Fortyfikacje Valletty: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m pop. linku |
Andrzei111 (dyskusja | edycje) m drobne techniczne |
||
Linia 10: | Linia 10: | ||
|używany = 1571-1970 |
|używany = 1571-1970 |
||
|opuszczony = |
|opuszczony = |
||
|bitwy = [[Francuska okupacja Malty|Francuska inwazja Malty (1798)]]<br>[[Oblężenie Malty (1798-1800)]]<br>[[II wojna światowa]] |
|bitwy = [[Francuska okupacja Malty|Francuska inwazja Malty (1798)]]<br />[[Oblężenie Malty (1798-1800)]]<br />[[II wojna światowa]] |
||
|wydarzenia = [[Powstanie księży |
|wydarzenia = [[Powstanie księży]] |
||
|kod mapy = żadna |
|kod mapy = żadna |
||
|państwo = {{państwo|MLT}} |
|państwo = {{państwo|MLT}} |
||
Linia 17: | Linia 17: | ||
|stopniN = |minutN = |sekundN = |
|stopniN = |minutN = |sekundN = |
||
|stopniS = |minutS = |sekundS = |
|stopniS = |minutS = |sekundS = |
||
|stopniE = |minutE = |sekundE = |
|stopniE = |minutE = |sekundE = |
||
|stopniW = |minutW = |sekundW = |
|stopniW = |minutW = |sekundW = |
||
|opis miejsca = |
|opis miejsca = |
||
Linia 23: | Linia 23: | ||
}} |
}} |
||
{{UNESCO infobox |
{{UNESCO infobox |
||
| nazwa = Miasto Valletta< |
| nazwa = Miasto Valletta<br />(City of Valletta) |
||
| grafika = |
| grafika = |
||
| opis grafiki = |
| opis grafiki = |
||
Linia 33: | Linia 33: | ||
| rok = [[1980]] |
| rok = [[1980]] |
||
| sesja = |
| sesja = |
||
| zmiany = |
| zmiany = |
||
| zagrożenie = |
| zagrożenie = |
||
| kod mapy = Malta |
| kod mapy = Malta |
||
| wariant mapy = |
| wariant mapy = |
||
|stopniN =35 |minutN =53 |sekundN =50 |
|stopniN =35 |minutN =53 |sekundN =50 |
||
|stopniS = |minutS = |sekundS = |
|stopniS = |minutS = |sekundS = |
||
|stopniE =14 |minutE =30 |sekundE =31.5 |
|stopniE =14 |minutE =30 |sekundE =31.5 |
||
|stopniW = |minutW = |sekundW = |
|stopniW = |minutW = |sekundW = |
||
| link = http://whc.unesco.org/en/list/131 |
| link = http://whc.unesco.org/en/list/131 |
||
Linia 47: | Linia 47: | ||
'''Fortyfikacje Valletty''' ([[Język maltański|malt.]] ''Is-Swar tal-Belt Valletta'') – ciąg [[mur obronny|murów obronnych]] i innych [[fortyfikacja|fortyfikacji]], otaczających stołeczne miasto [[Valletta]] na [[Malta|Malcie]]. Pierwszym elementem fortyfikacji był, zbudowany w 1552, [[Fort św. Elma]], lecz budowę fortyfikacji wokół miasta rozpoczęto w 1566, z funduszów [[Wielcy mistrzowie zakonu joannitów|Wielkiego Mistrza]] [[Jean de la Valette|Jeana de Valette]]. Fortyfikacje były modyfikowane w ciągu wieków, z wybudowaną w 1856, jako ostatni element obronny, [[Bateria Lascaris|Baterią Lascaris]]. Większość umocnień pozostała do dziś nienaruszona. |
'''Fortyfikacje Valletty''' ([[Język maltański|malt.]] ''Is-Swar tal-Belt Valletta'') – ciąg [[mur obronny|murów obronnych]] i innych [[fortyfikacja|fortyfikacji]], otaczających stołeczne miasto [[Valletta]] na [[Malta|Malcie]]. Pierwszym elementem fortyfikacji był, zbudowany w 1552, [[Fort św. Elma]], lecz budowę fortyfikacji wokół miasta rozpoczęto w 1566, z funduszów [[Wielcy mistrzowie zakonu joannitów|Wielkiego Mistrza]] [[Jean de la Valette|Jeana de Valette]]. Fortyfikacje były modyfikowane w ciągu wieków, z wybudowaną w 1856, jako ostatni element obronny, [[Bateria Lascaris|Baterią Lascaris]]. Większość umocnień pozostała do dziś nienaruszona. |
||
Miasto Valletta, na równi z [[Nikozja|Nokozją]] na Cyprze, było uważane za praktyczny przykład [[miasto idealne|idealnego miasta]] Renesansu, i odnosiło się to tak do fortyfikacji, jak i życia codziennego w mieście |
Miasto Valletta, na równi z [[Nikozja|Nokozją]] na Cyprze, było uważane za praktyczny przykład [[miasto idealne|idealnego miasta]] Renesansu, i odnosiło się to tak do fortyfikacji, jak i życia codziennego w mieście<ref name="cosmescu"/>. Fortyfikacje były dobrze znane w Europie w XVII wieku, i mogły mieć wpływ na projekt części [[Twierdza Luksemburg|Twierdzy Luksemburg]]<ref name="luxembourg"/>. W książce z 1874, Valletta została określona jako „jedno z najlepiej ufortyfikowanych miast na świecie.”<ref name="pembroke"/> Dzisiaj fortyfikacje Valletty uważane są za najważniejsze z wszystkich [[Fortyfikacje Malty|fortyfikacji Malty]]<ref name="arx2011"/>, i są częścią [[Lista światowego dziedzictwa UNESCO|światowego dziedzictwa UNESCO]]<ref name="unesco"/>. |
||
==Historia== |
== Historia == |
||
===Tło historyczne=== |
=== Tło historyczne === |
||
Budowa ufortyfikowanego miasta na półwyspie Sciberras była brana pod uwagę po raz pierwszy w 1524, kiedy [[Zakon Maltański|Zakon św. Jana]] wysłał komisję, w celu sprawdzenia przydatności wysp maltańskich |
Budowa ufortyfikowanego miasta na półwyspie Sciberras była brana pod uwagę po raz pierwszy w 1524, kiedy [[Zakon Maltański|Zakon św. Jana]] wysłał komisję, w celu sprawdzenia przydatności wysp maltańskich<ref name="about"/>. W tym czasie, jedyną fortyfikacją na półwyspie była wieża strażnicza, zbudowana przez [[Korona Domu Aragonii|Aragończyków]] w 1488.<ref name="stelmo"/> Wieża została wzmocniona w 1533, lecz planowane miasto nie zostało zbudowane, ponieważ Zakon skoncentrował się na budowie fortyfikacji [[Birgu]], które stało się jego bazą<ref name="zammitv"/>. |
||
W 1551 wojska [[Imperium Osmańskie|osmańskie]], po krótkim, nieudanym ataku na Maltę, [[Inwazja na Gozo|zdobyły Gozo]] a następnie [[Oblężenie Trypolisu (1551)|Trypolis]], czego rezultatem było ustanowienie przez Zakon komisji, w celu poprawienia fortyfikacji na wyspie. W 1552, aragońska strażnica została zburzona, a na jej miejscu zbudowano [[Fort Saint Elmo]]. Fort odegrał doniosłą rolę podczas [[Wielkie Oblężenie Malty|Wielkiego Oblężenia Malty]] w 1565. Wprawdzie ostatecznie upadł po miesiącu zażartej walki, podczas której został zabity osmański generał [[Turgut]], ale Rycerze Zakonu utrzymali się w Birgu i Senglei aż do czasu przybycia wojsk pomocniczych, i oblężenie zostało odparte |
W 1551 wojska [[Imperium Osmańskie|osmańskie]], po krótkim, nieudanym ataku na Maltę, [[Inwazja na Gozo|zdobyły Gozo]] a następnie [[Oblężenie Trypolisu (1551)|Trypolis]], czego rezultatem było ustanowienie przez Zakon komisji, w celu poprawienia fortyfikacji na wyspie. W 1552, aragońska strażnica została zburzona, a na jej miejscu zbudowano [[Fort Saint Elmo]]. Fort odegrał doniosłą rolę podczas [[Wielkie Oblężenie Malty|Wielkiego Oblężenia Malty]] w 1565. Wprawdzie ostatecznie upadł po miesiącu zażartej walki, podczas której został zabity osmański generał [[Turgut]], ale Rycerze Zakonu utrzymali się w Birgu i Senglei aż do czasu przybycia wojsk pomocniczych, i oblężenie zostało odparte<ref name="jackson"/>. |
||
===Budowa=== |
=== Budowa === |
||
Po tym, jak Zakon wyszedł zwycięsko z oblężenia, otrzymał finansową pomoc z Europy, która została spożytkowana na zbudowanie nowej stolicy na półwyspie Sciberras. Papież wysłał włoskiego inżyniera [[Francesco Laparelli]]ego, aby ten zaprojektował fortyfikacje miejskie |
Po tym, jak Zakon wyszedł zwycięsko z oblężenia, otrzymał finansową pomoc z Europy, która została spożytkowana na zbudowanie nowej stolicy na półwyspie Sciberras. Papież wysłał włoskiego inżyniera [[Francesco Laparelli]]ego, aby ten zaprojektował fortyfikacje miejskie<ref name="eccardt"/>, które zostały zaprojektowane jako [[Twierdza gwiazda|włoski system bastionów]]<ref name="militarch1566"/>. Oryginalny projekt Laparelliego składał się z otoczonego [[bastion]]ami rdzenia (''enceinte''), z dziewięcioma [[Nadszaniec|nadszańcami]] ([[Język angielski|ang.]] ''cavalier'') oraz fosy. Miasto zostało zaprojektowane według [[System hippodamejski|systemu hippodamejskiego]], miało zawierać [[arsenał]] dla floty oraz ''[[Manderaggio]]'' (port dla małych statków)<ref name="about"/>. |
||
[[Kamień węgielny]] nowego miasta został położony przez Wielkiego Mistrza [[Jean de la Valette|Jeana de Valette]] 28 marca 1566, a miasto zostało nazwane ''Valletta'' na jego cześć. Mury miejskie były jednymi z pierwszych konstrukcji budowlanych, postawionych w mieście, i w większości zostały skończone w latach 1570-tych. W trakcie stawiania murów dokonano pewnych zmian w stosunku do projektu, i tylko dwa nadszańce zostały zbudowane, a arsenału i Manderaggio nigdy nie zbudowano. Fort Saint Elmo, który został poważnie uszkodzony podczas Oblężenia 1565, został odbudowany i włączony w system murów miejskich |
[[Kamień węgielny]] nowego miasta został położony przez Wielkiego Mistrza [[Jean de la Valette|Jeana de Valette]] 28 marca 1566, a miasto zostało nazwane ''Valletta'' na jego cześć. Mury miejskie były jednymi z pierwszych konstrukcji budowlanych, postawionych w mieście, i w większości zostały skończone w latach 1570-tych. W trakcie stawiania murów dokonano pewnych zmian w stosunku do projektu, i tylko dwa nadszańce zostały zbudowane, a arsenału i Manderaggio nigdy nie zbudowano. Fort Saint Elmo, który został poważnie uszkodzony podczas Oblężenia 1565, został odbudowany i włączony w system murów miejskich<ref name="about"/>. |
||
Miasto Valletta oficjalnie zostało stolicą Malty oraz siedzibą Zakonu w dniu 18 marca 1571, jakkolwiek ciągle nie było ukończone |
Miasto Valletta oficjalnie zostało stolicą Malty oraz siedzibą Zakonu w dniu 18 marca 1571, jakkolwiek ciągle nie było ukończone<ref name="gaul"/>. Na koniec XVI w. Valletta była największym skupiskiem mieszkańców na Malcie<ref name="militarch1566"/>. |
||
===Ulepszenia i imodyfikacje=== |
=== Ulepszenia i imodyfikacje === |
||
[[Plik:GrandHarbourValletta1801.jpg|thumb|left|Widok Valletty i [[Wielki Port|Wielkiego Portu]] w 1801 r.]] |
[[Plik:GrandHarbourValletta1801.jpg|thumb|left|Widok Valletty i [[Wielki Port|Wielkiego Portu]] w 1801 r.]] |
||
W wiekach XVII i XVIII, fortyfikacje Valletty były wzmacniane poprzez budowę różnych konstrukcji, wysuniętych przed ich główną linię, wliczając w to cztery [[przeciwstraż]]e wzdłuż przedpola, jak również osłoniętą drogę na [[przeciwskarpa|przeciwskarpie]] ([[Język angielski|ang.]] ''covertway'') oraz skarpę ([[Język angielski|ang.]] ''glacis''). W późnych latach 1680-tych, północny koniec półwyspu, wraz z Fort St. Elmo, został również włączony w system bastionów wokół rdzenia (ang. ''enceinte''), znany jako ''[[Gregorio Carafa|Carafa]] Enceinte'', aby zapobiec lądowaniu wroga od strony morza |
W wiekach XVII i XVIII, fortyfikacje Valletty były wzmacniane poprzez budowę różnych konstrukcji, wysuniętych przed ich główną linię, wliczając w to cztery [[przeciwstraż]]e wzdłuż przedpola, jak również osłoniętą drogę na [[przeciwskarpa|przeciwskarpie]] ([[Język angielski|ang.]] ''covertway'') oraz skarpę ([[Język angielski|ang.]] ''glacis''). W późnych latach 1680-tych, północny koniec półwyspu, wraz z Fort St. Elmo, został również włączony w system bastionów wokół rdzenia (ang. ''enceinte''), znany jako ''[[Gregorio Carafa|Carafa]] Enceinte'', aby zapobiec lądowaniu wroga od strony morza<ref name="stelmo"/>. |
||
