გეოგრაფია

დიხაუჩაშ რუკა

პორტალი გეოგრაფია

გეოგრაფია (ბერძენ. γεωγραφία < ბერძენ. gē — დიხა დო graphō — ეჭარუა) — ორთაშ დო ოჯარალე მენცარობეფიშ აკოკათელი კომპლექსი, ნამუთ გურაფულენს დიხაუჩაშ გეოგრაფიული დაცხიშ გოვითარაფაშ კანონზჷმიერაფეფს, სტრუქტურას, ორთაშობური დო სოციალურ-ეკონომიკურ სისტემეფიშ ფუნქციონირაფას დო ურთიართრსხუს, ნამუთ ამუშენს რაციონალური ორთაშხეირიშ პრინციპეფს, ჯარალუაშ ოპტიმალურ ტერიტორიულ ორგანიზაციას დო ეკოლოგიურო გერინელი ჩხოლარქიმინუაშ ელმოლიშ ფორმირაფას. მიშეგურუანს დიხაუჩას რინელი ობიექტეფიშ დო სისტემეფიშ ორგანიზაციაშ დო ფუნქციონირაფაშ განულ-ბორჯულ ასპექტეფს.

გეოგრაფიაშ გურაფაშ ზოგადი ობიექტი შილებე რდას ნამდგაიჸინ მოლინა, პროცესი დო სისტემა, ნამუსჷთ აპალუ ვარ-და შილებე პოტენციურო აპალუდას განული სტრუქტურა. ორთაშრაგადუაშ დო ჯარალობურ გეოგრაფიულ დისციპლინეფიშ გოართოიანაფა მენცარობეფიშ ართ სისტემას გოპიჯალერი რე თინეფიშ ორკვიაფალი ობიექტეფიშ აკონჭირელი რსხუეფიშ დო მენცარობეფიშ ეშაჩინებეფიშ ართობათ. გეოგრაფიაშ თარი ღანკი რე ჯარალუაშ ჭკვერული ტერიტორიული ორგანიზაციაშ დო ორთაშგჷმორინაფაშ მეშქაშალეფიშ რკუალა, ჯარალუაშ ეკოლოგიურო უშქურანჯი გოვითარაფაშ სტრატეგიაშ ოსხირიშ აკოქიმინუა. გეოგრაფიული რკვიაფაშ თარი ობიექტი რე ადამიერიშ დო ორთაშ ურთიართგაულა, გეოგრაფიული ელმოლიშ კომპონენტეფიშ რთუალა დო ურთიათრგაულაშ კანონეფი ლოკალურ, რეგიონულ, ერუანულ, კონტინენტურ, ოკიანურ დ გლობალურ დონეეფს.

გეოგრაფიაშ მუჭოთ მენცარობაშ გურაფაშ ზოგადი ობიექტი რე გეოგრაფიული დაცხი, ანუ ლანდშაფტური დაცხი, ნამუსჷთ ართიანს მიკაწაწუნა დო ურთიართქიმინჯანა ლითოსფერო, ჰიდროსფერო, ატმოსფერო დო ბიოსფერო. გეოგრაფიული დანცხიშ გოვითარაფა ითირჷ ბორჯის დო განს. ბორჯის თირუა რე რიტმულით დო ურიტმეთ, მანგო თეში, პერიოდული დო ეპიზოდური. განიშ გოვითარაფაშ უმანგალა გიმიხანტუ, იფრელიშ ოწოხოლე, ჰორიზონტალური დო ვერტიკალური ზონალურალათ.

გეოგრაფიას გიშმერთჷ ჟირი ჯინჯიერი მალობა: ფიზიკური გეოგრაფია დო ჯარალობური გეოგრაფია. ფიზიკური გეოგრაფია გურაფულენს დიხაუჩაშ ჟიდოხიშ ორთას, არკვიენს ორთაშობური პროცესეფიშ დო მოლინეფიშ სამანჯელეფს დო თინეფიშ გოვითარაფაშ კანონზჷმიერაფეფს; ჯარალობური გეოგრაფია გეოგრაფიულ მენცარობეფიშ სისტემაშ ნორთი რე, ნამუთ გურაფულენს დიხაუჩას რინელი ანთროპოგენული ობიექტეფიშ დო სისტემეფიშ ორგანიზაციას დო ფუნქციონირაფაშ განურ-ბორჯულ ასპექტეფს. თიში გურაფაშ ზოგად ობიექტის შილებე წჷმიარუნუანდას ნამდგაიჸინ ჯარალობური მოლინა, პროცესი დო სისტემა, ნამუსჷთ აპალჷ ვარ-და შილებე პოტენციურო აპალჷდას ოფირჩული სტრუქტურა.

გიშაკერზაფილ აბანს იკენს კარტოგრაფია — მენცარობა, ობიექტური სინანდულაშ მეკონეფიშ დო მოლინეფიშ კონკრეტული განიშ დო თიში ბორჯიშ მეჯინათ თირაფაშენ. ულირ ბორჯის გეოგრაფია ეჭარილი ხისიათიშ რდჷ, ასეშო თიში ჯინჯიერი ეშაჩინაფა რე დიხაუჩაშ ორთაშ, მახორობაშ დო მეურნალაშ დოგურაფა.

ეტიმოლოგია დო მეკონი

ტერმინი გეოგრაფია ბერძენული გოჭყაფაშ რე დო ზიტყვაზიტყვათ „დიხაუჩაშ ეჭარუას“ შანენს: geo (γη) – „დიხა“, graphein (γραφειν) – „ეჭარუა“.

კოჩიშობაშ უდიდაში დო უთარაში დარგი რე, ნამუთ უთარაშო იფრელიშ ღანკო ეწმირინუანს დიხაუჩაშ ედომუშამ გეოგრაფიული (ლანდშაფტური) დაცხიშ კომპლექსურ გურაფას, თიშ ენწყუალას დო შანულობას. ათე ბორჯის, გეოგრაფიული ანუ ლანდშაფტური დაცხიშ გოვითარაფა ითირუ ბორჯის დო განს. გეოგრაფია ზუსტი ორთაშმეტყველე მენცარობა რე. თიში თარი ნორთი რე ფიზიკური გეოგრაფია, ნამუთ ეჭარუნს დიხაუჩაშ გეოგრაფიულ დანცხის დო თიშ სტრუქტურულ ნორთეფს. ფიზიკური-გეოგრაფიაშ თარი გასაჩინე ედომუშამ დიხაუჩაშ ჟინპიჯიშ ორთაშ გურაფა დო ეჭარუა, ორთული პროცესეფიშ დო თიში მოლინეფიშ რკვიება.

გეოგრაფიაშ ისტორია

ანტიკური პერიოდი (ჯვ. წ. VI ო. - ახ. წ. III ო.)

გეოგრაფია კოჩობურობაშ ართ-ართი უჯვეშაში დარგი რე. მიარეოშწანურამი ისტორიაშ გოძვენას მიარეშა ითირჷ გეოგრაფიაშ გასაჩინე დო არზიქ. დუდშე გეოგრაფიაშ ეჭარული ხასიათი უღუდჷ, XIX ოშწანურს მენცარობათ დირსხუ.

კლავდიოშ პტოლომეშური მოსოფელიშ რუკა

ოკო იშინუას, ნამდა ელემენტარული გეოგრაფიული წჷმორინა თიმწკჷმაიან არძა ჯარალუას აპალუდ. შინელი წჷმორინეფი გიმიხანტუდ აკანურ გეოგრაფიულ ტერმინეფს; მაგალითო ტერმინეფი „ტობა“ ვარდა „ტყა“ გჷმოხანტუნდ მუჭოთ ათე ვარდა ეთი აკანიშ დვალაფას დო შხვა. გიშურს, ნამდა თიმ ბორჯის ჯარალუას ძალამი ფართე რჩქინა უღუდჷ გოხოლუაშ ტერიტორიაშ გეოგრაფიულ დვალაფაშე. მორო სისტემატიური გეოგრაფიული არზიქ დირსხუხვალე ჯვეშ ბერძენულ ნატურფილოსოფიურ რჩქინას.

