1872

**1872. po kalendarima**
Gregorijanski	1872. (MDCCCLXXII)
Ab urbe condita	2625.
Islamski	1288–1289.
Iranski	1250–1251.
Hebrejski	5632–5633.
Bizantski	7380–7381.
Koptski	1588–1589.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1927–1928.
• Shaka Samvat	1794–1795.
• Kali Yuga	4973–4974.
	Kineski
• Kontinualno	4508–4509.
• 60 godina	Yang Voda Majmun; (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11872.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	18. vijek – 19. vijek – 20. vijek
Decenija:	1840-e 1850-e 1860-e – 1870-e – 1880-e 1890-e 1900-e
Godine:	1869 1870 1871 – 1872 – 1873 1874 1875

Ovo je članak o godini 1872.

Godina 1872 bila je prijestupna godina koja počinje u ponedjeljak po gregorijanskom odn. prijestupna godina koja počinje u subotu po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (link pokazuje kalendar).

Događaji

Januar/Siječanj

6. 1. - Prekinuti pregovori hrvatske Narodne stranke i ugarske vlade u Beču - Mađari su davali tek minimalne ustupke.
7. 1. - U Novom Sadu štampan prvi broj časopisa "Pozorište", prvi pozorišni list u Srba.
9. 1. - Paragvajski rat: mirovni ugovor sa Brazilom.
15. 1. - Otvoren Hrvatski sabor sa većinom iz Narodne stranke.
19. 1. - Konstituiran Hrvatski sabor, za predsjednika izabran Ivan Mažuranić - ban Bedeković zatim čita kraljevski reskript kojim je sabor raspušten zbog izjave od prošlog rujna^[1].
januar-februar - Johanes IV Etiopski krunisan u Aksumu.

Februar/Veljača

februar - Uzdajući se u podršku ruskog generala i poslanika u Carigradu Ignjatijeva, Jovan Ristić bezuspešno pokreće na Porti pitanje Malog Zvornika i Sakara, kao i buduće železničke veze kod Aleksinca^[2] (Turci bi kod Novog Pazara).
februar - Omladina i vojvođanski liberali su za ovaj mesec planirali ustanak u Bosni, ali ih je srpska vlada odgovorila i o svemu obaveštavala ugarsku vladu^[3]^[4].
17. 2. - Antun Vakanović namjesnik hrvatske banske časti nakon bana Kolomana Bedekovića (do rujna 1873).
17. 2. - Gomburza: nakon neuspele pobune na Filipinima protiv španske vlasti, pogubljena trojica katoličkih sveštenika.
20. 2. - U Njujorku otvoren muzej umetnosti Metropolitan.
23. 2. - Proizvedena puška Mauser Model 1871, ulazi u službu nemačke vojske, osim Bavarske.
25. 2. - Anglo-holandski ugovori 1870-71. - nizozemska Zlatna Obala pripada V. Britaniji u zamenu za priznanje holandske kontrole na Sumatri.
28. 2. (16. 2. po j.k.) - Antim Čalkov izabran za prvog poglavara Bugarske egzarhije (jednostrano proglašena sledećeg maja).

Mart/Ožujak

1. 3. - Predsednik SAD Ulysses S. Grant proglasio Yellowstone za nacionalni park, prvi na svetu.
5. 3.? - George Westinghouse dobio patent (?) za železničku kočnicu sa komprimovanim vazduhom.
11. 3. - Zakon o školskom nadzoru daje državi kontrolu nad školama u Pruskoj.
mart - Svetozar Marković beži iz Srbije, obavešten da će biti uhapšen.
mart - Namesnici Srbije tajno uputili memoar Rusiji o planu da se prilikom proglašenja Milanovog punoletstva proglasi i nezavisnost Srbije, ali Rusija zabranjuje^[5].
26. 3. - Presuda u Lajpciškom veleizdajničkom procesu: August Bebel i Wilhelm Liebknecht osuđeni jer su tokom Francusko-pruskog rata zagovarali mir.

