Przejdź do zawartości

A gdyby…?

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
A gdyby…?
What If…?
Ilustracja
Logo serialu
Gatunek

animacja komputerowa
superbohaterski(inne języki)

Kraj produkcji

Stany Zjednoczone

Oryginalny język

angielski

Twórcy

A.C. Bradley(inne języki)

Główne role

Jeffrey Wright

Liczba odcinków

18

Liczba serii

2

Lista odcinków
Produkcja
Produkcja

Carrie Wassenaar

Produkcja wykonawcza

A.C. Bradley
Bryan Andrews(inne języki)
Victoria Alonso(inne języki)
Louis D’Esposito(inne języki)
Kevin Feige
Brad Winderbaum(inne języki)

Reżyseria

Bryan Andrews
Stephan Franck(inne języki)

Scenariusz

A.C. Bradley
Matthew Chauncey
Ryan Little

Muzyka

Laura Karpman(inne języki)
Nora Kroll-Rosenbaum

Scenografia

Paul Lasaine

Wytwórnia

Marvel Studios

Pierwsza emisja
Kraj oryginalnej emisji

Stany Zjednoczone

Data premiery

11 sierpnia 2021

Stacja telewizyjna

Disney+

Lata emisji

2021–

Status

trwający

Strona internetowa

A gdyby…? (oryg. What If…?) – amerykański antologiczny, superbohaterski(inne języki) serial animowany inspirowany serią komiksów Co by było, gdyby? wydawnictwa Marvel Comics. Przedstawia on alternatywne wersje zdarzeń pokazanych wcześniej w filmach Filmowego Uniwersum Marvela. Twórczynią serialu i główną scenarzystką została A.C. Bradley(inne języki), a reżyserią zajął się Bryan Andrews(inne języki). W serialu głosu użyczył Jeffrey Wright oraz aktorzy, którzy zagrali w produkcjach franczyzy.

Pierwszy sezon A gdyby…? wchodzi w skład IV Fazy franczyzy Filmowego Uniwersum Marvela, natomiast drugi – V Fazy. Stanowią one część jej drugiego rozdziału zatytułowanego Saga multiwersum. Serial zadebiutował 11 sierpnia 2021 roku w serwisie Disney+. W Polsce pojawił się 14 czerwca 2022 roku, wraz z uruchomieniem serwisu. W grudniu 2019 roku zapowiedziano drugi sezon serialu, który zadebiutował 22 grudnia 2023 roku. W listopadzie 2021 roku zapowiedziany został serialowy spin-off odcinka „A gdyby… zombie!?” zatytułowany Marvel Zombies, a w lipcu 2022 roku zapowiedziano trzeci sezon A gdyby…?. Pierwszy sezon spotkał się z pozytywną reakcją krytyków, ponadto został nagrodzony w 2022 roku na ceremoniach Annie i Emmy.

Obsada

[edytuj | edytuj kod]
Jeffrey Wright
(Obserwator)

Narratorem serialu jest Jeffrey Wright jako Obserwator, który należy do rasy obserwującej multwiersum[1]. Każdy z odcinków pokazuje inne wariant postaci, które pojawiły się w produkcjach Filmowego Uniwersum Marvela[2], gdzie prawie siedemdziesięciu aktorów powtórzyło swoje role z filmów franczyzy[3][4][5].

W pierwszym sezonie byli to: Hayley Atwell, Samuel L. Jackson, Jeremy Renner, Stanley Tucci, Dominic Cooper, Bradley Whitford, Ross Marquand, Neal McDonough, Sebastian Stan, Toby Jones, Chadwick Boseman, Michael Rooker, Josh Brolin, Benicio del Toro, Kurt Russell, Ophelia Lovibond, Carrie Coon, Tom Vaughan-Lawlor(inne języki), Karen Gillan, Djimon Hounsou, John Kani(inne języki), Sean Gunn(inne języki), Chris Sullivan(inne języki), Seth Green, Danai Gurira, Mark Ruffalo, Tom Hiddleston, Clark Gregg, Jaimie Alexander, Frank Grillo, Michael Douglas, Benedict Cumberbatch, Rachel McAdams, Benedict Wong, Tilda Swinton, Leslie Bibb, Paul Rudd, Evangeline Lilly, Paul Bettany, Jon Favreau, Emily VanCamp, David Dastmalchian, Michael B. Jordan, Angela Bassett, Andy Serkis, Don Cheadle, Chris Hemsworth, Natalie Portman, Kat Dennings, Jeff Goldblum, Cobie Smulders, Taika Waititi, Rachel House, Clancy Brown, Georges St-Pierre[5].

W drugim sezonie swoje z poprzednich produkcji role powtórzyli: Atwell, Favreau, Brown, Brolin, Cumberbatch, Dennings, Douglas, Tucci, Waititi, Gillan, Green, Grillo, Goldblum, Hemsworth, Hiddleston, House, Jackson, Renner, Rudd, Ruffalo, Rooker, Russell, Smulders, Stan, Idris Elba, Peter Serafinowicz, Jude Law, Sam Rockwell, Elizabeth Olsen, John Slattery, Tessa Thompson, Cate Blanchett, Laurence Fishburne, Rachel Weisz[4], Atandwa Kani(inne języki)[6], Madeleine McGraw(inne języki) i Gene Farber(inne języki)[7].

