1940

godina
(Preusmjereno sa stranice 1940.)
Ovo je članak o godini 1941

.

Milenijum: 2. milenijum
Vjekovi: 19. vijek20. vijek21. vijek
Decenija: 1910-e  1920-e  1930-e  – 1940-e –  1950-e  1960-e  1970-e
Godine: 1937 1938 193919401941 1942 1943
1940. po kalendarima
Gregorijanski 1940. (MCMXL)
Ab urbe condita 2693.
Islamski 1358–1359.
Iranski 1318–1319.
Hebrejski 5700–5701.
Bizantski 7448–7449.
Koptski 1656–1657.
Hindu kalendari
Vikram Samvat 1995–1996.
Shaka Samvat 1862–1863.
Kali Yuga 5041–5042.
Kineski
Kontinualno 4576–4577.
60 godina Yang Metal Zmaj
(od kineske Ng.)
Holocenski kalendar 11940.
p  r  u
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1940 (MCMXL) bila je prijestupna godina koja počinje u ponedjeljak po gregorijanskom kalendaru (link pokazuje kalendar).

1940:
123456789101112
RođenjaSmrti

Događaji

uredi

Januar/Siječanj

uredi

Februar/Veljača

uredi
 
Torre Piacentini u Đenovi, najviša zgrada u Evropi do 1952.
  • 1 - 15. 2. - Zimski rat: druga Bitka kod Summe je uspešna sovjetska ofanziva na Karelijskom zemljouzu.
  • 2. 2. - Streljan sovjetski pozorišni reditelj Vsevolod Mejerholjd.
  • 2 - 3. 2. - Zasedanje stalnog saveta Balkanskog sporazuma (Grčka, Turska, Jugoslavija, Rumunija) u Beogradu - za neutralnost.
  • 5. 2. - Saveznička visoka komanda usvojila planove za pomoć Finskoj preko Norveške i Švedske počevši od 20. 3..
  • 7. 2. - Premijera dugometražnog crtaća "Pinokio".
  • 10. 2. - Tom and Jerry se prvi put pojavljuju (mada ne pod tim imenima) u crtaću Puss Gets the Boot.
  • 11. 2. - U Moskvi potpisan Nemačko-sovjetski trgovački sporazum: SSSR izvozi sirovine a Nemačka ratni materijal i mašineriju.
  • 11. 2. - U Beogradu osnovana Jugoslovensko-bugarska privredna komora.
  • 11. 2. - Čeda Milić, starešina mostarske sokolske župe, napadnut sa grupom sokola u Imotskom od strane pripadnika Hrvatske seljačke zaštite.[3]
  • 12. 2. - Sovjeti probili Mannerheimovu liniju.
  • 12. 2. - U Firth of Clyde potopljena nemačka podmornica U-33, kod posade pronađena tri rotora Enigme.
  • 15. 2. - Nova rojalistička vlada Bugarske na čelu sa Bogdanom Filovim (do 1943).
  • 15. 2. - Snijeg pao po drugi put ove zime na Hrvatskom primorju, od lavina u okolici Tomislavgrada proteklih dana stradalo 13 osoba. Sutradan u Zagrebu najniža temperatura -27, u Beogradu -24, u Sarajevu -28, u Dubrovniku -3[4] (prema meteo izveštaju, najniža temperatura u Beogradu je 15. 2., -17.8).
  • 16. 2. - Altmarkov incident: Britanci u norveškim vodama zarobili nemački tanker "Altmark" na kome se nalazilo 299 zarobljenih britanskih trgovačkih mornara - Norveška protestuje zbog kršenja neutralnosti.
  • 19. 2. - Predsednik Paragvaja José Félix Estigarribia raspustio skupštinu i ukinuo ustav, ali već u septembru gine u avionskoj nesreći kada ga nasleđuje Higinio Moríñigo.
  • 19. 2. - Umro lider Demokratske stranke Ljubomir Davidović, nasleđuje ga Milan Grol.
  • 22. 2. - Mali Tenzin Gjatso postaje 14. Dalaj Lama, nakon što je prepoznat kao reinkarnacija prethodnog.
  • 22. 2. - Katastrofalni početak nemačke Operacije Wikinger, presretanja britanskih ribarskih plovila: razarač Leberecht Maass pogođen od nemačkog bombardera (280 mrtvih), Max Schultz tokom spasavanja naleteo na minu (308 mrtvih).
  • c. 26. 2. - Zagrebačka policija uhapsila 26 frankovaca i ekstremista, među kojima su doktori Mile Budak i Stjepan Buć.[5] Frankovački listovi "Hrvatski narod" i "Nezavisnost", koji su pisali oštro protiv Mačeka i HSS, zabranjeni 2. marta.
  • 29. 2. - 12. dodjela Oscara: najbolji film je Gone with the Wind, ukupno deset nagrada, od čega dve počasne; Hattie McDaniel je prva nagrađena crna osoba.