April/Travanj

mart/april - Marksov "Kapital" objavljen u Rusiji, odlično se prodaje.
3. 4. - Zemljotres kod Antakije u Osmanskom carstvu, 1.800 mrtvih.
21. 4. (9. 4. po j.k.) - Druga bečkerečka konferencija Srpske narodne slobodoumne stranke - izmene programa, popustljivije nego 1869^[6].
21. 4. - Nakon optužbi za lažiranje izbora, u Španiji izbija Treći karlistički rat - pristalice "Carlosa VII" protiv liberala, odn. kralja Amadea I.
25. 4. - Nakon što su Osmanlije uspostavile kontrolu u Sani, osnovan Jemenski vilajet (u Adenu su Britanci).
26. 4. - Jaka erupcija Vezuva.

proleće - Svetozar Miletić posećuje Pančevo, mladi Mihailo Pupin javno izgovara "Nikada mi nećemo služiti u vojsci Franje Josifa" a okupljeni skandiraju "Živeo Knez Srbije"^[7].

Maj/Svibanj

4. 5. (22. 4. po j.k.) - U Beogradu osnovano Srpsko lekarsko društvo.
5. 5. - Na sastanku u Bukureštu se ujedinili Bugarski revolucionarni centralni komitet Ljubena Karavelova (baziran u Rumuniji, daje ime novoj organizaciji) i Unutrašnja revolucionarna organizacija Vasila Levskog iz same Bugarske.
svibanj - Izbori u Hrvatskoj, povećan broj unionista: 47 narodnjaka, 28 unionista, ali Vakanović pozvao u sabor 47 virilista, mahom unionista^[8].
maj - Austrougarski car Franjo Josip I u poseti Banatu (u Velikoj Kikindi 6. 5.).
maj - Srbijanski list "Radenik" biva zabranjen jer je Isusa opisao kao komunistu.
maj - Omladina srpska štampala u Novom Sadu ustaničke proklamacije, ugarska vlada ih odmah zaplenjuje - politički kraj Ujedinjene omladine srpske^[3].
15. 5. - Posle 17 godina se završavaju Novozelandski ratovi: Maori ostaju bez 16.000 km² zemlje.
22. 5. - Zakon o amnestiji u SAD vraća pravo glasa i obavljanja funkcije bivšim konfederalcima, izuzev oko 500 vojnih lidera.
23. 5. (11. 5. po j.k.) - U Carigradu jednostrano proglašena Bugarska egzarhija (bez blagoslova Vaseljenske patrijaršije). Pošto se njeno područje prema fermanu iz 1870. proteže i na Nišku i Pirotsku eparhiju, kao i na Makedoniju, dolazi do dugog rivalstva sa Srbijom i Grčkom (vidi sliku fermana i kartu egzarhije [obojeno crveno]).

Jun/Juni/Lipanj

12. 6. - 9. 7. - Izbori za Ugarski sabor, pobeda Deákove partije.
jun - Iz Sirijskog vilajeta i formalno izdvojen Jerusalimski mutesarifluk (sandžak), pod direktnom upravom Visoke porte.
jun - Svetozar Marković objavio u Novom Sadu svoje analitičko delo "Srbija na istoku" (mladi Milovan Glišić donosi iz Zemuna sa drugovima nekoliko primeraka knjige, zbog čega biva uhapšen^[9]).
16. 6. - Početak suđenja hajduku Andrijici Šimiću - prvo suđenje na hrvatskom jeziku u Dalmaciji (osuđen na 33 godine).

Jul/Juli/Srpanj

4. 7. - Kulturkampf: u Nemačkom carstvu zabranjeni isusovci.
6. 7. - Indijanski ratovi: počinje Modočki rat u Kaliforniji i Oregonu.
srpanj - Austrougarska ekspedicija na Sjeverni pol krenula iz norveške luke Tromsø.
18. 7. - U Velikoj Britaniji uvedeno tajno glasanje.

