Heerser Middelchronologie Stamboom
Sargon 2334-2279 v.C.
Rimush 2278-2270 v.C.
Manishtushu 2269-2255 v.C.
Naram-Sin 2254-2218 v.C.
Shar-Kali-Sharri 2217-2193 v.C.
Dudu Alabaster vase of Dudu of Akkad Louvre Museum AO 31549 2189-2169 v.C.
Shu-turul Votive_hammer_of_Shu-turul 2168-2154 v.C.

Geskiedenis van die ryk

[wysig | wysig bron]

Akkad voor Sargon

[wysig | wysig bron]
Akkad voor sy uitbreiding (in groen). Die grondgebied van Sumer onder sy laaste koning, Lugal-zage-si, is in oranje. Omstreeks 2350 v.C.
Sargon op sy oorwinningstele met ’n koninklike bolla, gevolg deur ’n dienskneg met ’n sambreel.[20][21] Sargon se naam in wigskrif ("Koning Sargon") verskyn dofweg voor sy gesig.[20][22] Louvre.
’n Akkadiese amptenaar met ’n byl in Sargon se gevolg.

Die Akkadiese Ryk het sy naam gekry van die Akkad-streek en die stad Akkad, wat albei by die samevloei van die Tigris en Eufraat geleë was.

Hoewel die stad nog nie in die moderne tyd ontdek is nie, is dit uit verskeie teksbronne bekend. Daaronder is minstens een teks van voor Sargon se bewind. Dit, tesame met die feit dat die naam Akkad nie van Akkadiese oorsprong is nie, dui daarop dat die stad reeds voor Sargon se tyd bewoon was.[10][23]

Sargon van Akkad

[wysig | wysig bron]

Sargon van Akkad het Lugal-zage-si in die Slag van Uruk verslaan, gevange geneem en sy grondgebied verower. Die vroegste rekord van die taal Akkadies dateer van Sargon se tyd. Sargon was na bewering die seun van La'ibum of Itti-Bel, ’n tuinier, en moontlik ’n priesteres van die godin Inanna. Een legende wat in Assiriese tye aan Sargon toegedig is, lui

My moeder het my geruil; my vader het ek nie geken nie. My vader se broers was lief vir die heuwels. My stad is Azurpiranu (wilde kruievelde), wat aan die oewers van die Eufraat geleë is. My moeder het met my swanger geraak en in die geheim aan my die lewe geskenk. Sy het my in ’n mandjie van biesies geplaas en die deksel met bitumen verseël. Sy het my in die rivier gegooi en die water het nie oor my gevloei nie. Die rivier het my gedra na Akki die watertapper. Akki die watertapper het my as sy seun ingeneem en my grootgemaak. Akki die watertapper het my as sy tuinier aangestel. Terwyl ek ’n tuinier was, het Isjtar haar liefde aan my gegee, en vier en (vyftig?) ... jaar lank was ek koning.[24]

Later is namens Sargon beweer dat sy ma ’n hoëpriesteres was. Dit kon gewees het om ’n edel stamboom vir hom te skep, want net lid van ’n familie met aansien kon so ’n posisie beklee.[25]

Sargon was oorspronklik ’n hoofskinker (rabshakeh) van ’n koning van Kisj met die Semitiese naam Ur-Zababa, en het daarna ’n tuinier geword wat verantwoordelik was vir die skoonmaak van besproeiingskanale. Koninklike skinker was in dié tyd ’n belangrike politieke posisie; die persoon was na aan die koning en het verskeie belangrike verantwoordelikhede gehad wat nie deur die naam van die posisie weerspieël word nie.[26] Dit het hom toegang gegee tot ’n korps gedissiplineerde werkers, wat ook sy eerste soldate kon gewees het. Sargon het Ur-Zababa vervang en is as koning gekroon. Hierna het hy die naburige streke begin verower.[27] Hy het Sirië en Kanaän vier keer binnegeval en het drie jaar lank die lande van "die weste" onderwerp om hulle saam met Mesopotamië "in ’n enkele ryk" te verenig.

Gevangenes wat deur ’n soldaat begelei word, op ’n oorwinningstele van Sargon, omstreeks 2300 v.C.[28][29] Louvre.

Sargon het sy veldtogte egter verder gevoer en baie van die omringende streke verower om ’n ryk te skep wat weswaarts tot by die Middellandse See en miskien Siprus (Kaptara) gestrek het; noordwaarts tot by die berge diep in Anatolië; ooswaarts oor Elam; en suidwaarts tot by Magan (Oman) – ’n gebied waaroor hy vermoedelik 56 jaar lank regeer het, hoewel net vier "jaarname" bewaar gebly het. Hy het sy heerskappy gekonsolideer deur die vroeëre opposisieheersers met edele burgers van Akkad te vervang om hulle lojaliteit te verseker.[30]

Handel is gedryf van die silwermyne van Anatolië tot die lapis lazuli-myne in moderne Afganistan, die seders van Libanon en die koper van Magan. Dié konsolidasie van die stadstate Sumer en Akkad weerspieël die groeiende ekonomiese en politieke mag van Mesopotamië. Die ryk se broodmandjie was die reëndeurdrenkte landboustelsel van Assirië, en ’n reeks forte is gebou om die ryk se graanproduksie te beheer.

Beelde van Sargon is opgerig aan die oewers van die Middellandse See ter viering van sy oorwinnings, en stede en paleise is tuis gebou met buit uit die verowerde streke. Elam en die noordelike deel van Mesopotamië is ook onderwerp, en rebellies in Sumer is onderdruk. Kontraktablette is ontdek met datums uit die jare van die veldtogte teen Kanaän en teen Sarlak, koning van Goetium. Hy het ook daarmee gespog dat hy die "vier kwartiere" onderwerp het – die lande om Akkad in die noorde (Assirië), die suide (Sumer), die ooste (Elam) en die weste (Martu). Sommige van die vroegste historiografiese tekste dui daarop dat hy die stad Babilon (Bab-ilu) in sy nuwe ligging naby Akkad herbou het.[31]

Sargon het deur sy lang lewe respek betoon teenoor die Sumeriese gode, veral Inanna, sy beskermingsgodin, en Zababa, die strydergod van Kisj. Hy het homself genoem "die gesalfde priester van Anoe" en "die groot goewerneur van Enlil". Sy dogter, Enheduanna, is aangestel as priesteres van Nanna by die tempel in Ur.

Probleme het teen die einde van sy bewind toegeneem. ’n Latere Babiloniese teks lui:

In sy ou dae het al die lande teen hom in opstand gekom, en hulle het hom in Akkad (die stad) aangeval [maar] hy het geveg en hulle verslaan […] en hulle groot leër vernietig.

