Alani

Alani su bili grupa nomadskih skitsko-sarmatskih plemena, a govorili su jezikom koji je pripadao istočnoiranskoj jezičkoj grupi. Smatra se da su direktni potomci Alana današnji Oseti na Kavkazu. Alanima su posebno bliski bili Roksolani, koji su se u 1. veku p. n. e. naselili na Dunavu. Kao plemenski savez, Alani su opstali mnogo duže od Sarmata, pa su tokom vremena došli pod uticaj raznih kultura. Od 2. veka p. n. e. nastanjivali su severnoistočnu obalu Kaspijskog mora odakle su prodrli u stepe južne Rusije, između Volge i Dona.

Savremeni istoričari povezuju Alane sa centralnoazijskim Jankajima iz kineskih izvora i sa Aorsima iz rimskih izvora. Pošto su migrirali na zapad i postali dominantni među Sarmatima u Pontsko-kaspijskoj stepi, Alani se pominju u rimskim izvorima u 1. veku. U to vreme oni su naselili region severno od Crnog mora i često su vršili racije na Partsko carstvo i kavkaske provincije Rimskog carstva. Od 215. do 250. godine Goti su slomili njihovu moć na Pontskoj stepi.

Ime

Na grčkom jeziku nazivani su Alanoi, a na latinskom Alani ili Halani. Naziv verovatno vodi poreklo od reči Al („veliki, snažni, božanski”) i persijskog sufiksa koji označava poreklo, a moguće i od staropersijskog imena Aryan (Oseti, današnji potomci Alana na Kavkazu sebe nazivaju imenom Iron).

Drugi naziv koji je upotrebljavan za Alane bio je Jasi (na mađarskom Jász, na ruskom Ясы [Yasy], na gruzijskom Osi). Smatra se da je iz ovog imena nastalo i moderno ime Oseta.

Istorija

Rana istorija

Položaj države Yancai (Alanliao), prema kineskim izvorima

Po kineskim hronikama 44. p. n. e. odbegli knez Hsiung-nua, Či-Či, nastanio se na obalama Čua i okolnim plemenima, među kojima su bili i An-caji (Alani?), nametnuo plaćanje danka. Posle njegovog ubistva 35. p. n. e. i stalnih upada kineske vojske, veliki deo Alana se preselio na severne obronke Kavkaza, dok su se preostali stopili sa narodom Kang-ki iz obližnje persijske satrapije Sogdije.

Do početka 1. veka, Alani su zauzeli zemlje severno od Azovskog mora i duž reke Don, a od kraja 1. do druge polovine 4. veka, imali su vrhovnu vlast nad moćnom konfederacijom sarmatskih plemena.

U 1. veku nove ere Alani sa obronaka Kavkaza upadaju u Partiju, Mediju, Jermeniju i ostale delove Male Azije, dok ih 137. godine u Kapadokiji nije porazio rimski vojskovođa i potonji istoričar Arijan iz Nikomedije. Posle toga mnogi Alani stupaju u rimsku službu i bivaju naseljeni u Galiji i Britaniji.

Kineski izvori iz 3. i 5. veka nove ere pominju između Kaspijskog i Crnog mora kraljevinu Yancai koja je promenila ime u kraljevina Alanliao i koja je bila u vazalnom odnosu prema državi Kangju (Sogdijani). Zabeleženo je da su odeća i način života stanovnika države Alanliao bili isti kao stanovnika Sogdijane.

Rimski istoričar Amijan Marcelin iz 4. veka smatrao je Alane potomcima Masageta, a zabeležio je da su Alani ljudi „plave kose, velikog rasta i lepote”.

Seobe na zapad

Alanska kraljevina u Hispaniji 409-426. godine

Vandalsko-Alanska kraljevina u severnoj Africi 526. godine

Kraljevina Alanija na Kavkazu — između 10. i 12. veka (prema osetskom istoričaru Ruslanu Sulejmanoviču Bzarovu)

Deo Alana 374. godine poražavaju i sebi potčinjavaju Huni, dok se drugi deo pridružuje Gotima i učestvuje u pobedi nad carem Valensom 378. kod Adrijanopolja. Najveći deo ovih Alana odlazi 406. na zapad i priključuje se Vandalima i Svevima, sa kojima prelaze Rajnu i osvajaju rimsku Galiju.

409. godine, Alani, zajedno za Vandalima i Svevima, odlaze u Hispaniju gde se naseljavaju u provinciji Luzitaniji. 418. godine, alanski kralj je ubijen u borbi sa Vizigotima, tako da Alani traže od vandalskog kralja Gunderiha da prihvati alansku krunu, što je ovaj i učinio, pa se od tog vremena vandalski kraljevi nazivaju Rex Vandalorum et Alanorum (Kraljevi Vandala i Alana).