Pomimo tych zmian, zdawano sobie sprawę, że mury Valletty nie były wystarczająco mocne, aby wytrzymać oblężenie. W roku 1635 rozpoczęto budowę [[Floriana Lines]], włączając w to mury frontowe Valletty. Floriana Lines były również modyfikowane w XVIII w. W latach późniejszych, przedmieście [[Floriana|Floriany]] rozbudowało się na terenach pomiędzy Floriana Lines a murami frontowymi Valletty, i jest teraz miastem samym w sobie |
Pomimo tych zmian, zdawano sobie sprawę, że mury Valletty nie były wystarczająco mocne, aby wytrzymać oblężenie. W roku 1635 rozpoczęto budowę [[Floriana Lines]], włączając w to mury frontowe Valletty. Floriana Lines były również modyfikowane w XVIII w. W latach późniejszych, przedmieście [[Floriana|Floriany]] rozbudowało się na terenach pomiędzy Floriana Lines a murami frontowymi Valletty, i jest teraz miastem samym w sobie<ref name="about"/>. |
||
Flanki (boczne strony) miasta zostały osłonięte później, w wiekach XVII i XVIII. Zbudowano [[Santa Margherita Lines]], [[Cottonera Lines]] i [[Fort Ricasoli]] od strony [[Wielki Port|Grand Harbour]], oraz [[Fort Manoel]] i [[Fort Tigné]] od strony [[Port Marsamxett|Marsamxett]] |
Flanki (boczne strony) miasta zostały osłonięte później, w wiekach XVII i XVIII. Zbudowano [[Santa Margherita Lines]], [[Cottonera Lines]] i [[Fort Ricasoli]] od strony [[Wielki Port|Grand Harbour]], oraz [[Fort Manoel]] i [[Fort Tigné]] od strony [[Port Marsamxett|Marsamxett]]<ref name="unesco1"/>. Późniejsze projekty, włączając w to budowę fortyfikacji na Corradino i [[Ta' Xbiex]], zostały zrobione, lecz pozostały niewykonane<ref name="arx-manoel"/>. |
||
===Okupacja francuska oraz rządy brytyjskie=== |
=== Okupacja francuska oraz rządy brytyjskie === |
||
[[Plik:Goats at Port Real Wellcome L0045092.jpg|thumb|[[Brama Miejska w Valletcie#Trzecia Brama Miejska|Porta Reale]], zbudowana w 1853 r. i zburzona w roku 1963]] |
[[Plik:Goats at Port Real Wellcome L0045092.jpg|thumb|[[Brama Miejska w Valletcie#Trzecia Brama Miejska|Porta Reale]], zbudowana w 1853 r. i zburzona w roku 1963]] |
||
Fortyfikacje Valletty zostały użyte po raz pierwszy podczas [[Francuska okupacja Malty|francuskiej inwazji Malty]] 9 czerwca 1798 r. Zakon skapitulował po trzech dniach, 12 czerwca, i Valletta oraz jej fortyfikacje przeszły w ręce Francuzów. Podczas inspekcji fortyfikacji, [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] podobno zauważył: |
Fortyfikacje Valletty zostały użyte po raz pierwszy podczas [[Francuska okupacja Malty|francuskiej inwazji Malty]] 9 czerwca 1798 r. Zakon skapitulował po trzech dniach, 12 czerwca, i Valletta oraz jej fortyfikacje przeszły w ręce Francuzów. Podczas inspekcji fortyfikacji, [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] podobno zauważył: „Jestem bardzo zadowolony, że oni otwarli dla nas bramy.”<ref name="romeartlover"/> |
||
Kilka miesięcy po rozpoczęciu francuskiej okupacji, Maltańczycy zbuntowali się przeciwko Francuzom i [[Oblężenie Malty (1798-1800)|zablokowali ich na terenie Wielkiego Portu]], z brytyjską, neapolitańską i portugalską pomocą. Francuzi zdołali wytrzymać w Valletcie do września 1800 roku, kiedy to generał [[Claude-Henri Belgrand de Vaubois|Vaubois]] skapitulował przed Brytyjczykami, którzy przejęli władzę nad wyspą |
Kilka miesięcy po rozpoczęciu francuskiej okupacji, Maltańczycy zbuntowali się przeciwko Francuzom i [[Oblężenie Malty (1798-1800)|zablokowali ich na terenie Wielkiego Portu]], z brytyjską, neapolitańską i portugalską pomocą. Francuzi zdołali wytrzymać w Valletcie do września 1800 roku, kiedy to generał [[Claude-Henri Belgrand de Vaubois|Vaubois]] skapitulował przed Brytyjczykami, którzy przejęli władzę nad wyspą<ref name="conflict"/>. |
||
Podczas władzy Brytyjczyków fortyfikacje podlegały różnym modyfikacjom. Najbardziej znaczącą z nich była budowa [[Bateria Lascaris|Fortu Lascaris]] w latach 1854-1856. Do innych modyfikacji można zaliczyć dodanie baterii artyleryjskich oraz betonowych podstaw dział, zmiany w strzelnicach oraz zbudowanie [[Prochownia|prochowni]]. Wszystkie trzy oryginalne bramy do miasta, zbudowane jeszcze przez Rycerzy Zakonu, zostały zburzone i dwie z nich zostały zastąpione przez większe |
Podczas władzy Brytyjczyków fortyfikacje podlegały różnym modyfikacjom. Najbardziej znaczącą z nich była budowa [[Bateria Lascaris|Fortu Lascaris]] w latach 1854-1856. Do innych modyfikacji można zaliczyć dodanie baterii artyleryjskich oraz betonowych podstaw dział, zmiany w strzelnicach oraz zbudowanie [[Prochownia|prochowni]]. Wszystkie trzy oryginalne bramy do miasta, zbudowane jeszcze przez Rycerzy Zakonu, zostały zburzone i dwie z nich zostały zastąpione przez większe<ref name="nicpmi-valletta"/>. |
||
Brytyjczycy wielokrotnie w XIX w. proponowali zburzenie fortyfikacji Valletty. Pierwszy wniosek wyszedł na początku wieku od generała-majora [[Henry Pigot| |
Brytyjczycy wielokrotnie w XIX w. proponowali zburzenie fortyfikacji Valletty. Pierwszy wniosek wyszedł na początku wieku od generała-majora [[Henry Pigot|Henry’ego Pigota]]<ref name="bonello"/>. W 1853 r. padła propozycja, aby zburzyć [[Saint James Cavalier]], aby zrobić miejsce pod szpital wojskowy. W roku 1855, sir [[John Pynnefather]] zaproponował zbudowanie [[cytadela|cytadeli]] na wyższym terenie półwyspu Sciberras, na miejscu przedpola Valletty i otaczającego go terenu<ref name="maltaramc"/>. W 1872 r. proponowano zburzyć wysunięte konstrukcje na przedpolu, natomiast wyburzenie kompletne przedpola było wnioskowane w roku 1882.<ref name="about"/> Finalnie, fortyfikacje pozostały w olbrzymiej części nietknięte, a jedyną częścią, która została zburzona była Luneta św. Magdaleny (St. Madeleine's Lunette), ulokowana przed wejściem do miasta (na miejscu, gdzie dziś [[Fontanna Trytona (Malta)|Fontanna Trytona]]<ref name="nicpmi-advanced"/>. |
||
Fortyfikacje przestały być używane do celu, w którym zostały zbudowane, pomiędzy końcowymi latami XIX w. a początkiem XX w. Niektóre ich części, jak Fort Saint Elmo, Fort Lascaris oraz [[Saluting Battery (Valletta)|Saluting Battery]] pozostały w użyciu aż do okresu po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]]. Fort Saint Elmo został wycofany z użycia w roku 1972.<ref name="gusman"/> Fortyfikacje zostały wpisane na Listę Zabytków 1925.<ref name="mepa"/> |
Fortyfikacje przestały być używane do celu, w którym zostały zbudowane, pomiędzy końcowymi latami XIX w. a początkiem XX w. Niektóre ich części, jak Fort Saint Elmo, Fort Lascaris oraz [[Saluting Battery (Valletta)|Saluting Battery]] pozostały w użyciu aż do okresu po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]]. Fort Saint Elmo został wycofany z użycia w roku 1972.<ref name="gusman"/> Fortyfikacje zostały wpisane na Listę Zabytków 1925.<ref name="mepa"/> |
||
W latach 1960-tych, XIX-wieczna [[Brama Miejska w Valletcie#Trzecia Brama Miejska|Porta Reale]] została zburzona, dając miejsce [[Brama Miejska w Valletcie#Czwarta Brama Miejska|nowej City Gate]] |
W latach 1960-tych, XIX-wieczna [[Brama Miejska w Valletcie#Trzecia Brama Miejska|Porta Reale]] została zburzona, dając miejsce [[Brama Miejska w Valletcie#Czwarta Brama Miejska|nowej City Gate]]<ref name="citygate"/>. |
||
===Czasy współczesne=== |
=== Czasy współczesne === |
||
[[Plik:Malta - Valletta - Triq Girolamo Cassar - Herbert Ganado Gardens+SS Peter and Paul Counterguard 01 ies.jpg|thumb|left|Odnawianie ''St. Peter and St. Paul Counterguard'' ([[przeciwstraż]]) w 2013 r.]] |
[[Plik:Malta - Valletta - Triq Girolamo Cassar - Herbert Ganado Gardens+SS Peter and Paul Counterguard 01 ies.jpg|thumb|left|Odnawianie ''St. Peter and St. Paul Counterguard'' ([[przeciwstraż]]) w 2013 r.]] |
||
Pierwsze plany odnowienia fortyfikacji Valletty, równolegle z fortyfikacjami [[Fortyfikacje Birgu|Birgu]], [[Fortyfikacje Mdiny|Mdiny]] oraz [[Citadella (Malta)|Cytadelą]], zostały zrobione w roku 2006.<ref name="zammitn"/><ref name="fortune"/> Prace rozpoczęły się w roku 2010, na podstawie projektu opisywanego jako |
Pierwsze plany odnowienia fortyfikacji Valletty, równolegle z fortyfikacjami [[Fortyfikacje Birgu|Birgu]], [[Fortyfikacje Mdiny|Mdiny]] oraz [[Citadella (Malta)|Cytadelą]], zostały zrobione w roku 2006.<ref name="zammitn"/><ref name="fortune"/> Prace rozpoczęły się w roku 2010, na podstawie projektu opisywanego jako „największy w stuleciu”. „Dzicy lokatorzy” zostali usunięci z publicznych terenów wokół fortyfikacji<ref name="ameenj"/>. Górna część Fortu St. Elmo została odnowiona, jego dolne części – wyczyszczone<ref name="upperstelmo"/>. Kaplica św. Rocha w ''St. Michael Counterguard'', zbombardowana w czasie II wojny światowej, została odbudowana w roku 2014.<ref name="roche"/> |
||
W roku 2011, Brama Miejska, zbudowana w latach 1960-tych, została zburzona, i [[Brama Miejska w Valletcie#Piąta Brama Miejska|nowa ''City Gate'']] została ukończona w 2014 r.<ref name="callejac"/> |
W roku 2011, Brama Miejska, zbudowana w latach 1960-tych, została zburzona, i [[Brama Miejska w Valletcie#Piąta Brama Miejska|nowa ''City Gate'']] została ukończona w 2014 r.<ref name="callejac"/> |
||
==Układ fortyfikacji== |
== Układ fortyfikacji == |
||
===Fortyfikacje frontowe=== |
=== Fortyfikacje frontowe === |
||
[[Plik:Valletta Land Front 1858.jpg|thumb|center|700px|Fragment obrazu [[Edward Fanshawe|Edwarda Fanshawe]] z 1858 r., przedstawiający mury frontowe Valletty]] |
[[Plik:Valletta Land Front 1858.jpg|thumb|center|700px|Fragment obrazu [[Edward Fanshawe|Edwarda Fanshawe]] z 1858 r., przedstawiający mury frontowe Valletty]] |
||
[[Plik:Malta - Valletta - Valletta Ditch + St. John's Bastion (City Gate bridge) 01 ies.jpg|thumb|Bastion św. Jana]] |
[[Plik:Malta - Valletta - Valletta Ditch + St. John's Bastion (City Gate bridge) 01 ies.jpg|thumb|Bastion św. Jana]] |
||
Fortyfikacje frontowe Valletty to system bastionów, zawierający dojście do miasta od strony lądu. W ich skład wchodzą:<ref name="melipa"/> |
Fortyfikacje frontowe Valletty to system bastionów, zawierający dojście do miasta od strony lądu. W ich skład wchodzą:<ref name="melipa"/> |
||
*St. Michael's Bastion (''Bastion św. Michała''), znany też jako Spencer's Bastion (''Bastion Spencera'')<ref name="simpsondh"/> |
* St. Michael's Bastion (''Bastion św. Michała''), znany też jako Spencer's Bastion (''Bastion Spencera'')<ref name="simpsondh"/> – półbastion na zachodnim krańcu murów frontowych. W r. 1674 zbudowano tam dwa wiatraki, zburzone w XIX w.<ref name="windmill"/> Aktualnie bastion tworzy część [[Ogrody Hastings|Ogrodów Hastings]]<ref name="nicpmi-stmichaelbastion"/>. |
||
*St. |
* St. John’s Curtain (''[[Mur obronny|Kurtyna]] św. Jana'') – mur obronny łączący bastiony św. Michała oraz św. Jana. Tworzy on teraz część Ogrodów Hastings<ref name="nicpmi-stjohncurtain"/>. |
||
*St. |
* St. John’s Bastion (''Bastion św. Jana'') – wielki bastion rozwartokątny, z odtworzoną [[Bartyzana|bartyzaną]] na jego wystającym narożniku. W tej chwili tworzy część Ogrodów Hastings<ref name="nicpmi-stjohnbastion"/>. |
