Dimyat'ın Yağmalanması (853)
| Dimyat'ın Yağmalanması | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Arap-Bizans savaşları | |||||||
 Akdeniz'de Arap-Bizans deniz çatışması haritası, 7-11. yüzyıllar | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
| Bizans İmparatorluğu | Abbasiler | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| "Ibn Qaṭūnā" | bilinmiyor | ||||||
| Çatışan birlikler | |||||||
| 85 gemi, 5,000 insan | bilinmiyor | ||||||
Dimyat'ın Yağmalanması, 22-24 Mayıs 853'te Nil Deltası'ndaki liman kenti Dimyat'a Bizans donanması tarafından yapılan başarılı bir baskındır. O sırada garnizonu bulunmayan şehir yağmalandı. Hem çok sayıda esir verdi, hem de Girit Emirliği'ne yönelik büyük miktarlarda silah ve malzeme de elde edildi. Sonraki yıllarda tekrarlanan Bizans saldırısı, Abbasi makamlarını şaşkına uğrattı ve kıyıları yeniden düzenlemek ve yerel filoyu güçlendirmek için acil önlemler alınarak, Tolunoğulları ve Fatımiler dönemlerinde doruğa çıkan Mısır donanmasının canlanmasına başlandı.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]820'lerde Bizans İmparatorluğu, Akdeniz'deki deniz üstünlüğünü yok eden iki büyük kayıp yaşadı: Müslümanların Sicilya'yı fethinin başlaması ve Girit'in Endülüslere kaybı. Bu kayıplar, Sarazen korsanlarının Akdeniz'in Hristiyan kuzey kıyılarına neredeyse istediği gibi baskın düzenlediği bir dönemi başlattı. Müslüman gemileri için bir sığınak haline gelen Girit Emirliği'nin kurulması Ege Denizi'ni akınlara açarken, Sicilya'yı kısmen de olsa kontrol etmeleri Arapların İtalya ve Adriyatik kıyılarına baskın yapmasına ve hatta yerleşmesine olanak sağladı.[1][2] Endülüs fethinin hemen ardından Girit'i geri almak için birkaç Bizans girişiminin yanı sıra 842/43'teki büyük çaplı bir istila ağır kayıplarla başarısız oldu.[3][4]
Bizans'ın Dimyat seferi
[değiştir | kaynağı değiştir]853'te Bizans hükûmeti yeni bir yaklaşım denedi: Doğrudan Girit'e saldırmak yerine, adanın tedarik hatlarını, Alexander Vasiliev'in sözleriyle "Giritli korsanların cephaneliği" olan, özellikle Mısır'dan ayırmaya çalıştılar.[5][6] Arap tarihçi el-Taberi, Doğu Akdeniz'deki Müslüman deniz üslerine eş zamanlı baskınlar yapmak üzere toplam 300 gemiden oluşan üç filonun hazırlandığını ve gönderildiğini bildirdi. İlk iki filonun kesin hedefleri bilinmiyor, ancak üçüncüsü, Arap kaynaklarında sadece "İbn Kaan" olarak bilinen bir komutanın emrindeki 85 gemi ve 5.000 adamdan oluşan filo Mısır kıyılarına yöneldi.[7]
Modern bilim insanları tarafından "Ibn Kaṭūnā" için çeşitli tanımlamalar yapıldı, ancak herhangi bir kesin kanıt ortaya çıkarılamadı. Henri Grégoire, isimlerindeki ünsüzlerin benzerliğine dayanarak, muhtemelen 843'te ölen Sergios Niketiates ve Konstantinos Kontomites ile özdeşleştirmeyi önerdi.[8] 1952'de daha sonraki bir çalışmasında, Arapça isminin Bizans unvanı epi tou koitonos'un ("imparatorluk yatak odası sorumlusu") bir tercümesi olduğunu düşünerek, parakoimomenos Damian ile özdeşleştirilebileceğini öne sürdü.[9] Daha önce, 1913'te Süryani bilim insanı E. W. Brooks, Photeinos Stratigos ile bir özdeşleşme önermişti.[10]
