Diñeiro

Billete de 5 euros.

O diñeiro, cartos ou capital é calquera artigo ou rexistro verificable que se acepta xeralmente como pago de bens e servizos e reembolso de débedas, como poden ser os impostos, nun país ou contexto socioeconómico determinado. As principais funcións que distinguen o diñeiro son as de medio de cambio, unidade de conta, depósito de valor e, en ocasións, o estándar de pago aprazado.

Un billete dun dólar estadounidense, dous moedas de cinco céntimos e unha moeda dun penique.

Nunha caricatura de James Gillray de 1786, as abundantes bolsas de diñeiro entregadas ao rei Xurxo III contrastan co esmoleiro ao que se lle amputaron as pernas e os brazos, na esquina esquerda.

O diñeiro foi historicamente un fenómeno de mercado emerxente que posuía valor intrínseco como mercadoría; case todos os sistemas monetarios contemporáneos baséanse en diñeiro fiduciario sen respaldo e sen valor de uso. En consecuencia, o seu valor derívase por convención social, ao ser declarado por un goberno ou entidade reguladora de curso legal; é dicir, debe ser aceptado como forma de pago dentro das fronteiras do país, para "todas as débedas, públicas e privadas", é o caso do euro, a modo de exemplo, na Comunidade Económica Europea.

Como medida do valor permite facer comparacións entre os diferentes bens e servizos. Como reserva de valor permite ser gardado indefinidamente sen que se deteriore nin perde ningunha das súas características co paso do tempo.

En xeral, é necesario que aquilo que se faga servir como diñeiro sexa escaso, xa porque se utiliza un ben naturalmente escaso, como o ouro ou outros metais preciosos, ou ben porque se fai artificialmente escaso, como sería o caso das moedas e billetes.

Na actualidade, o diñeiro é unha abstracción, polo menos nas sociedades industrializadas. A maior parte da reserva monetaria dun país non existe fisicamente, senón como entidade contable. As moedas e billetes (o diñeiro en efectivo) son o tipo de diñeiro físico máis habitual hoxe en día, aínda que os materiais como o ouro ou a prata aínda manteñen as propiedades esenciais do diñeiro. A comezos do século XXI, o uso do diñeiro electrónico (tarxetas de crédito ou débito) é cada vez máis frecuente nos países industrializados. Para determinar a cantidade de diñeiro existente utilízanse os agregados monetarios.

A masa monetaria dun país comprende todo o efectivo en circulación (billetes e moedas emitidos actualmente) e, dependendo da definición concreta que se utilice, un ou máis tipos de diñeiro bancario (os saldos mantidos en contas correntes, contas de aforros e outros tipos de contas bancarias). O diñeiro bancario, cuxo valor existe nos libros das institucións financeiras e pode converterse en billetes físicos ou utilizarse para pagos sen efectivo, constitúe con diferenza a maior parte do diñeiro amplo nos países desenvolvidos.

Etimoloxía

A palabra diñeiro deriva do latín moneta co significado de "moeda" a través do francés monnaie. Crese que a palabra latina ten a súa orixe nun templo de Xuno, no Capitolio, un dos sete outeiros de Roma. No mundo antigo, Xuno asociábase a miúdo co diñeiro. O templo de Xuno Moneta en Roma era o lugar onde se atopaba a ceca da Antiga Roma. O nome "Xuno" pode derivar da deusa etrusca Uni (que significa "o único", "unidade", "unión", "unido") e "Moneta" ben da palabra latina "monere" (lembrar, advertir ou instruír) ou da palabra grega "moneres" (só, único).

No mundo occidental, un termo frecuente para referirse á moeda-moeda foi specie', procedente do latín in specie, que significa "en especie".

Funcións

Imaxe de mostra dunha tarxeta de caixeiro automático ficticia. A maior parte do diñeiro do mundo existe só como números contables que se transfiren entre computadores financeiros. Diversas tarxetas de plástico e outros dispositivos dan aos consumidores individuais o poder de transferir electronicamente ese diñeiro desde e cara ás súas contas bancarias, sen necesidade de utilizar moeda.