||
**St. |
** St. John’s Cavalier (''[[Saint John’s Cavalier|Nadszaniec św. Jana]]'') – pięcioboczny nadszaniec, górujący nad bastionem św. Jana. Aktualnie mieści ambasadę [[Zakon Maltański|Suwerennego Rycerskiego Zakonu Szpitalników Świętego Jana]] na Malcie<ref name="nicpmi-stjohncavalier"/>. |
||
*Porta Reale Curtain (''Kurtyna Porta Reale'') |
* Porta Reale Curtain (''Kurtyna Porta Reale'') – mur obronny łączący bastiony św. Jana i św. Jakuba. Główna [[Brama Miejska w Valletcie#Piąta Brama Miejska|brama miasta]] znajduje się w ciągu tego muru<ref name="nicpmi-portacurtain"/>. |
||
*St. James Bastion (''Bastion św. Jakuba'') |
* St. James Bastion (''Bastion św. Jakuba'') – wielki bastion rozwartokątny, z bartyzaną na jego wystającym narożniku. Jego grube [[przedpiersie (fortyfikacja)|przedpiersie]] z [[ambrazura]]mi zostało zdemontowane. Bastion jest zajmowany przez [[Bank Centralny Malty]] oraz parking samochodowy<ref name="nicpmi-stjamesbastion"/>. |
||
**St. James Cavalier (''[[Saint James Cavalier|Nadszaniec św. Jakuba]]'') |
** St. James Cavalier (''[[Saint James Cavalier|Nadszaniec św. Jakuba]]'') – pięcioboczny nadszaniec, górujący nad bastionem św. Jakuba. Mieści aktualnie centrum kulturalne<ref name="nicpmi-stjamescavalier"/>. |
||
*Castile Curtain (''Kurtyna Castile'') |
* Castile Curtain (''Kurtyna Castile'') – mur obronny łączący bastiony św. Jakuba oraz św. Piotra i Pawła. Jego przedpiersie zostało w dużym stopniu zdemontowane, aby zrobić miejsce dla drogi wiodącej z Floriany do Valletty<ref name="nicpmi-castilecurtain"/>. |
||
*St. Peter and St. Paul Bastion (''Bastion św. Piotra i św. Pawła'') |
* St. Peter and St. Paul Bastion (''Bastion św. Piotra i św. Pawła'') – bastion o dwupoziomowym narożniku, znajdujący się na wschodnim krańcu murów frontowych. Górna część tworzy teraz [[Górne ogrody Barrakka|Upper Barrakka Gardens]], a dolna część mieści [[Saluting Battery (Valletta)|Saluting Battery]]<ref name="nicpmi-sspeterpaul"/>. XIX-wieczny [[Bateria Lascaris|Fort Lascaris]] jest ulokowany poniżej bastionu. |
||
Przed murami frontowymi znajduje się głęboka sucha [[fosa]] |
Przed murami frontowymi znajduje się głęboka sucha [[fosa]]<ref name="nicpmi-ditch"/>. Pozostałości [[kojec (fortyfikacja)|stanowiska obronnego]] odkryto na jej dnie w 2012 r.<ref name="flanbat"/> |
||
[[Plik:Malta 230915 Valletta 06.jpg|thumb|St. Michael's Counterguard oraz skład broni na szczytowej drodze [[przeciwskarpa|przeciwskarpy]] (''covertway'') Valletty, widziane z St. |
[[Plik:Malta 230915 Valletta 06.jpg|thumb|St. Michael's Counterguard oraz skład broni na szczytowej drodze [[przeciwskarpa|przeciwskarpy]] (''covertway'') Valletty, widziane z St. John’s Curtain]] |
||
Bastiony są osłaniane z przodu przez mniejsze elementy fortyfikacji: |
Bastiony są osłaniane z przodu przez mniejsze elementy fortyfikacji: |
||
*St. Michael's Counterguard |
* St. Michael's Counterguard – trzypoziomowa [[przeciwstraż]], zbudowana w 1640 r. w pobliżu Bastionu św. Michała. Niższy poziom zawiera [[bartyzana|bartyzanę]] na wystającym narożniku oraz małą kaplicę pw. św. Rocha<ref name="nicpmi-stmichaelcguard"/>. Kaplica, zniszczona w czasie II wojny światowej, została odbudowana w roku 2014.<ref name="roche"/> |
||
*St. |
* St. John’s Counterguard – pięcioboczna przeciwstraż, zbudowana w 1640 r. w pobliżu Bastionu św. Jana. Jej wystający narożnik zawiera bartyzanę, mieści się tam również magazyn prochu. Jest w tej chwili używana jako boisko piłkarskie<ref name="nicpmi-stjohncguard"/>. |
||
*St. Madeleine's Lunette |
* St. Madeleine's Lunette – [[Luneta (fortyfikacja)|luneta]] osłaniająca Porta Reale Curtain oraz wejście do miasta. Została rozebrana w XIX w., na jej miejscu stoi teraz [[Fontanna Trytona (Malta)|Fontanna Trytona]]<ref name="nicpmi-advanced"/>. |
||
*St. James Counterguard – pięcioboczna przeciwstraż, zbudowana w 1640 r. w pobliżu Bastionu św. Jakuba. Jej wystający narożnik zawiera bartyzanę, mieści się tam również magazyn prochu. Na centralnym poziomie znajduje się współcześnie przybudówka Banku Centralnego Malty |
* St. James Counterguard – pięcioboczna przeciwstraż, zbudowana w 1640 r. w pobliżu Bastionu św. Jakuba. Jej wystający narożnik zawiera bartyzanę, mieści się tam również magazyn prochu. Na centralnym poziomie znajduje się współcześnie przybudówka Banku Centralnego Malty<ref name="nicpmi-stjamescguard"/>. |
||
*St. Peter and St. Paul Counterguard |
* St. Peter and St. Paul Counterguard – dwupoziomowa przeciwstraż, zbudowana w 1640 r. w pobliżu Bastionu św. Piotra i św. Pawła. Jej wystający narożnik zawiera bartyzanę, mieści się tam również magazyn prochu i betonowa platforma obserwacyjna<ref name="nicpmi-sspeterpaulcguard"/>. |
||
Te elementy fortyfikacji były otoczone przez czołową fosę, której tylko część jest widoczna; reszta została zasypana gruzem |
Te elementy fortyfikacji były otoczone przez czołową fosę, której tylko część jest widoczna; reszta została zasypana gruzem<ref name="nicpmi-advanced"/>. |
||
===Fortyfikacje od strony Marsamxett=== |
=== Fortyfikacje od strony Marsamxett === |
||
[[Plik:Valletta-panorama-fromsliema.jpg|thumb|center|700px|Mury obronne wzdłuż [[Port Marsamxett|portu Marsamxett]]]] |
[[Plik:Valletta-panorama-fromsliema.jpg|thumb|center|700px|Mury obronne wzdłuż [[Port Marsamxett|portu Marsamxett]]]] |
||
[[Plik:Malta - Valletta - Triq Sant Andrija - St. Andrew's Bastion 03 ies.jpg|thumb|Stanowisko działa w Bastionie św. Andrzeja]] |
[[Plik:Malta - Valletta - Triq Sant Andrija - St. Andrew's Bastion 03 ies.jpg|thumb|Stanowisko działa w Bastionie św. Andrzeja]] |
||
Fortyfikacje od strony [[Port Marsamxett|portu Marsamxett]], rozpoczynają się od Bastionu św. Michała w ciągu fortyfikacji frontowych, a kończą się na Bastionie św. Grzegorza w Forcie Saint Elmo. W ich skład wchodzą: |
Fortyfikacje od strony [[Port Marsamxett|portu Marsamxett]], rozpoczynają się od Bastionu św. Michała w ciągu fortyfikacji frontowych, a kończą się na Bastionie św. Grzegorza w Forcie Saint Elmo. W ich skład wchodzą: |
||
*St. Andrew Tenaille – małe [[Kleszcze (fortyfikacja)|kleszcze]] poniżej Bastionu św. Michała |
* St. Andrew Tenaille – małe [[Kleszcze (fortyfikacja)|kleszcze]] poniżej Bastionu św. Michała<ref name="nicpmi-standrewten"/>. |
||
*St. Andrew's Bastion (''Bastion św. Andrzeja'') |
* St. Andrew's Bastion (''Bastion św. Andrzeja'') – asymetryczny pięcioboczny bastion. Jest on dwupoziomowy, w jego dolnej części oryginalnie znajdowała się ''Marsamxett Gate'', zburzona na początku XX w.<ref name="nicpmi-standrewbastion"/> Poniżej bastionu znajduje się niewielka [[faussebraye]]. W r. 1838 w bastionie została zbudowana [[Kolumna Ponsonby'ego]], lecz została zniszczona przez uderzenie [[piorun]]a w 1864 roku<ref name="ponsonby"/>. |
||
*Manderaggio Curtain (''Kurtyna Manderaggio'') |
* Manderaggio Curtain (''Kurtyna Manderaggio'') – mur obronny łączący bastion św. Andrzeja i bastion św. Salwatora. Oryginalnie był podzielony na dwie części, aby umożliwić statkom wpływanie do [[Manderaggio]], lecz przerwa została zamurowana, kiedy prace nad Manderaggio zostały zarzucone<ref name="nicpmi-manderaggio"/>. |
||
*San Salvatore Bastion (''Bastion św. Salwatora'') |
* San Salvatore Bastion (''Bastion św. Salwatora'') – płaskoczołowa platforma artyleryjska. W czasie II wojny światowej w bastionie wykopane były różne schrony przeciwlotnicze<ref name="nicpmi-sansalvatorebastion"/>. |
||
*German Curtain (''Kurtyna Niemiecka'') |
* German Curtain (''Kurtyna Niemiecka'') – mały mur obronny na północ od bastionu św. Salwatora. Tu również były kopane schrony przeciwlotnicze. Czasami German Curtain jest określany jako bastion<ref name="nicpmi-germancurtain"/>. |
||
*St. Sebastian Curtain (''Kurtyna św. Sebastiana'') |
* St. Sebastian Curtain (''Kurtyna św. Sebastiana'') – mały mur obronny na północ od German Curtain. Tu również były kopane schrony przeciwlotnicze. Czasami St. Sebastian Curtain jest określany jako bastion<ref name="nicpmi-stsebastiancurtain"/>. |
||
*English Curtain (''Kurtyna Angielska'') |
* English Curtain (''Kurtyna Angielska'') – długi mur obronny koło St. Elmo Bay (Zatoki św. Elma). W pobliżu znajduje się [[Zajazd Bawarski]]. W obrębie English Curtain znajduje się Jews' Sally Port oraz szereg schronów przeciwlotniczych. Pomiędzy English Curtain a French Curtain znajduje się zrekonstruowana [[bartyzana]]<ref name="nicpmi-englishcurtain"/>. |
||
*French Curtain (''Kurtyna Francuska'') |
* French Curtain (''Kurtyna Francuska'') – długi mur obronny koło St. Elmo Bay, połączony z [[Fort Saint Elmo|Fortem Saint Elmo]]<ref name="nicpmi-frenchcurtain"/>. |
||
===Fortyfikacje od strony Grand Harbour=== |
=== Fortyfikacje od strony Grand Harbour === |
||
[[Plik:Malta Valletta Panorama 12.jpg|thumb|center|700px|Mury obronne wzdłuż [[Wielki Port|Wielkiego Portu]]]] |
[[Plik:Malta Valletta Panorama 12.jpg|thumb|center|700px|Mury obronne wzdłuż [[Wielki Port|Wielkiego Portu]]]] |
||
[[Plik:Malta - Valletta - Triq il-Lanca+Xatt il-Barriera+Siege Bell War memorial+Lower Barrakka Gardens (MSTHC) 01 ies.jpg|thumb|Bastion św. Krzysztofa z ''Siege Bell War Memorial'' na szczycie]] |
[[Plik:Malta - Valletta - Triq il-Lanca+Xatt il-Barriera+Siege Bell War memorial+Lower Barrakka Gardens (MSTHC) 01 ies.jpg|thumb|Bastion św. Krzysztofa z ''Siege Bell War Memorial'' na szczycie]] |
||
Fortyfikacje od strony [[Wielki Port|Grand Harbour]] rozpoczynają się od Bastionu św. Piotra i św. Pawła w ciągu fortyfikacji frontowych Valletty, a kończą na Kurtynie św. Ubaldeski Fortu Saint Elmo. W ich skład wchodzą:<ref name="melipa"/> |
Fortyfikacje od strony [[Wielki Port|Grand Harbour]] rozpoczynają się od Bastionu św. Piotra i św. Pawła w ciągu fortyfikacji frontowych Valletty, a kończą na Kurtynie św. Ubaldeski Fortu Saint Elmo. W ich skład wchodzą:<ref name="melipa"/> |
||
*[[Bateria Lascaris|Fort Lascaris]], znany też jako Bateria Lascaris lub Lascaris Bastion |
* [[Bateria Lascaris|Fort Lascaris]], znany też jako Bateria Lascaris lub Lascaris Bastion – bateria w pobliżu Bastionu św. Piotra i św. Pawła, zbudowana przez Brytyjczyków w latach 1854-1856. W pobliżu znajduje się muzeum ''[[Lascaris War Rooms]]''<ref name="nicpmi-lascarisbattery"/>. |
||
*Marina Curtain (''Kurtyna [[Marina (żeglarstwo)|Mariny]]''), znana też jako Liesse Curtain (''Kurtyna Liesse'') – mur osłonowy łączący Bastion św. Piotra i św. Pawła z Bastionem św. Barbary. Oryginalnie mieściła się w nim ''Del Monte Gate'', w XIX w. zburzona i zastąpiona przez [[Brama Wiktorii w Valletcie|Victoria Gate]] |
* Marina Curtain (''Kurtyna [[Marina (żeglarstwo)|Mariny]]''), znana też jako Liesse Curtain (''Kurtyna Liesse'') – mur osłonowy łączący Bastion św. Piotra i św. Pawła z Bastionem św. Barbary. Oryginalnie mieściła się w nim ''Del Monte Gate'', w XIX w. zburzona i zastąpiona przez [[Brama Wiktorii w Valletcie|Victoria Gate]]<ref name="nicpmi-marinacurtain"/>. |
