İçeriğe atla

Nil Deltası

Koordinatlar: 30°54′K 31°7′D / 30.900°K 31.117°D / 30.900; 31.117
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Deltanın NASA tarafından çekilmiş uydu görüntüsü.

Nil Deltası (Arapça: دلتا النيل, Delta an-Nīl veya sadece Arapça: الدلتا, ad-Delta), Nil Nehri'nin yayılarak Akdeniz'e döküldüğü Aşağı Mısır'da oluşan deltadır.[1] Batıda İskenderiye'den, doğuda Port Said'e kadar yayılan delta, dünyanın en geniş deltalarındandır. Akdeniz kıyı şeridinin 240 kilometre (150 mi)'sini kaplar ve zengin bir tarım bölgesidir.[2] Kuzeyden güneye delta yaklaşık 160 km (100 mil) uzunluğundadır. Delta Kahire'den nehrin biraz aşağısında başlar.[3]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nil Deltası, Kuzey Mısır

Nile Nehri ve Deltası.

Delta kimi zamanlarda Batı ve Doğu bölümü olarak iki grupta sınıflandırılır. Nil Nehri, deltadan sonra Dimyat ve Reşid adındaki iki kola ayrılarak, yine bu isimlerdeki liman kentlerinden Akdeniz'e dökülür. Geçmişte deltanın daha çok kolu vardı ancak bu kollar sel kontrolü ve alüvyon birikimi gibi nedenlerden dolayı yok oldu. Buna örnek olarak Tumilat vadisi verilebilir. Süveyş Kanalı, deltanın doğusundan geçer ve bölgenin kuzey doğusundaki Manzala Gölü'ne girer. Kuzey batıya doğru, burada üç kıyı gölü yer alır: Burullus Gölü, Idku Gölü ve Maryut Gölü.

Nil Deltası, kavisli bir deltadır. Yukarıdan bakıldığında üçgenimsi veya nilüfer çiçeğine benzer bir motif göze çarpar. Deltanın dış kenarları aşınmakta olup bazı kıyı göllerinde Akdeniz'e açılan yollara kavuşmaları nedeniyle yüksek tuzluluk oranları gözlenir. Asvan Barajı'nın inşası nedeniyle deltaya artık yukarı akıştan yıllık besin ve tortu gelmediğinden, taşkın yataklarındaki topraklar daha da fakirleşmiş olup artık büyük miktarlarda gübre kullanılmaktadır. Bölgedeki tarım toprağının derinliği 20 metreyi geçmektedir.

Nil Deltasının gece görünüşü

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]
Nil Deltası'nın kolları ve çevre bölgeleri.

İnsanın Nil Deltası üzerindeki geçmişi binlerce yıla uzanmakta olup, delta en az beş bin yıldır tarımsal bir merkezdir. Delta, Asvan Barajı'nın tamamlanmasına kadar her yıl sel altında kalmaktaydı. Gaius Plinius Secundus'un kayıtlarına göre deltanın yedi kolu vardı.[4]

Nil'in antik kolları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Antik Nil deltası.
James Rennell'e göre Herodot döneminde Nil deltası, (1800)
  • Pelusium
  • Tanis
  • Mendesian
  • Phatnitic (veya Phatmetic) (daha sonraları Dimyat olarak adlandırıldı)[5]
  • Sebennytic
  • Bolbitine (daha sonraları Reşid denildi)[6]
  • Kanopik (Herakleotik[7] ve Agathodaemon[8] olarak da adlandırılır)

Georgios Kiprios listesi[9]

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • İskenderiye (Schedia kanalı)
  • Kolyntin (Kanopik)
  • Agnu (Reşid)
  • Parollos (Burullus)
  • Chasmatos (Baltim)
  • Tamiathe (Dimyat)
  • Tenese (Tinnis)

Modern Mısırbilimciler, Firavunlar döneminde bir zamanlar beş ana dal olduğunu ileri sürerler:[10][11]

  • Pelusiac
  • Sebennytic
  • Kanopik
  • Damietta
  • Rosetta

İlk üçü yüzyıllar boyunca sel kontrolü, siltlenme ve değişen tahliye nedeniyle kurudu, son ikisi ise bugün hala varlığını sürdürmektedir.

