Trojstvo
Za ostala značenja, vidi Trojstvo (razvrstavanje).
| Dio serije članaka na temu | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
Isus Hristos Osnove Historija
Teologija Biblija |
Trojstvo ili Trojica, ili Sveto Trojstvo ili Sveta Trojica (grčki: Αγία Τριας ili Αγία Τριάδα, latinski: Sancta Trinitas), je kršćanski nauk koji drži da je Bog jedno biće koje postoji kao jedinstvo tri osobe: Oca, Sina (Isusa Krista) i Svetog Duha. Sabor u Konstantinopolju definisao je doktrinu „Svetog trojstva“ 381. godine.[1]
Iako se kršćanstvo smatra monoteističnom religijom, kršćani vjeruju da se Bog pojavljuje u tri oblika, koje nazivaju:
Tri Božje osobe u kršćanstvu imaju različne funkcije. Bog Otac je tvorac duhovnog i stvarnog svijeta. Bog Otac nije bio stvoren niti je na bilo koji način nastao, nego jednostavno postoji oduvijek, On jeste. Bog Sin je spasitelj čovječanstva. Rođen je iz Boga Oca na početku vremena, a potom se za iskupljenje čovječanstva utjelotvorio kao Isus Krist. Sveti Duh daje ljudima Božje vrline i krepost, na primjer mudrost za pravilno razumijevanje Božjih namjera.
Koncept Trojstva je naznačen na ekumenskom koncilu godine 325. u Nikeji kada se Isus Hrist definira kao druga Božja osoba (hipostaza), koja ima istu duhovnu supstancu kao Bog. Štaviše, sve do konzila u konstantinopolju 381. godine nije postojala formula jednog Boga koji egzistira u tri jednake ličnosti.[2] Eksperimentalne teorije su, međutim, bile predlagane u 3. veku.[2] Tek na Saboru u Konstantinopolju Sveti Duh je definisan kao božanstvo, pokraj Boga Oca i Boga Sina, koji zajedno tvore jednog Boga, čime je službeno uvedeno Trojstvo.[3]
Stajalište različitih kršćanskih Crkava po pitanju Svetog Trojstva se bitno razlikuju, a koncept sa sobom donosi brojne teološke probleme, o kojima većina običnih vjernika najčešće ne razmišlja. Poznato je, na primjer, pitanje iz koje Božje osobe dolazi Sveti duh. Rimokatolička crkva uči da Sveti Duh proizlazi iz Oca i Sina, dok pravoslavne Crkve uče da Sveti Duh proizlazi samo iz Oca, ali kroz Sina (vidi Filioque).
Dio kršćanskih zajednica odbacuje koncept Trojstva.
Latinska reč trinitas (trojstvo) je apstraktna imenica formirana od prideva trinus.[4] Grčka verzija tog termina bi bila Τριάδα (trijada).
U Novom zavetu se ne može naći nikakva izričita predstava Boga kao trojedinog bića, iako se mogu naći trostruka slavoslovlja apostola Pavla (npr. 2. Kor. 13, 13) ili Mt. 28, 19, prilikom krštenja »u ime Oca i Sina i Svetog Duha«, koja su poslužila kao osnova za dalje doktrinarno tumačenje.[5]
Prva zabeležena pominjanja reči "Trojica" (gr: Τριάς - Trojica), nalazimo još u pisanjima apostolskih otaca, direktnih učenika apostola. Na primer, u svojoj Poslanici Filipljanima[6], Sv. Ignjatije Bogonosac (pogubljen 106. godine u Rimu) piše: Tako je Gospod, poslao Apostole da uče među svim narodima, zapovedivši im da "krštavaju u ime Oca, i Sina i Svetoga Duha", ne u jednu ličnost koja ima tri imena, niti u tri ličnosti koje su se ovaplotile, nego u Trojicu koji imaju istu slavu. (glava II) Nešto kasnije, spominje je i sledeća generacija otaca Crkve, npr. oko 180. godine, Sv. Teofil Antiohijski spominje tu reč i njome označava „Boga i njegovu Reč i njegovu Mudrost“.[7][8]