Mart/Ožujak

uredi
  • 1. 3. - Britanci proširili blokadu na italijanske brodove koji voze nemački ugalj iz Roterdama - Nemačka i Italija se sporazumeli 12. marta o kopnenom prevozu, milion tona mesečno.
  • 1. 3. - U KJ potrebne karte za kupovinu benzina.[6]
  • 3 - 9. 3. - RMS Queen Elizabeth tajno obavila svoje prvo putovanje, do Njujorka - tokom rata će transportovati trupe.
  • 5. 3. - Mačekov proglas osuđuje postavljanje eksplozivnih naprava u Zagrebu (šest telefonskih govornica 24. 2. i Sudbeni stol 4. 3., bez žrtava), osuđuje "rad hegemonista i hrvatskih reakcionara".
  • 5. 3. - Sovjetski Politbiro odobrio Berijin predlog da se likvidira poljski oficirski kor (→ Katinjski masakr).
  • 12. 3. - Moskovskim ugovorom okončan Zimski rat - Finska gubi 10% teritorije uključujući Viborg. U evakuaciji Finske Karelije, 422.000 ljudi se seli u Finsku.
  • 16. 3. - Brod "Slava" sušačke Atlantske plovidbe naleteo na minu u Bristolskom kanalu i potonuo, stradao jedan član posade.
  • 17. 3. - Vlak udario u odron kod Ozlja i pao u Kupu.[7]
  • 17. 3. - Zvanično otvorena Jugoslovensko-rumunska trgovinska komora.
  • 18. 3. - Sastanak Hitlera i Mussolinija na Brennerskom prijevoju - Hitler ga obaveštava da predstoji ofanziva na zapadu; Italija nije spremna ali priključiće se kada dođe vreme.
  • 19. 3. - Bombardovanje baze Hörnum na ostrvu Sylt prvi je britanski napad na nemačko tlo, tri dana nakon što je napadnuta baza Scapa Flow.
  • 21. 3. - Paul Reynaud je novi francuski premijer nakon što je Daladier praktično izgubio poverenje.
  • 24. 3. - Lahorska rezolucija Sveindijske muslimanske lige traži stvaranje suverenih država za muslimane unutar Britanske Indije (Dan Pakistana i Dan republike je 23. mart).
  • 24. 3. - Uskršnja magnetska oluja: polarna svjetlost i magnetne smetnje u Evropi, uključujući Jugoslaviju, i Americi[8] (slabija aurora nego 1938?).
  • 28. 3. - Saveznički ratni savet se dogovorio da neće sklapati separatni mir sa Nemačkom i da će minirati norveško priobalje, ne bi li nemačka reakcija opravdala intervenciju u Norveškoj (→ Operacija Wilfred).
  • 30. 3. -   U Nankingu proglašena kolaboracionistička Reorganizovana nacionalna vlada Republike Kine na čelu sa Wang Jingweijom.
  • 31. 3. - Iz Beogradske sekcije Jugoslovenskog auto-kluba osnovan Srpski automobilski klub (unitarni AKJ se deli u tri kluba, srpski, hrvatski i slovenački, povezana u Savez auto-klubova KJ).
  • 31. 3. -   Karelska ASSR, deo RSFSR, i novopriključene teritorije postaju zasebna Karelo-Finska Sovjetska Socijalistička Republika (od 1956. opet Karelska ASSR, od 1991. Republika Karelija unutar RF).
  • 31. 3. - Novi premijer Iraka je Rashid Ali al-Gaylani, nacionalista naklonjen Osovini.
  • mart - maj - Anglo-francuska izviđanja i pripreme za eventualni udar na sovjetske izvore nafte oko Bakua (→ Operation Pike).

April/Travanj

uredi
 
Nemački tenkovi u luci Oslo
  • 1. 4. - Na snazi je Uredba o finansiranju Banovine Hrvatske, čime ona dobija samostalne izvore prihoda.
  • 2. 4. - Hrvatska - Švicarska 4:0 - prva službena utakmica hrvatske nogometne reprezentacije.
  • 3. 4. - Katinjski masakr: Sovjeti počinju ubijanje poljskog oficirskog kora i inteligencije.
  • ca. 3. 4. - Katastrofalne poplave Save, Dunava, Tise... U Beogradu je najveći ikad vodostaj jer nasip oko Pančevačkog rita sprečava razlivanje vode.[9]
  • 5. 4. - Operacija Wilfred: britanski brodovi zaplovili prema Norveškoj, nakon što su obavešteni o gomilanju trupa u nemačkim lukama (mine postavljene 8. 4.); istovremeno Plan R 4 predviđa invaziju Norveške.
  • 9. 4. - Operacija Weserübung: nemački ultimatum Danskoj i Norveškoj,
  • 12. 4. - Britanci zauzeli strateške Farske Otoke (danski posed).
  • 12. 4. - U SAD prikazan Hitchcockov film Rebecca.
  • 17. 4. - Sednica Izvršnog odbora Dunavske komisije u Beogradu: zabranjen prevoz ratnog materijala bez prethodne dozvole.
  • 19. 4. - Milan Stojadinović interniran iz Beograda nakon navodnog pronalaska "kompromitujućeg materijala" (mesta boravka do marta 1941: Rudnik, Karan, Ilidža).
  • 19. 4. - Teodor Pavlović skočio padobranom sa 6.000 m kod Zagreba.[10]
  • 20. 4. - Počeo generalni štrajk u avionskoj industriji u Beogradu, Zemunu i Rakovici.
  • 21. 4. - Akrobata Dragoljub Aleksić prvi put leteo, iznad Kalemegdana, držeći se zubima za avion.
  • 22. 4. - Gradski prevoz u Beogradu: kružna autobuska linija 27 od Narodnog pozorišta do Groblja i Karaburme je zamenila dve tramvajske linije, čekanje je "pet minuta" umesto 15-30[11] (Kalemegdan-Groblje i Beograd-Zemun još u martu[12]).
  • 23. 4. - Požar u Rhythm Night Club-u u Natchez, Mississippi - stradalo 209 gostiju.
  • 24. 4. - Josef Terboven imenovan na čelo Reichskommissariat Norwegen, stvarna vlast u Norveškoj.