სისტემატიური რჩქინაქ ინისახჷ ჯვეშ ბერძენეფიშე ღოლამირ მილეტიშ, პითაგორაშ დო შხვა სკოლეფს, სოდეთ სხუნუნდეს ორთაშ ედომუშამობას დო შხვა ოკითხეფს. იშენ ჯვეშო, ულირ ბორჯის აკაბუცხა მუდანობათ მოხვადჷ გეოგრაფიული რჩქინაშ შაყარუაქ. მარა ოკო ირაგადუას, ნამდა ეთი ბორჯის ინისახჷ ალმახანური გეოგრაფიაშ შხვადოშხვა დარგიშ ოსხირიქ. დუდშე დირსხუ ქიანაშმარჩქინალაქ, ნამდა ჯარალუას უმოსო ოინტერესუდჷ მუში ელმოლიშ გალე რკვიება. ქიანაშმარჩქინალას მუჭოთ ორთაშომეტყველე მიმალობას ხვალე ეჭარული ხასიათი უღუდჷ. ჯვეშ ბერძენულ წყუეფს მაართა ქიანაშმარჩქინალაშ დაოშანილობა რდჷ წყარპიჯეფიშ დო სქირონაშ ეჭარუა დო ხოლო დიხაუჩაშ მოლუაფა.

ჰეკატეოს მილეტარქ (დოხოლ. ჯვ.წ. 549/546-დახოლ.ჯვ.წ. 480) მაართა დიჭყჷ ლიბიაშ (აფრიკა) გიშართუალა. თი ბორჯის უკვე ხვადუდჷ თიმწკჷმაიანი დიხაუჩაშ ჟიდოხიშ ორთულო გორთუალა. ართ-ართი ისტორიკოს გეოგრაფი შინანდჷ, ნამდა ჰეკატეოსიშ ხანდეფი იძირუაფუდ კლიმატიშ, ფაუნაშ დო ფლორაშ ჸურე ომენცარე ინტერესი. თაშ ნამდა თენა რდჷ მაართა ხანდა საართო გეოგრაფიაშ თემატიკას. ათეწკჷმა ჰეკატეოს მილეტელქ მაართათ აკადგინჷ სქირონაშ დოხორელი ნორთიშ კარტოგრაფიული გჷმოსახილუა.

ჰეროდოტე

არისტოტელე

პარმენიდე ელეელი

უჯვეშაში გეოგრაფიული არაკი, ნამუქით ჩქინდა დახე ედომუშამო მანჭჷ რე ჰეროდოტეშ ჩინებული ნახანდა. ჰეროდოტე (დახოლ. ჯვ.წ. 485-დახოლ.ჯვ.წ. 424) დიდი ისტორიკოსი დო ქიანაშმაძირალი რდჷ, ნამუქჷთ შხვადოშხვა თიმ ბორჯიშ ჩინებულ ქიანას დო ნოღას იშარჷ დო საბოლოლათ ეჭარჷ ნაძირეფი. უგეოგრაფე ჯოხონობაშ უმიკუჯინუო, თიში დუნარსხუა წჷმარინუანს გეოგრაფიული ხასიათიშ ეჭარუას, ნამუსჷთ ქიანაშრჩქინაწკჷმა ართო გოსინთელი რე ეთნოგრაფიული მოღეთ. ათეწკჷმა ართო ჰეროდოტექ გიმირჩქინჷ ინტერესი ისტორიული გეოგრაფიაჸურე.

ანტიკური გეოგრაფიული რჩქინა დოგურგინელი რე სტრაბონიშე ნაჭარა ხანდას „გეოგრაფია 17 წინგო“. სტრაბონის შინელი ხანდა წჷმარინუანს ქიანაშრჩქინაშ არზიშ ნაწარმეფს. თიში ნახანდაშ ასა-გასა დახოლ. 83% გეპონჷ ქიანეფიშ რეგიონალურ დოხასიათაფას, კერძოთ ორთული, ეთნიკური დო პოლიტიკური პრინციპეფით. სტრაბონქ ტავრიშ გვალამი სისტემაშ მეჯინათ მუმარზის აზიაშ ჟირი ნორთო გორთუალა. თინა ჭარუნდჷ ნამდა, ოხვილუ რე ოიკუმენეშ გორთუალა ქართებო, ნამდა მენცარეფს შეულებდან ფაუნაშ, ფლორაშ დო კლიმატიშ თირუეფიშ ძირაფა. თიმწკჷმა სტრაბონს გიშაკერძაფილო ბიზანტიარეფი აფასენდეს, ნამუეფით თის გეოგრაფის უძახჷდეს.

გეოგრაფიაშ მაჟირა მიმალობა, ნამუქჷთ ანტიკურ პერიოდის ინისახჷნ, რდჷ დიხაშმარჩქინალა (ზოგადდიხაუჩაშრჩქინა), ნამუშ ჩარჩოეფს მირჩქინუაფუდჷ დიხაუჩაშ ფორმა, ორტყაფუეფი, სქირონაშ დო წყარიშ ურთიართრცხუ დო ხოლო მიარე ორთული მოლინაშ სამანჯელი. ათე მალობაშ დუმარსხუაფალი რდჷ თალეს მილეტელი (ჯვ.წ. 624-547). თინა რდჷ თიმწკჷმაიანი ედომუშამი ფილოსოფიაშ დო ზოგადო მენცარობაშ დჷმარსხუაფალი. თალესიქ ორთაშ მოლინეფიშ ენწყჷმა ცადჷ მატერიალისტურ ოსხირეფს. თის ოქიანუშ არზო ანუ მიარეფერუანი მოლინეფიშ დო მოღეეფიშ რსხუთ წყარი მიოჩქჷ. თიში არზით, ირფელქ წყარშე გორჩქინდჷ დო წყარო გინირთუ. თალესი ორთას შურდგჷმილო წერმიდგინანდჷ. ხოლო თალესის დიხაუჩა წჷმოდგინელი აფუდჷ, მუჭოთ კოკეფი, ნამუთ თიში არზით დიდ მოსოფელი ოკიანეს ინიფაფუდჷ. შედეგო თიში ნაარზუქ უკული ოსხირი ალურღჷ დიხაუჩაშ სფეროეფიშ იდეაშ საქვარს. თინა ჰილოძოისტი რდჷ.

ოშინალი რე, ხოლო პარმენიდე ელეელი (დახოლ. ჯვ.წ. 540 ან 520- 450), ნამუქჷთ წუმუკინ იდეას დიხაუჩაშ ბირთვიჯგჷრა ფორმაშე. პარმენიდეშ იდეაშ ოსხირს ჯვეშ ბერძენეფქ მენცარობა ევდოქსე კნიდოსარქ (დახოლ. ჯვ.წ. 408 - 355) დარსხუ კლიმატური ორტყაფუეფიშ იდეას. თიქ მინიღჷ ჩინება „ჰორიზონტი“. ევდოქსე კნიდოსარქ მაართათ დადგინჷ დიხაუჩაშ სიტიბური ორტყაფუეფი.

ჯვეშ საბერძნეთის უდიდაში გოლინა მენცარობას მახვამილუ არისტოტელექ (ჯვ.წ. 384-ჯვ.წ.322), ნამუქჷთ აკოქიმინჷ გეოსფეროეფიშ იდეა. არისტოტელე მენცარობას ფაქტეფით რაგადანდჷ. თის ორხველჷ იდეა ართიანი ოკეანეშენ. ოცადუდ ეუნწყჷმჷდჷკო დიხაშნწალუაშ მოლინა. არძა მოლინაშ გარკვიებას ფაქტეფს მიკაპონუდჷ. ხოლო გავითარჷ ევდოქსეშ იდეეფი. დუდეღალირო შილებე ითქუას, ნამდა არისტოტელე რდჷ ზოგადდიხაუჩაშრჩქინაშ დჷმარსხუაფალი. გიშაკერძაფილო ოშინალი რე თიში „მეტეოროლოგიკა“, ნამუსჷთ გოსინთელი რე შხვადოშხვა აქტუალური გეოგრაფიული ოკითხეფი, ეჭარუნს მიარე გეოგრაფიულ ართულს.

გეოგრაფიულ ისტორიას გიშაკერძაფილ აკანს ირო იკინანდჷ რუკეფი.