Günümüzde sel kontrolü ve alüvyon birikimi gibi nedenlerden dolayı Nil, Dimyat ve Reşid olmak üzere iki kol kalmıştır.[12]

Delta eskiden her yıl taşardı ancak bu Asvan Barajı'nın inşasıyla sona erdi.

1787'de Reşid'de bulunan Rosetta Taşı çıkartılmaya başladı.

Firavunlar döneminde deltanın adı "Aşağı Mısır" veya "Goshen'in Ülkesi" olarak anılırdı. Günümüzde delta üzerinde birçok arkeolojik yer vardır.[13]

Temmuz 2019'da, MÖ üçüncü ve dördüncü yüzyıllara dayanan, II. Ptolemaios döneminden kalma küçük bir Yunan tapınağı, antik granit sütunlar, hazine taşıyan gemiler ve bronz sikkeler, halk arasında Mısır'ın Atlantis'i olarak bilinen batık Heracleion şehrinde bulundu. Araştırmalar, su altı arkeoloğu Franck Goddio liderliğindeki Mısırlı ve Avrupalı dalgıçlar tarafından yürütüldü. Ayrıca, Mısır'ın kuzey kıyılarında su altında harap olmuş tarihi bir tapınağı (şehrin ana tapınağı) ortaya çıkardılar.[14][15][16][17]

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Nüfus yoğunluğu

39 milyon kadar insan Nil Deltası ve çevresinde yaşamaktadır. Büyük kentler dışında nüfus yoğunluğu ortalama 1,000 insan/km²'den fazladır.

İskenderiye, dört milyonluk nüfusuyla delta üzerindeki en büyük yerleşimdir. Diğer büyük kentler Şübre El-Heyma, Port Said, El-Mahalla El-Kubra, Mansûre, Tanta ve Zagazig'dir.[18]

Flora ve fauna

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bıyıklı sumru.

Sonbahar aylarında Nil Nehri yoğun olarak Hint lotuslarıyla kaplıdır. Nehir boyunca, kıyılarda sık bitki örtüsü bulunur. Kuzey kısımda Mısır nilüferi yaygınken, güneyde papirüs yayılış gösterir. Papirüs her ne kadar geçmişte çok bol bulunan bir bitki olsa da, günümüzde yayılışı gittikçe azalmaktadır.

Bunun yanında deltada kış aylarında çeşitli su kuşu türleri bulunur. Özellikle küçük martı ve bıyıklı sumru nüfusu kış aylarında büyük artış gösterir. Deltada yuva yapan diğer kuş türleri gri balıkçıllar, akça cılıbıtlar, anas clypeatalar, yarım halkalı yağmurcunlar, kaşıkgagalar, karabataklar, akbalıkçıllar ve aynaklar'dır.

Deltada bu kuş türlerinin dışında yoğun olarak kurbağa, kaplumbağa, kara kaplumbağası, kuyruksürengiller, firavunfaresi ve Nil varanı nüfusu vardır. Nil timsahları ve suaygırları geçmişte bu bölgede yaygın bir dağılıma sahipken, günümüzde bulunmamaktadırlar. Nehirde yer alan başlıca balık türleri arasında has kefal ve dil balığı'dır.

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Delta, Mısır'ın geri kalanı gibi sıcak bir çöl iklimine (Köppen: BWh) sahiptir. Ancak ülkenin en yağışlı bölgesi olan Mısır'ın kuzey kıyılarının geri kalanında olduğu gibi, en kuzeydeki kısmı nispeten ılımlı sıcaklıklara sahiptir; yaz aylarında ise en yüksek sıcaklık genellikle 31 °C (88 °F)'yi geçmez.

