Masakr u Trubaru

Položaj Drvara; mjesto pokolja je 18 km od grada Drvara

Pokolj kod Drvara 27. srpnja 1941. je naziv masovno ubistvo stanovnika Drvara hrvatske nacionalnosti počinjeno tokom Ustanka u Drvaru 1941. godine, za vrijeme drugog svjetskog rata.

Zločini su počinjeni na dan kada je u Bosanskoj Krajini i Lici izbio veliki ustanak protiv marionetske Nezavisne Države Hrvatske. Zločine su počinili pojedini srpski ustanici, pretežno pripadnici četničkih formacija.

Mnogi savremenici događaja osporavaju masovni pokolj, navodeći da su građani hrvatske nacionalnosti slobodno ostali u Drvaru tokom ustaničkih dana, jula, avgusta i septembra 1941. godine. Međutim, postoji suglasnost da su neki ustanici činili zločine iz osvete, protivno izričitom naređenju štaba gerilskih odreda.

Slijed događaja

Ustaški zločini

Podstrek teroru ustaša u Drvarskom kraju predstavljala je naredba Nezavisne države Hrvatske od 19. aprila 1941 kojom su Srbi, Jevreji i Cigani stavljeni van zakona. Koncem maja i početkom juna 1941. godine, u Drvar su stigla dva transporta prognanika. U prvom je bilo oko trista osoba, iz okoline Bihaća i pograničnih naselja Like, žena djece i iznemogli staraca, jer su ustaše odrasle i sposobne muškarce izdvojile i pobile. U drugom je bilo oko 350 Slovenaca iz okoline Maribora odakle su prinudno iseljavani. Ubrzo potom, ustaše su započele teror i u samom Drvaru.

13-14. juna 1941, pohvatana je veća grupa srpskih muškaraca u Drvaru odakle je sprovedena u ustaški zatvor u Bosanskom Petrovcu. Nakon mučenja u zatvoru, ustaše su najveći broj uhapšenika odveli na stratište kod Risovačke pećine, gdje su ih pogubili 18. juna 1941. NDH izvori pominju ubistvo od 25 do 32 lica srpske nacionalnosti na lokaciji Risovačke jame.

15-18. juna 1941: Počinju prva ubistva ustaša na području kotara Drvar: ubistvo 2 muškarca u selu Bastasi, 15. juna 1941. Jedan muškarac uspio je pobjeći sa strijeljanja.

25. jun 1941: Hapšenje oko 60 srpskih muškaraca u Drvaru. Uhapšenici su sprovedeni u ustaški zatvor u Bihaću, odakle su krajem jula 1941. odvedeni na stratište na Garavicama gdje su ubijeni.

U drugoj polovini jula 1941. godine, u selo Očijevo kod Drvara su došle ustaše, pokupile grupu ljudi koje su mogle uhapsiti, i otjerale u Kulen Vakuf. U zatvoru je bilo još mnogo ljudi iz drugih sela, koje su ustaše surovo tukle kundacima. Poveli su ih nekud kamionima, govoreći da će za Zagreb. Ali dotjerali su ih blizu sela Boričevca do tamošnje jame. Tu su ih, uz neprestano udaranje kundacima, skinuli sa kamiona, ubijali i bacali u jamu. Jedan od preživelih, Vlado Tankosić, ranjen u rame, se osvijestio u jami i slušao dalje pucnje, jaukanje ljudi i pad leševa u jamu. Na jednom je čuo da ima još neko živ. To je bio Mile Pilipović iz Cvjetnića koji je sam skočio u jamu poštu su mu ustaše ubili i bacili u jamu tri sina. Među leševima su preživjeli 9 dana, nakon čega je organizovan ustanak i gerilci su ih izvadili iz jame duboke 37 metara, liječili i spasili. Mile je ubrzo umro.

Ustanak u Drvaru

Ustanak je započeo napadom gerilskih odreda na Drvar, ujutru 27. jula 1941. godine, na osnovu plana koji je izradio Štab gerilskih odreda za Bosansko Grahovo i okolinu. Za borcima su išli seljaci, naoružani vilama, kosama, sekirama. Čak i krajevima gde je ustanak bio najbolje pripremljen - kao u Drvaru i Bosanskom Petrovcu - dolazilo je do probijanja stihije, jer su revanšističke snage zahtevale obračun sa Hrvatima i "Turcima", podrazumevajući pod ovima Muslimane.

Među ustanicima tada još nije postojala čvrsta diferencijacija između četnika i partizana. Mnogi među njima su, motivirani etničkom mržnjom i odmazdom za ustaške represalije, činili zločine u izoliranim hrvatskim naseljima, ubijajući ili tjerajući njihove stanovnike u zbjeg, čime su događaji 27. srpnja dobili karakter etničkog čišćenja. U početku stihijskog ustanka, malobrojni komunisti nosili su se sa međunacionalnom mržnjom, koja ih je sve više prevazilazila.