Maj/Svibanj

uredi
 
Bitka za Francusku
 
Winston Churchill
  • 13. 5. - Prvo Čerčilovo obraćanje Parlamentu: "ne mogu ponuditi ništa osim krvi, muke, suza i znoja".
  • 14. 5. - Jako bombardovanje Roterdama, nemačke snage ulaze u grad.
  • 12 - 15. 5. - Invazija Nemačke na Francusku: Sedanska bitka je važna nemačka pobeda, osvojeni svi mostovi preko Meze - sledi trka prema La Manšu (Heinz Guderian nastupa agresivno, mimo naređenja).
  • 15. 5. - Holandija se ujutro predala, od 29. 5. njen rajhskomesar je Arthur Seyss-Inquart.
  • 15. 5. - U SAD utemeljen lanac brze prehrane McDonalds i pojavile se najlon čarape.
  • 16 - 17. 5. - Vlada KJ donosi uredbe protiv špekulanata i za neutralnost štampe; zabranjeno slušanje stranih radio stanica.[13], ministarstvo UP sutradan zabranjuje zborove, manifestacije, javne povorke i skupove.
  • 17. 5. - Pad Brisela.
  • 19. 5. - Lokalni izbori u Banovini Hrvatskoj (javno glasanje, većnici u gradskim opštinama su ranije imenovani od bana, počevši od Mostara 23. aprila): od 625 opština HSS i SDK dobili 564[14] (izbori u šest srezova i šest opština su bili odloženi[15]).
  • 20. 5. - Njemačke Guderijanove trupe izbile na La Manche.
  • 20. 5. - Otvoren logor Auschwitz, prvi stižu politički zatvorenici; komandant je Rudolf Höss.
  • 22. 5. - Zakon o vanrednim ovlašćenjima daje britanskoj vladi kontrolu nad građanima i svom imovinom.
  • 24. 5. - U skladu sa Rundstedtovim zahtevom, Hitler radi konsolidacije zaustavio na tri dana napredovanje ka Dunkirku.
  • 24. 5. - Oružani napad na kuću Lava Trockog u Meksiku, ovaj put je preživeo.
  • 27. 5. - 3. 6. - Operation Dynamo - Evakuacija iz Dankerka opkoljenih britanskih, francuskih i belgijskih vojnika, njih ukupno 338.226.
  • 28. 5. - Belgijski kralj Leopold III potpisao predaju armije, što je predsednik vlade ocenio protivustavnim.
  • 29. 5. - Hitler naredio aneksiju Eupen-Malmedyja i drugih krajeva koje je Versajski ugovor dodelio Belgiji. Za ostatak zemlje je nadležna uprava u Belgiji i sjevernoj Francuskoj.

Jun/Juni/Lipanj

uredi
 
Nemci u Parizu
  • 3. 6. - Luftwaffe prvi put bombarduje Pariz.
  • 4. 6. - Nemci zauzeli Dunkirk i zarobili 30-40.000 preostalih francuskih vojnika.
  • 4. 6. - Čerčilov govor Parlamentu: "Nećemo posrnuti. Borićemo se na plažama... Nikada se nećemo predati".
  • 5. 6. - Fall Rot (Postavka Crveno): počinje druga faza nemačke invazije Francuske, napad preko reka Some i Ene od 9. 6.
  • 6. 6. - Jedan francuski avion uveče bacio bombe na fabrike na severnom kraju Berlina.
  • 7. 6. - Britanci evakuisali norvešku kraljevsku porodicu i vladu; istog dana izgubili nosač aviona HMS Glorious sa 1.207 života, kao i prateće razarače HMS Acasta i HMS Ardent sa 160 odn. 150 ljudi.
  • 10. 6. - Italija proglašava rat V. Britaniji i Francuskoj (→ Italijanska invazija Francuske ili Alpska bitka).
  • 10. 6. - Norveška se predaje Nemcima; Francuska vlada beži u Tours.
  • 11. 6. - Počinje Opsada Malte (do novembra 1942).
  • 14. 6. - Nemci zauzeli Pariz bez otpora, francuska vlada beži iz Tura u Bordo.
  • 14. 6. - Španci zauzeli Tangersku internacionalnu zonu u Maroku.
  • 14. 6. - Sovjetski bombarderi oborili finski putnički avion Kaleva, 9 mrtvih - finska vlada se ne usuđuje da protestuje.
  • 15. 6. - Sovjetska aneksija baltičkih država: sovjetske trupe nakon ultimatuma ulaze u Litvaniju, dva dana kasnije isto se događa Estoniji i Letoniji.
  • 16. 6. - Predlog Franko-britanske unije, kako bi se Francuska odvratila od kapitulacije - francuski ministri odbijaju. Novi francuski premijer postaje maršal Philippe Pétain koji odmah traži primirje.
  • 17. 6. - Nemački bombarder potopio britanski brod RMS Lancastria sa evakuisanim vojnicima, procenjeno 4.000 mrtvih (ratna cenzura to nije objavila); istog dana u bombardovanju železničke stanice Rennes eksplodirao voz sa municijom pored kompozicija sa vojnicima i izbeglicama, 800-1.000 mrtvih.
  • 18. 6. - Apel 18. juna: Charles de Gaulle uputio prvu poruku iz Londona okupiranoj Francuskoj: "Francuska je izgubila bitku. Ali... nije izgubila rat".
  • 18. 6. - Čerčilov govor: "neka ljudi kažu, ovo je bio njihov najbolji čas".
  • 19. 6. - Brod "Labud", Jugoslavenske plovidbe d.d., Sušak, kod Irske potopila podmornica U-32, svi članovi posade se spasli[16][17].
  • 21. 6. - Vladajući Front nacionalnog preporoda u Rumuniji reorganizovan u Partiju Nacije, sa obaveznim članstvom za službenike i rehabilitovanom Gvozdenom gardom.
  • 21. 6. - Italijani započeli kopnenu ofanzivu protiv Francuske, slabo napredovanje.
 