||
*St. Barbara Bastion (''Bastion św. Barbary'') |
* St. Barbara Bastion (''Bastion św. Barbary'') – prostoczołowy bastion o niskim [[Przedpiersie|przedpiersiu]]. Na południowym narożniku bastionu umiejscowiona jest [[bartyzana]]<ref name="nicpmi-stbarbarabastion"/>. |
||
*St. Lucia Curtain (''Kurtyna św. Łucji'') |
* St. Lucia Curtain (''Kurtyna św. Łucji'') – mur osłonowy łączący Bastion św.Barbary z Bastionem św. Krzysztofa<ref name="nicpmi-stluciacurtain"/>. |
||
*St. Christopher Bastion (''Bastion św. Krzysztofa'') |
* St. Christopher Bastion (''Bastion św. Krzysztofa'') – dwupoziomowy, pięcioboczny bastion; został częściowo naruszony, aby zbudować [[Obwodnica|obwodnicę]] Valletty<ref name="nicpmi-stchristopherbastion"/>. Na wyższym poziomie znajdują się [[Dolne ogrody Barrakka|Lower Barrakka Gardens]], a na niższym – ''Siege Bell War Memorial'' oraz ''Monument to the Unknown Soldier'' (Pomnik Nieznanego Żołnierza). Większa część dolnej baterii, zbudowanej w latach 1680-tych, została rozebrana, gdy budowano obwodnicę Valletty<ref name="nicpmi-grunenburglowbattery"/>. |
||
*St. Lazarus Curtain (''Kurtyna św. Łazarza'') |
* St. Lazarus Curtain (''Kurtyna św. Łazarza'') – mur osłonowy łączący Bastion św. Krzysztofa i Bastion św. Łazarza<ref name="nicpmi-stlazaruscurtain"/>. |
||
*St. Lazarus Bastion (''Bastion św. Łazarza'') |
* St. Lazarus Bastion (''Bastion św. Łazarza'') – płaskolicy bastion, w którym znajduje się kilka brytyjskich stanowisk ogniowych oraz magazym<ref name="nicpmi-stlazarusbastion"/>. |
||
===Fort Saint Elmo=== |
=== Fort Saint Elmo === |
||
{{Główny artykuł|Fort Saint Elmo}} |
{{Główny artykuł|Fort Saint Elmo}} |
||
[[Plik:Malta Valletta2 tango7174.jpg|thumb|center|700px|[[Fort Saint Elmo]] z wejściem do Marsamxett po prawej]] |
[[Plik:Malta Valletta2 tango7174.jpg|thumb|center|700px|[[Fort Saint Elmo]] z wejściem do Marsamxett po prawej]] |
||
Linia 152: | Linia 152: | ||
[[Plik:St. Elmo. Valletta. Fort.jpeg|thumb|Lewy półbastion Fortu Saint Elmo]] |
[[Plik:St. Elmo. Valletta. Fort.jpeg|thumb|Lewy półbastion Fortu Saint Elmo]] |
||
[[Fort Saint Elmo]] jest najstarszą częścią fortyfikacji Valletty. Ma on pod kontrolą wejście do obu portów: Grand Harbour oraz Marsamxett. Fort oraz przyległe tereny zawierają:<ref name="melipa"/> |
[[Fort Saint Elmo]] jest najstarszą częścią fortyfikacji Valletty. Ma on pod kontrolą wejście do obu portów: Grand Harbour oraz Marsamxett. Fort oraz przyległe tereny zawierają:<ref name="melipa"/> |
||
*Upper St. Elmo (''Górny Saint Elmo'') |
* Upper St. Elmo (''Górny Saint Elmo'') – oryginalna [[twierdza gwiazda]], składająca się z dwóch półbastionów, dwóch boków i dwóch czół, placu [[Parada (wojsko)|defilad]], budynków [[koszary|koszarowych]] oraz wielkiego [[nadszaniec|nadszańca]]. |
||
*Vendôme Bastion (''Bastion Vendôme'') |
* Vendôme Bastion (''Bastion Vendôme'') – bastion zbudowany w 1614 r., łączący Kurtynę Francuską z Fortem St. Elmo. Znajduje się na nim bartyzana. Po otoczeniu przez Carafa Enceinte, został przekształcony w magazyny, a później w zbrojownię. Dziś bastion jest częścią [[National War Museum (Malta)|Narodowego Muzeum Wojny]]<ref name="nicpmi-vendomebastion"/>. |
||
*Carafa Enceinte (Dolny St. Elmo) |
* Carafa Enceinte (Dolny St. Elmo) – zespół bastionów i kurtyn, zbudowany dookoła Fortu St. Elmo po roku 1687. W jego skład wchodzą: |
||
**St. Gregory Bastion (''Bastion św. Grzegorza'') |
** St. Gregory Bastion (''Bastion św. Grzegorza'') – niesymetryczny bastion z lewym czołem dłuższym. Został przerobiony przez Brytyjczyków na pomieszczenie dla dział szybkostrzelnych ''QF 6 pounder 10 cwt''<ref name="nicpmi-stgregorybastion"/>. |
||
**St. Gregory Curtain (''Kurtyna św. Grzegorza'') |
** St. Gregory Curtain (''Kurtyna św. Grzegorza'') – mur osłonowy łączący Bastion św. Grzegorza i Bastion Niepokalanego Poczęcia. Znajdują się tam stanowiska różnego rodzaju dział brytyjskich<ref name="nicpmi-stgregorycurtain"/>. |
||
**Conception Bastion (''Bastion Niepokalanego Poczęcia''), znany również jako Ball's Bastion (''Bastion Balla'') |
** Conception Bastion (''Bastion Niepokalanego Poczęcia''), znany również jako Ball's Bastion (''Bastion Balla'') – mały pięcioboczny bastion, mieszczący pewną ilość stanowisk dział, magazyny oraz pokoje dla żołnierzy obsługujących działa. Sir [[Aleksander Ball]] został pochowany w bastionie<ref name="nicpmi-ballbastion"/>. |
||
**Sta. Scholastica Curtain (''Kurtyna św. Scholastyki'') |
** Sta. Scholastica Curtain (''Kurtyna św. Scholastyki'') – mur osłonowy łączący Bastion Niepokalanego Poczęcia z Bastionem św. Jana. Znajduje się tam stanowisko dla działa ''RML 12.5 inch 38 ton'', jak również inne modyfikacje z czasów brytyjskich<ref name="nicpmi-stascholasticacurtain"/>. |
||
**St. John Bastion (''Bastion św. Jana''), znany również jako Abercrombie's Bastion (''Bastion Abercrombiego'') |
** St. John Bastion (''Bastion św. Jana''), znany również jako Abercrombie's Bastion (''Bastion Abercrombiego'') – duży asymetryczny bastion na St. Elmo Point, czubku półwyspu Sciberras. Bastion mieści stanowiska dział oraz magazyny<ref name="nicpmi-stjohnbastionelmo"/>. |
||
**St. Ubaldesca Curtain (''Kurtyna św. Ubaldeski''), znana też jako Abercrombie's Curtain (''Kurtyna Abercrombiego'') |
** St. Ubaldesca Curtain (''Kurtyna św. Ubaldeski''), znana też jako Abercrombie's Curtain (''Kurtyna Abercrombiego'') – długi mur osłonowy łączący Bastion św. Jana z Bastionem św. Łazarza. Znajdują się tam stanowiska brytyjskich dział<ref name="nicpmi-staubaldescacurtain"/>. |
||
Między Górnym St. Elmo a murami Carafa Enceinte znajduje się kilka budynków koszarowych. |
Między Górnym St. Elmo a murami Carafa Enceinte znajduje się kilka budynków koszarowych. |
||
{{Przypisy|2|przypisy= |
{{Przypisy|2|przypisy= |
||
<ref name="cosmescu">Cosmescu, Dragos [http://fortified-places.com/nicosia/ |
<ref name="cosmescu">Cosmescu, Dragos [http://fortified-places.com/nicosia/ „Nicosia”], ''fortified-places.com''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="luxembourg">[https://web.archive.org/web/20150222023008/http://www.fortified-places.com/luxembourg/ |
<ref name="luxembourg">[https://web.archive.org/web/20150222023008/http://www.fortified-places.com/luxembourg/ „Luxembourg”], ''fortified-places.com''. Zarchiwizowano z [http://www.fortified-places.com/luxembourg/ oryginału] 22 Lut 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="pembroke">{{Cytuj książkę | nazwisko =Pembroke Petridge | imię =William | tytuł =The American Travellers' Guides: Hand-books for Travellers in Europe and the East, Being a Guide Through Great Britain and Ireland, France, Belgium, Holland, Germany, Austria, Italy, Egypt, Syria, Turkey, Greece, Switzerland, Tyrol, Denmark, Norway, Sweden, Russia, Spain, and Portugal |url=https://books.google.com.mt/books?id=AhE2AAAAMAAJ&pg=PA517#v=onepage&q&f=false |wydawca =Petridge & Company | rok =1874 | strony =517| język= en |
<ref name="pembroke">{{Cytuj książkę | nazwisko =Pembroke Petridge | imię =William | tytuł =The American Travellers' Guides: Hand-books for Travellers in Europe and the East, Being a Guide Through Great Britain and Ireland, France, Belgium, Holland, Germany, Austria, Italy, Egypt, Syria, Turkey, Greece, Switzerland, Tyrol, Denmark, Norway, Sweden, Russia, Spain, and Portugal |url=https://books.google.com.mt/books?id=AhE2AAAAMAAJ&pg=PA517#v=onepage&q&f=false |wydawca =Petridge & Company | rok =1874 | strony =517| język= en}}</ref> |
||
<ref name="arx2011">{{Cytuj pismo | url =http://www.militaryarchitecture.com/index.php/Journals/arx-journal-vol-8.html | tytuł =Malta restores her historic fortifications | czasopismo =Arx |
<ref name="arx2011">{{Cytuj pismo | url =http://www.militaryarchitecture.com/index.php/Journals/arx-journal-vol-8.html | tytuł =Malta restores her historic fortifications | czasopismo =Arx – International Journal of Military Architecture and Fortification | wolumin =8 | strony =7 | data =07.2011 | język =en}} Dostęp 16 Sie 2015.</ref> |
||
<ref name="unesco">[http://whc.unesco.org/en/list/131 |
<ref name="unesco">[http://whc.unesco.org/en/list/131 „City of Valletta”], ''UNESCO World Heritage List''. Dostęp 16 Sie 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="about">Attard, Sonia [http://www.aboutmalta.com/history/vallettafort.shtml |
<ref name="about">Attard, Sonia [http://www.aboutmalta.com/history/vallettafort.shtml „The Valletta Fortifications”], ''aboutmalta.com''. Dostęp 10 Cze 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="stelmo">[http://web.archive.org/web/20131206083119/http://heritagemalta.org/wp-content/uploads/2012/03/FORT-ST-ELMO.pdf |
<ref name="stelmo">[http://web.archive.org/web/20131206083119/http://heritagemalta.org/wp-content/uploads/2012/03/FORT-ST-ELMO.pdf „Fort St. Elmo”] (PDF), ''Heritage Malta''. Zarchiwizowano z [http://heritagemalta.org/wp-content/uploads/2012/03/FORT-ST-ELMO.pdf oryginału] 6 Gru 2013. (ang.)</ref> |
||
<ref name="zammitv">{{Cytuj książkę |autor=Zammit, Vincent |tytuł=Il-Gran Mastri |
<ref name="zammitv">{{Cytuj książkę |autor=Zammit, Vincent |tytuł=Il-Gran Mastri – Ġabra ta' Tagħrif dwar l-Istorja ta' Malta fi Żmienhom – L-Ewwel Volum 1530-1680 |wydawca=Valletta Publishing & Promotion Co. Ltd. |miejsce=[[Valletta]] |rok=1992 |strony=22 |język=mt}}</ref> |
||
<ref name="jackson">Jackson, James [http://www.dailymail.co.uk/news/article-466818/Historys-bloodiest-siege-used-human-heads-cannonballs.html |
<ref name="jackson">Jackson, James [http://www.dailymail.co.uk/news/article-466818/Historys-bloodiest-siege-used-human-heads-cannonballs.html „History's bloodiest siege used human heads as cannonballs”], ''Daily Mail'' (07.07.2007). Dostęp 11 Wrz 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="eccardt">{{Cytuj książkę |autor=Eccardt, Thomas M. |tytuł=Secrets of the Seven Smallest States of Europe: Andorra, Liechtenstein, Luxembourg, Malta, Monaco, San Marino, and Vatican City |rok=2005 |wydawca=Hippocrene Books |miejsce=New York City |strony=235 |isbn=9780781810326 |url=https://books.google.com.mt/books?id=gQFzO_v_uwwC&pg=PA235&hl=en#v=onepage&q&f=false |język=en |
<ref name="eccardt">{{Cytuj książkę |autor=Eccardt, Thomas M. |tytuł=Secrets of the Seven Smallest States of Europe: Andorra, Liechtenstein, Luxembourg, Malta, Monaco, San Marino, and Vatican City |rok=2005 |wydawca=Hippocrene Books |miejsce=New York City |strony=235 |isbn=9780781810326 |url=https://books.google.com.mt/books?id=gQFzO_v_uwwC&pg=PA235&hl=en#v=onepage&q&f=false |język=en}}</ref> |
||
<ref name="militarch1566">[http://www.militaryarchitecture.com/index.php/Fortifications/valletta-1566.html |