Mısır deniz savunması zayıftı. Mısır filosu Emevi dönemindeki zirvesine göre gerilemişti ve çoğunlukla Akdeniz'den ziyade Nil'de bulunuyordu. Gönüllü garnizonlar tarafından yönetilen kıyı bataklıkları boyunca surlar, 8. yüzyılın sonlarında terk edilmişti. Bizanslılar 811/12'de ve daha sonra y. 815'te, Mısır kıyılarına baskınlar yaptı.[11] Bizans filosu 22 Mayıs 853'te Dimyat'a ulaştı. Vali Anbasah ibn Ishaq al-Dabbi'nin Fustat'ta düzenlediği saldırı arefe gününe denk geldiği için şehirde garnizon yoktu. Dimyat'ın sakinleri, iki gün boyunca yağmalanan ve ardından Bizans birlikleri tarafından yakılan savunmasız şehirden kaçtı. Bizanslılar, yaklaşık altı yüz Arap ve Kıpti kadını ve ayrıca Girit'e gönderilmek üzere hazırlanmış olan büyük miktarda silah ve diğer malzemeleri ele geçirdiler.[12] Filo daha sonra doğuya gitti ve güçlü Ushtun kalesine saldırdı. Kaleyi ele geçirdikten sonra geri dönmeden önce orada bulunan birçok topçu ve kuşatma silahını yaktılar.[13]
Sonrası ve etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Dimyat'taki baskın, tarihçi Vassilios Christides'e göre, Bizans ordusu tarafından üstlenilen "en parlak askeri operasyonlardan biri" olmasına rağmen, Bizans kaynaklarında tamamen göz ardı edilir, çünkü çoğu kaynak III. Mihael'e (hükümdarlığı 842-867) ve saltanatına karşı düşmanca tutumlarıyla olayları çarpıtmıştır. Sonuç olarak, baskın sadece el-Taberi ve Ya'qubi tarafından aktarılan iki Arap kaynağı aracılığıyla tanınmıştır[7][14]
Bizanslılar geri döndü ve 854'te Dimyat'a tekrar baskın düzenledi. Başka bir baskın muhtemelen 855'te gerçekleşti, çünkü Arap kaynakları, Mısır'a bir Bizans donanmasının gelişinin Abbasi yetkilileri tarafından ifade edildiğini ortaya koymaktadır. 859'da Bizans filosu Farama'ya saldırdı.[15][16] Bu başarılara rağmen, Ege'deki Sarazen korsanlığı hız kesmeden devam etti ve 904'te Bizans İmparatorluğu'nun ikinci şehri olan Selanik'in Yağmalanması ve hain Trabluslu Leon'un ve Tarsuslu Damyanah'ın faaliyetleri ile 900'lerin başında zirvesine ulaştı. Bizanslıların Girit'i ele geçirmeleri ve Ege'nin kontrolünü ele geçirmeleri 961 yılına kadar mümkün olmadı.[17][18]
Arap tarihçilerine göre, baskın bu olayların hemen sonrasında Mısır'ın denizden savunmasızlığının farkına varılmasına yol açtı. Uzun bir ihmal döneminden sonra, Mısır'ın deniz savunması Vali Anbasah tarafından güçlendirildi. Baskından sonraki dokuz ay içinde, Dimyat, Tinnis ve İskenderiye ile birlikte yeniden güçlendirildi. Gemiler inşa edilirken ve yeni filolar yetiştirilirken Reşid, Borollos, Ashmun, at-Tina ve Nastarawwa'da çeşitli çalışmalar yapıldı. Denizcilerin çoğu, Kıptiler ve içerideki Araplar arasından zorla askere alınmıştı, bu da Anbasa'ya çağdaş kaynaklarda kötü bir ün kazandırdı ve ona yönelik şikayetler Halife el-Mütevekkil'e iletildi. El-Makrizi ve Kıpti kaynakları gibi daha sonraki Arap kaynakları, yeni filonun sonraki yıllarda Bizanslılara yönelik baskınlarda kullanıldığını, ancak hiçbir ayrıntı kaydedilmediğini doğrulamaktadır.[19][20] Bu faaliyetin genellikle, Tolunoğulları hanedanı döneminde (868-905) 100 kadar gemiye ulaşan ve daha sonra Fatimiler döneminde (969-1171) zirvesine ulaşan Mısır donanmasının yeniden doğuşunu işaret edişi olarak kabul edilir.[13][21][22]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Pryor & Jeffreys 2006, ss. 46–49.