Kao odgovor na gnosticizam, postojeća trodelna potvrđivanja pri krštenju pretvorila su se u pravovernu istinu (Tertulijan, O prigovoru jereticima, 13; Irinej, Protiv jeresi 1:2—3).[5]
Ispovedanje vere, nastalo tokom 2. i 3. veka, propovedalo je: 1) da je hrišćanski Bog istovetan sa tvorcem, Bogom iz Hebrejske biblije; 2) da je Isus, Sin Božiji, imao pravu ljudsku prirodu, da je, zaista umro i vaskrsao; i 3) da Sveti Duh, koji je kroz proroke objavio Hristov dolazak, i dalje vodi vernike.[5]
Izraz "trojstvo" (gr: Τριάδα trijada, lat: Trinitas) je počeo da se upotrebljava u Rimu oko 200. godine. Smatra se da je izraz trojstvo nastao kao posledica teološkog pomeranja sa Oca kao uzorka jedinstva Trojice, na Božiju suštinu kao uzroka tog jedinstva.[9] Latinski teolog Tertulijan je, početkom 3. veka, upotrebljavao reč trojstvo za označavanje Oca, Sina i Svetog Duha. Međutim, glavni trijadolozi pre Nikeje (325) smatrali su da Sin i Duh stoje niže po rangu od Boga Oca.[5] Tertulijan je smatrao da su božanske ličnosti na različitim nivoima (Protiv Prakseja, 2—9), a Origen je zastupao hijerarhijsko ustrojstvo kojim se Sin stavlja u položaj »drugog Boga« (Protiv Kelsa, 5:39) i ograničava uticaj Duha u crkvi (Počela, 1.3).
Tokom višedecenijskog arijanskog spora (318—381), hrišćanski svet je bio podeljen u pogledu trijadoloških pitanja. Arije i njegovi istomišljenici su smatrali da je 1) Sin stvorenje srodno Ocu po volji, ne po prirodi i 2) da su ličnosti Svete Trojice po suštini različite. Radi okončanja sukoba, Prvi vaseljenski sabor u Nikeji 325. godine donosi Nikejski simvol vere koji proglašava pravoverno učenje o Svetoj Trojici da je Sin »rođen, ne stvoren« i da je »jednosuštan sa Ocem«. Takođe, trijadološko ispovedanje vere koje trijumfuje na drugom vaseljenskom saboru u Carigradu 381. godine potvrdilo je sajednakost i savečnost Oca, Sina i Svetog Duha. Kasnija trijadološka hrišćanska misao u osnovnim linijama sledi zaključke vaseljenskih sabora. Međutim, pravoslavna crkva, za razliku od katoličke, odbija umetanje filiokve u Nikejski simvol vere.
Pravoslavna crkva tvrdi da je dogma o Svetoj Trojici deo vere koju je primila usmenim putem od Isusa Hrista preko apostola, i da je kao takva oduvek bila deo vere Crkve.
Osnovna istina otkrivena u Starom Zavetu jeste da je Bog jedan, tvorac sveta, nebesa, vidljivih i nevidljivih stvorenja. Isus Hrist produbljuje jevrejsko shvatanje Boga nazivajući ga Ocem.
Hrišćanska dogmatika uči da Otac od večnosti rađa Sina i ishodi Duha. Otac je uzrok u Trojici, što nikako ne znači da je postojao pre dvojice. Istinsko postojanje Oca jeste jedino kao Oca Sinu i Oca Duhu.
Bog stvara svet rečju - logosom svojim i održava ga njime. Tim Logosom će Bog (Otac) i uzhtednuti da spasi svet. Hrišćanstvo uči da Otac svetim Duhom šalje Sina koji se rađa od devojke Marije, uzima ljudsku prirodu i postaje istinski čovek. Isus Hristos je božja Reč - Logos, kojim je sve stvoreno.
Isus Hristos nije samo dobri učitelj i iscelitelj bolesnih, već je on, prema hrišćanskom shvatanju, nanovo uspostavio celu tvorevinu i vratio je u poslušnost Ocu. Smrt je poslednji neprijatelj kojeg je Hristos pobedio svojim vaskrsenjem. Njega kao Sina Bog Otac je podigao Duhom Svetim iz mrtvih.