<ref name="militarch1566">[http://www.militaryarchitecture.com/index.php/Fortifications/valletta-1566.html „Valletta – 1566”], ''MilitaryArchitecture.com''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="gaul">{{Cytuj książkę |autor=Gaul, Simon |tytuł=Malta, Gozo & Comino |wydawca=New Holland Publishers |rok=2007 |url=https://books.google.com.mt/books?id=Fevix8jSqg0C&pg=PA100&lpg=PA100#v=onepage&q&f=false |strony=100 |isbn=9781860113659 |język=en |
<ref name="gaul">{{Cytuj książkę |autor=Gaul, Simon |tytuł=Malta, Gozo & Comino |wydawca=New Holland Publishers |rok=2007 |url=https://books.google.com.mt/books?id=Fevix8jSqg0C&pg=PA100&lpg=PA100#v=onepage&q&f=false |strony=100 |isbn=9781860113659 |język=en}}</ref> |
||
<ref name="unesco1">[http://whc.unesco.org/en/tentativelists/982/|website=UNESCO Tentative Lists |
<ref name="unesco1">[http://whc.unesco.org/en/tentativelists/982/|website=UNESCO Tentative Lists „Knights' Fortifications around the Harbours of Malta”], ''UNESCO Tentative Lists''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="arx-manoel">{{Cytuj pismo | nazwisko =Spiteri | imię =Stephen C. | url=http://www.militaryarchitecture.com/index.php/Journals/arx-fort-manoel-occasional-papers-4.html | tytuł =Fort Manoel | czasopismo =ARX Occasional Papers | wolumin =4 | wydanie = | strony = | data =2014 | wydawca = | miejsce = | issn = | doi = |język=en |
<ref name="arx-manoel">{{Cytuj pismo | nazwisko =Spiteri | imię =Stephen C. | url=http://www.militaryarchitecture.com/index.php/Journals/arx-fort-manoel-occasional-papers-4.html | tytuł =Fort Manoel | czasopismo =ARX Occasional Papers | wolumin =4 | wydanie = | strony = | data =2014 | wydawca = | miejsce = | issn = | doi = |język=en}} Dostęp 11 Lip 2015.</ref> |
||
<ref name="romeartlover">[http://romeartlover.tripod.com/Malta3.html |
<ref name="romeartlover">[http://romeartlover.tripod.com/Malta3.html „Valletta – The Fortifications”], ''romeartlover.tripod.com'', Dostęp 28 Sie 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="conflict">[http://www.napoleon-series.org/military/battles/1798/c_Malta.html |
<ref name="conflict">[http://www.napoleon-series.org/military/battles/1798/c_Malta.html „The Conflict for Malta, 1798 – 1802”], ''napoleon-series.org'' (12.2008). Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-valletta">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1572.pdf |
<ref name="nicpmi-valletta">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1572.pdf „Valletta”] (PDF), ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Wrz 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="bonello">Bonello, Giovanni [http://www.timesofmalta.com/articles/view/20121118/life-features/Let-s-hide-the-majestic-bastions.445894 |
<ref name="bonello">Bonello, Giovanni [http://www.timesofmalta.com/articles/view/20121118/life-features/Let-s-hide-the-majestic-bastions.445894 „Let’s hide the majestic bastions”], ''Times of Malta'' (08.11.2012). Dostęp 5 Paź 2014. (ang.)</ref> |
||
<ref name="maltaramc">[http://www.maltaramc.com/articles/contents/reghosp.html |
<ref name="maltaramc">[http://www.maltaramc.com/articles/contents/reghosp.html „Regimental Hospitals and Military Hospitals of the Malta Garrison”], ''maltarmc.com''. Wyd. British Army Medical Services And the Malta Garrison 1799 – 1979. Dostęp 21 Paź 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-advanced">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1607.pdf |
<ref name="nicpmi-advanced">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1607.pdf „Advanced Ditch – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="gusman">Gusman, George R. [http://www.timesofmalta.com/articles/view/20120405/letters/Fort-St-Elmo.414180 |
<ref name="gusman">Gusman, George R. [http://www.timesofmalta.com/articles/view/20120405/letters/Fort-St-Elmo.414180 „Fort St Elmo”], ''Times of Malta'' (05.04.2012). Dostęp 11 Wrz 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="mepa">[http://www.webcitation.org/6guMwmZDW |
<ref name="mepa">[http://www.webcitation.org/6guMwmZDW „Protection of Antiquities Regulations 21st November, 1932 Government Notice 402 of 1932, as Amended by Government Notices 127 of 1935 and 338 of 1939.”], ''Malta Environment and Planning Authority''. Zarchiwizowano z [https://www.mepa.org.mt/file.aspx?f=2627 oryginału] 20 Kwi 2016. (ang.)</ref> |
||
<ref name="citygate">Attard, Chris [http://www.timesofmalta.com/articles/view/20080824/opinion/the-gate-triumphant.222115 |
<ref name="citygate">Attard, Chris [http://www.timesofmalta.com/articles/view/20080824/opinion/the-gate-triumphant.222115 „The gate triumphant”], ''Times of Malta'' (24.08.2008). Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="zammitn">Zammit, Ninu [http://www.timesofmalta.com/articles/view/20061212/opinion/restoration-of-forts-and-fortifications.32474 |
<ref name="zammitn">Zammit, Ninu [http://www.timesofmalta.com/articles/view/20061212/opinion/restoration-of-forts-and-fortifications.32474 „Restoration of forts and fortifications”], ''Times of Malta'' (12.12.2006). Dostęp 10 Cze 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="fortune">[http://www.timesofmalta.com/articles/view/20080620/local/a-fortune-on-fortifications.213404 |
<ref name="fortune">[http://www.timesofmalta.com/articles/view/20080620/local/a-fortune-on-fortifications.213404 „A fortune on fortifications”], ''Times of Malta'' (20.06.2008). Dostęp 10 Cze 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="ameenj">Ameen, Juan [http://www.timesofmalta.com/articles/view/20100201/local/restoration-starts-on-valletta-bastions.292182 |
<ref name="ameenj">Ameen, Juan [http://www.timesofmalta.com/articles/view/20100201/local/restoration-starts-on-valletta-bastions.292182 „Restoration starts on Valletta bastions”], ''Times of Malta'' (01.02.2010). Dostęp 10 Cze 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="upperstelmo">[http://www.timesofmalta.com/articles/view/20141104/local/updated-upper-fort-st-elmo-restoration-nears-completion.542633 |
<ref name="upperstelmo">[http://www.timesofmalta.com/articles/view/20141104/local/updated-upper-fort-st-elmo-restoration-nears-completion.542633 „Updated – Upper Fort St Elmo restoration nears completion”], ''Times of Malta'' (04.11.2014). Dostęp 10 Cze 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="roche">[http://www.militaryarchitecture.com/index.php/News/counterguard-chapel-reconstructed.html |
<ref name="roche">[http://www.militaryarchitecture.com/index.php/News/counterguard-chapel-reconstructed.html „Counterguard Chapel Reconstructed”], ''MilitaryArchitecture.com'' (20.11.2014). Dostęp 10 Cze 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="callejac">Calleja, Claudia [http://www.timesofmalta.com/articles/view/20110506/local/City-Gate-bites-the-dust.363924 |
<ref name="callejac">Calleja, Claudia [http://www.timesofmalta.com/articles/view/20110506/local/City-Gate-bites-the-dust.363924 „City Gate bites the dust”], ''Times of Malta'' (06.05.2011). Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="melipa">{{Cytuj książkę|autor=Meli, Pavla Antonia |tytuł=An Introduction to the Hospitaller Military Architecture of Valletta |url=http://www.scribd.com/doc/12982353/The-Fortifications-of-Valletta-Malta-a-senior-school-project#scribd |rok=1998 |język=en |
<ref name="melipa">{{Cytuj książkę|autor=Meli, Pavla Antonia |tytuł=An Introduction to the Hospitaller Military Architecture of Valletta |url=http://www.scribd.com/doc/12982353/The-Fortifications-of-Valletta-Malta-a-senior-school-project#scribd |rok=1998 |język=en}}</ref> |
||
<ref name="simpsondh">{{Cytuj pismo |nazwisko=Simpson |imię=Donald H. |tytuł=Some public monuments of Valletta 1800–1955 |czasopismo=Melita Historica |wolumin=2 |wydanie=3 |rok=1958 |strony=157 |url=http://melitensiawth.com/incoming/Index/Melita%20Historica/MH.02(1956-59)/MH.2(1958)3/orig03.pdf |
<ref name="simpsondh">{{Cytuj pismo |nazwisko=Simpson |imię=Donald H. |tytuł=Some public monuments of Valletta 1800–1955 |czasopismo=Melita Historica |wolumin=2 |wydanie=3 |rok=1958 |strony=157 |url=http://melitensiawth.com/incoming/Index/Melita%20Historica/MH.02(1956-59)/MH.2(1958)3/orig03.pdf}}</ref> |
||
<ref name="windmill">[http://www.windmillsofmalta.nl/db.cgi?p=detail;r=19 |
<ref name="windmill">[http://www.windmillsofmalta.nl/db.cgi?p=detail;r=19 „Windmill St Michael's Bastion 1”], ''The Malta Windmill Database''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stmichaelbastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1581.pdf |
<ref name="nicpmi-stmichaelbastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1581.pdf „St Michael Bastion – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stjohncurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1580.pdf |
<ref name="nicpmi-stjohncurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1580.pdf „St John Curtain – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stjohnbastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1573.pdf |
<ref name="nicpmi-stjohnbastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1573.pdf „St John Bastion – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stjohncavalier">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1574.pdf |
<ref name="nicpmi-stjohncavalier">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1574.pdf „St John Cavalier – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-portacurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1576.pdf |
<ref name="nicpmi-portacurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1576.pdf „Porta Reale Curtain – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stjamesbastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1577.pdf |
<ref name="nicpmi-stjamesbastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1577.pdf „St James Bastion – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stjamescavalier">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1575.pdf |
<ref name="nicpmi-stjamescavalier">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1575.pdf „St James Cavalier – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-castilecurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1578.pdf |
<ref name="nicpmi-castilecurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1578.pdf „Castile Curtain – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-sspeterpaul">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1579.pdf |
<ref name="nicpmi-sspeterpaul">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1579.pdf „SS Peter and Paul Bastion – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-ditch">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1606.pdf |
<ref name="nicpmi-ditch">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1606.pdf „Main Ditch – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands|accessdate''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="flanbat">[http://www.militaryarchitecture.com/index.php/Conservation/flanking-battery-discovered-in-valletta-ditch.html |
