Završne operacije za oslobođenje Makedonije 1944.

Završne operacije za oslobođenje Makedonije
Deo Drugog svetskog rata u Jugoslaviji
Borbe ѕa oslobođenje Velesa 9. novembra 1944.
Vreme 8. oktobar — 20. novembar 1944. Mesto Vardarska Makedonija Ishod Pobeda NOVJ, nemačka grupa armija E nastavila povlačenje iz Grčke prema zapadu
Sukobljene strane
NOVJ Vojska Bugarske	Nacistička Nemačka Bali Kombetar
Komandanti i vođe
Mihailo Apostolski	Aleksandar fon Ler
Uključene jedinice
Petnaesti, Šesnaesti i Bregalničko-strumički korpus NOVJ Prva bugarska armija	Grupa armija E
Jačina
30.000	oko 350.000
Žrtve i gubici
.	oko 30.000 izbačenih iz stroja

Završne operacije za oslobođenje Makedonije bila su vojna dejstva Petnaestog, Šesnaestog, Bregalničko-strumičkog korpusa NOVJ i jedinica Prve bugarske armije protiv nemačke grupe armija E, s ciljem oslobođenja Makedonije. Borbe su trajale od 8. oktobra do 20. novembra 1944. godine.

Raspored snaga NOVJ

Na osnovu opšteg plana Vrhovnog štaba NOVJ, Glavni Štab Makedonije je makedonskim jedinicama koje su učestvovale u operacijama za oslobođenje Makedonije dao sledeće zadatke:

• Petnaesti korpus, sastava: 41, 48. i 49. divizija, da definitivno očisti deo Makedonije zapadno od Vardara;
• Šesnaesti korpus, sastava: 42. i Kumanovska divizija, da dejstvuje u rejonu Velesa i Skoplja, a delom snaga, zajedno sa Prvom bugarskom armijom, na krivorečkom pravcu;
• Bregalničko-strumički korpus, sastava: 50. i 51. divizija, da oslobodi deo Makedonije između Bregalnice i jugoslovensko-grčke granice dejstvujući u zajednici sa Petom i Sedmom bugarskom divizijom, a zatim da sa 50. divizijom sadejstvuje 42. diviziji pri oslobođenju Velesa i Skoplja.

Po oslobođenju Skoplja, jedinice 15. i 16. korpusa imale su zadatak da unište neprijateljske snage na prostoru Kičeva, Gostivara i Tetova i time završe oslobođenje Makedonije.

Tok operacije

Mapa završnih operacija za oslobođenje Makedonije 1944.

Borbe su počele 8. oktobra i vodile su se protiv jedinica Grupe armija „E“, koja se povlačila iz Grčke. Pred početak izvlačenja Nemci su uspeli da, sa 11. divizijom, a potom, smenjujući je 22. divizijom, posednu planinske prelaze na jugoslovensko-bugarskoj granici i zadrže nastupanje bugarskih jedinica. Za to vreme, u dolini Vardara i na pravcu Bitolj—Prilep—Veles i Skoplje—Kumanovo—Bujanovac jedinice 15, 16. i Bregalničko-strumičkog korpusa vodile su jake borbe protiv glavnine Grupe armija „E“.

Bregalničko-strumički korpus, dejstvujući u prostoru između Bregalnice, Vardara i jugoslovensko-bugarsko-grčke granice, primio je na sebe najveći teret, jer je, pored borbi protiv nemačkih pobočnica upućenih prema Novom Selu, Berovu i Carevom Selu, vodio jake borbe i protiv Nemaca u dolini Vardara i na pravcu Strumica—Štip—Veles. U drugoj polovini oktobra 50. divizija Bregalničko-strumičkog korpusa, zajedničkim dejstvom sa Petom bugarskom divizijom, oslobodila je Berovo i Carevo Selo i u daljem nadiranju izbila do Kočana. U rejonu Kočana Bugari su prekinuli dejstva protiv Nemaca, a 50. divizija je oslobodila Kočane i produžila ka Štipu i Velesu. 51. strumička divizija oslobodila je početkom novembra područje Strumice, izbila na jugoslovensko-grčku granicu i delom snaga oslobodila teritoriju između Strumice i Štipa. U daljem dejstvu Bregalničko-strumički korpus je oslobodio Štip i, izbijanjem na Vardar i sadejstvom 42. diviziji u bici za Skoplje, završio oslobođenje jugoistočne Makedonije. Za to vreme, na krivorečkom pravcu Prva i Druga bugarska divizija i Sedamnaesta brigada Kumanovske divizije, posle dugih borbi, do 25. oktobra oslobodile su Stracin i produžile borbe za Kumanovo.

Jedinice 15. korpusa (41, 48. i 49. divizija) i 16. korpusa (42. divizija i 16. brigada Kumanovske divizije) u borbama za oslobođenje jugozapadne i centralne Makedonije vodile su jake borbe na području Skopske Crne Gore, na pravcu Bitolj—Prilep—Veles, Bitolj—Struga i Veles—Skoplje. Oslobođenjem Prilepa, kada je jaka nemačka borbena grupa „Stejerer“ bila primorana da se izvlači preko Albanije, 15. korpus je sa 41. i 49. divizijom razvio operacije zapadno od Vardara i oslobodio celu jugozapadnu Makedoniju sa gradovima Bitolj, Resan, Ohrid, Struga, Negotino i Kavadarci, izbijajući na jugoslovensko-grčku i albansku granicu, a 42. divizija 16. korpusa razvila je operacije prema Velesu i do 9. novembra oslobodila Veles sa okolinom.

Oslobođenjem jugoistočne, južne i jugozapadne Makedonije težište operacije je preneto na zapadnu Makedoniju, sa 48. divizijom, i ka Skoplju, sa 42. i 50. divizijom. Za to vreme Kumanovska divizija i jedinice Prve bugarske armije do 11. novembra oslobodile su Kumanovo. Deo snaga Kumanovske divizije produžio je gonjenje Nemaca ka Bujanovcu a njena 16. brigada bila je orijentisana u napad na Skoplje sa severa.

Dana 11. novembra izvršen je koncentričan napad na Skoplje sa 42. i 50. divizijom i 16. brigadom Kumanovske divizije, i 13. novembra do 16 časova ono je bilo oslobođeno. Potom je 42. divizija, goneći Nemce ka Kačaniku, oslobodila deo Makedonije severno od Skoplja, a 50. divizija je produžila dejstvo u zapadnoj Makedoniji, gde je, sadejstvujući 48. diviziji, oslobodila Kičevo, Gostivar i Tetovo. Tako je 18. novembra 1944. godine završeno oslobođenje cele Makedonije.