Podela Francuske
 
Promene sovjetskih granica 1939-40

Jul/Juli/Srpanj

uredi
  • 1. 7. - Rumunija se odriče anglo-francuskih garancija od prošle godine.
  • 1. 7. - Mitsubishi A6M Zero ulazi u japansku službu.
  • 2. 7. - Nemačka podmornica potopila britanski brod SS Arandora Star koji je prevozio italijanske i nemačke internirce i zarobljene - 865 mrtvih.
  • 2. 7. - Vlada KJ donela uredbu o tri bezmesna dana u nedelji, umesto dva (sreda, četvrtak i petak, praktično od 10. 7., nije protegnuta na Hrvatsku).
  • 3. 7. - Napad na Mers el-Kébir (Operacija Catapult): Britanci napali flotu Višijevske Francuske u Oranu i Mers-el-Kebiru, potopljen bojni brod Bretagne, poginulo 1.297 Francuza - Višijevska Francuska sutradan prekida diplomatske odnose sa Britanijom.
  • 4. 7. - U Rumuniji imenovan pronemački premijer Ion Gigurtu, zemlja napušta Društvo naroda (11. 7.) i želi da se priključi Osovini.
  • 4. 7. - Istočnoafrička kampanja: Italijani zauzeli Kasalu u Anglo-Egipatskom Sudanu.
  • 7. 7. - U Beograd stigao Viktor Plotnjikov, prvi poslanik SSSR u KJ; manifestacije u gradu (poslanik u Moskvi Milan Gavrilović).
  • 9. 7. - Pomorska Bitka kod Kalabrije, obe strane tvrde da su pobedile.
  • 10. 7. - Počinje Bitka za Britaniju, nemačka vazdušna kampanja protiv ostrva; od 4. 7. do 12. 8. to je Kanalkampf, napadi na konvoje u La Manšu i vazdušne bitke iznad istog.
  • 10. 7. - Višijevska Francuska: usvojen ustavni zakon po kome je Peten šef države sa punim ovlašćenjima, premijer je Pierre Laval (1940. i 1942-44.) - kraj Treće republike.
  • 15. 7. - Alsace-Lorraine praktično priključeni Nemačkoj, pomeranjem carinske granice (aneksija je izvedena de fakto, ne i de jure).
  • 15. 7. - Nova uredba o opijumu u KJ povećava cenu sa oko 25 na 40 dinara po jedinici morfina (rat je izazvao povećanje tražnje).
  • 19. 7. - Feldmaršalska ceremonija u Berlinu: unapređeno 12 generala a feldmaršal Gering unapređen u specijalno kreirani čin rajhsmaršala.
  • 21. 7. - U Moskvi proglašene   Estonska,   Letonska i   Litvanska SSR (3. 8. uključene u SSSR) - dva dana kasnije izdata Wellesova deklaracija kojim su SAD odbile priznati okupaciju i aneksiju (ostaje na snazi do 1991. i obnove baltičkih država).
  • 22. 7. - Osnovana britanska Uprava za specijalne operacije (SOE).
  • 24. 7. - Nemci u La Manšu potopili francuski brod Meknés sa repatriranim mornarima, 416 mrtvih.
  • 25. 7. - Raport u Grütliju: komandant švajcarske vojske Henri Guisan se obraća oficirskom koru - zemlja će se braniti od svakog napadača, makar bajonetima, nikada se neće predati (→ Nacionalni redut i Operacija Tannenbaum, neostvareni nemački plan).
  • 26. 7. - Osnovano Povlašteno gospo­darsko društvo Banovine Hrvatske (POGOD)[18]
  • 27. 7. - Duško Dugouško/Zekoslav Mrkva se pojavljuje prvi put pod tim imenom u crtaću A Wild Hare (takođe i Elmer Davež).
  • 27. 7. - Požar u oknu Sveti Aleksandar aleksinačkog rudnika uglja, stradalo 11 rudara.[19]
  • 29. 7. - Hitler odlaže planirani napad na SSSR sa jeseni na sledeće proleće.