Natomiast przeszło dwudziestu aktorów zastąpiło tych, którzy pojawili się w poprzednich produkcjach MCU: Josh Keaton(inne języki) jako Steve Rogers[8], Brian T. Delaney(inne języki) i Mace Montgomery Miskel jako Peter Quill[9][7], Fred Tatasciore jako Drax, Corvus Glaive, Volstagg[10][11] i Groot[12], Lake Bell jako Natasha Romanoff, Mick Wingert jako Tony Stark[13], Alexandra Daniels jako Carol Danvers, Mike McGill jako Thaddeus Ross, Stephanie Panisello(inne języki) jako Betty Ross[14], Hudson Thames jako Peter Parker / Spider-Man[15], Kiff VandenHeuvel(inne języki) jako Obadiah Stane, Beth Hoyt jako Virginia „Pepper” Potts, Ozioma Akagha(inne języki) jako Shuri[16], Josette Eales jako Frigga, David Chen jako Hogun, Max Mittelman(inne języki) jako Fandral[11], Cynthia McWilliams(inne języki) jako Gamora[17], Julianne Grossman(inne języki) jako Irani Rael[12], Keri Tombazian jako Mar-Vell / Wendy Lawson[7], Jeff Bergman(inne języki) jako Odyn[18] oraz Feodor Chin(inne języki) jako Xu Wenwu[19]. Ponadto Marquand użyczył również głosu Ultronowi[20].

Emisja

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszy sezon A gdyby…?, składający się z 9 odcinków[21], zadebiutował 11 sierpnia 2021 roku w serwisie Disney+[22]. W Polsce całość sezonu została udostępniona 14 czerwca 2022 roku, wraz z uruchomieniem serwisu[23]. Drugi sezon składający się również z 9 odcinków, zadebiutował 22 grudnia 2023 roku w Stanach Zjednoczonych[24] i w Polsce[25]. Kolejne odcinki były udostępniane kolejno do 30 grudnia tego samego roku[24].

Przegląd sezonów

[edytuj | edytuj kod]
Sezon Odcinki Oryginalna emisja
(Stany Zjednoczone)
Oryginalna emisja
(Polska)
Premiera sezonu Finał sezonu Premiera sezonu Finał sezonu
1 9[26][21] 11 sierpnia 2021[22] 6 października 2021[26] 14 czerwca 2022[23]
2 9[26][21] 22 grudnia 2023[24] 30 grudnia 2023[26] 22 grudnia 2023[25] 30 grudnia 2023[26][25]

Lista odcinków

[edytuj | edytuj kod]

Sezon 1 (2021)

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: A gdyby…? (sezon 1).
Nr Tytuł Tytuł polski

Reżyseria Scenariusz

Premiera
(Disney+[26])
Premiera w Polsce
(Disney+[23])
11 What If… Captain Carter Were The First Avenger?[8] A gdyby… Kapitan Carter była pierwszą Avengerką? Bryan Andrews(inne języki)A.C. Bradley(inne języki)11 sierpnia 202114 czerwca 2022
22 What If… T’Challa Was Star-Lord?[27] A gdyby… T’Challa został Star-Lordem? Bryan AndrewsMatthew Chauncey18 sierpnia 202114 czerwca 2022
33 What If… the World Lost Its Mightiest Heroes?[28] A gdyby… zabrakło najpotężniejszych bohaterów? Bryan AndrewsA.C. Bradley
Matthew Chauncey
25 sierpnia 202114 czerwca 2022
44 What If… Doctor Strange Lost His Heart Instead of His Hands?[29] A gdyby… Doktor Strange stracił serce zamiast dłoni? Bryan AndrewsA.C. Bradley1 września 202114 czerwca 2022
55 What If… Zombies!?[15] A gdyby… zombie!? Bryan AndrewsMatthew Chauncey8 września 202114 czerwca 2022
66 What If… Killmonger Rescued Tony Stark?[16] A gdyby… Killmonger ocalił Tony’ego Starka? Bryan AndrewsMatthew Chauncey15 września 202114 czerwca 2022
77 What If… Thor Was an Only Child?[11] A gdyby… Thor był jedynakiem? Bryan AndrewsA.C. Bradley22 września 202114 czerwca 2022
88 What If… Ultron Won?[20] A gdyby… Ultron wygrał? Bryan AndrewsMatthew Chauncey29 września 202114 czerwca 2022
99 What If… the Watcher Broke His Oath?[17] A gdyby… Obserwator złamał zasady? Bryan AndrewsA.C. Bradley6 października 202114 czerwca 2022

Sezon 2 (2023)

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: A gdyby…? (sezon 2).
Nr Tytuł Tytuł polski

Reżyseria Scenariusz

Premiera
(Disney+[26])
Premiera w Polsce
(Disney+[25])
101 What If… Nebula Joined the Nova Corps?[30] A gdyby… Nebula wsąpiła do Korpusu Nova? Stephan Franck(inne języki)[31]Matthew Chauncey[31]22 grudnia 202322 grudnia 2023
112 What If… Peter Quill Attacked Earth’s Mightiest Heroes?[30] A gdyby… Peter Quill zaatakował Ziemię? Bryan Andrews(inne języki)[31]Matthew Chauncey[31]23 grudnia 202323 grudnia 2023
123 What If… Happy Hogan Saved Christmas?[30] A gdyby… Happy Hogan ocalił święta? Bryan Andrews[31]A.C. Bradley(inne języki)
Matthew Chauncey[31]
24 grudnia 202324 grudnia 2023
134 What If… Iron Man Crashed into the Grandmaster?[30] A gdyby... Iron Man wpadł na Arcymistrza? Bryan Andrews[31]A.C. Bradley[31]25 grudnia 202325 grudnia 2023
145 What If… Captain Carter Fought the Hydra Stomper?[30] A gdyby... Kapitan Carter walczyła z Hydrogromcą? Bryan Andrews[31]A.C. Bradley[31]26 grudnia 202326 grudnia 2023
156 What If… Kahhori Reshaped the World?[30] A gdyby... Kahhori zmieniła świat? Bryan Andrews[31]Ryan Little[31]27 grudnia 202327 grudnia 2023
167 What If… Hela found the Ten Rings?[30] A gdyby... Hela znalazła dziesięć pierścieni? Bryan Andrews[31]Matthew Chauncey[31]28 grudnia 202328 grudnia 2023
178 What If… The Avengers Assembled in 1602?[30] A gdyby... Avengersi żyli w roku 1602? Bryan Andrews[31]A.C. Bradley
Ryan Little[31]
29 grudnia 202329 grudnia 2023
189 What If… Strange Supreme Intervened?[30] A gdyby... Strange wtrącił się w losy multiwersum? Bryan Andrews[31]Matthew Chauncey[31]30 grudnia 202330 grudnia 2023