მაართა გეოგრაფიული რუკა აკადგინჷ თალესიქ ნაწაფექ, მილეტიშ სკოლაშ გაამა-კათა ანაქსიმანდრექ (ჯვ.წ. 610-546), ნამუსით მიოჩქუდ, ნამდა დიხაუჩა რე ოქიანუშ ეუყარებჷ ცენტრი. თინა ხოლო კოსმოსის გეოცენტრული მოდელიშ მაღოლამარი რე.

ჯვეშო არძა კათას უღუდჷ დოხოლაფათ რუკაჯგურა ინნაღოზეფი, მორო თე რუკეფი მენცარულ ოსხირს მორკებული რდჷ. რუკაქ გამიხანტას მუჭოთ სინანდულაშ წორი ემასახალ დოკუმენტიქჷნ, თინა უცილებურო ოკო ოპონუდას მათემატიკურ მეთოდეფს. გეოგრაფია მათემატიკურ-კარტოგრაფიული მიმალობაშ მაართა აკმაქიმინალიე ერატოსთენე კირენალი (ჯვ.წ. 276-194), ნამუთ გეოგრაფიას მეთემატიკაშ ოსხირეფიშ დჷმარსხუაფალი რე. ერატოსთენექ მაართათ გოზიმჷ დიხაუჩაშ მერიდიანიშ სიგირძა.

მათემატიკურ-გეოგრაფიულ მიმალობაშა დიდი თია მიშეღჷ ჰიპარქექ (დახოლ. ჯვ.წ.180/190-ჯვ.წ. 125), ნამუთ

სტრაბონი

ასტრონომიაშ ართ-ართი დჷმარსხუაფალი რდჷ. მიშეღჷ გეოგრაფიული კოორდინატეფი „სიფართე“ დო „სიგირძალა“. ჰიპარქექ გავითარჷ კარტოგრაფიაშ სტერეოგრაფიული დო ორთოგრაფიული პროექციეფი. თინა უჯვეშაში ასტრონომიული დო გეოდეზიური ხეჭკუდიშ - ასტროლაბიშ მაღოლამარი რე. თარი რდჷ ხოლო პოსეიდონიოსიშ (135-51 ჯვ.წ.) გოზიმეფი. პოსეიდონიოსი არისტოტელეშ აწმარინჯედ შინანდჷ, ნამდა ეკვატორული ორტყაფუ შილებე გედვალირი ჸოფედუკო.

კარტოგრაფიული არზუანობაშ უდიდაში წვანჯის წჷმარინუანს კლავდიოს პტოლემეშ (დოხოლ. 90-168 წწ.) ხანდეფი. თიში თარი გეოგრაფიული ხანდა რე „გეოგრაფიაშ ომაჯღვერე“ 8 წინგო. ართი ჸურე, პტოლემექ გეოგრაფიაშ ასტრონომიული თოლწონუათ მეუდირთჷ. მაჟირა განშე, თინა ოცადუდ, ნამდა თიშო ჩინებული ოქიანუ გეუძინუდკო რუკას. დამუშუ კარტოგრაფიული პროექციაშ თეორია. მუჩეს 8000 ვითოში პუნქტიშ კოორდინატეფი. ნახანდას ოხოლ დიხაუჩაშ ჟინპიჯიშ 27 რუკა. მიარე ოშწანურაშ გოძვენას პტოლემე სქიდუდ გეოგრაფიაშ დიდ ავტორიტეტო.

ოკო ფშინუათ, ნამდა ფიზიკურ-გეოგრაფიულ მიმალობაქ ანტიკურ პერიოდის გოვითარაფაშა ვემიართჷ, მორო ბერძენ ნატურფილოსოფოსეფქ დო გეოგრაფეფქ დარსხუეს ფიზიკურ-გეოგრაფიულ დისციპლინეფი : ქიანაშმარჩქინალას, ზოგადდიხაუჩაშმარჩქინალას დო კარტოგრაფიას.

ანტიკური გეოგრაფიული არზიქ დეგურგინ იშენით სტრაბონიშ დო პტოლემეშ ხანდეფით.

შქა ოშწანურეფი (III ს. - XV ს.)

ევროპას გეოგრაფიული წჷმორინეფი ირსხუაფუდ ბიბლიური დოგმეფიშ დო ანტიკური მენცარობაშ კანკალე დორსხუაფაშე, ნამუთ გოწიმინდელი რდჷ იფრელი ”მორთულშე”. შქა ოშწანურეფს გეოგრაფიული რჩქინაქ ხვალე ქიანაშჩქინალაშ თოლწორით გევითარჷ. შხვა დისციპლინეფი, ნამუეფით მონჭირელო რდჷ მერცხუაფილი მათემატიკაწკჷმა დო ორთაშმეტყველებაშ მენცარობებწკჷმან, გოვითარაფაშა ვემიართინჷ. უმოსით, შხირ მოხვალამას თინეფქ გოჭყოლადირქ იჸუ.

კოზმა ინდიკოპლევსტისური მოსოფელიშ სურათი

VI ოშწანურაშ გეოგრაფიული დჷნარსხუეფშე ოშინალი რე კოზმა ინდიკოპლევსტიშ ჩინებული ხანდა, სოდეთ გოსინთელი რე ევროპაშ, ინდოეთიშ, შრი-ლანკაშ დო ეთიოპიაშ ქიანაშმარჩქინალაშ ოკითხეფი. ათე ნახანდაქ დიდი პოპულარობა მიპალუ.

ანტიკური იდეა ხვალე არაბულ კულტურას რე მიშაჩუალირი. მორო ათე იდეეფქ უკულ გავითარება ვეშჷ. გეოგრაფიული რჩქინაშ მაღალარეფი რდეს: ვაჭარეფი, ოურდუმეეფი დო მისიონერეფი.

ქიანაშმარჩქინალაქ არძაშე კაბეტი გოვითარაფა მიპალჷ არაბულ ეპოქას, ნამუთ მერცხუაფილი რდჷ არაბეთიშ სახენწჷფოშ სიდიადეწკჷმა, ნამუთ VIII ო. მოჸუნელი იფართებუდ ცენტრალური აზიაშე დოჭყაფილი, თებული პირენეშ ჩქონიშახ. ქიანათრჩქინულობაშ გოვითარაფაშ ართ-ართი არძაშე თარი ფაქტორი რდჷ არაბეთიშ ვაჭრუა ბჟაეიოლს დო ბჟადალს შქას, თიშ ტრადიციულ გაგებას.

არაბული ქიანაშმარჩქინალაშ ნახანდეფი ეჭარული ხასიათიშ რდჷ დო ირზენდეს დოხორელი პუნქტეფიშ, კათაშ, სიმდიდარეფიშ, ოვაჭარე მეთოდეფიშ დო შარეფიშ ეჭარუას. ათეჯგურა ნახანდეფს ორხველჷ აბუ იბნ ხორდადბეჰიშ აკნარსხი - „წინგი შარეფიშ დო სახენწჷფოეფიშე“, ნამუთ ჭარილი რე IX ოშწანურას.

ოშინალი რე, ხოლო არაბი ისტორიკოსი დო გეოგრაფი - ალ-ჰამავი იაკუთი, ნამუქჷთ მიარე ქიანას იშარჷ დო დოჭარჷ მიარე ოთოლჸუჯე ნახანდა, მ.შ. თარი რე „გეოგრაფიაშ ლექსიკონი“, ნამუსით ასახული რე არაბული გეოგრაფიაშ დო ისტორიაშ ლიტერატურაშ მენჭაფუეფი.

უმოსო თარი რდჷ ხოლო იბნ ბატუტაშ გირძეხანური შარალუა. იბნ ბატუტაშ ოქიანეშ განურ ეჭარუშ საქვარი დიჭყჷ დო მილჷ ეგვიპტე, ირანი, არაბეთი, მესოპოტამია, სირია, აკაბუცხა აზია, ყირიმი, რუსეთიშ ობჟათე ნორთი, შქა აზია, ინდოეთი, ავღანეთი, ინდონეზია დო ჩინეთი. თიში მაართა შარალუა დიჭყჷ 1325 წანას, ბოლო მოშარუა იჸუ 1352-1353 წწ. დო ასე გინოკვათჷ საჰარაშ ბჟადალური დო ცენტრალური ნორთი. 25 წანა ქიანაშმოლუობას გატარ დო ზუღათ გონჩურჷ დახოლ. 130 ათ. კმ. იბნ ბატუტა მოსოფელიშ ართ-ართი უდიდაში მეშარე რდჷ. ნანდული ქიანაშმიმალე.