Os cartos son un instrumento de pagamento xeralmente aceptado por membros da comunidade na solución dunha compra, un beneficio ou unha débeda. En Money and the Mechanism of Exchange (1875), William Stanley Jevons analizou o diñeiro en termos de catro funcións: un medio de cambio, unha medida común de valor (ou unidade de conta), un patrón de valor (ou patrón de pago diferido), e un depósito de valor. En 1919, as catro funcións do diñeiro de Jevons resumíanse na copla:

O diñeiro é unha cuestión de catro funcións,

Un medio, unha medida, un patrón, un depósito.

Esta coplas sería máis tarde moi populares nos libros de texto de macroeconomía. Na actualidade, a maioría dos libros de texto modernos só enumeran tres funcións:

• Función de intermediario para o comercio.
• Expresión dos valores e da unidade para o cálculo económico e contable.
• Función de depósito de valor, sen considerar a norma de pago diferido como unha función diferenciada, senón subsumíndoa nas demais.

Algúns autores consideran que a capacidade de transformar as débedas e pasivos, incluídos os impostos, é unha cuarta función nomeada "descarga" da moeda.

Houbo moitas disputas históricas sobre a combinación das funcións do diñeiro, algúns argumentando que necesitan máis separación e que unha soa unidade é insuficiente para tratalas todas. Un destes argumentos é que a función do diñeiro como medio de cambio entra en conflito coa súa función como depósito de valor: a súa función como depósito de valor require conservalo sen gastar, mentres que a súa función como medio de cambio require que circule. Outros argumentan que o almacenamento de valor é só un aprazamento do intercambio, pero non diminúe o feito de que o diñeiro é un medio de intercambio que pode transportarse tanto a través do espazo como do tempo. O termo "capital financeiro" é un termo máis xeral e inclusivo para todos os instrumentos líquidos, sexan ou non unha moeda de curso legal uniformemente recoñecida.

O diñeiro está caracterizado pola confianza dos seus usuarios na persistencia do seu valor e a súa capacidade de servir como medio de intercambio. Por tanto, ten dimensións sociais, políticas, psicolóxicas, xurídicas e económicas.

O diñeiro tivo formas moi diversas ao longo da súa historia: carne de bovino, sal, perlas, ámbar, metal, papel etc. Despois dun período moi longo onde o ouro e a prata (e outros metais) foron os medios de intercambio preferidos, o diñeiro está agora bastante desmaterializado e circula principalmente de forma escritural ou electrónica.

Cada moeda é definida como a moeda dunha determinada zona, normalmente dun estado. Preséntase en forma de depósitos, billetes de banco e moedas, tamén coñecido como divisas. As divisas intercámbianse entre elas no contexto do Sistema Monetario Internacional. De feito, desde 1973 cando as paridades das principais divisas do mundo deixaron de ser defendidas, e xa despois dos Acordos de Xamaica de 1976, as moedas non son calibradas, directa ou indirectamente, polo peso dun metal precioso. Os seus valores flutúan no mercado internacional de divisas, como parte dun sistema de cambio flotante o flexible.

Debido á importancia do diñeiro, os estados buscaron desde o principio asegurar o máximo poder monetario, definiron unha divisa oficial e convertérona nun dos seus símbolos e unha marca do seu poder. Os estados exercen un control sobre os bancos e sobre a creación de diñeiro a través da lexislación e da política monetaria dos bancos centrais.

Amais de ser un medio de pagamento —se non o fose, o intercambio debería limitarse á permuta— o diñeiro serve como unidade de conta e como reserva de valor. Como unidade de conta permite medir de forma homoxénea o prezo de todos os bens, de maneira que se poidan comparar os uns cos outros. Como reserva de valor, permite separar considerablemente no tempo as dúas partes da transacción: quen recibe diñeiro a cambio de liberar un ben ou un servizo pode utilizar en calquera momento o poder de compra que lle dá a aceptación xeral do mesmo, constituíndo deste xeito unha forma importante de conservación da riqueza.