Produkcja

[edytuj | edytuj kod]

Rozwój projektu

[edytuj | edytuj kod]

We wrześniu 2018 roku ujawniono, że Marvel Studios pracuje nad serialami na potrzebę serwisu Disney+. Aktorzy z filmów mieli powtórzyć swoje role w tych serialach. Kevin Feige miał odpowiadać za te seriale podobnie jak w przypadku filmów, których jest producentem[32]. W marcu 2019 roku poinformowano o planowanej produkcji pierwszej animowanej produkcji studia na podstawie serii komiksów Co by było, gdyby?(inne języki), który jako antologia ma przedstawiać alternatywne wersje wydarzeń ukazanych w filmach Filmowego Uniwersum Marvela[2]. Marvel Studios i The Walt Disney Company oficjalnie zapowiedzieli serial miesiąc później[33]. Wytwórnia rozważała już wcześniej adaptację tej serii komiksów, jednak podjęto decyzję, że nie nastąpi to wcześniej niż po zakończeniu Sagi nieskończoności, tak aby pojawiła się wystarczająca ilość alternatywnych historii do opowiedzenia. W sierpniu ujawniono, że A.C. Bradley(inne języki) została główną scenarzystką serialu, a Bryan Andrews(inne języki) będzie odpowiadał za reżyserię[34].

Bradley zasugerował jeden z dyrektorów studia, Jonathan Schwartz(inne języki). Zabiegała ona o stanowisko scenarzystki filmu Kapitan Marvel (2019)[35]. Bradley chciała napisać scenariusz do filmu na podstawie publikacji Marvel Comics i uznała, że A gdyby…? jest jej szansą na stworzenie wielu historii[36]. Marvel Studios spodobały się jej pomysły i dołączyła do projektu w październiku 2018 roku[37][38]. Andrews natomiast pracował wcześniej jako storyboardzista przy wielu głównych sekwencjach akcji filmów MCU[35]. Spotkał się on z Bradem Winderbaumem(inne języki) w 2018 roku w sprawie zajęcia się reżyserią serialu[39][40].

Producentami wykonawczymi zostali: Bradley, Andrews, Feige, Winderbaum, Victoria Alonso(inne języki) i Louis D’Esposito(inne języki), natomiast Carrie Wassenaar była producentką[5]. W grudniu 2019 roku Feige wyjawił, że pierwszy sezon ma mieć 10 odcinków oraz że rozpoczęto już prace nad drugim sezonem[41]. Na początku sierpnia 2021 roku ujawniono, że oba sezony będę liczyły 9 odcinków. Zmniejszenie ilości odcinków wynikało z opóźnieniami w produkcji spowodowanymi pandemią COVID-19. Jeden z odcinków nie został ukończony na czas i pozostawiono go na drugi sezon[21]. W lipcu 2022 roku poinformowano, że w przygotowaniu jest również trzeci sezon serialu[42]. Wyjawiono również, że serial wchodzi w skład Sagi multiwersum[43]. W listopadzie potwierdzono, że Bradley i Andrews będą również pracować nad drugim sezonem[44].

Winderbaum wyjawił, że nie był to przypadek, że premiera serialu została zaplanowana tak szybko po finale pierwszego sezonu Lokiego, który wprowadził multiwersum, ponieważ A gdyby…? bada aspekty tego multiwersum[45]. Bradley potwierdziła, że wszystkie odcinki sezonu są kanoniczne dla MCU[46], przy czym większość odcinków ma miejsce w ich własnych uniwersach[47]. Ze względu na fakt, że prace nad serialem rozpoczęto przed powstaniem Lokiego i filmu Doktor Strange w multiwersum obłędu (2022) nie była ona pewna, w jaki sposób te produkcje będą ukazywać i wyjaśniać multiwersum MCU. Skupiła się na możliwościach w alternatywnych liniach czasu, które określiła jako „próbkę różnorodnych czekoladek”, pozostawiając elementy takie jak Agencję Ochrony Chronostruktury do pokazania w innych produkcjach[48]. Zespół kreatywny serialu spotkał się z producentami wykonawczymi Lokiego, Stephenem Broussardem(inne języki) i Kevinem Wrightem, a także współproducentką wykonawczą WandaVision (2021), Mary Livanos, by ustalić „zbiór zasad” dotyczących multiwersum, rozgałęzień linii czasowych i wydarzeń w ramach ich powiązań[49].