ალ მასუდმა ღოლჷ მუსონეფიშ ეჭარუა. თინა რდჷ მოზამბიკაშ საროტის დო ხოლო მუშენდჷ ატმოსფერული მოლინეფიშ ეჭარუას.

XI ოშწანურაშ არძაშე უკაბეტაში გეოგრაფი რდჷ ალ-ბირუნი, ნამუქჷთ კაბეტი ხას შარალენდჷ დო ჯინჯიერო დიგურჷ ირანიშ გვალეფი დო ხოლო ცენტრალური აზიაშ კაბეტი ნორთი. ფარსაკო ეჭარჷ ინდოეთი. რაგადანს გეოგრაფიულ პროცესეფშე.

არაბული კულტურაშ უდიდაში მენცარი რდჷ იბნ სინა (980-1037 იგივე ავიცენა), ნამუთ დიო ხოლო XI ოშწანურას ჭარუნდჷ დენუდაციური პროცესეფიშე. ეჭარჷ გვალამი ქიანეფიშ აკოფუჩხოლუაშ მოლინეფი. მორო ირფელიშ უმიკუჯინუო, არაბულ გეოგრაფიაქ თეორიულ წჷმორინეფს ვეგევითარჷ. არაბული გეოგრაფიაშ წჷმოძინა რე თის, ნამდა თინეფს გევითარეს ოქიანუშ განული წჷრმოდგინეფეფი.

მარკო პოლო ჩინეთის

რუკეფს არაბულ კულტურასჷთ გიშნაგორა აკანი უკინებჷდეს. მორო რუკეფიშ უდიდაში ნორთი დაბალი დონეშ რდჷ, თიშენ ნამდა მორკებული რდჷ გრადუსეფიშ ბადეს. გჷმნარკებუ რდჷ ალ-იდრისი (1100-1165) დო თიში რუკეფი. იდრისიშ ღოლამა მოსოფელიშ თიმწკჷმა ჩინებულ ნორთის რუკა (ქარღადის დო ვარჩხილიშ ბირტყა კვარკვალია ფირფიტას) დო დოჭარ ხანდა „გეოგრაფიული ეიორთუალი“, ნამუთ იკათუანს შხვადოშხვა ჩინებეფს კათაშე. წინგიშა მიშულირი რე ჟირი მოსოფელიშ რუკა. იდრისიქ ხოლო დიხაუჩა გორთჷ 7 კლიმატო (ირ კლიმატის 10 ნორთი რე).

XIII ოშწანურაშ შქა წანეფშე ევროპალეფიშ ოფირჩუან თოლწონუაქ გეფართუ, მარა ათექ ნორკები გენჯირა მოქიმინჷ თინეფიშ გეოგრაფიულ თოლწონუას. გეოგრაფიული ჩინებეფიშ მოპალუა დიჭყეს მისიონერეფქ პლანო კარპინიქ დო ვილემ რუბრუკვისიქ. უთარაში რდჷ ხოლო მარკო პოლოშ ნახანდეფი. ათე პერიოდის ივითარებჷ რუკეფიშ აკოდგინაშ ხელუანობთ.

ოშწანურას სპარსეთის, ინდოეთის დო თურქეთის იშარჷ ათანასე ნიკიტინქ.

გეოგრაფია კაბეტი გეოგრაფიული მეგორაფეფიშ პერიოდის (XV ო. - XVII ო.)

ქრისტეფორე კოლუმბი

ვასკო და გამა

კაბეტი გეოგრაფიული მეგორაფუეფქ დოხოლაფირო ჟირ ოშწანურას გეგინძორჷ. ირფელქ ქრისტეფორე კოლუმბიშ შარალუათ დიჭყჷ დო გეგინძორჷ XIX ოშწანურაშ დალიაშახ. კაბეტი გეოგრაფიული მეგორაფუეფი მოსოფელიშ შანულობაშ მოლინა რდჷ. ათე პერიოდის დეზუსტჷ დოხორელი კონტინენტეფიშ მოღიზუაქ, გჷმორკვიებულქ იჸუ სქირონაშ ჟიდოხიშ კაბეტი ნორთიქ. თიქ ახალი მოღე მეჩჷ რჩქინაშ შხვა დარგეფსჷთ (მაგ.:ეთნოგრაფიას ვარდა ბოტანიკას). ექსპედიციეფიშ ჯღონაშ ზოგადი სამანჯელეფი რდჷ: ომეკონე წარმებაშ რდუალა ევროპულ ქიანეფს; ძვირფასი ლითონეფიშ ნარკებობა დo თეთ გჷმოჭანაფილი ახალი დიხეფიშ გორუა ორქო-ვარჩხილიშ, სუნელეფიშ, მუნჭყვიშ ძვალიშ (ტროპიკეფს), ძვირფასი ბოწოწეფიშ, ნჯილოვერშაპიშ ჩქვალეფიშ (ოორუე ქიანეფს) ობისკონალო.

ათე პერიოდის გეოგრაფიული არზი ჭიი-ჭიეთ იდუდიშულებუდჷ ოოხვამერე დოგმეფიშე. ერთჷ დიხაუჩაშ სფერულობაშ იდეა დო თინაწკჷმა ართო პტოლემეშ კონცეფცია ევროპაშ ბჟადალი დო აზიაშ ბჟაეიოლი წყარპიჯეფიშ სიხოლაშე.

XV ოშწანურაშ გეოგრაფიული აკნარსხუეფეფშე ოშინალი რე ენეა სილვიო დე პიკოლომინიშ (პიუს II) ”კომენტარეფი” დო ჭარუეფი. იჩიებუ დიხაუჩაშ ფორმაშე, ხოლო რაგადანს კლიმატურ ორტყაფუეფშე დო თინეფიშ მუშობურობაშე, ხოლო შინანს დიხაუჩაშ გორთუალას ქიანაშ ნორთეფო დო ხოლო სხუნუნს ევროპას დო აზიას. ეჭარჷ გვალაშ ქჷნდჷრეფი დო წყარმალუეფი.

დუდშე ოშინალი რე ქრისტეფორე კოლუმბიშ (1451-1506 წწ) დიდებუანი შარალუა, მუთით ირფელქ ამერიკაშ (1492) მეგორაფათ გეთუ. ამერიკაშ გონწყუმას მაყუნჷ მოსოფელიშ ეკონომიკური, ეთნოგრაფიული, პოლიტიკური დო ომენცარე რეზონანსიქ. ედომუშამო კოლუმბიქ ამერიკაშ მიმალობათ ღოლუ ოთხი შარობუა:

1. მაართა შარალუა (3 მარაშინათუთა 1492 - 15 მელახი 1493)
2. მაჟირაუა შარალუა (25 ეკენია 1493 - 11 მანგი 1495)
3. მასუმა შარალუა (30 მესი 1498 - 25 გერგობათუთა 1500)
4. მანთხა შარალუა (9 მესი 1502 - გერგობათუთა 1504 )

თარი რდჷ ხოლო ვასკო და გამაშ შარალუა. ვასკო და გამა რდჷ მაართა ევროპალი, ნამუქჷთ ზუღური მიმულა ღოლჷ ევროპაშე ინდოეთიშ მიმალობათ. უთარაში რდჷ ხოლო ფერნანდო მაგელანიშ (1480-1521) დიადი შარალუა დიხაუჩაშ მუკმუკი. ოთოლჸუჯე რე ხოლო ალბუკერკეშ, ჯეიმზ კუკიშ ზუღური მარშრუტეფი.

