ترڪي

ريپبلڪ آف ترڪي
ريپبلڪ آف ترڪي; Türkiye Cumhuriyeti (Turkish)
	جھنڊو
	ترانو: "İstiklâl Marşı"; "The Independence March"; ;
گادي جو هنڌ	انقرہ; 39°55′N 32°50′E / 39.917°N 32.833°E
سڀ کان وڏو شهر	استنبول; 41°1′N 28°57′E / 41.017°N 28.950°E
دفتري ٻوليون	ترڪي ٻولي
ڳالھائجندڙ ٻوليون	ترڪي ٻولي; ڪرمانجي; عربي ٻولي; زازا; ڪبارديني; ٻيون ٻوليون;
نسلي گروھ	ترڪ; ڪرد; عرب; لاز; ٻيون قوميتون;
مقامي آبادي	ٽرڪ;
حڪومت	يونيٽري پارليامينٽري آئيني ريپبلڪ
• صدر	رجب طيب اردگان
• وزير اعظم	جودت الماس; Cevdet Yilmaz
• اسپيڪر، گرانڊ نئشنل اسيمبلي	اسماعيل ڪُرتُلُمس قادر اوزڪيا
مقننه	گرئنڊ نيشنل اسيمبلي
Formation
• ترڪي جي جنگ آزادي	19 مئي، 1919ع
• لوزان معاھدو	24 جولائي، 1923ع
• ريپبلڪ جو اعلان	29 آڪٽوبر، 1923ع
پکيڙ
• جملي	783٬356 km2 (302٬455 sq mi) (36th)
• پاڻي (%)	1.3
آبادي
• 2017 اندازو	80,810,525 (16th)
• گھاٽائي	[اوزا تبديل: invalid number] (107th)
جِي ڊي پي (مساوي قوت خريد )	2018 لڳ ڀڳ
• ڪل	$2.249 trillion (13th)
• في سيڪڙو	$27,634 (45th)
جِي. ڊي. پي (رڳو نالي ۾ )	2018 لڳ ڀڳ
• ڪل	$905 billion (17th)

ترڪي (Turkey)، سرڪاري نالو ترڪيہ جي جمھوريت (Türkiye Cumhuriyeti) ھڪ يوريشيائي ملڪ آھي جيڪو ڏکڻ اولھه ايشيا ۾ جزيره نما اناطوليا ۽ ڏکڻ اوڀر يورپ جي علائقي بلقان تائين پکڙيل آھي. ترڪي جون سرحدون اٺ ملڪن سان ملن ٿيون جن ۾ اتر-اولھه ۾ بلغاريہ، اولھه ۾ يونان، اتر-اوڀر ۾ جارجيا، اوڀر ۾ آرمينيا، ايران ۽ آذربائيجان جو علائقو نخچيوان ۽ ڏکڻ-اوڀر ۾ عراق ۽ شام شامل آھن. ان کان سواءِ اتر ۾ ملڪي سرحدون بحيره اسود، اولھه ۾ بحيره ايجيئن ۽ بحيره مرمره ۽ ڏکڻ ۾ بحيره روم سان ملن ٿيون. ترڪي اٺ ڪروڙ پنجاهه لک (85 ملين) کان وڌيڪ ماڻهن جو گهر آهي. آبادي جي اڪثريت ترڪ آهي، جڏهن ته ڪرد سڀ کان وڏي نسلي اقليت آهن. سرڪاري طور تي هڪ سيڪيولر رياست، ترڪي ۾ مسلم اڪثريت جي آبادي آهي. انقره ترڪي جي گاديءَ جو هنڌ ۽ ٻيو نمبر وڏو شهر آهي. استنبول ان جو سڀ کان وڏو شهر آهي ۽ ان جو اقتصادي ۽ مالي مرڪز، گڏوگڏ يورپ جو سڀ کان وڏو شهر آهي. ٻين وڏن شهرن ۾ ازمير، برصه ۽ انتاليا شامل آهن.