429. godine, veći deo Alana iz Hispanije, zajedno sa Vandalima, prelazi u severnu Afriku, gde osniva Vandalsko-Alansku kraljevinu. Ovu kraljevinu je 534. godine uništila i osvojila Vizantija.

Po nekima je još u 14. i 15. veku na Krimu postojala krimogotsko-alanska kneževina Feodosija.

Alanija na Kavkazu

Glavni članak: Oseti

Deo Alana ostao je da živi na Kavkazu pod vlašću Huna. Iz kasnijih vremena imamo izveštaje o učešću alanskih konjanika u vizantijskoj vojsci — ostaje nepoznanica da li su i u kojoj meri oni učestvovali u stvaranju prve ruske kneževine u Kijevu koja je obuhvatala i teritorije nastanjene Alanima. Tek u 9. veku imamo izveštaje o postojanju alanske kraljevine na Kavkazu, koju su hristijanizovali vizantijski misionari.

Prestonica alanske kraljevine bio je grad Magas, a alanski kraljevi imali su veliku moć i međunarodni ugled. Najveću moć Alanija je dostigla u vreme kralja Durgulela u jedanaestom veku, koga strane hronike iz tog vremena nazivaju Durgulel Veliki. U 13. veku, Alaniju su uništili Mongolski osvajači. Potomci Alana su tokom vremena postali poznati pod imenom Oseti, a u 20. veku, u vreme postojanja Sovjetskog Saveza, Oseti su od strane sovjetskih vlasti dobili dve autonomne teritorije: Severnu Osetiju i Južnu Osetiju.

Alani u Mađarskoj

Glavni članak: Jasi (Mađarska)

Posle upada Mongola i propasti alanskog kraljevstva, nekoliko hiljada Alana se u 13. veku zajedno sa oko 40.000 Kumana preselilo u Ugarsku i naselilo u oblasti Jasšag ili Jazigija (današnja županija Jász-Nagykun-Szolnok (Jas-Velika Kumanija-Solnok) u Mađarskoj), gde su se vremenom stopili sa Mađarima, a bili su poznati pod imenom Jasi ili Jazi (starosrpski naziv za Osete). Njihovi potomci se danas smatraju etničkom grupom Mađara, ali je među njima sačuvana i svest o jaškom poreklu.

Kultura

Alanska srednjovekovna crkva u Magasu, nekadašnjoj prestonici Alanske kraljevine

Alani su bili dobri jahači i živeli su polunomadskim stilom života. Imali su stada krava, koza, ovaca i konja i boravili su u jurtama ili na kolima. Od hrane rado su jeli mlečne proizvode (jogurt i kefir) i meso.

Tipična za alansku umetnost je grnčarija sa slikama životinja u skitsko-sarmatskom stilu, koje kasnije nalazimo i među Germanima, posebno Gotima, ali i u merovinškoj Franačkoj.

Alanski ratnici su imali lukove iste kao i Skiti, sarmatski dugi dvosekli mač, kamu i koplje. Za razliku od ostalih sarmatskih plemena Alani su najradije u boj išli kao laki kopljanici na konjima. Omiljena taktika im je bila, slično kao i kod drugih stepskih naroda, da odglume bekstvo, pa da zatim iznenada krenu u kontranapad. Za razliku od Sarmata kod Alana ne nailazimo na žene ratnike.

Alanski vladari

Kavkaz:

• Kuluk, kralj Alana u 1. veku.
• Sarodius, kralj Alana u 6. veku.
• Durgulel, kralj Alana u 11. veku.

Galija:

• Respendial, kralj Alana u zapadnoj Evropi 406. godine, u vreme osvajanja Galije.
• Goar, kralj Alana u Galiji u 5. veku.
• Sangiban, kralj Alana u Galiji 451. godine.

Hispanija:

• Ataces, kralj Alana u Hispaniji 418. godine.
• Gunderih, kralj Vandala i Alana u Hispaniji do 428. godine.

Severna Afrika:

• Gejserih, kralj Vandala i Alana u severnoj Africi 428–477. godine.
• Hunerih, kralj Vandala i Alana u severnoj Africi 477–484. godine.
• Guntamund, kralj Vandala i Alana u severnoj Africi 484–496. godine.
• Trasamund, kralj Vandala i Alana u severnoj Africi 496–523. godine.
• Hilderih, kralj Vandala i Alana u severnoj Africi 523–530. godine.
• Gelimer, kralj Vandala i Alana u severnoj Africi 530–534. godine.

Nasleđe Alana

Plemena Alani i Serbi pored ušća reke Volge, prema grčkim pisanim izvorima, na karti štampanoj u Londonu oko 1770.