შვანიშ მუმაჩამალი რე ნამდა, ათე პერიოდის ფართას გევითარჷ კარტოგრაფიული ხელუანობაქ. გიშაკერძაფილო პოპულარობათ რგებაფულენდჷ

ვასკო და გამაშ გიშულა ინდოეთის

რუკეფი, XVI ოშწანურშე - ატლასეფი. გორჩქინდჷ ზოხოული ქიანეფიშ თითო კაკალო ეჭარუეფი, ნამუეფსჷთ თოლ-ჸუჯი გოკვათილი რდჷ ეკონომიკურ დო პოლიტიკურ ოკითხეეფს. XVI-XVII ო. ზოგად დიხაუჩაშმარჩქინალას გიმორინაფაქ მიაჩჷ, თინა ნავიგაციაშ ინტერესეფს ოინალუდჷ. ათე ბორჯიშ უდიდაში გეოგრაფიული ხანდა ბერნჰარდ ვარენიუსიშ „Geographia Generalis“ (1650), ნამუსჷთ აკოკოროცხელი რე დიდი გეოგრაფიული მეგორაფუეფიშ პერიოდიშ მენცარული რჩქინა, გინოჯინელი რე დიხაუჩაშ სქირონაშ ჟინპიჯიშ, ჰიდროსფეროშ დო ატმოსფეროშ ჯინჯიერი მუშობურეფი. ართ-ართი მაართა რუკა სოდეთ თხილერი რდჷ გრადუსეფიშ ბადე აკადგინჷ ჩინებულ გეოგრაფიქ დო ასტრონომქ - პაოლო ტოსკანელიქ (1397-1482). პაოლო ტოსკანელი დუდგინოდვალირო თხილანდჷ დიხაუჩაშ სფერულობაშ იდეას. ხოლო წჷმარინუ ბჟადალუშ შარათ ინდოეთშა მენჭაფაშ შესალებუაშ იდეას. ოშინალი რე ნამდა 1492 წანას მარტინ ბეჰაიმიქ (1459—1507) გიმიგონჷ გლობუსი.

გეოგრაფიული რჩქინაშ მენცარული სისტემატიზაცია (XVII ო. - XIX ო.)

უილიამ დამპირი

XVII ოშწანურაშე მოჸუნაფილი ევროპაშ ტერიტორიას დიჭყჷ ჯვეში ავტორეფიშ დო არაბეფიშ ჭარუეფიშ დო კომენტარეფიშ თანგუაქ. ათეზჷმახანს იძინჷ ინტერესიქ ქიანეფიშ ორთაშობური პიჯალეფიშ გურაფას დო დიხაუჩაშ ორთაშ ეიონწყჷმალო. XVIII-XIX ოშწანურეფს იღოლინჷ კაბეტი ომენცარე ორთაშმეტყველებაშ ექსპედიციეფქ, ნამუთ მენცარულ ეშაჩინებეფს ისახენდჷ ღანკო.

დიდ მენცარქ ფრანსის ბეკონიქ (1561-1626) მახვამილუ რეფორმა მენცარულ მეთოდეფს დო მეთოდოლოგიას. თარო ოხუჯუდ მენცარულ გეოგრაფიას მეგორაფუეფიშ საქვარეფს დო რაგადანდჷ თინეფიშ შანულობაშენ. თარი რდჷ ხოლო გოტფრიდ ვილჰელმ ლაიბნიციშ (1646-1716), ჟორჟ ბიუფონიშ (1707-1788) დო მიხეილ ლომონოსოვიშ (1711-1765) წარმოდგენეფი დიხაუჩაშ ორთაშე.

მაართა მენცარ მეშარეთ შილებე მიბრჩქინათ ედმუნდ ჰალეი (1656-1742) - ჩინებული ასტრონომი დო გეოფიზიკოსი. თინა ოკათუდჷ წიმინდე სამენცარო ექსპედიციეფს, სოდეთ ოცადუდ დიხაუჩაშ მაგნეტიზმის რკვიებას. ოკო ბშინუათ ხოლო უილიამ დამპირი (1651-1715) მეზუღალე დო კორსანტი, ნამუქით ასრულჷ სუმი კაბეტი ზუღური მარშრუტი. შედეგო დოჭარჷ ნახანდა, სოდეთ ეჭარჷ ზუღაშ ჯიმუანობა, ხოლო ოცადუდ დუდ გეუდგუმუდკო ოკიანური მიმალუობაშა დო ბორიაშ ურთიართრცხუშა.

ათე პერიოდის თარი რდჷ ხოლო დანიელ გოტლიბ მესერშმიდტიშ (1685-1735) შარალუა, ნამუსჷთ მაჸუნ დიდნძალი ბოტანიკურ-ზოოლოგიური, მინერალოგიური, ეთნოგრაფიული დო არქეოლოგიური კოლექციეფიშ შაყარუაქ. აკოდგინელი აფუ რუკეფი, მიოგორჷ სარგებელი დინოხური დო თ.უ.

XVIII ოშწანურას გრანდიოზული ომენცარე დო საბოლათ გონწყუმური ექსპედიციეფი მანწყუ წუმულათ დანიარ მეზუღალე ვიტუს ბერინგიქ (1681-1741), ნამუშ შედეგო ალექსი ჩირიკოვწკჷმა ართო მიოგორუ ოორუე-ბჟადალ ამერიკა დო ალეუტიშ კოკეფის.

XVIII ოშწანურაშ ბოლოს დო XIX ოშწანურაშ მინმალუს ფიზიკურ გეოგრაფიას ვაუღოლამუნა კაბეტი მახურგალი ხანდეფი.

თეორიული მეგორაფუეფი დო გეოგრაფიაშ დიფერენციაცია (XIX ო.- XX ო.)

კარლ რიტერი

ფერდინანდ ფონ რიხტჰოფენი

XIX ოშწანურა რე გეოგრაფიაშ დორსხუაფაშ თარიღი. გვალო XIX ოშწანურას დირსხუ გეოგრაფია მუჭოთ დუდიშული მენცარობა. წანეფიშ გოძვენას შაყარელი ფაქტობრივი მოღეფქ დო თეორიულ სინთეზიქ ღოლჷ გეოგრაფიაშ დინახალენი კანონზჷმიერალეფი. ხოლო გეოგრაფიულ მეგორაფეფქ იღოლჷ გოლინა ოქიანუშ წუმოდგინაშე. XIX ოშწანურაშ მიმაგორაფალეფშე ოშინალი რე: დეივიდ ლივინგსტონი (1813-1873), ფერდინანდ ფონ რიხტჰოფენი (1833-1905), ნიკოლოზ პრჟევალსკი (1839-1888) დო ფრიტიოფ ნანსენი (1861-1930).

თეორიული გეოგრაფიაშ ოკითხეფს მუშენდეს ორთაშ კაბეტი მარკვიებელეფი ალექსანდერ ჰუმბოლდტი (1769-1859) დო კარლ რიტერი (1779-1859). გვალო ათე ჟირ მარკვიებელქ ეიჸონჷ გეოგრაფია პროფესიონალურ დონეშა დო თინეფქ საბოლათ აწარმეს გეოგრაფიული რკვიებაშ სინთეზი.

ალექსანდერ ფონ ჰუმბოლდტი

ალექსანდრ ფონ ჰუმბოლდტი რდჷ კოჩობურობაშ ართ-ართი უდიდაში გენია, კაბეტი მოარზუანე დო გეოგრაფი, ნამუქჷთ ჭარჷ ჩინებული ხანდა „კოსმოსი“. გიშაკერზაფილო, ოშინალი რე თიში ხუთწანიანი შარალუა ლათინურ ამერიკას. ედომუშამი მუში რინა შარალენდ. მენცარობაშ მიარეგანური მარჩქინჯი რდჷ. თიში მეჯინეფქ გიადჷ ოსხირო ზოგად ფიზიკურ გეოგრაფიას დო ლანდშაფტმარჩქინალას, ხოლო ჩანარეფიშ გეოგრაფიას დო კლიმატოლოგიას.