Avgust/August/Kolovoz

uredi
 
Evropa, ljeto 1940.
  • 1. 8. - Pod pritiskom vlade, objavljeno raspuštanje masonske Velike lože "Jugoslavija" (tj. 30. jula je naređeno da se majska zabrana zborova i skupova odnosi i na masone).
  • 1. 8. - Japanski ministar ino. poslova Yōsuke Matsuoka objavio koncept Velike istočnoazijske sfere koprosperiteta
  • 2. 8. -   Osnovana Moldavska Sovjetska Socijalistička Republika, od delova ranije rumunske Besarabije i pojasa Moldavske ASSR.
  • 2. 8. - Charles de Gaulle u odsustvu osuđen u Francuskoj na smrt "za izdaju".
  • 2. 8. - Luksemburg pod civilnom nemačkom upravom (Chef der Zivilverwaltung je Gustav Simon), 7-og je naređeno uvođenje nemačkog jezika u štampi, školstvu, administraciji, sudstvu, natpisima...
  • 3 - 19. 8. - Italijansko osvajanje Britanskog Somalilanda (okupacija traje manje od šest meseci).
  • 5. 8. - Otvaranje redovnog vazdušnog saobraćaja Beograd – Bar.
  • 9. 8. - Wilhelm Keitel potpisao direktivu Aufbau Ost ("Izgradnja na istoku") - priprema za napad na SSSR.
  • 10. 8. - Antisemitski zakon u Rumuniji.
  • 10. 8. - Ministar prosvete dr. Korošec doneo odluku o obaveznom učenju nemačkog jezika u gimnazijama od prvog razreda.[20]
  • 10. 8. - Zagrebačka "Nova srpska riječ" donosi članak o "milijardama" utrošenim "za vaspitanje građana u duhu bratstva i jedinstva".[21]
  • 10. 8. - 18. 9. - Na beogradskom Kalemegdanu održane prve Svečane pozorišne igre.
  • 12. 8. - U Italiji se pokreće slučaj Dauta Hodže (Daut Hoxha), čamerijskog separatiste/bandita, kome je pre dva meseca neko odsekao glavu na albansko-grčkoj granici.
  • 13. 8. - Bitka za Britaniju: Adlertag, početak glavne faze nemačkih vazdušnih udara na Britaniju, pokušaj uništenja RAF, zatim napadi na luke i industriju.
  • 13. 8. - Zabranjene masonske lože u Banovini Hrvatskoj (pre svega u Zagrebu).
  • 13. 8. - U padu aviona kod Canberre gine 10 osoba, od toga tri australska ministra i načelnik generalštaba.
  • 14. 8. - U Berlinu osnovano preduzeće Jugo-Montan a.d., predsednik upravnog odbora je Franz Neuhausen - bave se rudarstvom i obaveštajnim radom u Jugoslaviji. Neuhasuen je ove godine i na čelu Francuskog društva Borskih rudnika a. d. - francuski kapital u borskim rudnicima je istisnut nemačkim, na urgiranje Lavala i Pétaina[22] - Lavalu će to biti pomenuto u optužnici posle rata.
 
Bitka za Britaniju: tragovi aviona
  • 15. 8. - Bitka za Britaniju: Crni četvrtak za Nemce, izgubili 76 aviona prema britanskih 34.
  • 15. 8. - Italijanska podmornica potopila grčku zaštićenu krstaricu Elli usidrenu kod Tinosa.
  • 17. 8. - Hitler naređuje totalnu blokadu Engleske.
  • 18. 8. - The Hardest Day: opšti napad na RAF, obe strane imaju velike gubitke.
  • 20. 8. - Čerčil o RAF-u: "nikada u oblasti ljudskog sukoba nije toliko mnoštvo dugovalo takvoj nekolicini".
  • 20. 8. - Kineski komunisti pokreću Ofanzivu sto pukova protiv Japanaca.
  • 21. 8. - Rumunija zaključila sporazum sa Bugarskom o vraćanju južne Dobrudže (formalizovano 7. 9.).
  • 21. 8. - Lav Trocki umro u Meksiku od rana koje mu je prethodnog dana naneo agent NKVD-a.
  • 22. 8. - "Aeroputov" avion "Lokid Elektra" na liniji Zagreb-Split udario, po nevremenu, u velebitski Počiteljski vrh - poginula dva člana posade i deset putnika.
  • 24. 8. - Počinje kritična faza Bitke za Britaniju - napadi na RAF-ove piste; bačene bombe na zapadni London, izgleda greškom, na šta će Britanci uzvratiti bombardovanjem Berlina 25/26. 8.
  • 24. 8. - Nemački bojni brod Bismarck ulazi u službu.
  • 26. 8. - Sednica vlade KJ održana u Zagrebu, na godišnjicu Sporazuma. Objavljena Uredba o sreskoj samoupravi u Banovini Hrvatskoj: srezovi imaju skupštine i upravne odbore.
  • 26. 8. - Objavljena Uredba o merama u svrhu snabdevanja stanovništva i vojske hlebom: moguć prinudan otkup pšenice, jednolična meljava, "narodni hleb".
  • 27. 8. - Otkriven asteroid 1700 Zvezdara (astronom Petar Đurković).
  • 27. 8. - General Leclerc zbacio višijevske vlasti u Kamerunu, sutradan se pridružili i Francuski Kongo i Ubangi-Šari.
  • 30. 8. - Druga Bečka arbitraža: pod nemačkim i italijanskim pritiskom, Rumunija ustupa severnu Transilvaniju Mađarskoj.
  • kolovoz - Zemaljsko savetovanje Narodne (Crvene) pomoći u Zagrebu.
  • 31. 8. - Nov Douglas DC-3 pao kod Lovettsville, Virginia, 25 mrtvih.

Septembar/Rujan

uredi
 
Gubici Rumunjske, juni - septembar 1940.
 