Dit verwys na sy veldtog in "Elam", waar hy ’n koalisieleër onder die koning van Awan verslaan en hulle gedwing het om sy vasalle te word.[32]

Rimush en Manishtushu

[wysig | wysig bron]
Akkadiese soldate verslaan die vyand, omstreeks 2300 v.C. Moontlik van ’n oorwinningstele van Rimush.[33]

Sargon het op ’n hoë ouderdom steeds teenstande onderdruk. Dié probleme het voortgeduur gedurende die bewind van sy seuns, met opstande wat uitgebreek het in die nege jaar lange bewind van Rimush (2278-2270 v.C.). Dié het hard geveg om die ryk verenig te hou. Hy was suksesvol totdat hy deur van sy eie howelinge vermoor is. Volgens sy inskripsies het hy met wydverspreide opstande te doen gehad en moes hy die stede Ur, Umma, Adab, Lagasj, Der en Kazallu verower van opstandige ensi's (goewerneurs):[34] Rimush het mense in die Sumeriese stadstate op groot skaal laat vermoor en die stede vernietig. Hy het nougeset rekord gehou van sy vernietigingswerk.[35]

Die meeste van die groot Sumeriese stede is verwoes en menslike verliese was enorm:[35][36]

Sumeriese slagoffers van Rimush se veldtogte[35]
Vernietigde stede Adab en Zabala Umma en KI.AN Ur en Lagasj Kazallu (Drie veldslae in Sumer) TOTAAL
Vermoor 15 718 8 900 8 049 12 052 11 322 56 041
As slawe gevange geneem 14 576 3 540 5 460 5 862 _ 29 438
"Verban en uitgeroei" _ 5 600 5 985 _ 14 100 25 685
Totale slagoffers 111 164

Rimush se ouer broer, Manishtushu (2269-2255 v.C.), het hom opgevolg. Dit lyk of hy ’n seeslag teen 32 konings geveg het wat teen hom in opstand gekom het. Hy het hulle pre-Arabiese land oorgeneem wat bestaan het uit die hedendaagse Verenigde Arabiese Emirate en Oman. Ondanks sy sukses is hy blykbaar, nes sy broer, in ’n paleissameswering vermoor.[37][35]

Naram-Sin

[wysig | wysig bron]
’n Portret van Naram-Sin, met ’n inskripsie met sy naam.

Manishtushu se seun en opvolger, Naram-Sin (2254-2218 v.C.), het danksy sy groot militêre verowerings die keiserlike titel "koning Naram-Sin, koning van die vier kwartiere" (Lugal Naram-Sîn, Šar kibrat 'arbaim) aangeneem – die "vier kwartiere" was ’n verwysing na die hele wêreld. Hy is ook, vir die eerste keer in die Sumeriese kultuur, aangespreek as "die god (Sumeries: DINGIR, Akkadies: ilu) van Agade" (Akkad), in teenstelling met die vorige godsdiensoortuiging dat konings net die mense se verteenwoordigers by die gode was.[38][39]

Naram-Sin het ook aan die begin van sy bewind met opstande te doen gekry,[40] maar hulle gou onderdruk.

Die Oorwinningstele van Naram-Sin, wat die sege vier oor die Lullubi's van Zagros, 2260 v.C. Hy dra ’n helm met horings, ’n teken van goddelikheid.

Naram-Sin het ook die Akkadiese oorwinning oor Ebla en oor Armanum en sy koning aangeteken.[41] Die ligging van Armanum is onseker; dit word soms geïdentifiseer as ’n Siriese koninkryk wat in die tablette van Ebla genoem word as Armi, waarvan die ligging ook onseker is. Die historikus Adelheid Otto identifiseer dit as die vesting Bazi by die Tell Banat-kompleks aan die Eufraat tussen Ebla en Tell Brak.[42][41] Ander soos Wayne Horowitz identifiseer dit as Aleppo.[43]

Om beter beheer oor Sirië uit te oefen het hy ’n paleis laat bou by Tell Brak, op ’n kruispad in die hart van die Khaburrivierbekken van Jezirah. Naram-Sin het ’n veldtog gevoer teen Magan, wat ook in opstand gekom het: Naram-Sin het teen Magan opgeruk en die koning, Mandannu, betrap terwyl hy besig was om vestings op te rig om die hoofpaaie te beveilig. Die grootste bedreigings het blykbaar gekom van die noordelike Zagrosberge, die Lulubi's en die Goeteërs. ’n Veldtog teen die Lullubi's het gelei tot die Oorwinningstele van Naram-Sin, wat nou in die Louvre te sien is. Hetitiese bronne beweer Naram-Sin van Akkad het selfs tot in Anatolië opgeruk en teen die Hetiete, die Horiete en ander volke geveg.

Die ekonomie is goed beplan. Rantsoene van graan en olie is in gestandaardiseerde houers versprei wat deur die stad se pottebakkers gemaak is. Belasting is betaal met produkte en werk aan openbare mure, insluitende stadsmure, tempels, besproeiingskanale en waterweë.[44] Dié nuutgevonde Akkadiese rykdom kon gebaseer gewees het op goeie klimaatstoestande, groot landbousurplusse en beslaglegging op die rykdom van ander mense.[45]

In latere Assiriese en Babiloniese tekste verskyn die name Akkad en Sumer as deel van die koninklike titel, soos in die Sumeriese LUGAL KI-EN-GI KI-URI of die Akkadiese Šar māt Šumeri u Akkadi,[46] wat vertaal kan word as "koning van Sumer en Akkad".[47] Dié titel is gebruik deur die koning wat beheer oorgeneem het van Nippur,[46] die intellektuele en godsdienssentrum van Suid-Mesopotamië.

Tydens die Akkadiese tydperk het Akkadies die omgangstaal van die antieke Midde-Ooste geword; dit is amptelik gebruik vir administrasiedoeleindes, hoewel Sumeries ’n spreek- en letterkundetaal gebly het. Akkadies is van Sirië tot Elam gepraat, en selfs Elamities is tydelik in Mesopotamiese wigskrif geskryf. Akkadiese tekste is later ontdek in verafgeleë plekke soos antieke Egipte, Anatolië en Persië.

Onderwerping van Sumeriese konings

[wysig | wysig bron]

Die onderwerping van sommige Sumeriese heersers deur die Akkadiese Ryk is aangeteken in die seëlinskripsies van Sumeriese heersers soos Lugal-ushumgal, goewerneur (ensi) van Lagasj ("Shirpula"), omstreeks 2230-2210 v.C. Verskeie inskripsies van Lugal-ushumgal is bekend, veral seëlafdrukke, wat na hom verwys as goewerneur van Lagasj en terselfdertyd ’n vasal (𒀵, arad, "dienskneg" of "slaaf") van Naram-Sin, sowel as van sy opvolger, Shar-Kali-Sharri.[48][49][50][51][52] Een van die seëls lui:

“Naram-Sin, magtige god van Agade, koning van die vier hoeke van die wêreld: Lugal-ushumgal, die skriba, ensi van Lagasj, is u dienskneg.”
—Seël van Lugal-ushumgal as vasal van Naram-sin.[49][53]

Daar kan oorweeg word dat Lugal-ushumgal ’n kollaborateur van die Akadiese Ryk was, nes Meskigal, die heerser van Adab.[54] Later is Lugal-ushumgal egter opgevolg deur Puzer-Mama wat, terwyl Akkadiese mag afgeneem het, onafhanklikheid verkry het van Shar-Kali-Sharri; hy het die titel "koning van Lagasj" aangeneem en die roemryke Tweede Dinastie van Lagasj gestig.[55][56]

Val van Akkad

[wysig | wysig bron]
Die Goeteërs verower ’n Babiloniese stad.