O valor do diñeiro correspondíase inicialmente ao valor asociado ao peso equivalente do metal sen estar convertido en moeda, de modo que se trataba dun diñeiro real (de contido pleno). En oposición a este existe o diñeiro nominal, que non ten apenas ningún valor material. Practicamente (exceptuando as moedas, sen case ningún valor material) o diñeiro nominal é na actualidade o único existente, e consiste en recoñecementos de débeda bancarios. Estas débedas bancarias poden ser de dous tipos:

• billetes do banco central: teñen a denominación de curso legal, dado que os propietarios do crédito non poden rexeitar que o reembolso do mesmo lles sexa feito en billetes do banco central.
• depósitos á vista do público nos bancos: son utilizables polos titulares como medio de pagamento, a través da extensión dun cheque bancario ou da previa conversión deste en diñeiro do banco central.

O feito de que tanto os billetes como os depósitos á vista sexan recoñecementos de débeda dos bancos explica o fenómeno da creación do diñeiro. O banco libera un crédito contra el mesmo e, polo feito de que este crédito pode ser utilizado immediatamente polo beneficiario como pagamento, crea diñeiro.

A cantidade de diñeiro que o público (consumidores e empresas) quere ter no seu poder constitúe a demanda de diñeiro, tendo esta unha relación directa co nivel de actividade económica; en contraposición está a oferta de diñeiro, cantidade de diñeiro realmente existente e sobre a cal o goberno pode actuar satisfacendo ou non a demanda do mesmo.

Medio de cambio

Cando o diñeiro utilízase para intermediar no intercambio de bens e servizos, cumpre unha función de medio de cambio. Deste xeito, evita as ineficiencias dun sistema de troco, como a incapacidade de garantir permanentemente a "coincidencia de desexos". Por exemplo, entre dous partes nun sistema de troco, unha parte pode non ter ou fabricar o artigo que a outra quere, o que indica a inexistencia da coincidencia de desexos. Dispoñer dun medio de intercambio pode aliviar este problema, xa que a primeira pode ter a liberdade de dedicar o seu tempo a outros artigos, no canto de estar obrigada a atender unicamente as necesidades da segunda. Mentres tanto, os segundos poden utilizar o medio de intercambio para buscar a alguén que lles proporcione o artigo que desexan.

Medida de valor

Unha "unidade de conta" (en economía) é unha unidade monetaria numérica estándar de medida do valor do mercado de bens, servizos e outras transaccións. Tamén coñecida como "medida" ou "estándar" de valor relativo e pago aprazado, unha unidade de conta é un requisito previo necesario para a formulación de acordos comerciais que impliquen débeda.

O diñeiro actúa como medida estándar e denominador común do comercio. Por tanto, serve de base para a cotización e a negociación de prezos. É necesario para desenvolver sistemas contables eficaces, como a contabilidade por partida dobre.

Norma de pago aprazado

Aínda que o "estándar de pago aprazado" distínguese por algúns textos, particularmente os máis antigos, outros textos subsúmeno en outras funcións.^{[Cómpre clarificar]} Un "patrón de pago aprazado" é unha forma aceptada de saldar unha débeda; unha unidade na que se denominan débedas e o estado do diñeiro como curso legal naquelas xurisdicións que ten este concepto, indica que poderá funcionar para a liquidación de débedas Cando as débedas están denominadas en diñeiro, o valor real das débedas pode cambiar debido á inflación e a deflación, e no caso das débedas soberanas e internacionais mediante a degradación e a desvalorización da moeda.