XIX ოშწანურაშ გეოგრაფიას კაბეტი თია მიშეღჷ ხოლო კარლ რიტერქ, ნამუთ გეოგრაფიაშ მაართა პროფესიონალი მარჩქინჯი პროფესორი რდჷ. მიარე დიდმოჩამულობითი ხანდაშ ავტორი რე. კარლ რიტერიშ ნახანდას „erdkunde“ მოჩამილი რე გეოგრაფიაშ მუჭოთ „ემანწყჷმალი“ მენცარობაშ ენწყჷმა. მიოზიმაფალი მეთოდიშ გიმორინაფათ ოცადუდ მიარე ორთული მოლინაშ კლასიფიკაციას დო ენწყუმას, ათეთ თინაქ დეხოლჷ ლანდშაფტიშ ედომუშამობაშ ალმახანურ წარმოდგენეფს. კარლ რიტერი გეოგრაფიული დეტერმინიზმიშ მოხუჯე რდჷ.

ალექსანდრ ფონ ჰუმბოლდტიშ დო კარლ რიტერიშ იდეეფქ კაბეტი გაულა მახვამილეს XIX ოშწანურაშ დო XX ოშწანურაშ დაჭყაფუშ გეოგრაფიული არზუანობაშ გოვითარაფას.

ათე პერიოდის რუსეთის, საფრანგეთის, გერმანიას დო ამერიკას დირსხუ გეოგრაფიულ სკოლეფქ, ნამუეფსჷთ მოსოფელი შანულობა უღუდეს. თაქ ირდჷ მიარე გიშნარჩქინა გეოგრაფი, ნამუეფქით მუნეფიშ ხანდეფით, დარსხუეს მუჭოთ მენცარულ გეოგრაფიას დო თიში არზიშ გოვითარაფას, თეში თიშ მოხურგე დარგეფიშ გურაფაშ საქვარს.

XIX ოშწანურაშე მოჸუნაფილი დიჭყჷ გეოგრაფიული მენცარობაშ ინტენსიური დიფერენციაციაქ. ფიზიკურ გეოგრაფიას გიშართჷ ძალამი ბრელი სპეციალური დარგიქ (მაგ.,: გეომორფოლოგია), ათე ეკონიაშ გიმეიან დარგეფი. ახალ გუმორთილ დარგეფქ მორდეს გეოგრაფიული რკვიებაშ არე დო თიში პერსპექტივა. დიფერენციაცია წანეფიშ გოძვენას მიშჷ, მუშ ოსხირსით გეოგრაფიაქ აკონჭირელი რცხუ დარსხუ ორთაშმეტყველებაშ შხვა დარგეფწკჷმა, მ.შ. გეოგრაფია ოკეანოლოგიაშ დო ჰიდროლოგიაშ მოხვარათ ორცხჷ გეოფიზიკას; კლიმატოლოგიაშ დო ლანდშაფტოლოგიაშ მოხვარათ მერცხუაფილი რე ბიოგეოცენოლოგიაწკჷმა; გეოლოგიას თინა თარო გეომორფოლოგიათ მიარცხუ, ჰიდროლოგია გეოგრაფიას მიორცხუანს ჰიდროტექნიკაწკჷმა, ჰიდრავლიკაწკჷმა; ბიოგეოგრაფია გეოგრაფიას ბიოლოგიაწკჷმა მიორცხუანს. ჭიჭეთ გეოგრაფია მიარცუაფჷ მათემატიკას, გეოქიმიას დო გეობოტანიკას.

გეოგრაფია-გეოლოგიაშ ხურგას რე ხოლო სპელეოლოგია, პალეოგეოგრაფია დო გლაციოლოგია. გეოგრაფიაწკჷმა უშქაშეთ რე მერცხილი მენცარობაშ სპეციფიური დარგი - კარტოგრაფია.

ასეიანი პერიოდი (XXI ო.)

ბრაზილიაშ გეოგრაფიაშ დო სტატისტიკაშ ინსტიტუტი

XXI ოშწანურას ჩქინო ჩინებული რე ართი ედომუშამი მოსოფელი ოკეანე (ზუღეფამო) დო შკვითი კონტინენტი. ჩინებული რე დიხაუჩაშ ანდა ორთაშობური მეკონო (კაბეტი ვარ-და მორჩილი). გჷმორკვიებული რე მოსოფელიშ ოკიანეთ დო თიშ მუკი-მუკი გორინელი სქირონა. ბოლო-ბოლო მიჩქუნა, ნამჷ-და დიხაუჩა კვარკვალია რე დო მორთელი რე ბჟაშ სისტემას დო ირთანს ბჟაშ მუკი-მუკი ელიფსურ ორბიტას. XX ოშწანურას შაყარელი რჩქინა ომენცარე მოღექ მუში გაგინძორებას მიაჸუნ XXI ოშწანურსჷთ. მორო XXI ოშწანურს დიო ბრელი აფჷ ორაგადე დო ოღოლამარი. XX-XXI ოო. არსებითი რცხუ იშენ არსებენს. არგანშე XXI ოშწანურა გეოგრაფიული არზეფიშ დო იდეეფიშ გაგინძორებაშ ხანა რე.

თიშ უმიკუჯინუო, ნამდა XXI ოშწანურა ხვალე ”ახალი” გეოგრაფიული პერიოდი რე, იშენ არსებენს წჷმოძინეფი დო ჭარილი რე ბრელი ომენცარე ხანდა. ამდღარშო არსებენს მიარე გეოგრაფიული დაწესებულება, თ.შ. ინსტიტუტეფი, ჯარალუეფი, რცხუეფი დო შხვა, თარო მიწუკინანს კოორდინაციას გეოგრაფიული არზიშ გეჸვენჯ გავითარებას. XX ოშწანურას ღოლამირ ომენცარე ორკვიებელ ინსტიტუტეფქ უდიდაში გეოგრაფიულ წჷმოძინეფს მიოჭირინეს დო ათეჯგურა ტემპეფით წჷმოძინა გიმიჭანუანს ხოლო XXI ოშწანურას ახალი გეოგრაფიული მიკოჯინეფს, არზეფიშ დო თეორიეფიშ ქიმინუას დო საბოლათ თინეფიშ დამუშებას. XXI ოშწანურს აპალუ უდიდაში პოტენციალი, თიშენ ნამდა მენცარობას უხუჯანს გოვითარაფილი დო ირო წჷმოძინური ტექნიკა.

ფიზიკური გეოგრაფია

ფიზიკური გეოგრაფია რე დიხაუჩაშ გეოგრაფიული დანცხიშ კომპლექსურო მაგურაფუ გეოგრაფიული მენცარობეფიშ სისტემა. თინა აკმოდიდირთუ გეოგრაფიული დანცხიშ დო თიში სტრუქტურული ნორთეფიშ - ორთული ტერიტორიული კომპლექსეფიშ - ზოგადი მუშობურეფიშ მაგურაფუ მენცარობეფიშ (დიხაუჩაშმარჩქინალა, ლანდშაფტმარჩქინალა, პალეოგეოგრაფია) დო კერძო, გეოგრაფიული დანცხიშ ზოხული კომპონენტეფიშ მაგურაფჷ მენცარობეფშე (გეომორფოლოგია, კლიმატოლოგია, სქირონაშ ჰიდროლოგია, ოკეანოლოგია, გლაციოლოგია, გეოკრიოლოგია, ნერჩეფიშ გეოგრაფია, ბიოგეოგრაფია).

ბიოგეოგრაფია	კლიმატოლოგია & პალეოკლიმატოლოგია	წყარპიჯეფიშ გეოგრაფია	ეკოლ. გეოგრაფია & მენეჯმენტი
გეოდეზია	გეომორფოლოგია	გლაციოლოგია	ჰიდროლოგია & ჰიდროგრაფია
ლანდშაფტური ეკოლოგია	ოკეანოლოგია	ნერჩეფიშმარჩქინჯალა	პალეოგეოგრაფია

ჯარალობური გეოგრაფია

ჯარალობური გეოგრაფია რე გეოგრაფიაშ ნორთი, ნამუთ იკათუანს ათე მენცარობაშ არძა ასპექტის, თი ოკითხეეფიშ უმოსის, ნამუეფით უხურგუო ოხუ ფიზიკურ (ორთულ) ელმოლს, დო თიჯგურა გეოგრაფიული დისციპლინეფიშ, ნამუეფით გურაფულენა წიმინდე ტექნიკურ ოკითხეფს.