Die Akkadiese Ryk het, moontlik in die 22ste eeu v.C., geval binne 180 jaar ná sy stigting. Dit was die begin van ’n "donker eeu" met geen prominente keiserlike gesag nie, tot met die stigting van die Derde Dinastie van Ur. Die politieke struktuur in die streek kon teruggekeer het na ’n regering deur stadstate.[57]

Dit lyk of Shu-turul ’n deel van die gesentraliseerde mag herstel het; hy was egter nie in staat om te keer dat die ryk eindelik geval het weens invalle deur barbaarse volke van die Zagrosberge, bekend as die Goeteërs, nie.

Min is bekend oor die Goetese tydperk of hoe lank dit geduur het. Uit wigskrifbronne blyk dit dat die Goeteërs nie veel erg gehad het aan die onderhoud van die landbou, geskrewe rekords of openbare veiligheid nie; hulle het na bewering alle plaasdiere losgelaat om vrylik in Mesopotamië rond te swerf en het gou hongersnood en opskietende graanpryse teweeggebring. Die Sumeriese koning Ur-Nammu (2112-2095 v.C.) het die Goeteërs tydens sy bewind uit Mesopotamië verdryf.

Die Sumeriese Koningslys, in sy rekords van die Akkadiese Ryk ná die dood van Shar-Kali-Shari, lui:

Wie was koning? Wie was nie koning nie? Irgigi die koning; Nanum die koning; Imi die koning; Ilulu die koning – hulle vier was konings, maar het net 3 jaar regeer. Dudu het 21 jaar regeer; Shu-Turul, die seun van Dudu, het 15 jaar regeer. ... Agade is verslaan en sy koningskap het na Uruk geskuif. In Uruk het Ur-ningin 7 jaar regeer, Ur-gigir, seun van Ur-ningin, het 6 jaar regeer; Kuda het 6 jaar regeer; Puzur-ili het 5 jaar regeer, Ur-Utu het 6 jaar regeer. Uruk is met wapens verslaan en sy koningskap is deur die Goetese hordes weggedra.

Daar is egter geen bekende jaarname of ander argeologiese bewyse wat die bewind van enige van dié latere konings van Akkad of Uruk bevestig nie, buiten verskeie artefakte wat verwys na koning Dudu van Akkad en Shu-turul.[58] Die konings van Uruk wat genoem word, kon tydgenote gewees het van die laaste konings van Akkad, maar kon in elk geval nie baie prominent gewees het nie.

In die Goetese hordes (het) ’n naamlose koning (eers regeer); Imta het (toe) 3 jaar as koning regeer; Shulme het 6 jaar regeer; Elulumesh het 6 jaar regeer; Inimbakesh het 5 jaar regeer; Igeshuash het 6 jaar regeer; Iarlagab het 15 jaar regeer; Ibate het 3 jaar regeer; ... het 3 jaar regeer; Kurum het 1 jaar regeer; ... het 3 jaar regeer; ... het 2 jaar regeer; Iararum het 2 jaar regeer; Ibranum het 1 jaar regeer; Hablum het 2 jaar regeer; Puzur-Sin, seun van Hablum, het 7 jaar regeer; Iarlaganda het 7 jaar regeer; ... het 7 jaar regeer; ... het 40 dae regeer. Altesaam 21 konings het 91 jaar, 40 dae regeer.
"Silinderseël met koning of god en verslane leeu" (Ou Akkadies).[59] Die Walterskunsmuseum.

Die tydperk tussen omstreeks 2112 v.C. en 2004 v.C. is as die Ur III-tydperk bekend. Dokumente is weer in Sumeries geskryf, hoewel Sumeries ’n suiwer letterkundige of liturgiese taal geword het, baie soos Latyn later in Middeleeuse Europa.[24]

Een verduideliking vir die val van die Akkadiese Ryk was dat dit eenvoudig nie langer sy politieke heerskappy kon handhaaf teen ander onafhanklike, magtige stadstate nie.[57][60]

4,2-kilojaarvoorval

[wysig | wysig bron]

Een teorie, bekend as die 4,2-kilojaarvoorval, skryf die agteruitgang van die streek aan die einde van die Akkadiese tydperk (en van die Eerste Oorgangstydperk ná die Ou Ryk van Egipte) toe aan ’n vinnige toename in droogte en ’n gebrek aan reënval in die antieke Nabye Ooste wat deur ’n globale, honderdjarige droogte teweeggebring is.[61][62][14][63] ’n Onlangse ontleding van simulasies van klimaatmodelle dui op ’n verandering na ’n droër klimaat op ’n tydskaal wat ooreenstem met die val van die ryk.[64]

Uitgrawings by Tell Leilan dui daarop dat die terrein verlaat is kort nadat die stad se enorme mure gebou, sy tempel herbou en sy graan gereorganiseer is. Die sand en stof daarna toon geen teken van menslike aktiwiteit nie. Grondmonsters dui op geen aktiwiteit deur erdwurms nie, ’n afname in reënval en ’n droër, winderiger klimaat. Daar is bewyse van brandmaer skape en beeste wat weens ’n droogte dood is, en van tot 28 000 mense wat die terrein verlaat het, vermoedelik op soek na natter streke. Tell Brak se grootte het met 75% gekrimp. Handel is gestaak. Nomades het hulle troppe nader aan betroubare waterbronne geskuif en hulle met die Akkadiërs laat bots. Dit lyk of die hele Midde-Ooste deur die droogte geraak is.[14]

’n Reliëfwerk van ’n silinderseël uit die tyd van koning Shar-Kali-Sharri, omstreeks 2200 v.C.

Die afname in die landbou, wat van reën afhanklik was, het beteken die verlies van die landbousubsidies in Suid-Mesopotamië wat die Akkadiese Ryk solvent gehou het. Watervlakke in die Tigris en Eufraat het met 1,5 meter gedaal teenoor die vlak van 2600 v.C., en hoewel dit vir ’n tyd tydens die daaropvolgende Ur III-tydperk gestabiliseer het, het mededinging tussen vee- en saaiboere toegeneem.