انساني آباديءَ جي شروعات پيليولٿڪ دور ۾ ٿي. نيو پاولٿڪ جي اهم ماڳن، گوبڪلي ٽيپ ۽ ڪجھ ابتدائي زراعت وارا علائقن جو گھر، اڄوڪي ترڪي ۾ مختلف قديم قومون آباد هيون. هٽي قوم کي اناطولين ماڻهن طرفان ملائي ڇڏيو هو. سڪندر اعظم جي فتحن کان پوءِ ڪلچرل اناتوليا ثقافتي هيلنائيزيشن (يوناني تهذيب) ۾ تبديل ٿي ويو؛ هيلنائيزيشن رومن ۽ بازنطيني دور ۾ جاري رهي. سلجوق ترڪ 11هين صدي عيسويء ۾ اناطوليا ڏانهن لڏپلاڻ شروع ڪيو ۽ ترڪ ثقافت جي عمل کي شروع ڪيو. ارض روم جي سلجوق سلطنت اناطوليا تي حڪومت ڪئي جيستائين سال 1243ع ۾ منگول حملي کان پوءِ ترڪ سلطنتن ۾ ورهائجي ويو. ارطغرل جو پٽ، عثمان سال 1299ع ۾ عثماني سلطنتن کي متحد ڪيو ۽ وڌايو؛ محمد ٻيون 1453ع ۾ استنبول کي فتح ڪيو. سليم اول ۽ سليمان اعظم جي دور ۾، عثماني سلطنت هڪ عالمي طاقت بڻجي وئي. 1789ع کان پوءِ، سلطنت ۾ وڏيون تبديليون، سڌارا ۽ مرڪزيت ڏٺائين، جڏهن ته ان جو علائقو گهٽجڻ لڳو. 19هين ۽ 20هين صدي جي شروعات ۾، عثماني ٽڪراءَ ۽ روسي سلطنت ۾ مسلمانن تي ظلم ۽ ستم جي نتيجي ۾ وڏي پئماني تي جاني نقصان ٿيو ۽ بلقان، قفقاز ۽ ڪريميا کان جديد دور جي ترڪي ۾ وڏي پئماني تي لڏپلاڻ ڪئي وئي. ٽن پاشان جي قبضي هيٺ، عثماني سلطنت 1914ع ۾ پهرين عالمي جنگ ۾ داخل ٿي، جنهن دوران عثماني حڪومت پنهنجي آرمينيائي، يوناني ۽ اشوري رعيت جي نسل ڪشي ڪئي. عثماني شڪست کان پوءِ، ترڪي جي جنگ آزاديءَ جي نتيجي ۾ سلطنت جو خاتمو ٿيو ۽ لوزان جي معاهدي تي صحيحون ٿيون. ملڪ جي پهرين صدر، مصطفيٰ ڪمال اتاترڪ پاران شروع ڪيل سڌارن جي نموني سان، جمهوريه جو اعلان 29 آڪٽوبر 1923ع تي ڪيو ويو. ترڪي گهڻو ڪري ٻي عالمي جنگ دوران غير جانبدار رهيو، پر ڪورين جنگ ۾ شامل هو. سال 1960ع ۽ 1980ع ۾ ٿيل بغاوتن هڪ گهڻ پارٽيءَ واري نظام جي منتقلي کي روڪيو.