Scenariusz

[edytuj | edytuj kod]

Kevin Feige wyjawił, że serial ukaże „kluczowe momenty” z całego Filmowego Uniwersum Marvela w zmieniony sposób[50]. Brad Winderbaum(inne języki) dodał, że praca w ramach koncepcji multiwersum była wyzwalająca, ponieważ serial mógł wiązać się z większym ryzykiem i większymi możliwościami, jakich nie dają inne projekty MCU[37]. Victoria Alonso(inne języki) stwierdziła, że serial stał się okazją do wprowadzenia większej różnorodności do MCU i wykorzystania większej liczby z 6000 postaci, do których Marvel Studios miało dostęp[40]. Postacie z Marvel Comics, które jeszcze nie pojawiły się w produkcjach franczyzy, nie zostały wprowadzone w serialu, ale scenarzyści mieli możliwość stworzenia nowych postaci, jeśli pomogłoby historii. Przed rozważeniem scenariuszy „co by było, gdyby” scenarzyści sprawdzili wszystkich bohaterów MCU, by określić, „co ich motywuje”[39]. Chcieli mieć pewność, że poza zmianą każdego odcinka w stylu „co by było, gdyby” istniał potencjał fabularny ponadto[51]. Każdy odcinek i jego alternatywna historia jest wprowadzana i zakończona przez postać Obserwatora, ukazując go jako „przestrogę w duchu Strefy mroku(inne języki)[52][35]. Odcinki posługują się różnymi gatunkami filmowymi i mają różną tonację, niektóre są mroczniejsze, a inne lżejsze[39].

A.C. Bradley(inne języki), Bryan Andrews(inne języki), Winderbaum, Simona Paparelli(inne języki). Matthew Chauncey i Ryan Little napisali scenariusz do 30 potencjalnych odcinków. Seria Co by było, gdyby?(inne języki) dostarczyła im inspiracji dla potencjalnych rozwiązań fabularnych[53]. Pomimo formatu serialu jako antologii, scenarzyści opracowali dla pierwszego sezonu narzędzia, które umożliwiły im pewne powiązania między odcinkami[47]. Zaczęło się to ujawniać w odcinku ósmym sezonu[54]. Podczas opracowywania scenariuszy scenarzyści zdali sobie sprawę, że Kapitan Carter „rozkwitnie i stanie się ważniejsza” wraz z Obserwatorem, i postanowili wracać do jej historii w kolejnych sezonach[55]. Z pozostałych 20 propozycji z 30 przygotowanych dla pierwszego sezonu, kilka zostało wybranych dla sezonu drugiego[51][56][57]. Ponadto postacie, jak i nawiązania do produkcji z Fazy IV zaplanowane zostały na drugi sezon[58][59]. W październiku 2021 roku Bradley poinformowała, że drugi sezon będzie bardziej skupiał się na odkrywaniu nowych stron postaci z MCU[60].

Casting

[edytuj | edytuj kod]

Plan Marvel Studios zakładał, że aktorzy odgrywający role w produkcjach Filmowego Uniwersum Marvela użyczą głosów odgrywanym przez siebie postaciom w A gdyby…?[2]. Ponad pięćdziesięciu aktorów powtórzyło swoje role w sezonie pierwszym[5]. O połowie z nich poinformowano podczas San Diego Comic-Conu w lipcu 2019 roku[1]. Ujawniono również, że Jeffrey Wright obsadzony został jako głos Obserwatora, który będzie narratorem serialu[61]. Na początku sierpnia 2021 roku wyjawiono pozostałych aktorów z MCU, którzy powrócą w rolach głosowych w pierwszym sezonie serialu[3].

Brad Winderbaum(inne języki) wyjawił, że część obsady została zastąpiona innymi aktorami z powodu konfliktów w harmonogramie oryginalnych aktorów[62].

Prace nad animacją

[edytuj | edytuj kod]

Stephan Franck(inne języki) był głównym animatorem sezonu[63][64]. Ryan Meinerding(inne języki) z Marvel Studios pracował razem z Bryanem Andrewsem(inne języki) nad znalezieniem odpowiedniego stylu animacji[53], który był spójny we wszystkich odcinkach[65]. Wykorzystano styl animacji cel-shading oraz wygląd postaci zbliżony do wyglądu aktorów z filmów[66]. Początkowo rozważali zastosowanie różnych stylów w każdym odcinku[36] lub oparcie wyglądu na komiksach Jacka Kirby’ego i Steve’a Ditko, zanim zdecydowali się na jeden styl inspirowany klasycznymi amerykańskimi ilustratorami, takimi jak Joseph Christian Leyendecker(inne języki), Norman Rockwell, Tom Lovell(inne języki) i Mead Schaeffer(inne języki)[67]. Andrews uznał, że zaowocowało to „rodzajem heroicznego, hiperrealistycznego, superwyidealizowanego wyglądu, który wydaje się ikoniczny”, a jednocześnie nie jest „kreskówkowy”[5]. Inspiracją był również Zakochany kundel (1955) ze względu na brak „surowej grafiki” i ponieważ uznali, że był „pięknie namalowany”[68].

Nad pierwszym sezonem pracowały studia animacyjne: Squeeze[69], Blue Spirit(inne języki), Flying Bark Productions(inne języki)[65] i Stellar Creative Lab[70]. Scenograf Paul Lasaine i jego zespół namalowali wszystkie tła na sezon, opierając je na klatkach z filmów, grafikach koncepcyjnych i planach scenograficznych z tych produkcji[71]. Graham Fisher i Joel Fisher odpowiadali za montaż odcinków pierwszego sezonu[5].

Sekwencja tytułowa została zaprojektowana przez firmę Perception, która starała się podkreślić tematykę serialu, ukazując „piękno i ideę przestrzeni”. Czerpie ona inspirację z twórczości Roberta Peaka(inne języki), twórcy plakatów filmowych, między innym do Star Treka (1979) i Excalibura (1981). Ponadto wykorzystano obrazy tłuczonego szkła, by symbolizować rozgałęzienia „Świętej Chronologii”[72].