Richard Zettler het die droogteteorie gekritiseer en daarop gewys dat die chronologie van die Akkadiese Ryk baie onseker is en dat daar nie genoeg bewyse is vir sy ekonomiese afhanklikheid van die noordelike gebiede waar Weiss en ander uitgrawings gedoen het nie.[65]

Volgens Joan Oates lê die "teken" in die grond wat met die droogte verbind word onder die vlak van Naram-Sin se paleis. Daar is egter moontlik bewyse dat Akkadiese beheer strenger geword het ná die Brak-"voorval", soos die bou van die gefortifiseerde "paleis" self en die oënskynlike toename in Akkadiese teenoor plaaslike amptenare, en dit kan moontlik ’n weerspieëling wees van die soort onrus op die platteland wat op ’n natuurramp kon volg. Boonop het Brak steeds gefunksioneer ná die val van die Akkadiërs.[66]

In 2019 het ’n studie deur die Universiteit van Hokkaido in Japan oor fossiele korale in Oman bewyse gelewer dat langer winterwindseisoene gelei het tot die versouting van die landerye en dus ’n drastiese afname in die verbouing van gewasse – dit kon tot ’n wydverspreide hongersnood en uiteindelik die val van die Akkadiese Ryk gelei het.[67][68]

Regering

[wysig | wysig bron]

Die Akkadiese regeringstelsel het as ’n klassieke standaard gedien vir alle toekomstige Mesopotamiese state. Die ensi was tradisioneel die hoogste amptenaar van die Sumeriese stadstate. In latere tradisies het iemand ’n ensi geword deur met die godin Inanna te trou en die heersersposisie met goddelike goedkeuring te bekragtig.

Soldate van die Akkadiese Ryk op die oorwinningstele van Naram-Sin, omstreeks 2250 v.C.

Aanvanklik was die koninklike lugal (lu, "man" + gal, "groot") onderworpe aan die priesterlike ensi en is hy aangestel in tye van probleme, maar later het die lugal die belangrikste rol vervul: Hy het sy eie é ("huis") of "paleis" buite die tempelkompleks gehad. Teen die bewind van Mesalim is die een wat die stad Kisj beheer het, erken as šar kiššati ("koning van Kisj"), en wie ook al Kisj beheer het, is in Sumer as leier beskou, moontlik omdat Kisj naby die samevloei van die twee riviere gelê het – die leier van Kisj het dus die besproeiingstelsels van die ander stede stroomaf beheer.

Toe Sargon sy grondgebied van die "Laer See" (Persiese Golf) tot die "Hoër See" (Middellandse See) uitbrei, is hy beskou as heerser van "al die lande onder die hemel", of "van sonsopkoms tot sonsondergang", soos dit destyds in tekste genoem is. Onder Sargon het die ensi gewoonlik sy posisie behou, maar is hy beskou as ’n provinsiale goewerneur. Die titel šar kiššati is naderhand beskou as dat dit beteken "meester van die heelal".

Met Naram-Sin, Sargon se kleinseun, is dit selfs verder gevoer – die koning is nie net "meester van die vier hoeke (van die aarde)" genoem nie, maar is verhoog tot die aansien van dingir ("god"), met sy eie tempelkompleks. Vroeër kon heersers soos Gilgamesj ná hulle dood goddelik word, maar van Naram-Sin af is die Akkadiese konings beskou as gode op aarde terwyl hulle nog gelewe het. In hulle portrette is hulle groter uitgebeeld as die gewone sterflinge en ook op ’n afstand van hulle gevolg.[69]

’n Strategie wat deur beide Sargon en Naram-Sin gebruik is, is om hulle dogters, Enheduanna en Emmenanna onderskeidelik, aan te stel as hoëpriesteres van Sin, die Akkadiese weergawe van die Sumeriese maangodin, Nanna, by Ur in die verre suide van Sumer; om hulle seuns as provinsiale ensi op strategiese plekke aan te stel; en om hulle ander dogters met heersers van lande aan die rand van die ryk (Urkesh en Marhashe) te laat trou. Een so ’n geval wat aangeteken is, is van Naram-Sin se dogter Tar'am-Agade in Urkesh.[70]

Volgens rekords van die administrasiekompleks in Brak het die Akkadiërs plaaslike mense as belastinggaarders aangestel.[71]

Ekonomie

[wysig | wysig bron]
’n Silinderseël van die skriba Kalki, met prins Ubil-Eshtar, moontlik Sargon se broer, saam met hooggeplaastes.[22][72]

Die bevolking van Akkad was, nes in feitlik alle premoderne state, aangewese op die landboustelsels van die streek, wat blykbaar uit twee hoofsentrums bestaan het: die landerye van Suid-Irak, wat besproei is, en dié van Noord-Irak, wat baie reën gekry het en bekend was as die "Opperland".

In die Akkadiese tydperk het Suid-Irak blykbaar min of meer sy huidige reënval gehad van minder as 20 mm per jaar, met die gevolg dat landbou totaal en al van besproeiing afhanklik was. Voor die Akkadiese tydperk het die toenemende versouting van die grond, wat veroorsaak is deur swak gedreineerde besproeiing, meegebring dat minder koring daar geoes is, en daar is oorgeslaan na gars, wat beter in sout grond groei. Stedelike bevolkings daar het reeds teen 2600 v.C. ’n hoogtepunt bereik en die demografiese spanning was hoog; dit het net voor die Akkadiese tydperk bygedra tot groter militêre teenwoordigheid. Oorlogvoering tussen stadstate het daartoe gelei dat die bevolkingsyfer afgeneem het – dit is tydelik deur Akkad stopgesit.[73] Dit was dié groot mate van landbouproduktiwiteit in die suide wat gelei het tot die grootste bevolkingsdigthede in die wêreld van destyds, en dit het Akkad sy militêre voorsprong gegee.

’n Seeskulp met die naam van Rimush, koning van Kisj, omstreeks 2270 v.C. (Louvre). Dit is aan die Mediterreense kus verhandel.

Die grondwatervlak was hoog in dié streek en is gereeld aangevul deur winterstorms in die opvanggebied van die Tigris en Eufraat van Oktober tot Maart, asook deur sneeu wat van Maart tot Julie gesmelt het.

Vloedvlakke, wat sedert omstreeks 3000 tot 2600 v.C. konstant was, het begin daal en teen die tyd van die Akkadiese Ryk was dit ’n halfmeter tot ’n meter laer as wat vroeër aangeteken is. Die plat grondoppervlak en weeronsekerhede het egter oorstromimgs minder voorspelbaar gemaak as in die geval van die Nylrivier. Groot oorstromings het gereeld voorgekom en dit het voortdurende onderhoud aan die besproeiingslote en dreineringstelsels genoodsaak. Boere is van Augustus tot Oktober, ’n tyd van voedseltekort, vir dié werk in regimente opgedeel. Gwendolyn Leick[74] meen dit was Sargon se oorspronklike werk vir die koning van Kisj en dat dit hom ondervinding gegee het in die doeltreffende organisering van groot groepe mans.