Avgust/August/Kolovoz

Saborna crkva u Sarajevu

1. 8. (20. 7. po j.k.) - Osvećena Saborna crkva u Sarajevu, red je održavao Hamdi-paša, poslat od sultana naročito radi toga, nakon prošlogodišnjeg ispada Hadži Loje i ruske intervencije^[10]. Ruski konzul pozvan u Sarajevo na otvaranje crkve napisao oporuku pre odlaska^[11].
avgust - U Ugarskoj sazvan srpski Crkveno-narodni sabor, ali raspušten još pre otvaranja^[12].
20. 8. - Prestao da izlazi srpski književni list "Danica" (pokrenut 1860).
22. 8. (10. 8. po j.k.) - Knez Milan Obrenović postaje punoletan, preuzima vladarske dužnosti od Namesništva (→ faksimil proklamacije). Milivoje Petrović Blaznavac novi predsednik vlade, Jovan Ristić ministar spoljnih poslova. Tokom trodnevne^[13] svečanosti punoletstva prikazan je Đorđevićev komad "Markova sablja" sa pesmom "Bože pravde" u završnici - budućom srpskom himnom.
avgust - Ugarske vlasti uhapsile mnoge vojvođanske Srbe koji su išli na proslavu Milanovog punoletstva (npr. pesnik Laza Kostić i urednik "Pančevca" Jovan Pavlović); kasnije austrougarski parobrodi prestaju pristajati na beogradskoj strani^[5].

Septembar/Rujan

1. 9. - Grupa Maja na čelu sa Marcosom Canulom napala kasarnu u Britanskom Hondurasu (Belize) - napad odbijen, Canul poginuo.
2 - 7. 9. - Haški kongres Prve Internacionale: sukob Karla Marxa i Mihaila Bakunjina oko odnosa prema državi i politici - Bakunjin je izbačen, anarhisti prave sopstvenu internacionalu.
7. 9. - Sastanak careva Nemačke, Austrougarske i Rusije u Berlinu, početak neformalnog Trojecarskog saveza.
10. 9. - Pravoslavni sabor u Carigradu osudio filetizam, „jeres koja stavlja nacionalnu ideju iznad jedinstva vere“ (odgovor na Bugarsku egzarhiju).
18. 9. - Oscar II postaje kralj Švedske i Norveške (do 1907, od 1905 samo Švedske).
26. 9. - Thomas Cook & Son organizovao prvo putovanje oko sveta, traje 222 dana, košta 200 gvineja.

Oktobar/Listopad

1. 10. - U Torontu zabeležen prvi slučaj konjskog gripa koji će se ubrzo proširiti Severnom Amerikom.
oktobar - Posle pogibije jednog trgovačkog agenta u Banjoj Luci, uzbunili se trgovci; vlasti zatvorile jednu srpsku čitaonicu u Brčkom^[14].
oktobar - Velika epidemija konjskog gripa u Severnoj Americi teško pogađa saobraćaj.

jesen - Grupa hrišćanskih trgovaca u Banjoj Luci se obraća za zaštitu bečkoj vladi, ubrzo nakon ovoga počinje prebegavanje ljudi iz Bosanske krajine u Hrvatsku^[15].

Novembar/Studeni

5. 11. - Ulysses S. Grant ubedljivo reizabran za predsednika SAD; protivkandidat bio liberalni republikanac Horace Greeley koji je umro pre sastanka elektorskog koledža. Glasala je i Susan B. Anthony, zbog čega je uhapšena - žene nemaju pravo glasa.
9 - 10. 11. - Veliki požar u Bostonu uništio 776 zgrada.
11. 11. - Vladin geolog Clarence King razotkrio dijamantsku podvalu u Koloradu.
11. 11. - Započeo s radom "Univerzitet mađarskog kralja Franca Jozefa" u Koložvaru/Klužu (od 1921. Segedinski univerzitet).
12/13. 11. - Stoletna poplava usled oluje na baltičkoj obali Danske i Pomeranije, 271 žrtva.
13. 11. - Mogući datum nastanka Moneove slike "Impresija, izlazak sunca", po kojoj će biti nazvan impresionizam (izložena 1874).
20. 11. - Budim i Pešta postali jedan grad - Budimpešta.
27. 11. - Spektakularan meteorski pljusak Andromedida (ostaci Bielinog kometa).
30. 11. - Odigrana prva zvanična međunarodna nogometna utakmica (po retrospektivnom FIFA-inom priznanju), između Engleske i Škotske. Završila je rezultatom 0:0 (Engleska i Škotska su se prvi put sastali 1870).