Ben refuxio

Para actuar como ben refuxio, o diñeiro debe poder gardarse, almacenarse e recuperarse de forma fiable, e ser previsiblemente utilizable como medio de cambio cando se recupera. O valor do diñeiro tamén debe permanecer estable ao longo do tempo. Algúns argumentaron que a inflación, ao reducir o valor do diñeiro, diminúe a súa capacidade para funcionar como depósito de valor.

Propiedades do diñeiro

Quentin Matsys: O cambista e a súa muller (1514).

• Unidade de conta: defínese como unidade de conta a fracción mínima que se fai equivalente a un dos bens que por convención serven para medir o prezo das cousas, así como a relación entre elas; deste xeito pódese establecer identidade entre unidade de conta e unidade monetaria, establecéndose unha característica esencial do diñeiro.
• Propiedade adquisitiva: indica a posibilidade de converter o diñeiro en mercadorías; desta propiedade derívase a definición de poder adquisitivo: a cantidade de bens ou servizos que se poden adquirir cunha determinada cantidade de diñeiro. Flutúa inversamente ás variacións que experimentan os prezos dos bens que se queren adquirir.
• Poder liberador: facultade de liberar débedas que se conceden ao diñeiro; esta capacidade liberadora é concedida polas autoridades monetarias.
• Ilusión monetaria: recoñecemento subxectivo da estabilidade do valor do diñeiro sen ter en conta as variacións do seu poder adquisitivo. Dita ilusión permite manter un prezo fixo da unidade monetaria feita que conserva tamén o valor ao longo do tempo. Deste modo un aumento da renda nacional dun país non comporta necesariamente un incremento da riqueza, pois esta tamén depende da capacidade adquisitiva da moeda.

Historia

Un estatero feito de electrum do ano 640 a.C. procedente de Lidia

O uso de métodos similares ao troco pode remontarse polo menos a hai 100.000 anos, aínda que non existen probas dunha sociedade ou economía que se basease principalmente no troco. En cambio, as sociedades non monetarias funcionaban en gran medida segundo os principios da economía do agasallo e a débeda. Cando se producían trocos, adoitaban ser entre completos descoñecidos ou inimigos potenciais.

No neolítico, coa aparición da agricultura e a gandería, apareceu a primeira economía de produción e produciuse un excedente; unha cantidade de bens que non precisaban seren consumidos. Isto deu lugar á posibilidade de alimentar persoas que non tiñan necesidade de traballar na agricultura ou na ganadería e podían dedicarse a producir outros produtos, como a cerámica, e intercambialo polo excedente producido. Iso permitiu a primeira forma de comerciar, o troco, intercambiando directamente bens e servizos por outros, baseándose no consenso dos participantes sobre a valoración dos obxectos que se ían intercambiar. Co tempo, esta forma de intercambio considerouse ineficiente.

Entre as diferentes culturas do mundo empregáronse gran variedade de materiais e obxectos coa función que teñen na actualidade as moedas, billetes, tarxetas de crédito, cheques ou talóns. O siclo mesopotámico era unha unidade de peso, e baseábase na masa de algo así como 160 grans de cebada. O primeiro uso do termo remóntase a Mesopotamia cara ao ano 3000 a.C. As sociedades de América, Asia, África e Australia utilizaban cunchas como diñeiro -a miúdo, as cunchas de caurí (Cypraea moneta L. ou C. annulus L.). Segundo Heródoto, os lidios foron os primeiros en introducir o uso de ouro e moeda de prata e tamén o primeiro que estableceu tendas de cambio en locais permanentes. Crese que foron os primeiros en cuñar moedas estampadas, durante o reinado de Giges, na segunda metade do século VII a.C. Outros numismáticos remontan a cuñaxe a Ardis II. A primeira moeda fabricouse de electro (aliaxe de ouro e prata) cun peso de 4,76 gramos, para poder pagar ás tropas dun xeito regulado. O motivo do estampado era a cabeza dun león, símbolo da realeza. O estándar lidio eran 14,1 gramos de electro, e era a paga dun soldado por un mes de servizo; esta medida chamouse estatero.