Muzyka

[edytuj | edytuj kod]

W październiku 2020 roku poinformowano, że Laura Karpman(inne języki) skomponuje muzykę do serialu[73]. Pracę nad muzyką do serialu określiła jako „idealnym placem zabaw dla kompozytorów”, ponieważ mogła odwoływać się do istniejących partytur Filmowego Uniwersum Marvela, ale także od nich odstępować[74]. Miała ona dostęp do nut i nagrań poprzednich partytur MCU, ale także zaadaptowała niektóre elementy ze słuchu. W każdym odcinku sprawdzała, jak historia jest zgodna z MCU, jak odbiega i czego sama historia wymaga muzycznie[75].

Albumy z muzyką do każdego odcinka pierwszego sezonu były wydawane kilka dni po emisji każdego z odcinków przez Marvel Music / Hollywood Records. What If… Captain Carter Were The First Avenger? Soundtrack pojawił się 13 sierpnia 2021 roku[76], a ostatni, What If… the Watcher Broke His Oath? Soundtrack, został wydany 8 października tego samego roku[77].

W grudniu 2022 roku poinformowano, że Karpman ponownie zajmie się komponowaniem muzyki do serialu oraz że dołączy do niej jej żona, Nora Kroll-Rosenbaum[78].

Promocja

[edytuj | edytuj kod]

W sierpniu 2019 roku podczas konwentu D23 pokazano fragmenty serialu[79]. Pierwszy zwiastun pierwszego sezonu został zaprezentowany 10 grudnia 2020 roku[80]. 8 lipca pojawił się ostateczny zwiastun pierwszego sezonu[81]. 4 sierpnia 2021 roku na Disney+ pojawiły się trzy odcinki serialu dokumentalnego Legendy Marvela przypominające historię Peggy Carter, Projektu Avengers i Łowców w MCU[82]. Natomiast 27 października pojawił się odcinek serialu dokumentalnego Assembled – The Making of What If…?, który ukazuje kulisy powstania sezonu[83].

Drugi sezon promowany był na panelu studia podczas San Diego Comic-Conu w lipcu 2022 roku, gdzie pokazano publiczności odcinek What If… Captain Carter Fought the Hydra Stomper?[84][85][86]. 15 listopada 2023 roku pojawił się zwiastun drugiego sezonu[24].

Odbiór

[edytuj | edytuj kod]

Krytyka w mediach

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszy sezon A gdyby…? spotkał się z pozytywną reakcją krytyków. W serwisie Rotten Tomatoes 94% ze 104 recenzji uznano za pozytywne, a średnia ocen wystawionych na ich podstawie wyniosła 7,9/10[87]. Na portalu Metacritic średnia ważona ocen z 16 recenzji wyniosła 69 punktów na 100[88].

Drugi sezon serialu również z pozytywną reakcją krytyków. W serwisie Rotten Tomatoes 83% z 18 recenzji uznano za pozytywne, a średnia ocen wystawionych na ich podstawie wyniosła 7,6/10[89]. Na portalu Metacritic średnia ważona ocen z 5 recenzji wyniosła 78 punktów na 100[90].

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]
Rok Ceremonia Kategoria Nominowani Rezultat Przypis
2022 Annie Awards Najlepszy montaż w produkcji telewizyjnej Graham Fisher, Joel Fisher – Sharia Lynn Davis, Basuki Juwono, Adam Spieckermann (za odcinek „A gdyby… Ultron wygrał?”) Wygrana [91]
Critics’ Choice Television Awards(inne języki) Najlepszy serial animowany A gdyby…? Wygrana [92]
Online Film & Television Association Awards(inne języki) Najlepsza gra głosem Chadwick Boseman Wygrana [93]
Primetime Creative Arts Emmy Awards Najlepsza gra głosem Chadwick Boseman (za odcinek „A gdyby… T’Challa został Star-Lordem?”) Wygrana [94]

Spin-off

[edytuj | edytuj kod]