- ^ Whittow 1996, ss. 151–152.
- ^ Bury 1912, ss. 289–292.
- ^ Pryor & Jeffreys 2006, ss. 46–47.
- ^ Christides 1981, s. 92.
- ^ Pryor & Jeffreys 2006, s. 47.
- ^ a b Bury 1912, s. 292.
- ^ PmbZ, Ibn Qaṭūnā (#2651); Konstantinos Kontomytes (#3929/corr.); Sergios (#6664).
- ^ PmbZ, Ibn Qaṭūnā (#2651); Damianos (#1212).
- ^ PmbZ, Ibn Qaṭūnā (#2651); Photeinos (#6241).
- ^ Kubiak 1970, ss. 44–50.
- ^ Bury 1912, ss. 292–293.
- ^ a b Bury 1912, s. 293.
- ^ Christides 1984, s. 164.
- ^ Kubiak 1970, s. 59.
- ^ Rémondon 1953, ss. 248–250.
- ^ Christides 1981, ss. 93–100.
- ^ Pryor & Jeffreys 2006, ss. 61–64, 71, 72.
- ^ Levi della Vida 1944, ss. 216–221.
- ^ Kubiak 1970, ss. 55–59.
- ^ Christides 1984, ss. 52ff..
- ^ Daha sonraki 9. yüzyılda Mısır filolarının faaliyetleri için, krş. Kubiak 1970, ss. 59–65.
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bury, John Bagnell (1912). A History of the Eastern Roman Empire from the Fall of Irene to the Accession of Basil I (A.D. 802–867). Londra: Macmillan and Company.
- Christides, Vassilios (1981). "The Raids of the Moslems of Crete in the Aegean Sea: Piracy and Conquest". Byzantion. 51: 76-111. ISSN 0378-2506.
- Christides, Vassilios (1984). The Conquest of Crete by the Arabs (ca. 824): A Turning Point in the Struggle between Byzantium and Islam. Atina: Academy of Athens.
- Kubiak, Władyslaw B. (1970). "The Byzantine Attack on Damietta in 853 and the Egyptian Navy in the 9th Century". Byzantion. 40: 45-66. ISSN 0378-2506.
- Levi della Vida, Giorgio (1944). "A papyrus reference to the Damietta raid of 853 A.D.". Byzantion. 17: 212-221. ISSN 0378-2506.
- Lilie, Ralph-Johannes; Ludwig, Claudia; Pratsch, Thomas; Zielke, Beate (2013). Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit Online. Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. Nach Vorarbeiten F. Winkelmanns erstellt (Almanca). Berlin ve Boston: De Gruyter.
- Pryor, John H.; Jeffreys, Elizabeth M. (2006). The Age of the ΔΡΟΜΩΝ: The Byzantine Navy ca. 500–1204. Leiden and Boston: Brill Academic Publishers. ISBN 978-90-04-15197-0. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2020.
- Rémondon, Roger (1953). "A propos de la menace byzantine sur Damiette, sous le règne de Michel III". Byzantion (Fransızca). 23: 245-250. ISSN 0378-2506.
- Whittow, Mark (1996). The Making of Byzantium, 600–1025. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. ISBN 0-520-20496-4. 18 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2020.