O bronce, o cobre, o ferro e mesmo o chumbo, tamén foron metais usados con frecuencia para a cuñaxe de moedas.

Na Idade Media, xurdiu o costume de se gardaren os valores nun ourive, persoa que negociaba con obxectos de ouro e prata. Este, como garantía, entregaba un recibo. Co tempo, eses recibos pasaron a ser empregados para efectuar pagamentos, circulando de man en man e dando orixe ao papel moeda. Máis adiante, da mesma forma que ocorreu coas moedas, os gobernos pasaron a conducir a emisión de cédulas, controlando as falsificacións e garantindo o poder de pagamento. Actualmente case todos os países posúen os seus bancos centrais, encargados das emisións de cédulas e moedas. O papel moeda evolucionou en canto á técnica empregada na súa impresión e a súa confección utiliza papel especialmente preparado e diversos procesos de impresión que se complementan, dando ao produto final gran marxe de seguranza e condicións durabilidade.

Co paso do tempo, o ouro e a prata foron os metais preciosos máis amplamente empregados como diñeiro debido a que o seu valor é aceptado mundialmente, e tamén debido á facilidade de transporte, ás vantaxes da conservación etc. Para garantir ou certificar que un anaco de metal ou moeda contiña unha certa cantidade de ouro ou prata, comezouse a cuñaxe, a modo de garantía, por parte de entidades recoñecidas e respectadas (reinos, gobernos, bancos), que avalaban o peso e a calidade dos metais que contiñan.

SO Jiaozi da dinastía Song, o papel moeda máis antigo do mundo

O sistema de diñeiro mercadoría acabou evolucionando cara a un sistema de diñeiro representativo.^{[Cómpre referencia]} Isto ocorría porque os comerciantes de ouro e prata ou os bancos emitían recibos aos seus depositantes, trocables polo diñeiro mercadoría depositado. Co tempo, estes recibos foron aceptados como medio de pago e utilizáronse como diñeiro. O papel moeda ou billetes utilizouse por primeira vez na China durante a dinastía Song. Estes billetes, coñecidos como "jiaozi", evolucionaron a partir de notas promisorias que se viñan utilizando desde o século VII. Con todo, non desprazaron ao diñeiro mercadoría e utilizáronse xunto ás moedas. No século XIII, o papel moeda deuse a coñecer en Europa a través dos relatos de viaxeiros, como Marco Polo e Guillerme de Rubruck.. O relato de Marco Polo sobre o papel moeda durante a dinastía Yuan é o tema dun capítulo do seu libro, As viaxes de Marco Polo, titulado "Como o Gran Kaan fai que a cortiza das árbores, convertida en algo parecido ao papel, pase por diñeiro en todo o seu país." Os billetes foron emitidos por primeira vez en Europa polo Stockholms Banco en 1661 e tamén se utilizaron xunto coas moedas. O patrón ouro, un sistema monetario no que o medio de cambio son billetes de papel convertibles en cantidades preestablecidas e fixas de ouro, substituíu ao uso de moedas de ouro como moeda nos séculos XVII-XIX en Europa. Estes billetes eran de curso legal e desaconsellábase o seu troco por moedas de ouro. A principios do século XX, case todos os países adoptaran o patrón oro, apoiando os seus billetes de curso legal con cantidades fixas de ouro.

Tras a segunda guerra mundial e a conferencia de Bretton Woods, a maioría dos países adoptaron moedas fiduciarias fixadas ao dólar estadounidense. Á súa vez, o dólar estadounidense estaba fixado ao ouro. En 1971, o goberno estadounidense suspendeu a convertibilidade do dólar en ouro. Despois disto, moitos países desvincularon as súas moedas do dólar estadounidense, e a maioría das moedas do mundo pasaron a non estar apoiadas por nada excepto polo fiat de curso legal dos gobernos e a capacidade de converter o diñeiro en bens mediante o pago. Segundo os defensores da teoría moderna do diñeiro, o diñeiro fiduciario tamén está apoiado polos impostos. Ao impoñer impostos, os estados crean demanda para a moeda que emiten.