Decembar/Prosinac

3. 12. - George Smith pročitao prevod Epa o Gilgamešu (opis Potopa) pred Društvom biblijske arheologije u Londonu.
4. 12. - Između Azora i Portugala pronađen napušten američki brigantin Mary Celeste, devet dana nakon poslednjeg unosa u brodski dnevnik.
4. 12. - József Szlávy je novi ministar-predsednik Ugarske (do 1874), nakon što je Menyhért Lónyay odstupio zbog optužbi za korupciju.
11. 12. - Umro kralj Havaja Kamehameha V, poslednji iz loze - za naslednika će u januaru biti izabran njegov rođak Lunalilo.
21. 12. - Iz Engleske kreće četvorogodišnja Challengerova ekspedicija, koja će postaviti osnove okeanografije.
24. 12. - Prva pruga u Bosni povezuje Banju Luku i Dobrljin, na Uni (normalni kolosijek).
27. 12. - Osmanlije uhvatile bugarskog revolucionara Vasila Levskog.

Kroz godinu

Završen Saborni hram u Nišu (osvećen 1878).
Crnogorska prestonica Cetinje ima 115 kuća sa oko 500 stanovnika, Rijeka Crnojevića 331 stanovnik^[16].
U Novom Sadu započela rad Bačko-bodroška štedionica, osnovana Somborska trgovačka i zanatlijska banka^[17].
Opća ekonomska kriza zahvatila i Hrvatsku, zajedno sa nerodicom i marvinskom kugom^[18].
Pod pritiskom stranaca iz sindikata posednika obveznica, u Turskoj uvedena desetinska četvrtina, čime je povećano opterećenje seljaka^[19]. Ekonomsko raspadanje obuhvata sve krajeve Turske^[14].
Kraljevina Ryukyu postaje vazal Japana, kao Domen Ryukyu (od 1879. Prefektura Okinava).
U Milanu osnovana fabrika gume Pirelli.
Felix Klein objavio Erlangenski program karakterisanja geometrija.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1872.

Januar/Siječanj – Jun/Lipanj

6. 1. - Aleksandar Skrjabin, ruski kompozitor († 1915)
22. 1. - Nikola od Grčke i Danske, otac kneginje Olge Karađorđević († 1938)
23. 1. - Jože Plečnik, arhitekta († 1957)
28. 1. - Andrija Radović, predsjednik crnogorske vlade († 1947)
31. 1. - Zane Grey, pisac westerna († 1939)
31. 1. - Jane Sandanski, makedonski/bugarski revolucionar († 1915)

4. 2. - Goce Delčev, lider VMRO († 1903)
6. 2. - Robert Maillart, švajcarski građevinski inženjer († 1940)
8. 2. - Theodor Lessing, filozof, publicista († 1933)

7. 3. - Piet Mondrian, slikar († 1944)
31. 3. - Sergej Djagiljev, ruski baletski impresario († 1929)
31. 3. - Aleksandra Kolontaj, revolucionarka, sovjetska diplomatkinja († 1952)

9. 4. - Léon Blum, premijer Francuske († 1950)
16. 4. - Beta Vukanović, srpska slikarka († 1972)
19. 4. - Georgije Letić, episkop temišvarski, banatski († 1935)

6. 5. - Đoko Pavićević, narodni heroj Jugoslavije († 1970)
12. 5. - Anton Korošec, svećenik, političar († 1940)
18. 5. - Bertrand Russell, engleski filozof, matematičar i društveni reformator († 1970.)