London Blitz
  • 2. 9. - Sporazum SAD i V. Britanije: SAD daje 50 razarača za pratnju u zamenu za 99-godišnji najam britanskih baza u severnom Atlantiku, Karibima i Bermudi.
  • 5. 9. - Mađarske trupe na čelu sa regentom Hortijem ulaze u dodeljenu rumunsku teritoriju (do 13. 9.).
  • 5. 9. - Uz pomoć sovjetskih ledolomaca nemačka pomoćna krstarica Komet prešla u Tihi okean.
  • 6. 9. - Rođendan kralja Petra II (17): četiri sokolske štafete stižu u Beograd[23], kralj je u Ljubljani otkrio konjaničku statuu svog oca Aleksandra I.
  • 6. 9. - Završena druga biciklistička Trka oko Srbije, pobednik je Janez Peternel.
  • 6. 9. - Posle nereda u zemlji, rumunski kralj Karol II abdicira u korist sina Mihaila I i beži iz zemlje; Ion Antonescu je premijer sa diktatorskim ovlašćenjima (od 14. 9. sa titulom Conducător); potpredsednik vlade je šef Gvozdene garde Horia Sima, proglašena je Nacionalna legionarska država.
  • 6. 9. - Otkriven asteroid 1554 Jugoslavija (astronom Milorad B. Protić).
  • 7. 9. - Krajovski sporazum: Rumunija vraća Bugarskoj Južnu Dobrudžu, uz razmenu stanovništva (bugarska vojska ulazi 21. septembra).
  • 7. 9. - Bitka za Britaniju: nemački dnevni napadi usmereni na gradove umesto RAF-ovih poletišta, u Londonu prva od 57 uzastopnih noći pod bombama (→ The Blitz).
  • 8. 9. - Antiratne demonstracije u beogradskom Košutnjaku, ima i mrtvih.
  • 8. 9. - Na Venecijanskom festivalu prikazan izuzetno popularni nemački antisemitski film Jud Süß.
 
Spomenik studentima u Košutnjaku
  • 8 - 9. 9. - Šesta zemaljska konferencija SKOJ-a u Zagrebu - nastavlja se politika učešća komunističkih omladinaca u masovnim organizacijama (nasuprot "sektaštvu").
  • 9. 9. - Italijansko bombardovanje Palestine: 137 poginulih u Tel Avivu.
  • 9. 9. - Masakr u Trezni: mađarska vojska pucala na seljane u mestu Treznea u severnoj Transilvaniji, 93 mrtvih; pet dana kasnije u Ipu ubijeno 158 Rumuna.
  • 9. 9. - Vojne vežbe na Torlaku kod Beograda.
 
Istok Libije i zapad Egipta - bojište 1940-42.
  • 9 - 16. 9. - Italijanska invazija Egipta: napredovali su stotinak kilometara, zauzeli su Sidi Barrani (nisu napali britansku glavninu).
  • 12. 9. - Otkriveni crteži u francuskoj pećini Lascaux.
  • 12. 9. - Britanska Tizardova misija stigla u SAD: nadaju se pomoći američkih industrijskih potencijala za istraživanje, zauzvrat donose kavitacioni magnetron (deo radara) i neke druge pronalaske.
  • 15. 9. - Battle of Britain Day: Luftwaffe izvodi najveći napad na London ne bi li namamila RAF u uništenje, ali Britanci odnose prevagu.
  • septembar - Gomilanje italijanske vojske na jugoslovenskoj granici, ali Hitler nije za upotrebu sile[24].
  • 16. 9. - U SAD potpisan Zakon o selektivnoj obuci i službi - prva mirnodopska regrutacija u istoriji nacije (obuhvata oko 16 miliona ljudi).
  • 16. 9. - Uveče, na Mirogojskoj cesti, pucano na kola grofa Josipa Bombelesa.
  • 17. 9. - Hitler odlaže Operaciju Morski lav, plan invazije Velike Britanije.
  • 18. 9. - Britanski putnički brod SS City of Benares potopljen na Atlantiku, stradalo 260 osoba, od čega 80 evakuisane dece.
 
Balkan, jesen 1940.
  • 21/22. 9. - Nemački podmornički "vučji čopor" potopio 11 od 43 broda konvoja HX 72 na Zapadnim prilazima Britanskim ostrvima.
  • 22. 9. - U Beogradu počela prodaja jednoobraznog "narodnog hleba"[25].
  • 22 - 26. 9. - Japanska invazija Francuske Indokine: kako bi se zatvorile kineske rute snabdevanja, Japanci zauzimaju sever teritorije; Višijevska Francuska je dozvolila stacioniranje japanskih snaga ali ovi prekoračuju sporazum pa dolazi do borbi.
  • 23 - 25. 9. - Dakarska bitka: neuspešni saveznički pokušaj da od Višijevske Francuske oduzmu Dakar u Senegalu. Francuski avioni iz Maroka i Alžira bombarduju Gibraltar.
  • 24. 9. - U Velikoj Britaniji uvedena odlikovanja George Cross i George Medal.
  • 26. 9. - SAD uvodi embargo na izvoz otpadnog metala u Japan.
  • 27. 9. - Trojni pakt Sila osovine: Rim-Berlin-Tokio.
  • 28/29. 9. - Heim ins Reich - preseljenje Besarapskih Nijemaca: prve grupe stigle, nakon trodnevnog putovanja, u logor kod Zemuna, odakle nastavljaju za Beč[26] (93.000 ljudi, nastanjeni su u Poljskoj).
  • 29. 9. - Rumunija istupila iz Balkanskog pakta.
  • 29. 9. - Dva aviona Avro Anson se sudarila iznad Brocklesbyja u Novom Južnom Velsu, zaglavila se zajedno nakon čega je pilot jednog uspeo da ih spusti.