<ref name="flanbat">[http://www.militaryarchitecture.com/index.php/Conservation/flanking-battery-discovered-in-valletta-ditch.html „Flanking battery discovered in Valletta Ditch”], ''MilitaryArchitecture.com'' (25.02.2012). Dostęp 11 Lut 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stmichaelcguard">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1602.pdf |
<ref name="nicpmi-stmichaelcguard">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1602.pdf „St Michael Counterguard – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stjohncguard">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1603.pdf |
<ref name="nicpmi-stjohncguard">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1603.pdf „St John Counterguard – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stjamescguard">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1604.pdf |
<ref name="nicpmi-stjamescguard">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1604.pdf „St James Counterguard – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-sspeterpaulcguard">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1605.pdf |
<ref name="nicpmi-sspeterpaulcguard">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1605.pdf „SS Peter and Paul Counterguard – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-standrewten">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1612.pdf |
<ref name="nicpmi-standrewten">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1612.pdf „St Andrew Tenaille – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-standrewbastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1582.pdf |
<ref name="nicpmi-standrewbastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1582.pdf „St Andrew Bastion – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="ponsonby">[http://www.independent.com.mt/articles/2014-01-26/arts-and-culture/the-lost-landmarks-of-malta-ponsonbys-column-valletta-3789324289/ |
<ref name="ponsonby">[http://www.independent.com.mt/articles/2014-01-26/arts-and-culture/the-lost-landmarks-of-malta-ponsonbys-column-valletta-3789324289/ „The lost landmarks of Malta: Ponsonby’s Column, Valletta”], ''The Malta Independent'' (26.01.2014). Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-manderaggio">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1584.pdf |
<ref name="nicpmi-manderaggio">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1584.pdf „Manderaggio Curtain – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-sansalvatorebastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1585.pdf |
<ref name="nicpmi-sansalvatorebastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1585.pdf „San Salvatore Bastion – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-germancurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1586.pdf |
<ref name="nicpmi-germancurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1586.pdf „German Curtain – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stsebastiancurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1587.pdf |
<ref name="nicpmi-stsebastiancurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1587.pdf „St. Sebstian Curtain – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-englishcurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1588.pdf |
<ref name="nicpmi-englishcurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1588.pdf „English Curtain – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-frenchcurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1589.pdf |
<ref name="nicpmi-frenchcurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1589.pdf „French Curtain – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-lascarisbattery">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1614.pdf |
<ref name="nicpmi-lascarisbattery">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1614.pdf „Lascaris Battery – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-marinacurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1595.pdf |
<ref name="nicpmi-marinacurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1595.pdf „Marina Curtain – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stbarbarabastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1594.pdf |
<ref name="nicpmi-stbarbarabastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1594.pdf „St Barbara Bastion – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stluciacurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1593.pdf |
<ref name="nicpmi-stluciacurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1593.pdf „St Lucy Curtain – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stchristopherbastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1592.pdf |
<ref name="nicpmi-stchristopherbastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1592.pdf „St Christopher Bastion – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-grunenburglowbattery">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1616.pdf |
<ref name="nicpmi-grunenburglowbattery">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1616.pdf „Grunenburg low battery – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stlazaruscurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1591.pdf |
<ref name="nicpmi-stlazaruscurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1591.pdf „St Lazarus Curtain – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stlazarusbastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1590.pdf |
<ref name="nicpmi-stlazarusbastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1590.pdf „St Lazarus Bastion – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-vendomebastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1613.pdf |
<ref name="nicpmi-vendomebastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1613.pdf „Vendôme Bastion – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stgregorybastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1596.pdf |
<ref name="nicpmi-stgregorybastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1596.pdf „St Gregory Bastion – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stgregorycurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1597.pdf |
<ref name="nicpmi-stgregorycurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1597.pdf „St Gregory Curtain – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-ballbastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1598.pdf Conception Bastion |
<ref name="nicpmi-ballbastion">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1598.pdf Conception Bastion – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stascholasticacurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1599.pdf |
<ref name="nicpmi-stascholasticacurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1599.pdf „Sta Scholastica Curtain – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-stjohnbastionelmo">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1600.pdf |
<ref name="nicpmi-stjohnbastionelmo">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1600.pdf „St John Bastion Caraffa – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
<ref name="nicpmi-staubaldescacurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1601.pdf |
<ref name="nicpmi-staubaldescacurtain">[http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/Knights%20Fortifications/1601.pdf „Sta Ubaldesca Curtain – Valletta”], ''National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands''. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)</ref> |
||
}} |
}} |
||
[[Kategoria:Architektura Valletty |
[[Kategoria:Architektura Valletty]] |
||
[[Kategoria:Fortyfikacje Zakonu Maltańskiego]] |
[[Kategoria:Fortyfikacje Zakonu Maltańskiego]] |
||
[[Kategoria:Fortyfikacje na Malcie]] |
[[Kategoria:Fortyfikacje na Malcie]] |
Wersja z 22:33, 23 lis 2016
nr rej. {{{zabytek}}} | |
Mury Valletty widziane z Manoel Island | |
Państwo | Malta |
---|---|
Lokalizacja | |
Typ | |
Data budowy |
{{{data budowy}}} |
Data eksploatacji |
{{{data eksploatacji}}} |
Data opuszczenia |
{{{data opuszczenia}}} |
Bitwy |
Francuska inwazja Malty (1798) |
Wydarzenia |
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
Państwo |
{{{państwo}}} |
---|---|
Typ |
kulturowe |
Spełniane kryterium |
i, vi |
Numer ref. | |
Region[b] | |
Historia wpisania na listę | |
Wpisanie na listę |
{{{data wpisu}}} |
Dokonane zmiany |
{{{dokonane zmiany}}} |
Położenie na mapie Malty Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie Morza Śródziemnego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|} | |
Fortyfikacje Valletty (malt. Is-Swar tal-Belt Valletta) – ciąg murów obronnych i innych fortyfikacji, otaczających stołeczne miasto Valletta na Malcie. Pierwszym elementem fortyfikacji był, zbudowany w 1552, Fort św. Elma, lecz budowę fortyfikacji wokół miasta rozpoczęto w 1566, z funduszów Wielkiego Mistrza Jeana de Valette. Fortyfikacje były modyfikowane w ciągu wieków, z wybudowaną w 1856, jako ostatni element obronny, Baterią Lascaris. Większość umocnień pozostała do dziś nienaruszona.
Miasto Valletta, na równi z Nokozją na Cyprze, było uważane za praktyczny przykład idealnego miasta Renesansu, i odnosiło się to tak do fortyfikacji, jak i życia codziennego w mieście[1]. Fortyfikacje były dobrze znane w Europie w XVII wieku, i mogły mieć wpływ na projekt części Twierdzy Luksemburg[2]. W książce z 1874, Valletta została określona jako „jedno z najlepiej ufortyfikowanych miast na świecie.”[3] Dzisiaj fortyfikacje Valletty uważane są za najważniejsze z wszystkich fortyfikacji Malty[4], i są częścią światowego dziedzictwa UNESCO[5].
Historia
Tło historyczne
Budowa ufortyfikowanego miasta na półwyspie Sciberras była brana pod uwagę po raz pierwszy w 1524, kiedy Zakon św. Jana wysłał komisję, w celu sprawdzenia przydatności wysp maltańskich[6]. W tym czasie, jedyną fortyfikacją na półwyspie była wieża strażnicza, zbudowana przez Aragończyków w 1488.[7] Wieża została wzmocniona w 1533, lecz planowane miasto nie zostało zbudowane, ponieważ Zakon skoncentrował się na budowie fortyfikacji Birgu, które stało się jego bazą[8].
W 1551 wojska osmańskie, po krótkim, nieudanym ataku na Maltę, zdobyły Gozo a następnie Trypolis, czego rezultatem było ustanowienie przez Zakon komisji, w celu poprawienia fortyfikacji na wyspie. W 1552, aragońska strażnica została zburzona, a na jej miejscu zbudowano Fort Saint Elmo. Fort odegrał doniosłą rolę podczas Wielkiego Oblężenia Malty w 1565. Wprawdzie ostatecznie upadł po miesiącu zażartej walki, podczas której został zabity osmański generał Turgut, ale Rycerze Zakonu utrzymali się w Birgu i Senglei aż do czasu przybycia wojsk pomocniczych, i oblężenie zostało odparte[9].