3. 6. - Habibullah Khan, emir Afganistana († 1919)
6. 6. - Aleksandra Fjodorovna, poslednja ruska carica († 1918)
21. 6. - Muhamed Ali-šah Kadžar, šah Persije († 1925)

Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac

1. 7. - Louis Blériot, francuski inženjer i letač († 1936.)
4. 7. - Calvin Coolidge, predsednik SAD († 1933)
12. 7. - Emil Hácha, predsednik Čehoslovačke odn. Protektorata Bohemije i Moravske († 1945
16. 7. - Roald Amundsen, norveški istraživač († 1928.)
27. 7. - Stanislav Binički, srpski kompozitor i dirigent († 1942)

3. 8. - Haakon VII, kralj Norveške († 1957)
9. 8. - Joseph August, austrijski nadvojvoda († 1962)
13. 8. - Richard Willstätter, hemičar, nobelovac († 1942)
13. 8. - Vjekoslav Bastl, arhitekt († 1947)
15. 8. - Sri Aurobindo, mistik, jogin, pesnik († 1950)
21. 8. - Aubrey Beardsley, ilustrator, pisac († 1898)

20. 9. - Maurice Gamelin, francuski general († 1958)
23. 9. - Carlo Sforza, italijanski političar († 1952)
26. 9. - Ottokar Czernin, austrougarski diplomata i ministar († 1932)

2. 10. - Robert Frangeš-Mihanović, kipar († 1940)
14. 10. - Momčilo Tapavica, učesnik prvih Olimpijskih igara († 1949)

5. 11. - Domentijan Popović, episkop niški († 1913)
24. 11. - Georgij Čičerin, sovjetski političar († 1936)

11. 12. - René Bull, ilustrator, fotograf († 1942)
16. 12. - Anton Denjikin, ruski general († 1947)
28. 12. - Nikola Dobrečić, barski nadbiskup († 1955)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1872.

Januar/Siječanj – Jun/Lipanj

7. 1. - James Fisk, finansijer, "pljačkaški baron" (* 1835)
9. 1. - Henry Halleck, američki general (* 1815)
18. 1. - Aleksandar Brdarić, hrvatski graditelj (* 1813/14)
17. 2. - Aleksa Simić, bivši predsednik srpske vlade (* 1800)
5. 3. - Angel Kančev, bugarski revolucionar (* 1850)
10. 3. - Giuseppe Mazzini, osnivač Mlade Italije (* 1805)
12. 3. - Zeng Guofan, zvaničnik, general, učenjak (* 1811)
2. 4. - Samuel Morse, američki izumitelj i slikar (* 1791.)
20. 4. - Ljudevit Gaj, hrvatski političar, jezikoslovac, ideolog, novinar i književnik (* 1809.)
28. 5. - Sophie Friederike von Bayern, majka Franje Josipa I. (* 1805)
4. 6. - Johan Rudolph Thorbecke, holandski državnik (* 1798)
14. 6. - Dimitrije Crnobarac, srpski političar (* 1818)
22. 6. - James Black, tvorac Bowie noža (* 1800)
24. 6. - Dimitrije Demeter, hrvatski književni i kazališni djelatnik (* 1811.)

Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac

2. 7. - Aleksandar Fjodorovič Giljferding, slavista (* 1831)
18. 7. - Benito Juárez, predsednik Meksika (* 1806)
18. 8. - Petar Preradović, hrvatski književnik srpskog porekla (* 1818.)
10. 9. - Avram Iancu, revolucionar iz '48. (* 1824)
13. 9. - Ludwig Feuerbach, filozof, antropolog (* 1804)
16. 9. - Lukijan Nikolajević, episkop gornjokarlovački (* 1817)
18. 9. - Karl XV, kralj Švedske i Norveške (* 1826)
22. 9. - Vladimir Dalj, ruski leksikograf, turkolog (* 1801)
3. 10. - Mihailo Rašković, srpski hemičar, profesor (* 1827)
10. 10. - William H. Seward, bivši državni sekretar SAD (* 1801)
23. 10. - Théophile Gautier, književnik (* 1811)
6. 11. - George Meade, američki general (* 1815)
19. 11. - Sava Vuković (Sebő Vukovics), mađarski političar (* 1811)
29. 11. - Horace Greeley, novinski izdavač i urednik (* 1811)
11. 12. - Kamehameha V, kralj Havaja (* 1830)
24. 12. - William John Macquorn Rankine, inženjer, fizičar (* 1820)

Reference

↑ Šišić, Povijest 1526-1918, 472
↑ Istorija s. n. V-1, 362
↑ ^3,0 ^3,1 Istorija s. n. V-1, 348
↑ Istorija s. n. V-2, 213-4
↑ ^5,0 ^5,1 Istorija s. n. V-1, 363
↑ Istorija s. n. V-2, 178
↑ Sofronijević, Mira (1995). Darivali su svome otečestvu, Mihailo Idvorski Pupin. rastko.rs
↑ Šišić, Povijest 1526-1918, 473
↑ Novaković, Boško. Milovan Glišić (1847-1908). rastko.rs
↑ Budimlić, Petar. Како је освештена нова српска црква у Cарајеву. sabornacrkva-sarajevo.org
↑ Istorija s. n. V-1, 458
↑ Istorija s. n. V-2, 206
↑ "Srpske novine", 15. avgust 1872, str. 1^{[mrtav link]}. digitalna.nb.rs (pristup. 25.10.2015.)
↑ ^14,0 ^14,1 Istorija s. n. V-1, 510
↑ Ćorović, Vladimir. Istorija srpskog naroda, Put na Berlinski kongres. rastko.rs
↑ Istorija s. n. V-1, 441
↑ Istorija s. n. V-2, 154
↑ Gross, Mirjana. Propast starounionističke stranke u svijetlu izvještaja Mirka Bogovića, str. 226, PDF str. 4 (pristup. 30.9.2015.)
↑ Istorija s. n. V-1, 459

Literatura

Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)
Šišić, Ferdo. Povijest Hrvata Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526.-1918. drugi dio. Marjan tisak 2004.

[1] Šišić, Povijest 1526-1918, 472

[2] Istorija s. n. V-1, 362

[isnvI348-3] 3,0 ^3,1 Istorija s. n. V-1, 348

[4] Istorija s. n. V-2, 213-4

[isnVI363-5] 5,0 ^5,1 Istorija s. n. V-1, 363

[6] Istorija s. n. V-2, 178

[7] Sofronijević, Mira (1995). Darivali su svome otečestvu, Mihailo Idvorski Pupin. rastko.rs

[8] Šišić, Povijest 1526-1918, 473

[9] Novaković, Boško. Milovan Glišić (1847-1908). rastko.rs

[10] Budimlić, Petar. Како је освештена нова српска црква у Cарајеву. sabornacrkva-sarajevo.org

[11] Istorija s. n. V-1, 458

[12] Istorija s. n. V-2, 206

[13] "Srpske novine", 15. avgust 1872, str. 1^{[mrtav link]}. digitalna.nb.rs (pristup. 25.10.2015.)

[isnvI510-14] 14,0 ^14,1 Istorija s. n. V-1, 510

[11-15] Ćorović, Vladimir. Istorija srpskog naroda, Put na Berlinski kongres. rastko.rs

[16] Istorija s. n. V-1, 441

[17] Istorija s. n. V-2, 154

[18] Gross, Mirjana. Propast starounionističke stranke u svijetlu izvještaja Mirka Bogovića, str. 226, PDF str. 4 (pristup. 30.9.2015.)

[19] Istorija s. n. V-1, 459

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]