Ustanički zločini

Na dan ustanka, 27. srpnja 1941. u Trubaru kod Drvara, ustanici su zaustavili vlak u kojem se nalazio drvarski župnik Waldemar Maksimilijan Nestor, koji je vršio prevođenje pravoslavaca u katoličku vjeru. Župnik i njegova pratnja su tada poubijani, a tijela bačena u jamu Golubnjaču.

Istog su dana ustanici zauzeli sam Drvar, koji je nakon toga nekoliko mjeseci služio kao sjedište slobodne teritorije poznate kao Drvarska republika. Prema nekim tvrdnjama, u samom gradu je tada ubijeno oko 300 Hrvata i Muslimana, pri čemu samo dio u borbi, odnosno samo dio je pripadao oružanim formacijama NDH.

Postoje i brojna svedočenja o sprečavanju zločina. Jedan od učesnika događaja, Ilija Materić, navodi kako je za vrijeme borbe za Drvar zarobljen direktor „Šipadove“ pilane, Lipnjak i poveden na strijeljanje, jer se navodno na strani ustaša borio protiv ustanaika. Slavko Rodić, komadant jedne od ustaničkih jedinica, je spriječio strijeljanje i naredio da se to ispita. Saslušanje je pokazalo da Lipnjak nije uopšte bio naoružan i pušten je.

Kosta Nađ opisuje da kad su on i još neki drugovi stigli u Drvar, bilo je u jednom logoru oko 150 domobrana. Neki pročetnički orijentisani ustanici bili su protiv da se domobrani oslobode. Zato su u rukovodstvu formirali narodni sud. Suđenje je pokazalo da ni jedan od domobrana nije učestvovao u borbi i oslobođeni su. To je pomoglo da su se domobrani kasnije bez većeg otpora predavali. Rahela Perišić u svojim sećanjima navodi da su za zarobljene domobrane priredili kulturno zabavni program. „Bili su vema iznenađeni našim ljudskin odnosom prema njima“, prisjeća se.

Reakcije KPJ

Komunistička partija Jugoslavije se svim silama upinjala da srpski ustanak u NDH ne pređe u međuetnički obračun, već ostane na liniji narodnooslobodilačke borbe protiv okupatora i njegovih slugu:

Srpski narode,

našim patnjama i našom započetom borbom dobili smo prijateljstvo cijelog svijeta. Mi moramo pokazati cijelom svijetu da smo dostojni slobode za koju se borimo i pomoći koju očekujemo. Zato, braćo Srbi, mi ne smijemo ni u čemu da budemo slični ustašama. Ustaški način ubijanja i paljenja osudio je cijeli svijet. Mi ne smijemo dozvoliti da se i među nama pojave ljudi koji će iz osvete ubijati nevine žrtve, uništavati imovinu nevinih Hrvata i muslimana. (...)

Srpski narode,

Primi bratsku ruku koju ti pružaju pravi i pošteni sinovi hrvatskoga naroda. Ne izjednačujmo cijeli hrvatski narod sa ustašama. Pokažimo se kao časni borci, dostojni naših predaka. Oprostimo krv naše poginule braće i sestara, jer njihovu krv nećemo dostojno zamijeniti ako prolijevamo krv nevinih, nego samo onda ako pohvatamo prave krivce i zločince. (...) Zato zbijmo svoje redove i pružimo bratsku ruku onim poštenim Hrvatima i muslimanima koji su spremni da se bore s nama do uništenja neprijatelja.

– POZIV PRIVREMENOG GLAVNOG ŠTABA GERILSKIH ODREDA ZA LIKU POČETKOM KOLOVOZA 1941.

Spomen

U spomen na te događaje u Drvaru, u dvorani gdje se danas okupljaju katolički vjernici postavljena spomen-ploča s isklesanim imenima svih identificiranih žrtava pokolja. Postoji i posebna mramorna ploča sa slikama i osnovnim podatcima ubijenih župnika iz drvarske i susjednih župa.

Povezano

• Ustanak u Drvaru 1941.
• Pokolj u Bosanskom Grahovu 27. srpnja 1941.
• Pogrom u Krnjeuši 9. i 10. kolovoza 1941.
• Ustanak u NDH 1941.

Vanjske veze

• AUTORI HRVATSKE WIKIPEDIJE FALSIFICIRALI HISTORIJU: Ustanak u Drvaru nije organizovan s ciljem istrebljenja Hrvata, već za zaštitu Srba, Jevreja, Roma... Arhivirano 2016-03-04 na Wayback Machine-u
• Ne gasne spomen na drvarske mučenike Arhivirano 2009-01-06 na Wayback Machine-u
• BISKUP KOMARICA PRED POSMRTNIM OSTACIMA UBIJENIH HODOČASNIKA - DRVARČANA S POČETKA II. SVJETSKOG RATA