Włodzimierz Perzyński

Włodzimierz Perzyński

Włodzimierz Perzyński (1927)
Data i miejsce urodzenia	6 lipca 1877 Opoczno
Data i miejsce śmierci	21 października 1930 Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	dramat, poezja, powieść
Ważne dzieła
Lekkomyślna siostra

Portret Włodzimierza Perzyńskiego pędzla Wojciecha Weissa (1901)

Włodzimierz Perzyński (ur. 6 lipca 1877 w Opocznie, zm. 21 października 1930 w Warszawie) – polski dramatopisarz, poeta, powieściopisarz i nowelista okresu Młodej Polski.

Życiorys

Uczęszczał do gimnazjum w Warszawie, a następnie uczył się w Petersburgu. Dzięki pobytowi w Rosji poznał rosyjską literaturę i idee artystyczne (m.in. Konstantego Stanisławskiego i Władimira Niemirowicza-Danczenki). W 1896 rozpoczął pracę w „Dzienniku dla Wszystkich i Anonsowym”, którego redaktorem był jego ojciec. Rok później (1897) podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Nawiązał wtedy liczne przyjaźnie z artystami, m.in. Adamem Grzymałą, Władysławem Orkanem, Adolfem Nowaczyńskim, Antonim Procajłowiczem. Do grona jego znajomych należał także późniejszy dyplomata Alfred Wysocki.

W 1899 ze względów zdrowotnych udał się w podróż do Włoch, Francji i Egiptu. Podczas podróży studiował języki. Do Krakowa wrócił w 1901. Podjął wtedy pracę felietonisty i publicysty w „Głosie Narodu”. Związał się z ówczesnym środowiskiem artystycznym miasta; do jego przyjaciół należeli: Stanisław Przybyszewski, Tadeusz Boy-Żeleński, Teofil Trzciński i Jan August Kisielewski.

Zadebiutował w 1902 tomikiem Poezje. Było to jego jedyne dzieło poetyckie. Od 1905 pracował w „Tygodniku Ilustrowanym”. W 1907 wyjechał na kilka lat za granicę – do Paryża, a następnie do Szwajcarii i Włoch. W 1913 ponownie zamieszkał w Warszawie i wznowił współpracę z „Tygodnikiem Ilustrowanym”, działał jako członek kolegium redakcyjnego dziennika „Rzeczpospolita”. Współpracował z teatrami, m.in. Teatrem Polskim, Teatrem Komedia, był też kierownikiem literackim zespołu teatrów stołecznych. Należał do Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich. Od 1919 był także sekretarzem Związku Pisarzy Orła Białego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej współpracował w kierowanym przez ppłk. Mariana Dienstla-Dąbrowę Wydziale Propagandy Armii Ochotniczej.

Pod koniec życia stopniowo tracił słuch. Zmarł na dyfteryt w 1930. Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 205–III–3).

Twórczość

Jego debiut teatralny spowodowany był kłopotami finansowymi. Artysta za namową Stanisława Ostrowskiego napisał swoją pierwszą komedię pt. Lekkomyślna siostra, która została przyjęta przez Tadeusza Pawlikowskiego, dyrektora lwowskiego teatru miejskiego. Wystawiono ją w 1904, zagrali m.in. Konstancja Bednarzewska, Irena Solska, Ferdynand Feldman i Karol Adwentowicz. Sztuka odniosła sukces. Kolejne utwory teatralne Perzyńskiego to Aszantka (1906), Majowe słońce (1906), Szczęście Frania (1909), Idealiści (1909), Dzieje Józefa (1913), Strach na wróble (1916), Polityka (1920), Uśmiech losu (1927), Lekarze miłości (1928), Dziękuję za służbę (1929). Jako powieściopisarz i nowelista zadebiutował podczas pobytu za granicą w latach 1907–1913. Napisał m.in. Pamiętnik wisielca, Wiosnę (1911), Łut szczęścia (1913), Złoty interes (1914), Raz w życiu (1925). Zajmował się również działalnością translatorską, tłumaczył m.in. Chiarellego, Sardou, de Flersa, de Croisseta, Bourdeta i Acharda.

Tematyka utworów

Dramaty Perzyńskiego piętnowały i ośmieszały zakłamaną podwójną moralność mieszczańską, dlatego Perzyński bywa niekiedy porównywany z Gabrielą Zapolską. Najsłynniejszym dramatem tego autora jest Lekkomyślna siostra, w której pokazuje w jaki sposób nadzieja na osiągnięcie korzyści materialnej sprawia, że bohaterowie wypierają się własnych, oficjalnie głoszonych zasad. Tytułowa „lekkomyślna siostra” jest na przemian potępiana przez wszystkich za niemoralne życie, albo też przez wszystkich wielbiona – w zależności od tego, jakie korzyści można za jej przyczyną osiągnąć (wizja bogatego spadku). Wszystko to doprowadza do zabawnych sytuacji. Lekkomyślna siostra to utwór wciąż aktualny, mimo upływu czasu zapewniający rozrywkę i umożliwiający refleksję nad ludzką podwójną moralnością. Wciąż jest często wystawiany na wielu scenach.