Hrišćanstvo spominje svetog Duha kao poslednju ličnost Trojice koja se neprestano otkriva, uvek dajući i otkrivajući i Oca i Sina. Uloga Duha je da održava i čini sve dejstvenim. Ta dejstvenost pre svega znači davanje večnoga postojanja svemu onome što istinski postoji. Duhom se Hristos ovaplotio, Duhom Otac održava stvorenja i celu tvar u životu. Vreme i uloga Duha je uvek i bez prestanka, jer bez njega niko ne može biti u zajednici Ocem i Sinom.
Prva teološka razilaženja istoka i zapada se nalaze upravo u oblasti svetotrojičnog bogoslovlja. Katolička crkva je, za razliku od pravoslavne, prihvatila dogmu pod nazivom filiokve, kojim sveti Duh ishodi i od Sina, a ne samo od Oca. Filiokve je bio jedan od uzroka Velikog raskola hrišćanske crkve 1054. godine.
Pravoslavna i Rimokatolička crkva su razvijale sopstveni teološki pristup Svetoj Trojici, koji je uticao i na kasnije dogmatske razlike. Pravoslavna Crkva kao pretpostavku za iskustvo Svete Trojice uzima odnos koji Sin i Sveti Duh imaju prema Ocu, što čini Boga - jednim, a podrazumeva tri ličnosti kojoj je uzrok Bog Otac. Katolička crkva polazi od kategorije jedinstva bića u smislu suštine, koju tri ličnosti Trojice dele. Oba stava su prisutna kod već otaca Crkve, samo su im u zavisnosti od vremena i okolnosti davana određena preimućstva. Trojičnost Ličnosti su na Istoku zastupali kapadokijski oci kao: Vasilije Veliki, Grigorije Bogoslov, Grigorije Niski itd. Prednost suštine nad ličnostima kao zalog jednosti božanstva više i češće je zastupana od strane Zapadne Crkve. Ovaj stav se može naći u delima Svetog Avgustina.
U protestantskim zajednicama su prisutne veoma različiti trijadološki stavovi, od neizostavnog korišćenja Simvola vere do apsolutnog negiranja bilo kakve Trojice.
Već posle Reformacije, poljski protestant Mišel Serve biva prvi koji javno tvrdi kako Trojica ne postoji, zbog čega je bio kažnjen spaljivanjem na lomači.
Veliki broj protestanata prihvata Nikejski simbol vere. Takođe, postoje neke protestantske zajednice, npr. pentekostalci, koje se uopšte ne osvrću na Trojični dogmat.
Bezbožni su oni koji govore: «Bog je jedan od trojice». Nema Boga osim Boga jedinoga.
– Kuran, Sura V, Trpeza (Al-Mā'idah)
U hinduizmu tri vrhovna božanstva Šiva, Brama i Višnu takođe čine sveto trojstvo koje se na sanskritu naziva Trimurti (sanskrt: त्रिमूर्ती - tri lika).
- ↑ Kembridžova ilustrovana istorija religije (str. 240-241), Stylos, Novi Sad, 2006. ISBN 86-7473-281-X
- ↑ 2,0 2,1 John Norman Davidson Kelly, Early Christian Doctrines, London 1958. p88
- ↑ John Norman Davidson Kelly, Early Christian Doctrines, London 1958. p255
- ↑ Lewis and Short: trinitas
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 "Enciklopedija živih religija"
- ↑ Poslanica Filipljanima
- ↑ Theophilus of Antioch, To Autolycus, II.XV (retrieved on December 19, 2006).
- ↑ W.Fulton in the "Encyclopedia of Religion and Ethics"
- ↑ Mitropolit Jovan Zizijulas, Biće kao zajednica, St. Vladimir's Seminary Press, Crestwood, New York, 2002, ISBN 0-88141-029-2
Sveta Trojica Arhivirano 2011-11-20 na Wayback Machine-u