კულტურული გეოგრაფია	გოვითარაფაშ გეოგრაფია	ეკონ. გეოგრაფია	ომედ. გეოგრაფია
ისტ. გეოგრაფია & გეოგრაფიული ბორჯი	პოლიტ. გეოგრაფია & გეოპოლიტიკა	მახორ. გეოგრაფია	რელიგია დო გეოგრაფია
სოციალური გეოგრაფია	ტრანსპორტიშ გეოგრაფია	ტურიზმიშ გეოგრაფია	ურბანული გეოგრაფია

გეოგრაფიული მეგორაფეფი

გეოგრაფიული ობიექტეფიშ გონწყჷმა

გეოგრაფიული მეგორაფეფი - ჯოხო ახალი გეოგრაფიული ობიექტეფიშ ვარდა კანონზჷმიერალეფიშ მეგორაფას. გეოგრაფიაშ გოვითარაფაშ ორდოიან ეტაპის თარი თოლჸუჯი მიკაჯინედჷ სქირონაშ დიო ხოლო უჩინებჷ ნორთეფიშ მეგორაფას (ტერიტორიული მეგორაფუეფი). უკული, გეოგრაფია, მუჭთ მენცარობაშ, გავითარაფაწკჷმა ართო უმოს დო უმოსი შანულობა მიპალუ თიჯგურა მეგორაფუეფქ, ნამუეფით ხეს უნწყჷნდეს გეოგრაფიულ კანონზჷმიერალეფიშ გჷმოლინაფას. გეოგრაფიული რჩქინაშ ნასახი დიო ხოლო მაართაჸოფილ ჯარალუას არსებენდჷ ლეგენდეფიშ დო პრიმიტიული ნახანტუეფიშ „რუკეფიშ“ სახეთ.

მუჟამს ჯვეშ კათას გეოგრაფიული თვალონჭაფუქ გეფართუნ, ღოლეს წუმოდგინეფი მუნეფიშ მუკმუკი დოხორელ ოქიანუს. უმოსო გვიანო ინისახჷ მაართა მენცარული წუმოდგინაქ დიხაუჩაშ სფერულობაშე, მორო დოხორელი ქიანა კინ ჭიფას რდჷ გოხურგელი (მაგ.,: ჯვეში ბერძენეფიშ „ოიკუმენეა“). კათეფიშ შქას ურთიართობაშ გოვითარაფაწკჷმა ართო იფართებუდჷ გეოგრაფიული ჰორიზონტით. ათე პროცესი, ნამუთ ჭკორჸუნაშ დო ფეოდალური წკარუაშ ბორჯის ჭიიჭიეთ ივითარებუდჷნ, კვათირო ამალჷ წარმებაშ კაპიტალური წესიშ ინოსახუაწკჷმა ართო.

ასე უკვე ოსქირონე დო ოზუღე ექსპედიციეფიშ შედეგო იღოლამუაფჷ მენცარული წარმოდგენეფი ედომუშამო დიხაუჩაშე. ტერიტორიული მეგორაფუეფი ეისახუ მოსოფელიშ გეოგრაფიულ რუკას. ტერიტორიული მეგორაფუეფი მონჭირელო რე მერცხუაფილი ჯარალუაშ გავითარებაშ საართო პროცესწკჷმა. თინეფიშ სოციალურ-ისტორიული როლი ჯარალუაშ გოვითარაფაშ შხვადოშხვა ეტაპის შხვადოშხვა რე.

ჯვეში ოქიანუშ ისტორიაშე (ჩქინო ჩინებული რე ჯვეშ ბერძენეფიშ დო რომალეფიშ, ჯვეშ ეგვიპტარეფიშ დო ბჟადალი აზიაშ კათეფიშ მეგორაფეფი). ჩინებული რე მინი მესარეშ ჯოხო. კართაგენელი ჰანონი (ჯვ. წ. VI ო), მოღეშ კვიდრი პითეა (ჯვ. წ. IV ო) დო შხვა.

უდიდაში შედეგეფს მიოჭირინეს ჩინებული მეშარუეფქ: მარკო პოლო, ქრისტეფორე კოლუმბიქ, ვასკო და გამა, ჯეიმზ კუკიქ დო თ.უ. თარი რე ახალი მეგორაფეფი, ნამუეფით ანტარქტიდაშ ჸინიშჟინი დო ჸინიშგიმეიანი რელიეფიშ რუკას გინოღალას ოხოლჷ. შხუ ორო-ჰიდროგრაფიულ ართულეფიშ მეგორაფუეფი კინ მალებერი სქირონაშ კანკალე მიკოლაფირი ნორთის.

ტერიტორიულ მეგორაფუეფს გარკვიებული შანულობათ შილებე მევუზიმუათ ოკეანოგრაფიულ რკვიებაწკჷმა მერცხუაფილი მეგორაფუეფით. იგივე ირაგადე სპელეოლოგიურ გუმორკვიებეფშენით.

თაშ მაგ.: საქორთუოს მეგორაფილი რე ოშობით კარსტული ფოქვა. ულირი ოშწანურაშ 80-იანი წანეფიშო საქორთუოს ჩინებული რდჷ 500 შა ფოქვა, ასე თინეფიშ მუდანობა 1500-ს მეუძჷ.

გეოგრაფიული მენცარობა საქორთუოს

საქორთუოშ გეოგრაფიული გურაფაშ კუნტა ისტორია

საქორთუოშ გეოგრაფიულ გურაფას დიდი ხანიშ ისტორია უღჷ. შორიშ პერიოდის ქორთუ მოღალეეფს, ოერე დო ოშულიერე პიჯეფს ედომუშამ წურმოდგინა უღუდეს საქორთუოშ დო თიშ მეძობელ ქიანეფშე. ოთოლჸუჯე გეოგრაფიულ ინფორმაციას ირზენა X-XII ო. ჩინებული ქორთუ მოღალეეფი გიორგი მერჩულე, იოანე პეტრიწი დო შოთა რუსთაველი. რუსთაველიშ ”ყილოშტყებამს” ჯგირო ჩქჷ თიმწკჷმაიანი მოსოფელიშ ფართე დო ტომბა რჩქინა.

მენცარული გეოგრაფიათ დაინტერესებაქ საქორთუოს ხვალე XVIII ოშწანურას დიჭყჷ. ათე ეპოქას საქორთუოს მოღალენდჷ დიდი მენცარი ვახუშტი ბაგრატიონი, ნამუქჷთ საქორთუოშ გეოგრაფიული გურაფა დარსხუნ. ”აღწერა სამეფოსა საქართველოსა” ვახუშტიქ რუსეთის გათუ 1745 წანას.

XX ოშწანურაშახ საქორთუოშ დო კავკასიაშ გურაფა ჯინჯიერო ურცხოეთიშე იღოლამუდ, დაკვირებას ვარდა რკვიებეფს აწარენდეს: მისიონერეფი, მეშარუეფი, ქიანაშმიმალუეფი დო შხვა.

საქორთუოშ გეოგრაფიაშ სისტემატური რკვიებაქ კოლექტიური ღოზით ხვალე XX ოშწანურშე დიჭყჷ. ათე პერიოდის დირსხუ უთარაში ომენცარე დაწესებულებეფქ. გვალო ათე ეპოქას ოკო მივორხველუათ გეოგრაფიული არზუანობაშ არძაშე დიდი ხანა. თაქ ირდჷ მიარე გჷმორჩინელ გეოგრაფიქ, ნამუეფქჷთ მუნეფიშ ხანდეფით, თარო გოხურგეს ქორთული გეოგრაფიული არზიშ პრინციპეფი, მაგალითო: საართო გეოგრაფიული არზუანებაშო დიდი თია რე: ალექსანდრე ასლანიკაშვილიშ, გიორგი გეხტმანიშ, თეოფანე დავითაიაშ, გრიგოლ დევდარიანიშ, ბორის დობრინინიშ, ლევ ვლადიმიროვიშ, ვსევოლოდ ზენკოვიჩიშ, მიტროფანე კორძახიაშ, მელენტი სანებლიძიშ, ზურაბ ტატაშიძეშ, დავით უკლებაშ, ბესარიონ ყავრიშვილიშ, შალვა ყიფიანიშ, იასე შაქარიშვილიშ, სერგი ცხაკაიაშ, დავით წერეთელიშ, ვახტანგ ჯაოშვილიშ დო შხვეფიშ ხანდეფი. სირჩინუაშ უმიკუჯინუო, თინეფიშ ნახანდეფს ამდღათ ვემუდინუაფნა მუნეფიშ მენცარული ღირებულება. ბოლოს, გიშაკერძაფილო ოშინალი რე ხოლო დიდი ქორთუ მარკვიებელეფი - ალექსანდრე ჯავახიშვილი დო ლევან მარუაშვილი.