W listopadzie 2021 roku Marvel Studios zapowiedziało serialowy spin-off odcinka „A gdyby… zombie!?”. Za reżyserię odpowiadać ma Bryan Andrews(inne języki) na podstawie scenariusza Zeba Wellsa(inne języki)[95]. Czteroodcinkowy serial Marvel Zombies ma zadebiutować w 2024 roku na Disney+[96][97].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Vinnie Mancuso: Marvel’s ‘What If?’ Announces Massive Voice Cast of MCU Stars & Jeffrey Wright as The Watcher. Collider, 2019-07-20. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-09)]. (ang.).
  2. a b c Peter Sciretta: Exclusive: Marvel Studios Producing ‘What If’ TV Series For Disney+. /Film, 2019-03-12. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-14)]. (ang.).
  3. a b Scott Campbell: Here Are All the Marvel Actors Doing Voices in ‘What If…?’. Collider, 2021-08-01. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-04)]. (ang.).
  4. a b Marvel Studios’ Animated Series “What If…?” Now Streaming. Disney Plus Press, 2023-12-22. [dostęp 2023-12-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-12-23)]. (ang.).
  5. a b c d e f What If…? Production Brief 2021 ↓, s. 2.
  6. Wanique Block: Atandwa Kani joins Marvels ‘What If...’ animated series. The South African, 2023-11-16. [dostęp 2023-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-11-19)]. (ang.).
  7. a b c Avery Kaplan: What If…? Recap: (S02E02) What If… Peter Quill Attacked Earth’s Mightiest Heroes?. Geek Girl Authority, 2023-12-23. [dostęp 2023-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-12-27)]. (ang.).
  8. a b Kirsten Howard: Marvel’s What If…? Episode 1 Review: Peggy Carter Changes MCU History. Den of Geek, 2021-08-11. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-11)]. (ang.).
  9. Adreinne Tyler: What If? Who Replaces Chris Pratt As Peter Quill In Episode 2. Screen Rant, 2021-08-19. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-22)]. (ang.).
  10. John Orquiola: What If…? Who Replaces Dave Bautista As Drax In Episode 2. Screen Rant, 2021-08-19. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-19)]. (ang.).
  11. a b c Adam Chitwood: Here’s the Full Voice Cast for ‘Marvel’s What If…?’ Episode 7. The Wrap, 2021-09-22. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-09-22)]. (ang.).
  12. a b Arezou Amin: 'What If...?' Season 2 Episode 1 Recap: Nebula Leads a New Band of Misfits. Collider, 2023-12-22. [dostęp 2023-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-12-23)]. (ang.).
  13. Ben Travis: What If...? Review. Empire Magazine, 2021-08-10. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-10)]. (ang.).
  14. Simon Gallagher: What If…? Episode 3 Cast Guide: Every New & Returning MCU Character. Screen Rant, 2021-08-25. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-25)]. (ang.).
  15. a b Kirsten Howard: What If…? Episode 5 Review: Magnificent Marvel Zombie Chaos. Den of Geek, 2021-09-08. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-09-08)]. (ang.).
  16. a b Gavin Jasper: What If…? Episode 6 Review: Killmonger to the Rescue. Den of Geek, 2021-09-15. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-09-15)]. (ang.).
  17. a b Pooja Darade: What If Episode 9 Review: Guardians of the Multiverse. Leisure Byte, 2021-10-06. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-10-06)]. (ang.).
  18. What If…? Season 2 Episode 6 Cast: Who’s Who, From Kahhori To Doctor Strange?. Comic Book Club, 2023-12-27. [dostęp 2023-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-12-27)]. (ang.).
  19. What If…? Season 2 Episode 7 Cast: Who’s Who, From Hela To Xu Wenwu?. Comic Book Club, 2023-12-28. [dostęp 2023-12-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-12-29)]. (ang.).
  20. a b Pooja Darade: What If Episode 8 Review: Unstoppable Ultron. Leisure Byte, 2021-09-29. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-09-29)]. (ang.).
  21. a b c d Jeff Sneider: Exclusive: Marvel’s 'What If...?' Episode Count Revealed – And It’s Not What You Think. Collider, 2021-08-02. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-03)]. (ang.).
  22. a b Rachel Paige: 'What If…?': Watch the New Trailer Now. marvel.com, 2021-07-08. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-07-08)]. (ang.).
  23. a b c Rafał Christ: Te seriale i filmy obejrzymy na Disney+ w Polsce. Serwis obiecuje na start dwa tysiące produkcji. Spider’s Web, 2022-05-07. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-05-07)]. (pol.).
  24. a b c d ‘What If…?’: Unwrap New Season 2 Trailer Now. marvel.com, 2023-11-15. [dostęp 2023-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-11-15)]. (ang.).
  25. a b c d Adam Siennica: What If - pełny zwiastun 2. sezonu w świątecznym klimacie. Nie brak niespodzianek. NaEkranie.pl, 2023-12-13. [dostęp 2023-12-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-12-13)]. (ang.).
  26. a b c d e f g What If…?. The Futon Critic. [dostęp 2023-11-18]. (ang.).
  27. Kirsten Howard: Marvel’s What If…? Episode 2 Review: T’Challa Becomes a Phenomenal Star-Lord. Den of Geek, 2021-08-18. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-05-18)]. (ang.).
  28. Kirsten Howard: What If…? Episode 3 Review: The Avengers Initiative Is DOA. Den of Geek, 2021-08-25. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-25)]. (ang.).
  29. Roxy Simons: Marvel’s 'What If...?': Who Stars in the Voice Cast for Episode 4?. Newsweek, 2021-09-01. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-09-01)]. (ang.).
  30. a b c d e f g h i Russ Burlingame: What If...? Season 2 Episode Titles Revealed. COmic Book, 2023-12-15. [dostęp 2023-12-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-12-15)]. (ang.).
  31. a b c d e f g h i j k l m n o p q r Marvel Studios Celebrates New Season of 'What If...?'. marvel.com, 2023-12-12. [dostęp 2023-12-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-12-12)]. (ang.).