Nil Deltası, az yağış rejimli bir Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü bölgedir. Delta alanına ortalama bir yılda yalnızca 100-200 milimetre (4-8 in) yağış düşer ve bunun çoğu kış aylarında düşer.

Deltada en yüksek sıcaklıklar temmuz ve ağustos aylarında yaşanır, ortalama sıcaklık 30 °C ve ortalama en yüksek sıcaklık ise 34 °C (93 °F)'dir. Bölgede ölçülmüş en yüksek sıcaklık 48 °C'dir.

Kış sıcaklıkları normalde geceleri 9 °C (48 °F) ile gündüzleri 19 °C (66 °F) arasında değişir. Daha serin sıcaklıklar ve biraz yağmurla, Nil Deltası bölgesi kış aylarında oldukça nemlidir.[19]

Bölgedeki antik ve çağdaş kentler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Dumont, Henri J. (6 Mayıs 2009). The Nile: Origin, Environments, Limnology and Human Use (İngilizce). Springer Science & Business Media. s. 88. ISBN 978-1-4020-9726-3. 
  2. ^ Negm, Abdelazim M. (25 Mayıs 2017). The Nile Delta (İngilizce). Springer. s. 36. ISBN 978-3-319-56124-0. 
  3. ^ Zeidan, Bakenaz. (2006). The Nile Delta in a global vision. Sharm El-Sheikh., 10 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 10 Temmuz 2020 
  4. ^ Wilson, Ian. The Exodus Enigma (1985), page 46. London: Wiedenfeld & Nicolson.
  5. ^ Wilson, Ian. The Exodus Enigma (1985), sayfa 46. London: Weidenfeld & Nicolson.
  6. ^ Hayes, W. 'Most Ancient Egypt', p. 87, Journal of Near Eastern Studies, 23 (1964), 73–114.
  7. ^ e.g. at Callisthenes Alexander 1.31.
  8. ^ e.g. in Ptolemy, Geography.
  9. ^ Cooper, John Peter (2008). The Medieval Nile: Route, navigation and landscape in Islamic Egypt. s. 34. 
  10. ^ Shaw, Ian; Nicholson, Paul (1995). The Dictionary of Ancient Egypt. Londra: British Museum Press. s. 83. 
  11. ^ Margaret Bunson, Encyclopedia of Ancient Egypt. Infobase Publishing, 2009, 1438109970, p. 98.
  12. ^ Hayes, W. 'Most Ancient Egypt', p. 87, JNES, 23 (1964), 73-114.
  13. ^ Location of the site 15 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Kafr Hassan Dawood On-Line, with map of early sites of the delta.
  14. ^ "Mysterious temple discovered in the ruins of sunken ancient city". www.9news.com.au. 26 Temmuz 2019. 12 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019. 
  15. ^ History, Laura Geggel 2019-07-29T10:37:58Z (29 Temmuz 2019). "Divers Find Remains of Ancient Temple in Sunken Egyptian City". livescience.com (İngilizce). 13 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019. 
  16. ^ Santos, Edwin (28 Temmuz 2019). "Archaeologists discover a sunken ancient settlement underwater". Nosy Media (ABD ingilizcesi). 17 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019. 
  17. ^ EDT, Katherine Hignett On 7/23/19 at 11:06 AM (23 Temmuz 2019). "Ancient Egypt: Underwater archaeologists uncover destroyed temple in the sunken city of Heracleion". Newsweek (İngilizce). 13 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019. 
  18. ^ City Population website 2 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., citing Central Agency for Public Mobilisation and Statistics Egypt (web), accessed 11 April 1908.
  19. ^ Nile Delta Facts, 5 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2 Eylül 2024 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Nil_Deltası&oldid=33868839" sayfasından alınmıştır