Porén, hoxe continúa a ser a base de intercambio en momentos de gran carestía (por exemplo, no caso de conflitos bélicos) levando a situacións de estraperlo, e a esencia do funcionamento dos bancos do tempo que afloraron localmente en moitos lugares, en diferentes países.

Oferta monetaria

Sede do Banco Central Europeo, banco que controla a maior parte das finanzas da Unión Europea.

Impresión de papel moeda nunha imprenta de Perm, Rusia

Unha persoa conta un feixe de diferentes billetes de Suecia.

En economía, o diñeiro é calquera instrumento financeiro que poida cumprir as funcións do diñeiro (detalladas anteriormente). O conxunto destes instrumentos financeiros denomínase oferta monetaria dunha economía. Noutras palabras, a oferta monetaria é o número de instrumentos financeiros dispoñibles nunha economía concreta para adquirir bens ou servizos. Dado que a oferta monetaria componse de varios instrumentos financeiros (normalmente efectivo, depósitos á vista e outros tipos de depósitos), a cantidade de diñeiro dunha economía mídese sumando estes instrumentos financeiros para crear un "agregado monetario".

Os economistas empregan diferentes formas de medir o stock de diñeiro ou oferta monetaria, reflectidas en diferentes tipos de agregados monetarios, utilizando un sistema de categorización que se centra na liquidez do instrumento financeiro utilizado como diñeiro. Os agregados monetarios (ou tipos de diñeiro) máis utilizados denomínanse convencionalmente M1, M2 e M3. Trátase de categorías de agregados sucesivamente maiores: M1 é o efectivo (moedas e billetes) máis depósitos á vistas (como contas correntes); M2 é M1 máis contas de aforros e depósitos a prazos inferiores a 100.000 dólares; M3 é M2 máis depósitos a prazo máis grandes e contas institucionais similares. M1 inclúe só os instrumentos financeiros máis líquidos, e M3 instrumentos relativamente ilíquidos. A definición exacta de M1, M2, etc. pode variar dun país a outro.

Tamén se utiliza outra medida do diñeiro, o M0 (diñeiro en circulación) que é a base monetaria, ou a cantidade de diñeiro realmente emitida polo banco central dun país. Mídese como moeda os depósitos de bancos e outras institucións no banco central. O M0 é tamén o único diñeiro que pode satisfacer as reservas obrigatorias dos bancos comerciais.

Creación de diñeiro

Nos sistemas económicos actuais, o diñeiro créase por dous procedementos:^{[Cómpre referencia]}

O diñeiro de curso legal, (M0) é o efectivo creado por un Banco Central mediante a cuñaxe de moedas e a impresión de billetes.

O diñeiro bancario, ou diñeiro en sentido amplo (M1/M2) é o diñeiro creado polos bancos privados mediante o rexistro dos préstamos como depósitos dos clientes prestatarios, cun respaldo parcial indicado polo coeficiente de caixa. Actualmente, o diñeiro bancario créase como diñeiro electrónico.

O diñeiro bancario, cuxo valor existe nos libros das institucións financeiras e pode converterse en billetes físicos ou utilizarse para pagos sen efectivo, constitúe con diferenza a maior parte do diñeiro en xeral nos países desenvolvidos.

Na maioría dos países, a maior parte do diñeiro créase en forma de M1/M2 polos bancos comerciais que conceden préstamos. Contrariamente a algunhas ideas populares erróneas, os bancos non actúan simplemente como intermediarios, prestando os depósitos que os aforradores depositan neles, e non dependen do diñeiro do banco central (M0) para crear novos préstamos e depósitos.