Oestyd was in die laat lente en die droë somermaande. Nomadiese Amoriete uit die noordweste het hulle skape en bokke laat wei op die oorskot gewasse en laat drink van die rivier en besproeiingskanale. Hiervoor moes hulle belasting aan die tempels betaal in die vorm van wol, vleis, melk en kaas, en die tempels het die produkte aan die burokrasie en priesters uitgedeel.

In goeie jare het alles glad verloop, maar in slegte jare sou weiveld min wees, die nomades sou hulle vee in die graanlanderye laat wei en konflikte met boere het ontstaan. Dit lyk of die invoer van graan uit die noorde na die suidelike bevolkings dié probleem tydelik opgelos het,[75] en dit het moontlik die ekonomie en groeiende bevolkings in dié streek help herstel.

Buitelandse handel

[wysig | wysig bron]
Die ligging van Mesopotamië se buurlande, insluitende Elam, Magan, Dilmun, Marhashi en Meluhha.

Danksy die gunstige landboutoestande het Sumer en Akkad ’n oorskot landbouprodukte gehad, maar daar was ’n tekort aan feitlik enigiets anders – veral metaalerts, hout en boustene. Al dié goed moes ingevoer word. Die uitbreiding van die Akkadiese Ryk tot by die "silwerberg" (moontlik die Taurusberge), die "seders" van Libanon en die koperneerslae van Magan is grootliks gemotiveer deur die doel om hierdie invoer te beheer. Een tablet lui:

"Sargon, die koning van Kisj, het in 34 veldslae geseëvier (oor die stede) tot by die rand van die see (en) hulle mure vernietig. Hy het die skepe van Meluhha, die skepe van Magan (en) die skepe van Dilmun laat vasmeer aan die kaai van Agade. Sargon die koning het voor (die god) Dagan gekniel (en) smeekbede tot hom gerig; (en) hy (Dagan) het hom die opperland gegee, naamlik Mari, Yarmuti (en) Ebla, tot by die Sederwoud (en) tot by die Silwerberg."
—Inskripsie deur Sargon ( omstreeks 2270-2215 v.C.)[76][77][78][79]

Internasionale handel het in die Akkadiese tydperk ontwikkel. Indus-Mesopotamiese betrekkinge is blykbaar ook uitgebrei: Sargon was (omstreeks 2300 of 2250 v.C.) die eerste Mesopotamiese heerser wat eksplisiet verwys het na die streek Meluhha, wat gewoonlik beskou word as Beloetsjistan of die Indusgebied.[78]

Kultuur

[wysig | wysig bron]

Akkadiese kuns

[wysig | wysig bron]

Nasiriyah-oorwinningstele van Naram-Sin

’n Soldaat met swaard en naakte gevangenes op die Nasiriyah-stele van Naram-Sin.[80]

In kuns was daar groot klem op die konings van die dinastie, asook ’n voortsetting van vroeëre Sumeriese kuns. Min van die argitektuur het behoue gebly. In groot werke, asook in klein werke soos silinderseëls, is die mate van realisme aansienlik vergroot.[81] Die seëls toon egter ’n "meedoënlose wêreld van wrede konflik, van gevaar en onsekerhede, ’n wêreld waarin die mens sonder genade onderwerp is aan onbegryplike dade van verre en vreesaanjaende gode wat hy moet aanbid, maar nie kan liefhê nie. Dié somber gemoedstemming ... bly kenmerkend van Mesopotamiese kuns ..."[82]

Akkadiese beeldhouwerk is besonder fyn en realisties, en wys groot vordering sedert die vroeëre Sumeriese kuns.[83][84]

Silinderseëls

[wysig | wysig bron]

Die Akkadiërs het beeldende kunste gebruik as medium vir ideologie. Hulle het ’n nuwe styl vir silinderseëls ontwikkel deur tradisionele diereversierings te gebruik, maar hulle te rangskik om inskripsies, wat dikwels sentrale dele van die uitleg geword het. Die figure het ook naturalistieser geword.

Nuwe elemente, veral uit die ryk Akkadiese mitologie, is ingesluit.

  • Inskripsie "Adda, die skriba", met verskillende figure.
    Inskripsie "Adda, die skriba", met verskillende figure.
  • Akkadiese silinderseël, landboutoneel.
    Akkadiese silinderseël, landboutoneel.
  • Somergod en Dumuzi.
    Somergod en Dumuzi.
  • Ea veg teen ’n waterbuffel en Endiku teen ’n leeu.
    Ea veg teen ’n waterbuffel en Endiku teen ’n leeu.

Taal

[wysig | wysig bron]
’n Tablet in Akkadies, omstreeks 2100 v.C., klei.

In die 3de millennium v.C. het ’n baie intieme simbiose tussen die Sumeriërs en Akkadiërs ontwikkel wat wydverspreide tweetaligheid ingesluit het.[2] Die invloed van Sumeries op Akkadies en omgekeerd is op alle gebiede baie duidelik, van woordeskat tot sintaksis, morfologie en fonologie.[2] Geleerdes verwys na die twee tale in die 3de millennium as ’n spraakbond.[2] Omstreeks 2000 v.C. het Akkadies Sumeries geleidelik as spreektaal vervang (oor die presiese datum word gedebatteer),[4] maar Sumeries is steeds gebruik as ’n heilige, seremoniële, letterkundige en wetenskaplike taal in Mesopotamië tot in die 1ste eeu n.C.[85]

Digter-priesteres Enheduanna

[wysig | wysig bron]
Enheduanna, dogter van Sargon, omstreeks 2300 v.C.

Die Sumeriese letterkunde het gedurende die Akkadiese tydperk bly ontwikkel. Enheduanna, die dogter van Sargon en "vrou" (Sumeries: dam, "hoëpriesteres") van Nanna, die Sumeriese maangod,[86] by die tempel van Sin by Ur (omstreeks 2285-2250 v.C.) is die eerste digter in die geskiedenis wie se naam bekend is. Haar bekende werke sluit in twee gesange vir die godin Inanna: die Juiglied van Inanna en In-nin sa-gur-ra. ’n Derde werk, die Tempelgesange, is ’n versameling spesifieke gesange oor die heilige tempels en die gode aan wie hulle opgedra is.

