انڊيز

نظر ھيٺ مضمون the mountain range in South America تي آهي. ٻين استعمالن جي لاءِ انڊيز (سلجھائپ) ڏسو.

انڊيز جبلن جو سلسلو Andes Mountains
An aerial view of the Andes between Santiago in Chile and Mendoza, Argentina with a large ice field on the southern slope of San José volcano (left), Marmolejo (right), and Tupungato (far right)
اوچي سطح
چوٽي	Aconcagua (Las Heras Department, Mendoza, Argentina)
بلندي	6٬961 m (22٬838 ft)
امتياز
اڪيلائي
مقانيت
Dimensions
ڊيگهه	8٬900 km (5٬500 mi)
ويڪر	330 km (210 mi)
نالو
مقامي نالو	Anti (Quechua)
جاگرافي
Map of South America showing the Andes running along the entire western part (roughly parallel to the Pacific coast) of the continent
Countries	ارجنٽائن بوليويا چلي ڪولمبيا ايڪواڊور پيرو وينزويلا

"Cono de Arita" in the Puna de Atacama, Salta (Argentina)

Aconcagua

انڊيز ( اسپيني: Cordillera de los Andes) دُنيا ۾ سڀ کان ڊگهو جبل جو سلسلو آهي. اهو ڏکڻ آمريڪا ۾ اتر کان ڏکڻ ان جي الهندي سامونڊي ڪناري سان واقع آهي. اهو ڪجهه هنڌن تي 7,000 ڪلوميٽر (4,000 ميل) ڊگهو ۽ 500 ڪلوميٽر (300 ميل) ويڪر ۾ آهي. ان جي سراسري بلندي 4,000 ميٽر (13,000 فوٽ) آهي. هي جبل جو سلسلو ارجنٽائن، بوليويا، چلي، پيرو، ايڪواڊور، ڪولمبيا ۽ وينيزويلا تائين پکڙيل آهي.

انهن جي ڊگھائي سان گڏ، اينڊس ڪيترن ئي حدن ۾ ورهايل آهن، وچولي ڊیپریشن ذريعي جدا ٿيل آهن. انڊيز ڪيترن ئي اعلي پليٽیو جو هنڌ آهن. جن مان ڪجھ وڏن شھرن جي ميزباني ڪن ٿا جھڙوڪ، لا پاز، ڪيوٽو، بوگوٽا، سڪري، ڪالي، آریڪيپا، ميڊيلين، بوڪرامانگا، ميريدا، ايل آلٽو. الٽيپلانو پليٽیو تبت جي پليٽیو کان پوء دنيا جو ٻيو نمبر بلند ترين پليٽیو آهي. ان سلسلي کي آبهوا جي بنياد تي ٽن وڏن ڀاڱن ۾ ورهايو ويو آهي: ٽراپيڪل اينڊیز، خشڪ اينڊیز، ۽ ويٽ اينڊیز. اينڊیز سلسلي ۾ ايشيا کان ٻاهر جو بلند ترين جبل آهي. ايشيا کان ٻاهر بلند ترين جبل، ارجنٽائن جو اڪونڪاگوا سمنڊ جي سطح کان اٽڪل 6,961 ميٽر (22,838 فوٽ) جي بلندي تي آهي. ايڪواڊور اينڊیز ۾ چيمبورازو جي چوٽي ڌرتيء جي مٿاڇري تي ڪنهن ٻئي هنڌ کان ڌرتيء جي مرڪز کان پري آهي، ڌرتيء جي گردش جي نتيجي ۾ خط استوا بلج جي ڪري. دنيا جا بلند ترين ٻرندڙ جبل اينڊیز سلسلي ۾ آهن، جن ۾ چلي۔ارجنٽينا جي سرحد تي اوجوس ڊيل سالاڊو شامل آهي، جن جي اوچائي 6.893 ميٽر (22,615 فوٽ) تائين آهي. اينڊیز پڻ آمريڪن ڪورڊيليرا (Cordillera) جو حصو آهن، ڪورڊيليرا، جبلن جي سلسلو جو هڪ سلسلو، جيڪو لڳ ڀڳ مسلسل تسلسل تي مشتمل آهي جبلن جي قطارن جو جيڪو مغربي آمريڪا ۽ انٽارڪيڪا جي "ريٺ بون" ٺاهي ٿو. انڊيز جبل سلسلو اوچائي ۾ هماليا جبل جي سلسلي کان گهٽ آهي پر ٻه ڀيرا ڊگهو ۽ ويڪرائي ۾ پڻ وڌ آهي.

نالو

انڊيز جبل جو سلسلو مصنوعي سیاري کان.

لفظ انڊيز جي ايٽائمولوجي تي بحث ڪيو ويو آهي. اڪثريت جو اتفاق آهي ته اهو ڪيوچوا لفظ "اينٽي" یعنی "اوڀر" مان نڪتل آهي جيئن "اینٽي سويو" (ڪيوچوا لاءِ "اوڀر وارو علائقو")، انڪا (Inca) سلطنت جي چئن علائقن مان هڪ آهي. اصطلاح ڪورڊيليرا اسپيني لفظ ڪورڊيل (cordel یعنی رسي) مان نڪتل آهي ۽ اينڊیز جي ڪيترن ئي ملندڙ حصن لاءِ، انهي سان گڏ سڄي اينڊين رينج، ۽ اتر ۽ ڏکڻ آمريڪا جي الهندي حصي سان گڏ گڏيل جبلن جي زنجير لاءِ، وضاحتي نالو طور استعمال ڪيو ويندو آهي.

جاگرافي

اينڊیز سلسلي کي ٽن حصن ۾ تقسيم ڪري سگهجي ٿو:

• ڏاکڻي اينڊیز: ارجنٽائن ۽ چلي ۾، لوليلاڪو (Llullaillaco) جي ڏکڻ ۾.

• سينٽرل اينڊیز: پيرو ۽ بوليويا ۾.

• اتر اينڊیز: وينزويلا، ڪولمبيا ۽ ايڪواڊور ۾.

اينڊیز جي اترئين پڇاڙيءَ ۾، الڳ "سيرا نيواڊا ڊي سانتا مارتا" رينج اڪثر ڪري آهي پر هميشه ان کي اتر اينڊیز جو حصو نه سمجهيو ويندو آهي.

ليوارڊ اينٽيلس، اروبا اپبیٽ، بونيئر ۽ ڪاراڪو (Curaçao)، جيڪي وينزويلا جي سامونڊي ڪناري کان ڪيريبين سمنڊ ۾ واقع آهن، اڳ ۾ اهو سوچيو ويندو هو ته اهي انڊيز جي حد جي انتهائي اتر واري ڪنڊ جي هيٺاهين چوٽيءَ جي نمائندگي ڪن ٿا، پر جاري ارضياتي اڀياس ظاهر ڪن ٿا ته اهڙي آساني ڏکڻ آمريڪي ۽ ڪيريبين پليٽن جي وچ ۾ پيچيده ٽيڪٽونڪ حد سان انصاف نٿو ڪري.

خارجي لنڪس

• University of Arizona: Andes geology
• Blueplanetbiomes.org: Climate and animal life of the Andes آرڪائيو ڪيا ويا 14 December 2007 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
• Discover-peru.org: Regions and Microclimates in the Andes
• Peaklist.org: Complete list of mountains in South America with an elevation at/above 1٬500 m (4٬920 ft)