Oktobar/Listopad

uredi
 
Trojni pakt
  • 3. 10. - Štab primorske armijske oblasti tvrdi za mlađe katoličke sveštenike i za katoličko udruženje "Križari" da su "pavelićevci".
  • 3. 10. - U Višijevskoj Francuskoj doneseni prvi antisemitski zakoni.
  • 4. 10. - Fritzie Zivic pobedio Henryja Armstronga u Njujorku za svetsku titulu u velter kategoriji.
  • 4. 10. - Čeoni sudar brzog i teretnog voza kod Kusatka, četvoro mrtvih.
  • 5. 10. - U Kraljevini Jugoslaviji donesene Uredba o merama koje se odnose na Jevreje u pogledu obavljanja radnja sa predmetima ljudske ishrane i Uredba o ograničenju školovanja lica jevrejskog porekla - npr. na Beogradskom univerzitetu, od 118 upisanih bi ostalo 17, plus deca zaslužnih[27].
  • 5. 10 - Usled oskudice benzina i guma u KJ zabranjen automobilski saobraćaj od 22 do 06 sati i ceo dan nedeljom i praznikom; četvrtak i petak su bezmesni dani[28] (u Beogradu je prvi bezmesni dan bio još 18. maja, prema Uredbi o štednji životnih namirnica[29]).
  • 5 - 16. 10. - Izložba nove nemačke arhitekture u nemačkom paviljonu Beogradskog sajmišta.
  • 7. 10. - McCollumov memorandum: kapetan korvete Arthur H. McCollum predlaže da se Japan isprovocira na ratni čin.
  • 8. 10. - Nemačke trupe ulaze u Rumuniju.
  • 12. 10. - Torpediran i potopljen sušački brod "Orao"[16].
  • 14. 10. - Na stanici Balham londonskog metroa od nemačke avio-bombe poginulo 66 ljudi.
  • 15. 10. - Premijera Chaplinovog filma "Veliki Diktator" koji ismijava Hitlera i Mussolinija.
  • oktobar - Počinje Franko-tajski rat: Tajland želi da povrati teritorije koje su Francuzi ranije oduzeli.
  • 18 - 19. 10. - Potopljena 32 broda iz dva saveznička konvoja, najuspešniji napad "vučjeg čopora" nemačkih podmornica.
  • 19. 10. - Italijani bombardovali Bahrein - četiri bombardera SM.82 letela 4.200 km.
  • 19 - 23. 10. - Peta zemaljska konferencija KPJ u Dubravi kraj Zagreba, sa 108 delegata; između ostalog, kritikovana crnogorska organizacija zbog poziva na dezerterstvo iz vojske u maju.
 
Most na Đurđevića Tari

Novembar/Studeni

uredi
 
Zemljotres u Bukureštu
  • 10. 11. - Rano ujutru, glavni, katastrofalni, zemljotres u zoni rumunske Vranče (M 7.4, int. IX), poginulo 1000 ljudi, jak i u Srbiji, osetio se od Grčke do Poljske.
  • 11. 11. - Na beogradskoj Slaviji počela gradnja Mitićevog magazina, predviđene ukupne visine 70 metara[30] - ostaje samo "Mitićeva rupa".
  • 11. 11. - Armistice Day Blizzard: mećava na Srednjem zapadu SAD odnosi 145 života.
  • 11/12. 11. - Napad na Taranto: prvim napadom sa nosača aviona na flotu, Britanci uništavaju jedan italijanski brod i oštetili još pet. Istovremeno i Bitka u Otrantskim vratima, saveznički uspeh.
  • 12 - 13. 11. - Nemačko-sovjetski razgovori o Osovini: Molotov u poseti Berlinu, nema sporazuma.
  • 13. 11. - Bitka na Pindu okončana grčkom pobedom.
  • 13. 11. - Diznijeva Fantasia.
  • 14. 11. - Morova-Ivanska bitka: grčki protivnapad na albanskom frontu protiv Italijana; u narednih mesec dana im uzimaju sve veće gradove u južnoj Albaniji.
  • 14. 11. - Operacija Mesečeva sonata: teško razaranje engleskog grada Coventry, procenjeno 568 mrtvih (tokom meseca veliki broj žrtava i u Birminghamu, Southamptonu, Liverpoolu...).
 
Zgrada Državne štamparije u Beogradu
  • 15. 11. - Varšavski geto zatvoren za ostatak sveta.
  • 16. 11. - Armijski general Dušan Simović postavljen za komandanta Vazduhoplovstva vojske (po drugi put).
  • 16. 11. - MUP zabranio pokret ZBOR, ove jeseni je uhapšeno preko 160 njihovih pripadnika.
  • 18. 11. - Britanski bombarder "Bristol Blenheim" udario u Veliki Garač kod Danilovgrada, poginula sva četiri avijatičara (u decembru će na Volujku biti pronađen još jedan britanski bombarder).
  • 18. 11. - Hitler razgovara sa Cianom na Berghofu, uzbuđen je zbog ideje saveza sa Jugoslavijom[31].
  • 20 - 24. 11. - Proširenje Trojnog pakta: Mađarska (20.), Rumunija (23.), Slovačka (24.).
  • 22. 11. - Grci zauzeli Korču.
  • ca. 22. 11. - Posle jakih kiša u Bosni, rekordni vodostaji na Savi.[32]
  • 25. 11. - Turska proglašava ratno stanje u zoni koja obuhvata Istanbul, Jedrene i još neke gradove (zamračenje u Istanbulu od 30. 11.).
  • 25. 11. - Eksplozija potopila u luci Haifa francuski brod SS Patria sa 1.800 jevrejskih izbeglica određenih za deportaciju, gine 267 ljudi - kasnije se ispostavilo da je Hagana postavila prejaku bombu.
  • 25. 11. - Avioni de Havilland Mosquito i Martin B-26 Marauder imaju prve letove.
  • 26. 11. - Osnovan Varšavski geto.
  • 26/27. 11. - Žilavski masakr - pripadnici rumunske Gvozdene garde ubili 64-icu svojih političkih protivnika, pomoćnika bivšeg kralja Karola, u zatvoru Žilava; istog dana ubijen istoričar i bivši premijer Nicolae Iorga i bivši ministar Virgil Madgearu.
  • 27. 11. - Britansko-italijanska pomorska bitka kod rta Spartivento, južno od Sardinije - bez pobednika.
  • 27 - 28. 11. - Tajni sastanak ministra inostranih poslova Cincar-Markovića sa Hitlerom i Ribbentropom u Berlinu (početak nemačkog pritiska za pristupanje Trojnom paktu).
  • 29. 11. - U Berlinu prikazan propagandni antisemitski film Der ewige Jude.
  • 25 - 30. 11. - Centralnohubejska operacija, japanska ofanziva završena porazom.
  • 30. 11. - U Nankingu potpisan kinesko-japanski ugovor, sa Wang Jingweijevim marionetskim režimom. Objavljena i zajednička deklaracija Japana, Mančukua i "nacionalne" Kine.