ترڪي ھڪ جمھوري، لاديني، آئيني جمھوريت آھي جنھن جو ھاڻوڪو سياسي نظام 1923ع ۾ سلطنت عثمانيہ جي ڪرڻ کان پوءِ مصطفيٰ ڪمال اتاترڪ جي اڳواڻيءَ ھيٺ ٺاھيو ويو. ھي گاڏيل قومن ۽ موتمر عالم اسلامي جو باني رڪن ۽ 1949ع کان يورپي مجلس ۽ 1952ع کان اتر اوقيانوسي معاھدي (NATO) جو رڪن آھي. رياست جي يورپي اتحاد ۾ شموليت جي لاءِ ڳالھيون ڊگھي عرصي کان ھلندڙ آھن. يورپ ۽ ايشيا جي وچ ۾ مڪانيت جي اعتبار کان اھم مقام تي واقع ھجڻ جي ڪري ترڪي اوڀارين ۽ اولاھين ثقافتن جي تاريخي چوڪ تي واقع آھي. ترڪي هڪ اعلي-وچولي-آمدني ۽ اڀرندڙ ملڪ آهي؛ ان جي معيشت دنيا جي 18هين وڏي ۾ نامياري ۽ 11هين وڏي ۾ PPP جي ترتيب ڏنل GDP جي لحاظ کان آهي. اهو هڪ متحد صدارتي جمهوريه آهي. ترڪي ۾ آفاقي صحت جي سار سنڀار، تعليم تائين وڌندڙ رسائي ۽ جدت وڌائڻ جو نظام قائم آهي. اهو هڪ معروف ٽي وي مواد برآمد ڪندڙ آهي. 21 عدد يونيسڪو جي عالمي ورثي واري سائيٽن سان، 30 يونيسڪو غير معمولي ثقافتي ورثي جي لکت ۽ هڪ امير ۽ متنوع طعام، ترڪي دنيا ۾ چوٿون سڀ کان وڌيڪ گهميل ملڪ آهي. ترڪي او اي سي ڊي (OECD)، جي-20 (G-20) ۽ ترڪي رياستن جي تنظيم جو هڪ باني ميمبر آهي. جغرافيائي طور تي اهم مقام سان، ترڪي هڪ علائقائي طاقت آهي ۽ نيٽو جو شروعاتي ميمبر آهي. هي يورپي يونين (EU) جو هڪ اميدوار، يورپي يونين جي ڪسٽم يونين، اسلامي تعاون جي تنظيم (OIC) ۽ ترڪ قومن جي تنظيم، ترڪسوئي (TURKSOY) جو حصو آهي.

نالو

ترڪيا، معنيٰ "ترڪن جي سرزمين"، 12هين صديءَ جي آخر تائين اناطوليا لاءِ يورپي متنن ۾ استعمال ٿيڻ شروع ٿي چڪو هو. ترڪ ٻولين ۾ هڪ لفظ جي طور تي، "ترڪ" جو معني، "مضبوط، طاقت، پختو" يا "اڀرندڙ، مڪمل طاقت ۾" ٿي سگھي ٿو. ان جو مطلب ڪنهن ماڻهوءَ لاءِ ميوي جيان پختو هجي يا ”زندگيءَ جي دور ۾، جوان ۽ زوردار“ هجي، پڻ ٿي سگھي ٿو هڪ نسل جي طور تي، ان اصطلاح جي اصل اڃا تائين اڻڄاتل آهي. ڇهين صدي عيسويءَ ۾ چيني ٻولين ۾ (𐱅𐰇𐰺𐰜، تورڪ؛ يا 𐱅𐰇𐰼𐰚، ترڪ) استعمال کان علاوه، ترڪ زبانن ۾ ترڪ جو سڀ کان اول ذڪر ٻئي ترڪ خاقانيت مان اچي ٿو. بزنطيني ذريعن ۾ 10هين صدي عيسويء ۾، ٽورڪيا جو نالو ٻن وچين دور جي رياستن جي وضاحت لاء استعمال ڪيو ويو: هنگري (اولهه ٽورڪيا) ۽ خزريا (اوڀر ٽورڪيا). مملوڪ سلطنت، پنهنجي ترڪ نسل جي حڪمران اشرافيه سان، "ترڪن جي رياست" (دولت الترڪ يا دولت-ترڪيه) سڏي ويندي هئي. ترڪستان، جنهن جي معنيٰ ”ترڪن جي سرزمين“ پڻ آهي، وچ ايشيا ۾ هڪ تاريخي خطي لاءِ استعمال ٿيندو هو. وچين انگريزيءَ ۾ ترڪي يا ترڪي جو استعمال، 1369-1372ع ۾ لکيل ڪتاب، "The Book of the Duchess" ۾ ملي ٿو جيڪو اناطوليا يا عثماني سلطنت ڏانهن اشارو ڪيو ويو آهي.