Budowa
Po tym, jak Zakon wyszedł zwycięsko z oblężenia, otrzymał finansową pomoc z Europy, która została spożytkowana na zbudowanie nowej stolicy na półwyspie Sciberras. Papież wysłał włoskiego inżyniera Francesco Laparelliego, aby ten zaprojektował fortyfikacje miejskie[10], które zostały zaprojektowane jako włoski system bastionów[11]. Oryginalny projekt Laparelliego składał się z otoczonego bastionami rdzenia (enceinte), z dziewięcioma nadszańcami (ang. cavalier) oraz fosy. Miasto zostało zaprojektowane według systemu hippodamejskiego, miało zawierać arsenał dla floty oraz Manderaggio (port dla małych statków)[6].
Kamień węgielny nowego miasta został położony przez Wielkiego Mistrza Jeana de Valette 28 marca 1566, a miasto zostało nazwane Valletta na jego cześć. Mury miejskie były jednymi z pierwszych konstrukcji budowlanych, postawionych w mieście, i w większości zostały skończone w latach 1570-tych. W trakcie stawiania murów dokonano pewnych zmian w stosunku do projektu, i tylko dwa nadszańce zostały zbudowane, a arsenału i Manderaggio nigdy nie zbudowano. Fort Saint Elmo, który został poważnie uszkodzony podczas Oblężenia 1565, został odbudowany i włączony w system murów miejskich[6].
Miasto Valletta oficjalnie zostało stolicą Malty oraz siedzibą Zakonu w dniu 18 marca 1571, jakkolwiek ciągle nie było ukończone[12]. Na koniec XVI w. Valletta była największym skupiskiem mieszkańców na Malcie[11].
Ulepszenia i imodyfikacje
W wiekach XVII i XVIII, fortyfikacje Valletty były wzmacniane poprzez budowę różnych konstrukcji, wysuniętych przed ich główną linię, wliczając w to cztery przeciwstraże wzdłuż przedpola, jak również osłoniętą drogę na przeciwskarpie (ang. covertway) oraz skarpę (ang. glacis). W późnych latach 1680-tych, północny koniec półwyspu, wraz z Fort St. Elmo, został również włączony w system bastionów wokół rdzenia (ang. enceinte), znany jako Carafa Enceinte, aby zapobiec lądowaniu wroga od strony morza[7].
Pomimo tych zmian, zdawano sobie sprawę, że mury Valletty nie były wystarczająco mocne, aby wytrzymać oblężenie. W roku 1635 rozpoczęto budowę Floriana Lines, włączając w to mury frontowe Valletty. Floriana Lines były również modyfikowane w XVIII w. W latach późniejszych, przedmieście Floriany rozbudowało się na terenach pomiędzy Floriana Lines a murami frontowymi Valletty, i jest teraz miastem samym w sobie[6].
Flanki (boczne strony) miasta zostały osłonięte później, w wiekach XVII i XVIII. Zbudowano Santa Margherita Lines, Cottonera Lines i Fort Ricasoli od strony Grand Harbour, oraz Fort Manoel i Fort Tigné od strony Marsamxett[13]. Późniejsze projekty, włączając w to budowę fortyfikacji na Corradino i Ta' Xbiex, zostały zrobione, lecz pozostały niewykonane[14].
Okupacja francuska oraz rządy brytyjskie
Fortyfikacje Valletty zostały użyte po raz pierwszy podczas francuskiej inwazji Malty 9 czerwca 1798 r. Zakon skapitulował po trzech dniach, 12 czerwca, i Valletta oraz jej fortyfikacje przeszły w ręce Francuzów. Podczas inspekcji fortyfikacji, Napoleon podobno zauważył: „Jestem bardzo zadowolony, że oni otwarli dla nas bramy.”[15]
Kilka miesięcy po rozpoczęciu francuskiej okupacji, Maltańczycy zbuntowali się przeciwko Francuzom i zablokowali ich na terenie Wielkiego Portu, z brytyjską, neapolitańską i portugalską pomocą. Francuzi zdołali wytrzymać w Valletcie do września 1800 roku, kiedy to generał Vaubois skapitulował przed Brytyjczykami, którzy przejęli władzę nad wyspą[16].
Podczas władzy Brytyjczyków fortyfikacje podlegały różnym modyfikacjom. Najbardziej znaczącą z nich była budowa Fortu Lascaris w latach 1854-1856. Do innych modyfikacji można zaliczyć dodanie baterii artyleryjskich oraz betonowych podstaw dział, zmiany w strzelnicach oraz zbudowanie prochowni. Wszystkie trzy oryginalne bramy do miasta, zbudowane jeszcze przez Rycerzy Zakonu, zostały zburzone i dwie z nich zostały zastąpione przez większe[17].
Brytyjczycy wielokrotnie w XIX w. proponowali zburzenie fortyfikacji Valletty. Pierwszy wniosek wyszedł na początku wieku od generała-majora Henry’ego Pigota[18]. W 1853 r. padła propozycja, aby zburzyć Saint James Cavalier, aby zrobić miejsce pod szpital wojskowy. W roku 1855, sir John Pynnefather zaproponował zbudowanie cytadeli na wyższym terenie półwyspu Sciberras, na miejscu przedpola Valletty i otaczającego go terenu[19]. W 1872 r. proponowano zburzyć wysunięte konstrukcje na przedpolu, natomiast wyburzenie kompletne przedpola było wnioskowane w roku 1882.[6] Finalnie, fortyfikacje pozostały w olbrzymiej części nietknięte, a jedyną częścią, która została zburzona była Luneta św. Magdaleny (St. Madeleine's Lunette), ulokowana przed wejściem do miasta (na miejscu, gdzie dziś Fontanna Trytona[20].
Fortyfikacje przestały być używane do celu, w którym zostały zbudowane, pomiędzy końcowymi latami XIX w. a początkiem XX w. Niektóre ich części, jak Fort Saint Elmo, Fort Lascaris oraz Saluting Battery pozostały w użyciu aż do okresu po II wojnie światowej. Fort Saint Elmo został wycofany z użycia w roku 1972.[21] Fortyfikacje zostały wpisane na Listę Zabytków 1925.[22]
W latach 1960-tych, XIX-wieczna Porta Reale została zburzona, dając miejsce nowej City Gate[23].
Czasy współczesne
Pierwsze plany odnowienia fortyfikacji Valletty, równolegle z fortyfikacjami Birgu, Mdiny oraz Cytadelą, zostały zrobione w roku 2006.[24][25] Prace rozpoczęły się w roku 2010, na podstawie projektu opisywanego jako „największy w stuleciu”. „Dzicy lokatorzy” zostali usunięci z publicznych terenów wokół fortyfikacji[26]. Górna część Fortu St. Elmo została odnowiona, jego dolne części – wyczyszczone[27]. Kaplica św. Rocha w St. Michael Counterguard, zbombardowana w czasie II wojny światowej, została odbudowana w roku 2014.[28]
W roku 2011, Brama Miejska, zbudowana w latach 1960-tych, została zburzona, i nowa City Gate została ukończona w 2014 r.[29]
Układ fortyfikacji
Fortyfikacje frontowe
Fortyfikacje frontowe Valletty to system bastionów, zawierający dojście do miasta od strony lądu. W ich skład wchodzą:[30]
- St. Michael's Bastion (Bastion św. Michała), znany też jako Spencer's Bastion (Bastion Spencera)[31] – półbastion na zachodnim krańcu murów frontowych. W r. 1674 zbudowano tam dwa wiatraki, zburzone w XIX w.[32] Aktualnie bastion tworzy część Ogrodów Hastings[33].
- St. John’s Curtain (Kurtyna św. Jana) – mur obronny łączący bastiony św. Michała oraz św. Jana. Tworzy on teraz część Ogrodów Hastings[34].
- St. John’s Bastion (Bastion św. Jana) – wielki bastion rozwartokątny, z odtworzoną bartyzaną na jego wystającym narożniku. W tej chwili tworzy część Ogrodów Hastings[35].
- St. John’s Cavalier (Nadszaniec św. Jana) – pięcioboczny nadszaniec, górujący nad bastionem św. Jana. Aktualnie mieści ambasadę Suwerennego Rycerskiego Zakonu Szpitalników Świętego Jana na Malcie[36].
- Porta Reale Curtain (Kurtyna Porta Reale) – mur obronny łączący bastiony św. Jana i św. Jakuba. Główna brama miasta znajduje się w ciągu tego muru[37].
- St. James Bastion (Bastion św. Jakuba) – wielki bastion rozwartokątny, z bartyzaną na jego wystającym narożniku. Jego grube przedpiersie z ambrazurami zostało zdemontowane. Bastion jest zajmowany przez Bank Centralny Malty oraz parking samochodowy[38].
- St. James Cavalier (Nadszaniec św. Jakuba) – pięcioboczny nadszaniec, górujący nad bastionem św. Jakuba. Mieści aktualnie centrum kulturalne[39].
- Castile Curtain (Kurtyna Castile) – mur obronny łączący bastiony św. Jakuba oraz św. Piotra i Pawła. Jego przedpiersie zostało w dużym stopniu zdemontowane, aby zrobić miejsce dla drogi wiodącej z Floriany do Valletty[40].
- St. Peter and St. Paul Bastion (Bastion św. Piotra i św. Pawła) – bastion o dwupoziomowym narożniku, znajdujący się na wschodnim krańcu murów frontowych. Górna część tworzy teraz Upper Barrakka Gardens, a dolna część mieści Saluting Battery[41]. XIX-wieczny Fort Lascaris jest ulokowany poniżej bastionu.
Przed murami frontowymi znajduje się głęboka sucha fosa[42]. Pozostałości stanowiska obronnego odkryto na jej dnie w 2012 r.[43]
Bastiony są osłaniane z przodu przez mniejsze elementy fortyfikacji:
- St. Michael's Counterguard – trzypoziomowa przeciwstraż, zbudowana w 1640 r. w pobliżu Bastionu św. Michała. Niższy poziom zawiera bartyzanę na wystającym narożniku oraz małą kaplicę pw. św. Rocha[44]. Kaplica, zniszczona w czasie II wojny światowej, została odbudowana w roku 2014.[28]
- St. John’s Counterguard – pięcioboczna przeciwstraż, zbudowana w 1640 r. w pobliżu Bastionu św. Jana. Jej wystający narożnik zawiera bartyzanę, mieści się tam również magazyn prochu. Jest w tej chwili używana jako boisko piłkarskie[45].
- St. Madeleine's Lunette – luneta osłaniająca Porta Reale Curtain oraz wejście do miasta. Została rozebrana w XIX w., na jej miejscu stoi teraz Fontanna Trytona[20].
- St. James Counterguard – pięcioboczna przeciwstraż, zbudowana w 1640 r. w pobliżu Bastionu św. Jakuba. Jej wystający narożnik zawiera bartyzanę, mieści się tam również magazyn prochu. Na centralnym poziomie znajduje się współcześnie przybudówka Banku Centralnego Malty[46].
- St. Peter and St. Paul Counterguard – dwupoziomowa przeciwstraż, zbudowana w 1640 r. w pobliżu Bastionu św. Piotra i św. Pawła. Jej wystający narożnik zawiera bartyzanę, mieści się tam również magazyn prochu i betonowa platforma obserwacyjna[47].
Te elementy fortyfikacji były otoczone przez czołową fosę, której tylko część jest widoczna; reszta została zasypana gruzem[20].
Fortyfikacje od strony Marsamxett
Fortyfikacje od strony portu Marsamxett, rozpoczynają się od Bastionu św. Michała w ciągu fortyfikacji frontowych, a kończą się na Bastionie św. Grzegorza w Forcie Saint Elmo. W ich skład wchodzą:
- St. Andrew Tenaille – małe kleszcze poniżej Bastionu św. Michała[48].
- St. Andrew's Bastion (Bastion św. Andrzeja) – asymetryczny pięcioboczny bastion. Jest on dwupoziomowy, w jego dolnej części oryginalnie znajdowała się Marsamxett Gate, zburzona na początku XX w.[49] Poniżej bastionu znajduje się niewielka faussebraye. W r. 1838 w bastionie została zbudowana Kolumna Ponsonby'ego, lecz została zniszczona przez uderzenie pioruna w 1864 roku[50].
- Manderaggio Curtain (Kurtyna Manderaggio) – mur obronny łączący bastion św. Andrzeja i bastion św. Salwatora. Oryginalnie był podzielony na dwie części, aby umożliwić statkom wpływanie do Manderaggio, lecz przerwa została zamurowana, kiedy prace nad Manderaggio zostały zarzucone[51].
- San Salvatore Bastion (Bastion św. Salwatora) – płaskoczołowa platforma artyleryjska. W czasie II wojny światowej w bastionie wykopane były różne schrony przeciwlotnicze[52].