Dié digteres se werk is uitsonderlik: Hulle begin in die derde persoon, maar slaan oor na die eerste persoon van die digteres self. Hulle dui ook op ’n aansienlike ontwikkeling in die gebruik van wigskrif. As digteres, prinses en priesteres het sy, volgens William W. Hallo, "vir baie komende eeue standaarde gestel in al drie haar rolle".[87]

Die Juiglied van Inanna:

Enheduanna beeld Inanna uit waar sy die mens dissiplineer. Sy verenig die Akkadiese oorlogsgodin Isjtar se eienskappe met dié van die sagter Sumeriese godin van liefde en vrugbaarheid. Sy vergelyk Inanna met ’n groot stormvoël wat op die mindere gode neerswiep en hulle soos verbaasde vlermuise laat wegfladder. Dan, in waarskynlik die interessantse deel van die gesang, tree Enheduanna self na vore in die eerste persoon en vertel sy van haar eie glories van die verlede, vestig haar geloofwaardigheid en verduidelik haar huidige benarde posisie. Sy is uit die tempel van Ur en van Uruk uitgesit as hoëpriesteres en na die steppe verban. Sy smeek die maangod Nanna om vir haar in die bresse te tree omdat die stad Uruk, onder die heerser Lugalanne, teen Sargon gerebelleer het. Die rebel Lugalanne het selfs die tempel van Eanna, een van die grootste tempels in die antieke wêreld, verwoes en by sy skoonsuster aangelê.[88]

Vloek van Akkad

[wysig | wysig bron]

In latere materiaal word vertel hoe die val van Akkad te wyte is aan Naram-Sin se aanval op die stad Nipper. Toe die koning deur twee onheilige orakels aangehits is, het hy die E-kur-tempel verwoes wat blykbaar onder beskerming van die god Enlil, hoof van die panteon, was. As gevolg hiervan het agt hoofgode van die Anunnaki-panteon glo saamgespan en hulle steun aan Akkad onttrek.[89]

Vir die eerste keer sedert die ontstaan van stede is geen graan geoes nie. Daar was ook geen vis, vrugte, stroop of wyn nie. Dit het nie gereën nie, pryse het gedaal en mense het hulleself geslaan van honger.

Die konings van Akkad was legendaries onder latere Mesopotamiese beskawings. Sargon is beskou as die prototipiese sterk en wyse leier, en sy kleinseun Naram-Sin as die bose en heillose leier (Unheilsherrscher in die ontleding van Hans Gustav Güterbock) wat sy ryk tot ondergang lei.[90][91]

Prestasies

[wysig | wysig bron]

Dele van die Akkadiese Ryk was verbind met paaie, waarlangs ’n gereelde posdiens bedryf is. Kleiseëls wat die plek van ander seëls ingeneem het, het die naam van Sargon en sy seun opgehad. Dit lyk of ’n landregisterstelsel ook gebruik is en een van die dokumente daaroor lui ’n sekere Uru-Malik, wie se naam op Kanaänitiese oorsprong dui, was goewerneur van die land van die Amoriete, of Amurru soos die halfnomadiese volke van Sirië en Kanaän in Akkadies genoem is.

Dit is moontlik dat die eerste versameling sterrekundige waarnemings en aardse voorspellings gemaak is vir ’n biblioteek wat deur Sargon gestig is.

Die vroegste "jaarname", waardeur elke jaar van ’n koning se bewind genoem is na ’n belangrike daad van die koning, stam uit Sargon se bewind. Lyste van dié jaarname het daarna ’n kalenderstelsel gevorm wat in die meeste onafhanklike Mesopotamiese stadstate gebruik is. In Assirië is name egter genoem na die limmu wat elke jaar deur die koning aangestel is, eerder as na ’n gebeurtenis.

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Notas

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Akkadies: 𒆳𒌵𒆠, māt Akkadi; Sumeries: 𒀀𒂵𒉈𒆠, a-ga-de3KI; Hebreeus: אַכַּד, Akkad