Decembar/Prosinac

uredi
 
Grčka protivofanziva
 
Anton Korošec

Kroz godinu

uredi
 
Crkva Svetog Marka u Beogradu
  • Završena Crkva Svetog Marka u Beogradu (osvećena 1948).
  • Seoba industrije iz Hrvatske u istočne krajeve zbog socijalnih tereta i drugih javnih dažbina.[38] - npr. "Vreme" u septembru javlja da se Tekstilna industrija "Duga Resa" seli u Mladenovac.[39] (ili Donji Milanovac?[40]), što "Obzor" demantuje i kaže da se radi o filijali.
  • Od preko 400.000 stanovnika Beograda, 50.000 je sposobno za plaćanje dažbina, od čega je petina "imućna" i trajno sposobna za plaćanje.[41]

Rođenja

uredi

Januar/Siječanj – Februar/Veljača

uredi

Mart/Ožujak – April/Travanj

uredi

Maj/Svibanj – Jun/Lipanj

uredi

Jul/Srpanj – Avgust/Kolovoz

uredi

Septembar/Rujan – Oktobar/Listopad

uredi

Novembar/Studeni – Decembar/Prosinac

uredi

Kroz godinu

uredi

Smrti

uredi
Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1940.

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

uredi

April/Travanj – Jun/Lipanj

uredi

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

uredi

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

uredi

Kroz godinu

uredi

Nobelova nagrada za 1940. godinu

uredi

Izvori

uredi
  1. "Vreme", 16. mart 1940, str. 4
  2. Vreme, 17. jan. 1940, str. 10
  3. Štampa o napadu na Čedu Milića u Imotskom 1940.. koreni.rs 23. 11. 2018.
  4. "Vreme", 16. i 17. feb. 1940
  5. "Vreme", 27. feb. 1940, str. 5. digitalna.nb.rs
  6. "Politika", 21. feb. 1940
  7. "Vreme", 21. mart 1940, str. 7 - fotografije
  8. "Politika", 26. mart 1940
  9. "Vreme", 4. apr. 1940, str. 5. digitalna.nb.rs
  10. "Politika", 20. april 1940
  11. Politika, 23. april 1940, str. 13. digitalna.nb.rs
  12. "Vreme", 15. mart 1940, str. 10
  13. "Vreme", 17. maj 1940, str. 6
  14. "Vreme", 22. maj 1940
  15. "Politika", 18. maj 1940, str. 8
  16. 16,0 16,1 Prestint, Danilo. Sudbina sušačkih brodova. klub-susacana.hr/revija (pristup. 6.4.2016.)
  17. Politika, 9. feb. 1941, str. 13. digitalna.nb.rs
  18. Mira Kolar-Dimitrijević, Strani kapital i Banovina Hrvatska. hrcak.srce.hr
  19. "Politika", 28. jul 1940
  20. "Politika", 11. avg. 1940, str. 6
  21. Vreme 11. avg. 1940, str. 7. digitalna.nb.rs
  22. Paul N. Hehn (26 September 2005). A Low, Dishonest Decade: The Great Powers, Eastern Europe and the Economic Origins of World War II. A&C Black. str. 113–. ISBN 978-0-8264-1761-9. 
  23. Vreme, 19. avg. 1940, str. 5. digitalna.nb.rs
  24. Njemačko napredovanje u jugoistočnoj Evropi, Jozo Tomašević, Četnici u Drugom svjetskom ratu 1941-1945 (znaci.net)
  25. Politika, 24. septembar 1940, str. 7. digitalna.nb.rs (pristup. 10.4.2016.)
  26. Politika, 30. sept. 1940, str. 7
  27. Vreme, 23. okt. 1940, str. 6
  28. Vreme, 5. okt. 1940, str. 6
  29. "Politika", 18. maj 1940
  30. Politika, 11. novembar 1940, str. 12. digitalna.nb.rs (pristup. 11.4.2016.)
  31. J.C. Boone (27 September 2008). HITLER AT THE OBERSALZBERG: With Perceptions. Xlibris Corporation. str. 122. ISBN 978-1-4628-1353-7. 
  32. "Vreme", 23. nov. 1940
  33. Politika, 2. decembar 1940, str. 11. digitalna.nb.rs (pristup. 12.4.2016.)
  34. Politika, 2. decembar 1940, str. 12
  35. Sabrina Ramet, Tri Jugoslavije...
  36. "Politika", 7. dec. 1940
  37. Vreme, 27. dec. 1940, str. 12
  38. Vreme, 15. sept. 1940, str. 8. digitalna.nb.rs
  39. Vreme, 26. sept. 1940, str. 6
  40. Vreme, 22. dec. 1940, str. 6
  41. Vreme, 23. nov. 1940, str. 6