Kolejna komedią Perzyńskiego jest trzyaktówka Aszantka, której akcja rozgrywa się w Warszawie. W krzywym zwierciadle zestawiony jest los złotego młodzieńca z dobrego domu ziemiańskiego, lekkomyślnego panicza, który w końcowej części utworu zniża się do poziomu stręczyciela, sutenera, utrzymanka i moralnego bankruta z drugą protagonistką, którą jest prosta i prymitywna dziewczyna wspinająca się ku szczytom swoiście pojmowanej „kariery”, aby ostatecznie przeobrazić się w wyrafinowaną kokotę. Katastrofa kochanka i wątpliwy awans partnerki są efektem dwu bezwzględnych, drapieżnych egoizmów i całkowitego zaniku wrażliwości moralnej.

Szczęście Frania to komedia opowiadająca o naiwności poczciwego bohatera, którego nikt nie traktuje poważnie, aż do chwili gdy udaje mu się zapobiec rodzinnemu skandalowi. Dzięki temu tytułowy bohater poślubia kobietę do niedawna dla niego nieosiągalną. „Szczęście Frania” zostało wystawione w 1909 ze Stefanem Jaraczem w roli głównej.

Opinie o twórcy

Utwory Perzyńskiego, ośmieszając ówczesne społeczeństwo, budziły kontrowersje. Uznawane były za literaturę rozrywkową, niejednokrotnie stawały się celem kpin w artykułach satyrycznych „Cyrulika Warszawskiego”. Spotykały się jednak również z pozytywnym odbiorem – przekładano je na inne języki, a samego autora porównywano z Ablem Hermantem, de Flersem i Lavedanem.

Adaptacje filmowe

• 1913 – ekranizacja Aszantki w reżyserii Kazimierza Kamińskiego z Marią Dulębą w roli tytułowej.
• 1927 – ekranizacja Uśmiechu losu w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego z Jadwigą Smosarską, Kazimierzem Junoszą-Stępowskim i Józefem Węgrzynem.

Dzieła

Komedie Lekkomyślna siostra (1904) Majowe słońce (1907) Aszantka (1906) Szczęście Frania (1909) Dzieje Józefa (1913) Strach na wróble (1916) Polityka (1919) Uśmiech losu (1926) Lekarz miłości (1928) Dziękuję za służbę (1928) Rozum i głupstwo (1929) Zbiory nowel i opowiadań To, co nie przemija (1906) Pamiętnik wisielca (1907) Nowele (1909) Miłość, sztuka i pieniądze (1911) Pani Czajkowska (1912) Młodzieniec o krótkim nazwisku (1914) Nocna zabawa (1914) Opowieści niezwykłe (1917, dla dzieci) Bomba. 12 humoresek (1919) Cudowne dziecko (1921) Znamię (1927)

Powieści Sławny człowiek (1907) Michalik z PPS (1910) Wiosna (1911) Łut szczęścia (1913) Złoty interes (1915) Na stanowisku (1916) Wróg wojny (1916) Uczniaki (1918) Tryumfator (1919) Uczniaki (1919) Panna ze snu (1927) Raz w życiu (1925) Nie było nas, był las (1926) Dwoje ludzi (1928) Mechanizm życia (1929) Klejnoty (1930)

Zbiory felietonów Do góry nogami (1914) Idylle wojenne i pokojowe troski (1915) Świat po wojnie (1917) Wielka Warszawa (1917) Kłopoty ministrów (1921) Z legend współczesnej Polski (1922) Pralnia sumienia (1930)

Upamiętnienie

Od 24 listopada 1961 ulica w Warszawie, na terenie obecnej dzielnicy Bielany, nosi nazwę ulicy Włodzimierza Perzyńskiego.

Pomnik Włodzimierza Perzyńskiego w Opocznie

19 października 1980 roku, w 50. rocznicę śmierci pisarza, w Opocznie odsłonięto pomnik Włodzimierza Perzyńskiego. Nastąpiło to razem z nadaniem jego imienia ulicy, przy której znajduje się monument.

Bibliografia

• Artur Hutnikiewicz: Młoda Polska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-11394-4. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Włodzimierz Perzyński w bazie Filmweb
• Włodzimierz Perzyński w bazie filmpolski.pl
• Włodzimierz Perzyński, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-09] .
• Utwory Włodzimierza Perzyńskiego w serwisie Wolne Lektury
• Dzieła Włodzimierza Perzyńskiego w bibliotece Polona