Liquidez do mercado

A "liquidez do mercado" describe a facilidade coa que un ben pode cambiarse por outro, ou pola moeda común dentro dunha economía. O diñeiro é o activo máis líquido porque é universalmente recoñecido e aceptado como moeda común. Deste xeito, o diñeiro ofrece aos consumidores a liberdade de intercambiar bens e servizos facilmente sen ter que recorrer ao troco.

Os instrumentos financeiros líquidos son facilmente negociables e teñen custos de transacción baixos. Non debe existir (ou debe ser mínimo) o diferenza entre os prezos de compra e venda do instrumento que se utiliza como diñeiro.

Tipòs

Produto

Un soberano de ouro de 1914

Moitos obxectos utilizáronse como diñeiro mercadoría, tales como metais preciosos naturalmente escasos, buguinas, cebada, contas etc., así como moitas outras cousas que se considera que teñen valor. O valor do diñeiro mercadoría provén da mercadoría da que está feito. A mercadoría constitúe o diñeiro, e o diñeiro é a mercadoría. Algúns exemplos de mercadorías que se utilizaron como medios de intercambio son o ouro, a prata, o cobre, o arroz, wampum, o sal, os grans de pementa, as pedras grandes, os cintos decorados, as cunchas, o alcohol, os cigarros, o cánnabis, os caramelos, etc. Estes artigos utilizábanse ás veces nunha métrica de valor percibido xunto con outros, en diversas economías de valoración de mercadorías ou sistema de prezos. O uso do diñeiro mercadoría é similar ao troco, pero un diñeiro mercadoría proporciona unha unidade de conta sinxela e automática para a mercadoría que se utiliza como diñeiro. Aínda que algunhas moedas de ouro como o krugerrand considéranse de curso legal, o seu valor nominal non se rexistra en ningunha das caras da moeda. A razón diso é que se fai fincapé na súa relación directa co valor predominante do seu contido de ouro fino. As aguias americanas levan impreso o seu contido en ouro e o seu valor facial de curso legal..

Diñeiro representativo

En 1875, o economista británico William Stanley Jevons describiu o diñeiro utilizado na época como "diñeiro representativo". O diñeiro representativo é aquel que consiste en moedas simbólicas, papel moeda ou outras fichas físicas como certificados, que poden cambiarse de forma fiable por unha cantidade fixa dunha mercadoría como o ouro ou a prata. O valor do diñeiro representativo está en relación directa e fixa coa mercadoría que o apoia, pero non está composto pola devandita mercadoría.

Véxase tamén

Bibliografía

• Gozalbes Fernández de Palencia, Manuel (2011). Historia del dinero: guía de sala. Museo de Prehistoria de Valencia. ISBN 978-84-7795-586-3. Archived from the original on 15 de abril de 2019. Consultado o 15 de abril de 2015. 
• Lipsey, Richard; Harbury, Colin (1994). Principios de Economía (en castelán). Barcelona: Vincens-Vives. 
• Mankiw, Nicholas Gregory (2002). Principios de Economía (en castelán). tradución de Esther Rabasco Espáriz e Luis Toharía Cortés (2 ed.). Madrid: McGraw-Hill. 
• Viales Hurtado, Ronny José (Agosto de 2008). "La evolución histórica de la moneda y de los sistemas monetarios. Bases conceptuales para estudiar la historia monetaria de Costa Rica del siglo XVI a la década de 1930". Diálogos. Revista Electrónica de Historia (San Pedro de Montes de Oca (Costa Rica): Universidad de Costa Rica) 9 (2): 267–291. ISSN 1409-469X. Archived from the original on 23 de abril de 2019. Consultado o 23 de abril de 2019. 

Outros artigos

• Economía
• Banco Central Europeo
• Divisa

Ligazóns externas

• Historia do diñeiro e dos bancos centrais (en castelán).
• Elmer G. Wiens: Linguistic and Commodity Exchanges (en inglés).
• Juan Ramón Rallo: Las propiedades del dinero (en castelán).
• Carl Menger: El origen del dinero (en castelán).
• Murray Rothbard: Teoría austríaca del dinero (en castelán).