  32. Justin Kroll: Loki, Scarlet Witch, Other Marvel Heroes to Get Own TV Series on Disney Streaming Service (Exclusive). Variety, 2018-09-18. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-09-03)]. (ang.).
  33. Aaron Couch: Marvel’s Kevin Feige Promises „Major Storylines” for Disney+ Shows. The Hollywood Reporter, 2019-04-11. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-12)]. (ang.).
  34. D23 Expo 2019: New Marvel Studios Shows on Disney+ Announced. marvel.com, 2019-08-23. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-18)]. (ang.).
  35. a b c What If…? Production Brief 2021 ↓, s. 1.
  36. a b Joe Deckelmeier: Bryan Andrews & A.C. Bradley Interview: Marvel’s What If. Screen Rant, 2021-08-08. [dostęp 2023-11-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-07)]. (ang.).
  37. a b Paul Bradshaw, Chaos Theory, „Total Film”, 1 sierpnia 2021, s. 73–77, ISSN 1366-3135 (ang.).
  38. Graeme Guttmann: What If..? Writer Spoiled Avengers 4 and Thor 4 When Pitching Show. Screen Rant, 2021-08-02. [dostęp 2023-11-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-09)]. (ang.).
  39. a b c Alleef Ashaari: Marvel’s What If…? Crew Explains Why They Went 3D Over 2D & A Scrapped Episode That Was Too Close To GOTG 3. Kakuchopurei, 2021-08-01. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-01-12)]. (ang.).
  40. a b Ann-Marie Corvin: Marvel’s Victoria Alonso on Exploring Diversity and Inclusion Through ‘What If’ and the Hunt for Global Animation Partnerships. Variety, 2021-06-14. [dostęp 2023-11-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-01-14)]. (ang.).
  41. Cameron Bonomolo: Kevin Feige Reveals What If…? Has More Episodes Than Marvel Studios’ Other Disney+ Series. Comic Book, 2019-12-20. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-18)]. (ang.).
  42. Jordan Moreau: ‘Marvel Zombies,’ ‘Spider-Man: Freshman Year,’ ‘What If?’ Season 2 Get First Looks. Variety, 2022-07-22. [dostęp 2023-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-07-23)]. (ang.).
  43. Aaron Couch, Borys Kit: Marvel’s Kevin Feige Unveils Phase 5 Plans, New ‘Avengers’ Movies at Comic-Con. The Hollywood Reporter, 2022-07-23. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-07-24)]. (ang.).
  44. Patrick Hipes: Disney+ Day: All The Streamer’s Film & TV News From Premiere Dates To Series Orders. Deadline Hollywood, 2021-11-12. [dostęp 2023-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-29)]. (ang.).
  45. Anthony D’Alessandro: ‘What If…?’ Actor Jeffrey Wright On Chadwick Boseman’s Final “Mythic” Turn As T’Challa In MCU. Deadline Hollywood, 2021-08-01. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-28)]. (ang.).
  46. Joe Skrebels: What If...? Is Officially MCU Canon. IGN, 2021-08-03. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-08-22)]. (ang.).
  47. a b Ethan Anderton: Marvel’s 'What If...?' Executive Producer Talks The Multiverse And A New Assembly Of Avengers [Interview]. /Film, 2021-08-11. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-11-17)]. (ang.).
  48. Charles Pulliam-Moore: What If’s Multiverse Was Already Forming Before Loki, Doctor Strange 2. Gizmodo, 2021-08-05. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-04)]. (ang.).
  49. Kofi Outlaw: How Marvel’s What If...? Coordinated With Loki, WandaVision, Spider-Man, and More. Comic Book, 2021-08-12. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-28)]. (ang.).
  50. Christine Dinh: Marvel Studios Brings First Animated Series ‘Marvel’s What If...?' to Disney+. marvel.com, 2019-04-12. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-27)]. (ang.).
  51. a b Joe Deckelmeier: EP Brad Winderbaum Interview: Marvel’s What If. Screen Rant, 2021-08-05. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-07)]. (ang.).
  52. Brian Davids: Jeffrey Wright on ‘What If…?’ and the “Brilliant” ‘The Batman’. The Hollywood Reporter, 2021-08-02. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-05-12)]. (ang.).
  53. a b Andrew J.Salazar: ‘What If...?’ Showrunner Ashley Bradley Talks ‘Trollhunters’, The Beginning Of ‘What If...?’, Captain Carter, The Watcher & Star-Lord T’Challa (Exclusive). Discussing Film, 2019-09-06. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-26)]. (ang.).
  54. Sydney Bucksbaum: Marvel’s 'What If...?' team reveals season 1 finale intel: There’s ‘a bigger plan’. Entertainment Weekly, 2021-09-28. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-09)]. (ang.).
  55. Ethan Anderton: Captain Carter Is The Crux Of Marvel’s 'What If...?' Animated Series And Will Return In Future Seasons. /Film, 2021-08-02. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-11-16)]. (ang.).
  56. Charles Pulliam-Moore: Marvel’s Captain Carter Will Connect Each Multiversal Season of What If. Gizmodo, 2021-08-02. [dostęp 2023-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-05-29)]. (ang.).
  57. Ryan Fleming: ‘What If…?’ Director Bryan Andrews On Creating The Evil Doctor Strange And How The Next Seasons Will Be “A Little Bit Wilder”. Deadline Hollywood, 2022-08-17. [dostęp 2023-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-04)]. (ang.).
  58. Brian Silliman: 'What If...?' writer & director on how the alt Marvel series tended to accidentally run into future MCU plans. Syfy Wire, 2021-08-09. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-11-12)]. (ang.).
  59. Josh Plainse: Marvel’s What If Season 2 Confirmed To Include Phase 4 Movies. Screen Rant, 2021-08-21. [dostęp 2023-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-03-16)]. (ang.).
  60. Sydney Bucksbaum: Marvel’s 'What If...?' team promises ‘resolution’ in season finale and teases season 2. Entertainment Weekly, 2021-10-05. [dostęp 2023-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-04)]. (ang.).
  61. Aaron Couch: Marvel Unveils Post-'Endgame’ Slate with ‘Eternals’, ‘Shang-Chi’ and Multiple Sequels. The Hollywood Reporter, 2018-07-21. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-19)]. (ang.).