- German Curtain (Kurtyna Niemiecka) – mały mur obronny na północ od bastionu św. Salwatora. Tu również były kopane schrony przeciwlotnicze. Czasami German Curtain jest określany jako bastion[53].
- St. Sebastian Curtain (Kurtyna św. Sebastiana) – mały mur obronny na północ od German Curtain. Tu również były kopane schrony przeciwlotnicze. Czasami St. Sebastian Curtain jest określany jako bastion[54].
- English Curtain (Kurtyna Angielska) – długi mur obronny koło St. Elmo Bay (Zatoki św. Elma). W pobliżu znajduje się Zajazd Bawarski. W obrębie English Curtain znajduje się Jews' Sally Port oraz szereg schronów przeciwlotniczych. Pomiędzy English Curtain a French Curtain znajduje się zrekonstruowana bartyzana[55].
- French Curtain (Kurtyna Francuska) – długi mur obronny koło St. Elmo Bay, połączony z Fortem Saint Elmo[56].
Fortyfikacje od strony Grand Harbour
Fortyfikacje od strony Grand Harbour rozpoczynają się od Bastionu św. Piotra i św. Pawła w ciągu fortyfikacji frontowych Valletty, a kończą na Kurtynie św. Ubaldeski Fortu Saint Elmo. W ich skład wchodzą:[30]
- Fort Lascaris, znany też jako Bateria Lascaris lub Lascaris Bastion – bateria w pobliżu Bastionu św. Piotra i św. Pawła, zbudowana przez Brytyjczyków w latach 1854-1856. W pobliżu znajduje się muzeum Lascaris War Rooms[57].
- Marina Curtain (Kurtyna Mariny), znana też jako Liesse Curtain (Kurtyna Liesse) – mur osłonowy łączący Bastion św. Piotra i św. Pawła z Bastionem św. Barbary. Oryginalnie mieściła się w nim Del Monte Gate, w XIX w. zburzona i zastąpiona przez Victoria Gate[58].
- St. Barbara Bastion (Bastion św. Barbary) – prostoczołowy bastion o niskim przedpiersiu. Na południowym narożniku bastionu umiejscowiona jest bartyzana[59].
- St. Lucia Curtain (Kurtyna św. Łucji) – mur osłonowy łączący Bastion św.Barbary z Bastionem św. Krzysztofa[60].
- St. Christopher Bastion (Bastion św. Krzysztofa) – dwupoziomowy, pięcioboczny bastion; został częściowo naruszony, aby zbudować obwodnicę Valletty[61]. Na wyższym poziomie znajdują się Lower Barrakka Gardens, a na niższym – Siege Bell War Memorial oraz Monument to the Unknown Soldier (Pomnik Nieznanego Żołnierza). Większa część dolnej baterii, zbudowanej w latach 1680-tych, została rozebrana, gdy budowano obwodnicę Valletty[62].
- St. Lazarus Curtain (Kurtyna św. Łazarza) – mur osłonowy łączący Bastion św. Krzysztofa i Bastion św. Łazarza[63].
- St. Lazarus Bastion (Bastion św. Łazarza) – płaskolicy bastion, w którym znajduje się kilka brytyjskich stanowisk ogniowych oraz magazym[64].
Fort Saint Elmo
Fort Saint Elmo jest najstarszą częścią fortyfikacji Valletty. Ma on pod kontrolą wejście do obu portów: Grand Harbour oraz Marsamxett. Fort oraz przyległe tereny zawierają:[30]
- Upper St. Elmo (Górny Saint Elmo) – oryginalna twierdza gwiazda, składająca się z dwóch półbastionów, dwóch boków i dwóch czół, placu defilad, budynków koszarowych oraz wielkiego nadszańca.
- Vendôme Bastion (Bastion Vendôme) – bastion zbudowany w 1614 r., łączący Kurtynę Francuską z Fortem St. Elmo. Znajduje się na nim bartyzana. Po otoczeniu przez Carafa Enceinte, został przekształcony w magazyny, a później w zbrojownię. Dziś bastion jest częścią Narodowego Muzeum Wojny[65].
- Carafa Enceinte (Dolny St. Elmo) – zespół bastionów i kurtyn, zbudowany dookoła Fortu St. Elmo po roku 1687. W jego skład wchodzą:
- St. Gregory Bastion (Bastion św. Grzegorza) – niesymetryczny bastion z lewym czołem dłuższym. Został przerobiony przez Brytyjczyków na pomieszczenie dla dział szybkostrzelnych QF 6 pounder 10 cwt[66].
- St. Gregory Curtain (Kurtyna św. Grzegorza) – mur osłonowy łączący Bastion św. Grzegorza i Bastion Niepokalanego Poczęcia. Znajdują się tam stanowiska różnego rodzaju dział brytyjskich[67].
- Conception Bastion (Bastion Niepokalanego Poczęcia), znany również jako Ball's Bastion (Bastion Balla) – mały pięcioboczny bastion, mieszczący pewną ilość stanowisk dział, magazyny oraz pokoje dla żołnierzy obsługujących działa. Sir Aleksander Ball został pochowany w bastionie[68].
- Sta. Scholastica Curtain (Kurtyna św. Scholastyki) – mur osłonowy łączący Bastion Niepokalanego Poczęcia z Bastionem św. Jana. Znajduje się tam stanowisko dla działa RML 12.5 inch 38 ton, jak również inne modyfikacje z czasów brytyjskich[69].
- St. John Bastion (Bastion św. Jana), znany również jako Abercrombie's Bastion (Bastion Abercrombiego) – duży asymetryczny bastion na St. Elmo Point, czubku półwyspu Sciberras. Bastion mieści stanowiska dział oraz magazyny[70].
- St. Ubaldesca Curtain (Kurtyna św. Ubaldeski), znana też jako Abercrombie's Curtain (Kurtyna Abercrombiego) – długi mur osłonowy łączący Bastion św. Jana z Bastionem św. Łazarza. Znajdują się tam stanowiska brytyjskich dział[71].
Między Górnym St. Elmo a murami Carafa Enceinte znajduje się kilka budynków koszarowych.
- ↑ Cosmescu, Dragos „Nicosia”, fortified-places.com. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „Luxembourg”, fortified-places.com. Zarchiwizowano z oryginału 22 Lut 2015. (ang.)
- ↑ William Pembroke Petridge: The American Travellers' Guides: Hand-books for Travellers in Europe and the East, Being a Guide Through Great Britain and Ireland, France, Belgium, Holland, Germany, Austria, Italy, Egypt, Syria, Turkey, Greece, Switzerland, Tyrol, Denmark, Norway, Sweden, Russia, Spain, and Portugal. Petridge & Company, 1874, s. 517. (ang.).
- ↑ Malta restores her historic fortifications. „Arx – International Journal of Military Architecture and Fortification”. 8, s. 7, 07.2011. (ang.). Dostęp 16 Sie 2015.
- ↑ „City of Valletta”, UNESCO World Heritage List. Dostęp 16 Sie 2015. (ang.)
- ↑ a b c d e Attard, Sonia „The Valletta Fortifications”, aboutmalta.com. Dostęp 10 Cze 2015. (ang.)
- ↑ a b „Fort St. Elmo” (PDF), Heritage Malta. Zarchiwizowano z oryginału 6 Gru 2013. (ang.)
- ↑ Zammit, Vincent: Il-Gran Mastri – Ġabra ta' Tagħrif dwar l-Istorja ta' Malta fi Żmienhom – L-Ewwel Volum 1530-1680. Valletta: Valletta Publishing & Promotion Co. Ltd., 1992, s. 22. (malt.).
- ↑ Jackson, James „History's bloodiest siege used human heads as cannonballs”, Daily Mail (07.07.2007). Dostęp 11 Wrz 2015. (ang.)
- ↑ Eccardt, Thomas M.: Secrets of the Seven Smallest States of Europe: Andorra, Liechtenstein, Luxembourg, Malta, Monaco, San Marino, and Vatican City. New York City: Hippocrene Books, 2005, s. 235. ISBN 978-0-7818-1032-6. (ang.).
- ↑ a b „Valletta – 1566”, MilitaryArchitecture.com. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ Gaul, Simon: Malta, Gozo & Comino. New Holland Publishers, 2007, s. 100. ISBN 978-1-86011-365-9. (ang.).
- ↑ Tentative Lists „Knights' Fortifications around the Harbours of Malta”, UNESCO Tentative Lists. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ Stephen C. Spiteri. Fort Manoel. „ARX Occasional Papers”. 4, 2014. (ang.). Dostęp 11 Lip 2015.
- ↑ „Valletta – The Fortifications”, romeartlover.tripod.com, Dostęp 28 Sie 2015. (ang.)
- ↑ „The Conflict for Malta, 1798 – 1802”, napoleon-series.org (12.2008). Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „Valletta” (PDF), National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Wrz 2015. (ang.)
- ↑ Bonello, Giovanni „Let’s hide the majestic bastions”, Times of Malta (08.11.2012). Dostęp 5 Paź 2014. (ang.)
- ↑ „Regimental Hospitals and Military Hospitals of the Malta Garrison”, maltarmc.com. Wyd. British Army Medical Services And the Malta Garrison 1799 – 1979. Dostęp 21 Paź 2015. (ang.)
- ↑ a b c „Advanced Ditch – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ Gusman, George R. „Fort St Elmo”, Times of Malta (05.04.2012). Dostęp 11 Wrz 2015. (ang.)
- ↑ „Protection of Antiquities Regulations 21st November, 1932 Government Notice 402 of 1932, as Amended by Government Notices 127 of 1935 and 338 of 1939.”, Malta Environment and Planning Authority. Zarchiwizowano z oryginału 20 Kwi 2016. (ang.)
- ↑ Attard, Chris „The gate triumphant”, Times of Malta (24.08.2008). Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ Zammit, Ninu „Restoration of forts and fortifications”, Times of Malta (12.12.2006). Dostęp 10 Cze 2015. (ang.)
- ↑ „A fortune on fortifications”, Times of Malta (20.06.2008). Dostęp 10 Cze 2015. (ang.)
- ↑ Ameen, Juan „Restoration starts on Valletta bastions”, Times of Malta (01.02.2010). Dostęp 10 Cze 2015. (ang.)
- ↑ „Updated – Upper Fort St Elmo restoration nears completion”, Times of Malta (04.11.2014). Dostęp 10 Cze 2015. (ang.)
- ↑ a b „Counterguard Chapel Reconstructed”, MilitaryArchitecture.com (20.11.2014). Dostęp 10 Cze 2015. (ang.)
- ↑ Calleja, Claudia „City Gate bites the dust”, Times of Malta (06.05.2011). Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ a b c Meli, Pavla Antonia: An Introduction to the Hospitaller Military Architecture of Valletta. 1998. (ang.).
- ↑ Donald H. Simpson. Some public monuments of Valletta 1800–1955. „Melita Historica”. 2 (3), s. 157, 1958.
- ↑ „Windmill St Michael's Bastion 1”, The Malta Windmill Database. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St Michael Bastion – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St John Curtain – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St John Bastion – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St John Cavalier – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „Porta Reale Curtain – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St James Bastion – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St James Cavalier – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „Castile Curtain – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „SS Peter and Paul Bastion – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „Main Ditch – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands|accessdate. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „Flanking battery discovered in Valletta Ditch”, MilitaryArchitecture.com (25.02.2012). Dostęp 11 Lut 2015. (ang.)
- ↑ „St Michael Counterguard – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St John Counterguard – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St James Counterguard – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „SS Peter and Paul Counterguard – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St Andrew Tenaille – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St Andrew Bastion – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „The lost landmarks of Malta: Ponsonby’s Column, Valletta”, The Malta Independent (26.01.2014). Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „Manderaggio Curtain – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „San Salvatore Bastion – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „German Curtain – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St. Sebstian Curtain – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „English Curtain – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „French Curtain – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „Lascaris Battery – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „Marina Curtain – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St Barbara Bastion – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St Lucy Curtain – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St Christopher Bastion – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „Grunenburg low battery – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St Lazarus Curtain – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St Lazarus Bastion – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „Vendôme Bastion – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St Gregory Bastion – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St Gregory Curtain – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ Conception Bastion – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „Sta Scholastica Curtain – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „St John Bastion Caraffa – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)
- ↑ „Sta Ubaldesca Curtain – Valletta”, National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. Dostęp 11 Lip 2015. (ang.)