Neki istraživači porekla Srba i Hrvata smatraju da su Srbi i Hrvati takođe bili alanska plemena. Prema ovim tvrdnjama, Srbi i Hrvati su prvobitno živeli u alanskoj postojbini severno od Kavkaza, odakle su se u vreme hunske najezde preselili u srednju Evropu, gde su se vremenom stopili sa Slovenima, kojima su ostavili svoje ime (Za više informacija videti članke: Iranska teorija o poreklu Srba i Iranska teorija o poreklu Hrvata).

Imena kao što su Alan, Alain, Alanus, Alanis, prezime FitzAlan kao i imena naselja (Allainville ili Allaincourt) još i danas svedoče o nekadašnjem prisustvu Alana u zapadnoj Evropi, posebno u Britaniji i Francuskoj. Sporno je poreklo imena španske provincije Katalonije, za koju neki smatraju da je gotsko-alansko. Na Kavkazu postoji prolaz sa imenom Darijal, od persijskih reči dar-i Alan, što znači „kapija Alana”. Ovuda je ovaj nomadski narod često prolazio na svojim pljačkaškim pohodima.

I poljski naziv za laku konjicu, ulani, verovatno potiče od Alana, lakih i brzih kopljanika.

Po nekim istoričarima i ime Rus potiče od alanskog udeonog plemena Ruks-asa, ili od sarmatskog plemena Roksolana, srodnog Alanima. U oba naziva se krije stara severnoiranska reč raokšna, što bi značilo „belo” ili „svetlo”. Slično značenje ima, međutim, i staroslovenska reč rusij, tako da ova teorija nije naišla na veliku podršku u naučnim krugovima.

Vidi još

• Oseti
• Jasi (Mađarska)
• Sarmati
• Iranska teorija o poreklu Srba
• Iranska teorija o poreklu Hrvata
• Severna Osetija — Alanija
• Južna Osetija

Literatura

• Alemany, Agustí (2000). Sources on the Alans: A Critical Compilation. Brill Academic Publishers. ISBN 978-90-04-11442-5. 
• Bachrach, Bernard S. (1973). A History of the Alans in the West, from their first appearance in the sources of classical antiquity through the early Middle Ages. University of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-0678-8. 
• Bachrach, Bernard S. (1969). „The Origin of Armorican Chivalry”. Technology and Culture. 10 (2): 166—171. ISSN 0040-165X. JSTOR 3101476. doi:10.2307/3101476. 
• Castritius, H. 2007. Die Vandalen. Kohlhammer Urban.
• Hill, John E. 2003. "Annotated Translation of the Chapter on the Western Regions according to the Hou Hanshu." 2nd Draft Edition. [1]
• Hill, John E. 2004. The Peoples of the West from the Weilüe 魏略 by Yu Huan 魚豢: A Third Century Chinese Account Composed between 239 and 265 CE. Draft annotated English translation. [2]
• Yu, Taishan. 2004. A History of the Relationships between the Western and Eastern Han, Wei, Jin, Northern and Southern Dynasties and the Western Regions. Sino-Platonic Papers No. 131 March 2004. Dept. of East Asian Languages and Civilizations, University of Pennsylvania.
• Abaev, V.I.; Bailey, H.W. (1985). „ALANS”. Encyclopaedia Iranica, Vol. I, Fasc. 8. str. 801—803. 
• Brzezinski, Richard; Mielczarek, Mariusz (2002). The Sarmatians, 600 BC-AD 450. Osprey Publishing. ISBN 978-1841764856. 
• Golb, Norman; Pritsak, Omeljan (1982). Khazarian Hebrew Documents of the Tenth Century. Ithaca: Cornell University Press. .
• Golden, Peter B. (2009). „Alāns”. Ur.: Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett. Encyclopaedia of Islam, THREE. Brill Online. ISSN 1873-9830. 
• Waldman, Carl; Mason, Catherine (2006). Encyclopedia of European Peoples. Infobase Publishing. ISBN 978-1438129181. Pristupljeno 16. 1. 2015. 
• Zadneprovskiy, Y. A. (1. 1. 1994). „The Nomads of Northern Central Asia After The Invasion of Alexander”. Ur.: Harmatta, János. History of Civilizations of Central Asia: The Development of Sedentary and Nomadic Civilizations, 700 B. C. to A. D. 250. UNESCO. str. 457—472. ISBN 978-9231028465. Pristupljeno 29. 5. 2015. 

Spoljašnje veze

• Hronologija Alanske istorije (jezik: engleski)
• Strabo and Hou Han Shureferences discussed Архивирано на сајту Wayback Machine (12. фебруар 2006)
• Caucasus Foundation: Caucasus Today: Ossets