  62. Adam B.Vary: Marvel Studios Planning ‘Multiple’ New Animated Series Following Debut of ‘What If…?’. Variety, 2021-08-11. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-15)]. (ang.).
  63. Chris Arrant: Work on Marvel Studios’ What If...? Continues During Coronavirus Pandemic. Newsarama, 2020-04-15. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-17)]. (ang.).
  64. Alisha Grauso: Animation Supervisor Stephan Franck Interview: Marvel’s What If...?. Screen Rant, 2021-09-02. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-10)]. (ang.).
  65. a b What If…? Production Brief 2021 ↓, s. 4.
  66. Marcus Jones: What If on Disney+ will feature voices from majority of Marvel Cinematic Universe cast. Entertainment Weekly, 2019-11-15. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-11)]. (ang.).
  67. What If…? Production Brief 2021 ↓, s. 3–4.
  68. What If…? Production Brief 2021 ↓, s. 3.
  69. Tim Dams: Marvel Picks Quebec’s Squeeze for Disney Plus Animated Series ‘What If…?’ (Exclusive). Variety, 2020-03-10. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-22)]. (ang.).
  70. Vancouver-Based Stellar Creative Lab Continues its Collaboration with Marvel Studios. Occhi Magazine, 2021-10-30. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-10-30)]. (ang.).
  71. Alisha Grauso: Production Designer Paul Lasaine Interview: Marvel’s What If...?. Screen Rant, 2021-09-02. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-09-03)]. (ang.).
  72. What If...? Title Design. Perception, 2023-01-16. [dostęp 2023-11-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-24)]. (ang.).
  73. Variety’s L.A. Women’s Impact Report 2020. Variety, 2020-10-28. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-03)]. (ang.).
  74. Disney Music Announces 'What If...?' Soundtrack Albums. Soundtrack.Net, 2021-08-13. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-09)]. (ang.).
  75. Josh Weiss: To Shatter The Multiverse In Marvel’s ‘What If...?’ Composer Laura Karpman First Had To Shatter Some Glass. Forbes, 2021-09-02. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-07)]. (ang.).
  76. First Soundtrack Album for Marvel’s Disney+ Series ‘What If…?’ to Be Released. Film Music Reporter, 2021-08-12. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-09)]. (ang.).
  77. ‘What If… The Watcher Broke His Oath?’ Soundtrack Album Details. Film Music Reporter, 2021-10-07. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-08)]. (ang.).
  78. Arezou Amin: 'What If...?' Composer on Returning for Season 2 & Creating Music for „These Series of Little Films”. Collider, 2022-12-26. [dostęp 2023-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-09-07)]. (ang.).
  79. Petrana Radulovic: Everything we learned at D23’s Disney Plus presentation. Polygon, 2019-08-24. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-01-14)]. (ang.).
  80. Petrana Radulovic: Marvel’s animated What If...? shows the possibilities of the multiverse. Polygon, 2020-12-10. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-07)]. (ang.).
  81. Nick Romano: Chadwick Boseman’s Star-Lord, Captain Carter take center stage in 'What If...?' trailer. Entertainment Weekly, 2021-07-08. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-07)]. (ang.).
  82. Marvel Studios: Legends – Peggy Carter / The Avengers Initiative / The Ravagers. The Futon Critic, 2021-07-21. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  83. Charlie Ridgely: Everything Coming to Disney+ in October 2021. Comic Book, 2021-09-22. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-09-23)]. (ang.).
  84. Drew Taylor: X-Men '97 Footage and What If Season 2 Episode Previewed at Comic-Con. The Wrap, 2022-07-22. [dostęp 2023-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-11-10)]. (ang.).
  85. Ryan Scott: What If...? Season 2 Premiere Review: Captain Carter Gets Her Winter Soldier (Comic-Con). /Film, 2022-07-23. [dostęp 2023-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-08-02)]. (ang.).
  86. Liam Nolan: SDCC: Marvel Studios Animation Panel Reveals Future of X-Men ’97, What If and Marvel Zombies. CBR.com, 2022-07-22. [dostęp 2023-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-09)]. (ang.).
  87. What If…?: Season 1. Rotten Tomatoes. [dostęp 2023-11-18]. (ang.).
  88. What If…?: Season 1. Metacritic. [dostęp 2023-11-18]. (ang.).
  89. What If…?: Season 2. Rotten Tomatoes. [dostęp 2023-12-29]. (ang.).
  90. What If…?: Season 2. Metacritic. [dostęp 2023-12-29]. (ang.).
  91. Carolyn Giardina: ‘The Mitchells vs. the Machines’ Wins Big at Annie Awards. The Hollywood Reporter, 2022-03-12. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-03-14)]. (ang.).
  92. Erik Pedersen, Rosy Cordero, Fred Topel: Critics Choice Awards: ‘The Power Of The Dog’ Wins Best Picture & Jane Campion Is Best Director; ‘Ted Lasso’ & ‘Succession’ Top TV – Full List. Deadline Hollywood, 2022-03-13. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-03-18)]. (ang.).
  93. 26th Annual TV Awards (2021-22). Online Film & Television Association, 2022-03-06. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-11-02)]. (ang.).
  94. 2022 Creative Arts Emmys: See full winners list. Entertainment Weekly, 2022-09-04. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-08-20)]. (ang.).
  95. Aaron Couch: Disney+ Orders ’90s ‘X-Men’ Revival, ‘Marvel Zombies’ and ‘Spider-Man: Freshman Year’. The Hollywood Reporter, 2021-11-12. [dostęp 2023-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-11-12)]. (ang.).
  96. Richard Fink: Marvel Zombies Release Set For 2024 with TV-MA Rating. Screen Rant, 2022-07-22. [dostęp 2023-11-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-01-12)]. (ang.).
  97. J.J. Nattrass: MCU Marvel Zombies Writer Reveals the Spinoff’s Surprising Episode Count. CBR.com, 2022-10-14. [dostęp 2023-11-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-01-14)]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]