ترڪي جو جديد هجو گهٽ ۾ گهٽ سال 1719ع کان شروع ٿئي ٿو. ترڪي نالي پکيءَ جو نالو ترڪي کان انگلينڊ تائين گني فاول پکي جي واپار جي ڪري پيو. ترڪي جو نالو بين الاقوامي معاهدن ۾ استعمال ڪيو ويو آهي جيڪو عثماني سلطنت جي حوالي سان آهي. اليگزينڊروپول جي معاهدي سان، ترڪي جو نالو پهريون ڀيرو بين الاقوامي دستاويزن ۾ داخل ٿيو. سال 1921ع ۾ افغانستان سان ٿيل معاهدي ۾، اصطلاح، "دولت عاليه ترڪي" (Devlet-i Âliyye-i Türkiyye) استعمال ڪيو ويو، جيڪو عثماني سلطنت جي نالي سان تشبيهه ڏني وئي.

ڊسمبر 2021ع ۾، صدر رجب طيب اردگان ترڪي لاء انگريزي ۾ "Turkyi" جي سرڪاري استعمال کي وڌائڻ تي زور ڏنو، چيو ته اها لفظ "ترڪي قوم جي ثقافت، تمدن ۽ قدرن کي بهترين طريقي سان نمائندگي ۽ اظهار ڪري ٿو". مئي 2022ع ۾، ترڪي حڪومت گڏيل قومن ۽ ٻين بين الاقوامي ادارن کان درخواست ڪئي ته "Turkiye" کي سرڪاري طور تي انگريزي ۾ استعمال ڪيو وڃي ۽ اقوام متحده ان سان اتفاق ڪيو.

تاريخ

جاگرافي

انتظامي ڊويزنون

The capital and second-largest city of Turkey is Ankara. The largest and the most crowded city is Istanbul which is the only city in the world that has land on two different continents. The third largest city is the coastal city of İzmir which is the main port of the country. Turkey is divided into 81 provinces. Each province has its own little government but they can only make decisions about small things: the government in Ankara decides important issues. The provinces are in 7 regions. Each province is divided into districts. There are 973 districts altogether. The biggest Main City at the European Side of Turkey is Edirne in East Thrace.

حڪومت ۽ سياست

معيشت

ڊيموگرافڪ

ثقافت

پڻ ڏسو

خارجي لنڪس

وڪيميڊيا العام ۾ ترڪي سان لاڳاپيل ابلاغي مواد ڏسو.

ترڪي سفري راهنما منجانب وڪي سفر Wikivoyage

Turkey آرڪائيو ڪيا ويا 2017-09-20 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين. - The World Factbook
Turkey - Citizendium

حوالا

↑ Ethnologue: Ethnologue Languages of the World – Turkey, Retrieved 15 October 2017.
↑ "The Results of Address Based Population Registration System, 2017". Turkish Statistical Institute. حاصل ڪيل 8 March 2018.
↑ "Annual growth rate and population density of provinces by years, 2007–2015". Turkish Statistical Institute. حاصل ڪيل 10 November 2016.
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 "Report for Selected Countries and Subjects". IMF World Economic Outlook Database, 2017. حاصل ڪيل 28 October 2017.
↑ "Gini Coefficient by Equivalised Household Disposable Income". Turkstat. حاصل ڪيل 16 May 2015.
↑ "2015 Human Development Report" (PDF). حاصل ڪيل 15 December 2015.

[Ethnologue-1] Ethnologue: Ethnologue Languages of the World – Turkey, Retrieved 15 October 2017.

[The_Results_of_Address_Based_Population_Registration_System,_2017-2] "The Results of Address Based Population Registration System, 2017". Turkish Statistical Institute. حاصل ڪيل 8 March 2018.

[Population_density_in_Turkey-3] "Annual growth rate and population density of provinces by years, 2007–2015". Turkish Statistical Institute. حاصل ڪيل 10 November 2016.

[IMF-WEO-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 "Report for Selected Countries and Subjects". IMF World Economic Outlook Database, 2017. حاصل ڪيل 28 October 2017.

[wb-gini-5] "Gini Coefficient by Equivalised Household Disposable Income". Turkstat. حاصل ڪيل 16 May 2015.

[HDI-6] "2015 Human Development Report" (PDF). حاصل ڪيل 15 December 2015.

[1]

[2]

[4]