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 Mish, Frederick C., Editor in Chief. "Akkad" Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary. ninth ed. Springfield, MA: Merriam-Webster 1985. ISBN 0-87779-508-8).
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Deutscher, Guy (2007). Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation. Oxford University Press. pp. 20–21. ISBN 978-0-19-953222-3.
  3. ↑ Hasselbach, Rebecca (2005). Sargonic Akkadian: A Historical and Comparative Study of the Syllabic Texts (in Engels). Otto Harrassowitz Verlag. p. 2. ISBN 9783447051729.
  4. ↑ 4,0 4,1 Woods, C. (2006). "Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian" (PDF). S.L. Sanders (red.) Margins of Writing, Origins of Culture: 91–120. Chicago. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 29 April 2013. Besoek op 2 Maart 2021.
  5. ↑ F Leo Oppenhiem – Ancient Mesopotamia
  6. ↑ 1983-vertaling
  7. ↑ Petrovich, Douglas N. (2013). "Identifying Nimrod of Genesis 10 with Sargon of Akkad by Exegetical and Archaeological Means". Journal of the Evangelical Theological Society.
  8. ↑ Dalley, Stephanie (1997). The Legacy of Mesopotamia. New York: Oxford University Press. p. 116. ISBN 9780198149460. {{cite book}}: Cite has empty unknown parameter: |1= (hulp)
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 "The Encyclopedia of Ancient History".. (2013). Chicago: Blackwell. 6045–6047. DOI:10.1002/9781444338386.wbeah24182. ISBN 9781444338386. 
  10. ↑ 10,0 10,1 Wall-Romana, Christophe (1990). "An Areal Location of Agade". Journal of Near Eastern Studies. 49 (3): 205–245. doi:10.1086/373442. JSTOR 546244.
  11. ↑ Weiss, Harvey (1975), "Kish, Akkad and Agade", Journal of the American Oriental Society 95 (3): 434–453, doi:10.2307/599355 
  12. ↑ McMahon, Augusta (2006). The Early Dynastic to Akkadian Transition. The Area WF Sounding at Nippur (PDF). Chicago: Oriental Institute. ISBN 978-1-885923-38-7. Besoek op 19 Maart 2015.
  13. ↑ Buccellati, Giorgio; Kelly-Buccellati, Marilyn (2002). "Tar'am-Agade, Daughter of Naram-Sin, at Urkesh" (PDF). In Al-Gailani Werr, Lamia (red.). Of Pots and Plans. Papers on the Archaeology and History of Mesopotamia and Syria presented to David Oates in Honour of his 75th Birthday. Londen: Nabu. pp. 11–31. ISBN 978-1897750629. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 2 April 2015. Besoek op 18 Maart 2015.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Weiss, H; et al. (1993). "The Genesis and Collapse of Third Millennium North Mesopotamian Civilization". Science. 261 (5124): 995–1004. Bibcode:1993Sci...261..995W. doi:10.1126/science.261.5124.995. PMID 17739617. S2CID 31745857.
  15. ↑ Wiener, Malcolm H. (2014). "The Interaction of Climate Change and Agency in the Collapse of Civilizations ca. 2300–2000 BC". Radiocarbon. 56 (4): S1–S16. CiteSeerX 10.1.1.692.2170. doi:10.2458/azu_rc.56.18325.
  16. ↑ J. Oates (2004), pp. 5–8.
  17. ↑ Oates, David; Oates, Joan (1989). "Akkadian Buildings at Tell Brak". Iraq. 51: 193–211. doi:10.2307/4200303. JSTOR 4200303.
  18. ↑ Pruß, Alexander (2004), "Remarks on the Chronological Periods", in Lebeau, Marc; Sauvage, Martin, Atlas of Preclassical Upper Mesopotamia, Subartu, 13, pp. 7–21, ISBN 978-2503991207 
  19. ↑ van de Mieroop, M. (2007). A History of the Ancient Near East, ca. 3000–323 BC. Malden: Blackwell. ISBN 978-0-631-22552-2.
  20. ↑ 20,0 20,1 Foster, Benjamin R. (2015). The Age of Agade: Inventing Empire in Ancient Mesopotamia (in Engels). Routledge. p. 3. ISBN 9781317415527.
  21. ↑ Nigro, Lorenzo (1998). "The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief". Iraq. British Institute for the Study of Iraq. 60: 92. doi:10.2307/4200454. JSTOR 4200454.
  22. ↑ 22,0 22,1 Nigro, Lorenzo (1998). "The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief". Iraq. British Institute for the Study of Iraq. 60: 93–94. doi:10.2307/4200454. JSTOR 4200454.
  23. ↑ Foster, Benjamin R. (2013), "Akkad (Agade)", in Bagnall, Roger S., The Encyclopedia of Ancient History, Chicago: Blackwell, pp. 266–267, doi:10.1002/9781444338386.wbeah01005, ISBN 9781444338386 
  24. ↑ 24,0 24,1 Georges Roux (1996), Ancient Iraq (3de uitgawe) Penguin Harmondsworth
  25. ↑ Stiebing jr., H. William (2009). Ancient Near Eastern History and Culture. Pearson Longman; University of New Orleans. p. 69.
  26. ↑ Sargon, doi:10.1163/1574-9347_bnp_e1101500 
  27. ↑ Samuel Noah Kramer, The Sumerians, Chicago University Press, 1971, ISBN 0-226-45238-7
  28. ↑ Potts, D. T. (1999). The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State (in Engels). Cambridge University Press. p. 104. ISBN 9780521564960.
  29. ↑ Harper, Prudence O. (1992). Royal City of Susa: Ancient Near Eastern Treasures in the Louvre (in Engels). Metropolitan Museum of Art. pp. 162–163.
  30. ↑ Stiebing Jr, H. William (2009). Ancient Near Eastern History and Culture. Pearson Longman; University of New Orleans. p. 70.
  31. ↑ Dalley meen die bronne het dalk oorspronklik verwys na Sargon II van Assirië, eerder as Sargon van Akkad. Stephanie Dalley, "Babylon as a Name for Other Cities Including Nineveh", in [1] Geargiveer 30 Julie 2012 op Wayback Machine Proceedings of the 51st Rencontre Assyriologique Internationale, Oriental Institute SAOC 62, pp. 25–33, 2005
  32. ↑ Stiebing Jr, H. William (2009). Ancient Near Eastern History and Culture. Pearson Longman; University of New Orleans. p. 71.
  33. ↑ "Musée du Louvre-Lens - Portail documentaire - Stèle de victoire du roi Rimush (?)". ressources.louvrelens.fr (in Frans).
  34. ↑ Hamblin, William J. (2006). Warfare in the Ancient Near East to 1600 BC: Holy Warriors at the Dawn of History (in Engels). Routledge. pp. 93–94. ISBN 978-1-134-52062-6.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 Hamblin, William J. (2006). Warfare in the Ancient Near East to 1600 BC: Holy Warriors at the Dawn of History (in Engels). Routledge. pp. 93–94. ISBN 978-1-134-52062-6.
  36. ↑ Crowe, D. (2014). War Crimes, Genocide, and Justice: A Global History (in Engels). Springer. p. 10. ISBN 978-1-137-03701-5.
  37. ↑ Stiebing Jr, H. William (2009). Ancient Near Eastern History and Culture. Pearson Longman; University of New Orleans. p. 72.
  38. ↑ Stiebing, H. William jr. (2009). Ancient Near Eastern History and Culture. Pearson Longman. p. 74. ISBN 978-0-321-42297-2.
  39. ↑ Michalowski, Piotr (2008). "The Mortal Kings of Ur: A Short Century of Divine Rule in Ancient Mesopotamia" (PDF). Oriental Institute Seminars. Vol. 4. The Oriental Institute. pp. 33–45. ISBN 978-1-885923-55-4. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 5 September 2012. Besoek op 3 Maart 2021.
  40. ↑ Tinney, Steve (1995). "A New Look at Naram-Sin and the Great Rebellion". Journal of Cuneiform Studies. 47: 1–14. doi:10.2307/1359810. JSTOR 1359810.
  41. ↑ 41,0 41,1 Otto, Adelheid (2006). "Archaeological Perspectives on the Localization of Naram-Sin's Armanum". Journal of Cuneiform Studies. 58: 1–26. doi:10.1086/JCS40025220.
  42. ↑ Foster, Benjamin R. (1982). "The Siege of Armanum". Journal of the Ancient Near Eastern Society. 14: 27–36.
  43. ↑ Horowitz, Wayne; Horowitz, Alexandra (1998). Mesopotamian Cosmic Geography. ISBN 0-931464-99-4.
  44. ↑ Fagan, Brian (2004). The Long Summer: how climate changed civilisation. Granta Books. ISBN 1-86207-644-8.
  45. ↑ Burroughs, William J. (2008). Climate Change in Prehistory: The end of the age of chaos. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-07010-2.
  46. ↑ 46,0 46,1 De Mieroop, Marc Van (2005). A History of the Ancient Near East ca. 3000–323 BC. Malden: Blackwell. ISBN 0-631-22552-8.
  47. ↑ Prince, John Dyneley (1911). "Akkad". Encyclopædia Britannica (11de) 1. Cambridge University Press. 
  48. ↑ "Sumerian Dictionary". oracc.iaas.upenn.edu.
  49. ↑ 49,0 49,1 Radau, Hugo (2005). Early Babylonian History: Down to the End of the Fourth Dynasty of Ur (in Engels). Wipf and Stock Publishers. pp. 6–7. ISBN 978-1-59752-381-3.
  50. ↑ Woolley, Leonard (1938). The Summerians. p. 83.
  51. ↑ The Art Of Ancient Mesopotamia ( Art Ebook) (in Engels). p. 53.
  52. ↑ Seal image M4 in: The Art Of Ancient Mesopotamia ( Art Ebook) (in Engels). p. 53.
  53. ↑ "CDLI-Archival View RT 165". cdli.ucla.edu.
  54. ↑ The Cambridge Ancient History. Cambridge University Press. 1971. p. 436.
  55. ↑ Álvarez-Mon, Javier; Basello, Gian Pietro; Wicks, Yasmina (2018). The Elamite World (in Engels). Routledge. p. 254. ISBN 978-1-317-32983-1.
  56. ↑ The Cambridge Ancient History. Cambridge University Press. 1971. p. 998.
  57. ↑ 57,0 57,1 Zettler (2003), pp. 24–25.
  58. ↑ "CDLI-Found Texts". cdli.ucla.edu.
  59. ↑ "Cylinder Seal with King or God and Vanquished Lion". The Walters Art Museum.
  60. ↑ Norman Yoffee, "The Collapse of Ancient Mesopotamian States and Civilization", In The Collapse of Ancient States and Civilizations, red. Norman Yoffee and George L. Cowgill, University of Arizona Press, 1991. Cited in Zettler (2003), p. 22.
  61. ↑ Richard A. Kerr (1998). "Sea-Floor Dust Shows Drought Felled Akkadian Empire". Science. 279 (5349): 325–326. Bibcode:1998Sci...279..325K. doi:10.1126/science.279.5349.325. S2CID 140563513.
  62. ↑ "How did they survive? New research shows ..." Unreported Heritage News.
  63. ↑ de Menocal, P.B. (30 Junie 2000). "North Atlantic influence on Tigris–Euphrates streamflow". International Journal of Climatology. 20 (8): 853–863.
  64. ↑ Cookson, Evangeline; Hill, Daniel J.; Lawrence, Dan (1 Junie 2019). "Impacts of long term climate change during the collapse of the Akkadian Empire". Journal of Archaeological Science (in Engels). 106: 1–9. doi:10.1016/j.jas.2019.03.009. ISSN 0305-4403. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Mei 2019.
  65. ↑ Zettler (2003), pp. 18–21.
  66. ↑ J. Oates (2004), p. 11–13.
  67. ↑ Watanabe, Takaaki K.; Watanabe, Tsuyoshi; Yamazaki, Atsuko; Pfeiffer, Miriam (2019). "Oman corals suggest that a stronger winter shamal season caused the Akkadian Empire (Mesopotamia) collapse". Geology. GeoScienceWorld. 47 (12): 1141–1145. Bibcode:2019Geo....47.1141W. doi:10.1130/G46604.1.
  68. ↑ "Strong winter dust storms may have caused the collapse of the Akkadian Empire". Persberig. 24 Oktober 2019. https://www.global.hokudai.ac.jp/blog/strong-winter-dust-storms-may-have-caused-the-collapse-of-the-akkadian-empire/. 
  69. ↑ Leick, Gwendolyn (2001) "Mesopotamia: Invention of the City" (Penguin Books)
  70. ↑ [2] Tar'am-Agade, Daughter of Naram-Sin, at Urkesh, Buccellati, Giorgio and Marilyn Kelly-Buccellati, in of Pots and Plans. Papers on the Archaeology and History of Mesopotamia and Syria presented to David Oates in Honour of his 75th Birthday, London: Nabu Publications, 2002
  71. ↑ J. Oates (2004), p. 10.
  72. ↑ "Cylinder seal of Ubil-Eshtar". British Museum.
  73. ↑ Thompson, William J. (2003), "Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation," Journal of World Systems Research
  74. ↑ Leick Gwendolyn (2003), "Mesopotamia: The invention of the city" (Penguin)
  75. ↑ Bourke, Stephen (2008). The Middle East: the cradle of civilization revealed. Thames & Hudson. p. 89. ISBN 9780500251478.
  76. ↑ Ray, Himanshu Prabha (2003). The Archaeology of Seafaring in Ancient South Asia (in Engels). Cambridge University Press. p. 85. ISBN 9780521011099.
  77. ↑ "The Indus Civilization and Dilmun, the Sumerian Paradise Land". www.penn.museum.
  78. ↑ 78,0 78,1 Reade, Julian E. (2008). The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) (in Engels). Archaeopress. pp. 14–17. ISBN 978-1-4073-0312-3.
  79. ↑ Stein, Stephen K. (2017). The Sea in World History: Exploration, Travel, and Trade [2 volumes] (in Engels). ABC-CLIO. p. 38. ISBN 9781440835513.
  80. ↑ McKeon, John F. X. (1970). "An Akkadian Victory Stele". Boston Museum Bulletin. 68 (354): 239. ISSN 0006-7997. JSTOR 4171539.
  81. ↑ Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art, 4de uitg. 1970, Penguin (nou Yale History of Art), ISBN 0140561072, pp. 83–91
  82. ↑ Frankfort, p. 91
  83. ↑ Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus (in Engels). Metropolitan Museum of Art. 2003. pp. 204–205. ISBN 978-1-58839-043-1.
  84. ↑ McKeon, John F. X. (1970). "An Akkadian Victory Stele". Boston Museum Bulletin. 68 (354): 226–243. JSTOR 4171539.
  85. ↑ "Sumerian language". Encyclopædia Britannica. 
  86. ↑ Winter, Irene J. (1987), "Women in Public: The Disk of Enheduanna, The Beginning of the Office of En-Priestess, the Weight of the Visual Evidence". La Femme dans le Proche-Orient Antique. (Paris: Editions Recherche sur les Civilisations)
  87. ↑ Enheduanna, The Exaltation of Inanna. Vertaal deur William W. Hallo en J.J.A. van Dijk, Ams Pr Inc, 1979, ISBN 0-404-60263-0
  88. ↑ Binkley, Roberta, The Importance of Enheduanna
  89. ↑ "The Electronic Text Corpus of Sumerian Literature".
  90. ↑ Jerrold S. Cooper, "Paradigm and Propaganda: The Dynasty of Akkade in the 21st Century"; in Liverani (1993).
  91. ↑ Bill T. Arnold, "The Weidner Chronicle and the Idea of History in Israel and Mesopotamia"; in Faith, Tradition, and History: Old Testament Historiography in Its Near Eastern Context; Millard, Hoffmeier & Baker, reds.; Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns, 1994; ISBN 0-931464-82-X; p. 138.