ალექსანდრე ჯავახიშვილი მუმალინებუნა მუჭოთ ორთაშ მარკვიებელი, ხოლო ნაღალი მენცარით. თიში დუდალათ საქორთუოს დიჭყჷ ორკვიებელი დო ომენცარე-პედაგოგიური მუშობაქ, მუსჷთ უდიდაში შანულობა უღუდჷ. ლევან მარუაშვილი XX ოშწანურაშ ართ-ართი ჯოხოამი მენცარი, ორთაშ დიდი მარკვიებელი რდჷ, ნამუქით კავკაციაშ გეოგრაფიაშ გურაფაშ საქვარს ახალ ეტაპის ეიჸონ.

XX ოშწანურაშ საქორთუოს ფართას გიდგჷ კუჩხი გეომორფოლოგიაქ, კლიმატოლოგიაქ, ჰიდროლოგიაქ, სპელეოლოგიაქ, გლაციოლოგიაქ, ნერჩიშ გეოგრაფიაქ დო თ.უ.

ამდღარშო გეოგრაფიაშ გურაფა მეურს ქსუ-ის დო შხვა ინსტიტუტეფს. შხვადოშხვა დაწესებულებეფს მოღალენა გეოგრაფიაშ დოქტორეფი, პროფესორეფი, აკადემიკოსეფი დო შხვა.

გეოგრაფიული მენცარობაშ სისტემა

ფიზიკური გეოგრაფია

ფიზიკური გეოგრაფიაშ დოშანილობა რე დიხაუჩაშ გეოგრაფიული დანცხიშ კომპლექსურო გურაფა. ფიზიკური-გეოგრაფიაშ ოსხირი რე ზოგადი დიხაუჩათრჩქინულობა დო ლანდშაფტმარჩქინალა. ზოგადი დიხაუჩაშმარჩქინალა გურაფულენს გეოგრაფიული დანცხიშ კანონზჷმიერალას, ლანდშაფტმარჩქინალა - ორთულ ტერიტორიულ კომპლექსეფს.

ფიზიკური გეოგრაფიაშ დარგეფი რე :

• გეომორფოლოგია
• კლიმატოლოგია
• ჰიდროლოგია
• ოკეანოლოგია
• გლაციოლოგია
• პალეოგეოგრაფია
• გეოკრიოლოგია
• სპელეოლოგია
• ბიოგეოგრაფია
• ფიტოგეოგრაფია
• ნერჩეფიშ გეოგრაფია
• კარტოგრაფია
• ტოპოგრაფია
• გეოინფორმაციული სისტემა

სოციალურ-ეკონომიკური გეოგრაფია

სოციალურ-ეკონომიკური გეოგრაფია რე გეოგრაფიული მენცარობაშ სისტემა, ნამუთ გურაფულენს ჯარალუაშ ტერიტორიულ ორგანიზაციას.

გიშერთუ :

• ეკონომიკური გეოგრაფია
• პოლიტიკური გეოგრაფია
• კულტურული გეოგრაფია
• სოციალური გეოგრაფია
• ისტორიული გეოგრაფია

მენცარობეფქაშური გეოგრაფიული დისციპლინეფი

• ისტორიული გეოგრაფია
• ეთნოგეოგრაფია
• ანთროპოგეოგრაფია
• ლინგვისტური გეოგრაფია
• ომედიცინე გეოგრაფია
• ვეტერინარული გეოგრაფია
• ოურდუმე გეოგრაფია
• რეკრეაციული გეოგრაფია
• მრეწველობაშ გეოგრაფია

გეოგრაფიაშ საართო ჩინებეფი დო ტერმინეფი

ფიზიკური გეოგრაფიაშ ობიექტეფი

სვირი - რზენი - დელტა - მალობა - ვე - ვულკანი - გაბარი - პლატო - ზუღა - კონტინენტი - კოკი - ლაგუნა - წყარმალუ - გვალა - ლაკადა - ფოქვა - ჯიშთი - ჩქონი - ოკიანე - რეგიონი - საროტი - ტობა - ტყა - ტიოზი - ფიორდი - ქჷნდჷრი - ჸუჯი - წყარგელაფუ

სოციალურ–ეკონომიკური გეოგრაფიშ ობიექტეფი

დაბა - აკანი - პროვინცია - რაიონი - სახენწჷფო - ოფუტე - ნოღა - ქიანა

შხვა გეოგრაფიული ჩინებეფი

გეოგრაფიული ატლასი - გეოგრაფიული ელმოლი - გეოგრაფიული კოორდინატეფი - გეოგრაფიული რაიონი - გეოგრაფიული რუკა - გლობუსი - ეკვატორი - კლიმატი - მერიდიანი - დიხა - პარალელი - პოლუსი - რელიეფი - ჰორიზონტი

გიმორჩქინელი გეოგრაფეფი დო მესარუეფი

ანაქსიმანდრე - იბნ ბატუტა - ვიტუს ბერინგი - შამპლენი, სამიუელ - ქრისტეფორე კოლუმბი - ფერნანდო მაგელანი - მარკო პოლო - სტრაბონი - თალესი

გიმორჩქინელი გეოგრაფეფი დო მეშარუეფი

გეოგრაფიული დაწესებულებეფი

• გეოგრაფიაშ ინსტიტუტი
• გეოგრაფიული ჯარალუა
• ვახუშტი ბაგრატიონიშ ჯოხონობაშ გეოგრაფიაშ ინსტიტუტი
• გეოგრაფიულ მენცარუეფიშ ოერეფოშქაშე რცხუ
• ოერეფოშქაშე გეოგრაფიული რცხუ

ძირით ხოლო

• გეოგრაფიული მეგორაფუეფი
• გეოგრაფიული ჯოხობუეფი
• მოსოფელიშ ქიანეფი
• ტოპონიმიკა
• ქიანაშ ნორთეფი: ამერიკა - აზია - ევროპა - აფრიკა - ოკეანეთი

რესურსეფი ინტერნეტის

• ვახუშტი ბაგრატიონის სახელობის გეოგრაფიის ინსტიტუტი
• საქართველოს გეოგრაფია
• Comité National Français de Géographie Archived 2017-09-15 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• Hypergéo : Encyclopédie en ligne consacrée à l’épistémologie de la géographie
• Premier forum francophone sur la réflexion épistémologique en Géographie Archived 2011-02-04 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• რუსეთის გეოგრაფიული საზოგადოება
• Кафанов А. И., Кудряшов В. А., 2005. Классики биогеографии : биобиблиографический указатель
• Официальный сайт факультета географии и геоэкологии СПбГУ Archived 2007-11-09 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• Официальный сайт географического факультета МГУ им. М. В. Ломоносова

ლიტერატურა

• ქსე, ტ. 3, ხას. 60-63, ქართი., 1978;
• Григорьев А. А., Закономерности строения и развития географической среды, М., 1966;
• Берг, Л. С., Ландшафтно-географические зоны СССР. М.—Л., 1947-52;
• Арманд Д. Л., Наука о ландшафте, М., 1975;
• Мильков Ф. Н., Ландшафтная сфера Земли, М., 1970;
• Развитие физико-географических наук (XVII–XX вв.), М., 1975;
• Магидович И. П., Очерки по истории географических открытий, 3 изд., М., 1967;
• Джеймс П., Мартин Дж. Все возможные миры. История географических идей. М.: Прогресс, 1988;
• Саушкин Ю.Г. Географическая наука в прошлом, настоящем, будущем: Пособие для учителей. М.: 1980;
• Гумбольдт А., Сосмос, М., 1866.