Bibliografie

[wysig | wysig bron]
  • Liverani, Mario, red. (1993). Akkad: The First World Empire: Structure, Ideology Traditions. Padova: Sargon srl. ISBN 978-8-81120-468-8
  • Oates, Joan (2004). "Archaeology in Mesopotamia: Digging Deeper at Tell Brak". 2004 Albert Reckitt Archaeological Lecture. In Proceedings of the British Academy: 2004 Lectures; Oxford University Press, 2005. ISBN 978-0-19726-351-8.
  • Sallaberger, Walther; Westenholz, Aage (1999), Mesopotamien. Akkade-Zeit und Ur III-Zeit, Orbis Biblicus et Orientalis, 160/3, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, ISBN 978-3-525-53325-3 
  • Speiser, E.A. Some Factors in the Collapse of Akkad, Journal of the American Oriental Society, vol. 72, no. 3, pp. 97–101, (Jul. - Sep. 1952)
  • Zettler, Richard L. (2003). "Reconstructing the World of Ancient Mesopotamia: Divided Beginnings and Holistic History". Journal of the Economic and Social History of the Orient. 46 (1): 3–45. doi:10.1163/156852003763504320. JSTOR 3632803.

Skakels

[wysig | wysig bron]

33°6′N 44°6′O / 33.100°N 44.100°O / 33.100; 44.100

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Akkadiese_Ryk&oldid=2618072"