Venezuela: berrikuspenen arteko aldeak

Venezuelako Bolibartar Errepublika
	República Bolivariana de Venezuela
	Ereserkia: Gloria al Bravo Pueblo
; Venezuelako bandera	; coat of arms of Venezuela (en)
Geografia
Hiriburua	Caracas; 10°30′0″N 66°56′0″W
Azalera	912.050 km² (32.)
Punturik altuena	Pico Bolívar (4.978 m)
Punturik sakonena	Lagunillas (en) (−12 m)
Kontinentea	Hego Amerika
Mugakideak	Kolonbia, Brasil, Guyana, Dominikar Errepublika, Trinidad eta Tobago, Saint Kitts eta Nevis, Dominika, Santa Luzia, Saint Vincent eta Grenadinak, Grenada, Herbehereetako Erresuma, Ameriketako Estatu Batuak, Frantzia, Erresuma Batua eta Puerto Carreño (en)
Administrazioa
Gobernu-sistema	presidentzialismo eta Errepublika federal
Venezuelako presidentea	Nicolás Maduro (eztabaidatua); Juan Guaidó (eztabaidatua)
Venezuelako presidentea	Nicolás Maduro
Legebiltzarra	National Assembly (en)
Epai autoritatea	Supreme Tribunal of Justice of Venezuela (en) eta Supreme Tribunal of Justice of Venezuela in exile (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea; Agency for the Prohibition of Nuclear Weapons in Latin America and the Caribbean (en) ; Ameriketako Estatuen Erakundea; Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea; Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua; Caribbean Development Bank (en) ; Hego Amerikako Nazioen Batasuna; Interpol; LPEE; Mercosur; Merkataritzaren Mundu Erakundea; Multilateral Investment Guarantee Agency (en) ; Nazio Batuen Erakundea; Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa; Nazioarteko Finantza Korporazioa; Osasunaren Mundu Erakundea; Posta Batasun Unibertsala; Telekomunikazioen Batasun Internazionala; UNESCO;
Demografia
Biztanleria	28.515.829
Dentsitatea	Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragilea bizt/km² (181.)
Talde etnikoak	ikusi mestizos in Venezuela (en) , Venezuelan of European descent (en) , Afro Venezuelans (en) , indigenous peoples in Venezuela (en) , Arab Venezuelan (en) , Lebanese Venezuelans (en) , Chinese Venezuelans (en) , Japanese Venezuelans (en) , Koreans in Venezuela (en) eta Indians in Venezuela (en) ;
Hizkuntza ofizialak	ikusi gaztelania ; Venezuelan Sign Language (en) ;
Erabilitako hizkuntzak	ikusi gaztelania, Colonia Tovar (en) , Máku (en) , Sanumá (en) , Wayuu hizkuntza, Ninam (en) , Warekena (en) , Tamanaku (en) , Yavitero (en) , Yukpa (en) , Japreria (en) , Guahibo (en) , Baré (en) , Paraujano (en) , Baniwa (en) , Cumanagota (en) , Sapé (en) , Barí (en) , Cuiba (en) , Abane language (en) , Pemon (en) , Hodï (en) , Ye'kuana (en) , Yaruro (en) , Playero (en) , Puinave (en) , Maco (en) , Yanomamö (en) , Mandawaca (en) , Piapoco (en) , Piaroa (en) , Venezuelan Sign Language (en) , Macushi (en) , Panare (en) , Arutani (en) , kariba, Warao hizkuntza, Nheengatu (en) , Curripaco (en) , Pémono (en) , Yabarana (en) , Chaima (en) , Akawaio (en) eta Mapoyo (en) ;
Ezkontzeko adina	gizonezko: 16; emakumezko: 14
Emankortasun-tasa	2,365 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	752.436 (2015)
Bizi-itxaropena	74,545 (2016)
Giniren koefizientea	44,8 (2006)
Giza garapen indizea	0,691 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	482.359.318.767,7 $ (2014)
BPG per capita	15.692 $ (2014)
BPG erosketa botere paritarioa	543.891.068.685 nazioarteko dolar (2014)
BPG per capita EAPn	17.694,202 nazioarteko dolar (2014)
BPGaren hazkuntza erreala	−18 % (2018)
Erreserbak	9.794.062.064 $ (2017)
Inflazioa	1.698.844,2 % (2018)
Historia
1811	Venezuela Declaration of Independence (en)
1845	Q6151968
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+58
ISO 3166-1 alpha-2	VE
ISO 3166-1 alpha-3	VEN
Ordu eremua	ikusi UTC−04:00 ; : America/Caracas (en) ;
Elektrizitatea	120 V. 60 Hz.NEMA 1-15 (en) eta NEMA 5-15 (en)
Internet domeinua	.ve
	mppre.gob.ve

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

Hauxe da oraingo bertsioa, 22:14, 5 apirila 2024 data duena

Venezuelako Bolibartar Errepublika^[1] Hego Amerika iparraldeko estatu bat da, Karibe itsasoaren bazterrean. Mugakide ditu Kolonbia mendebaldean, Brasil hegoaldean eta Guyana ekialdean. Itsaso-mugak ditu Trinidad eta Tobago, Holandarren Antillak, Grenada, Puerto Rico eta Birjina Uharteekin.

Izena

1498an Kristobal Kolon Pariako golkora iritsi zen. Espainiako Errege Katolikoei idatzitako gutun batean lur haiei Graziazko Lurrak deitu zien, eta ezizen hori gaur ere erabiltzen da Venezuela izendatzeko.

Hurrengo urtean Alonso de Ojedak gidaturiko espedizio batek kostaldea zeharkatu zuen Maracaiboko aintziraren uretaraino, Paraguaná eta Guajira penintsulen artean. Ibilbide horretan añú indiarren etxolak ikusi zituzten, uraren gainean eraikiak. Eraikin horiek Ameriko Vespuziori Venezia gogora ekarri zioten, Piero de Mediciri bidalitako gutun batean esaten zuen moduan. Horregatik Venezuela izena eman zion golko horri eta, gero, herrialde osoari.^[2]

Geografia

Sakontzeko, irakurri: «Venezuelako geografia»

Venezuela Ipar Hemisferioan dago, nahiz eta hegoaldeko muturra ekuatoretik oso hurbil egon. Hiru alderdi nagusi bereiz daitezke Venezuelako lurraldean: iparraldeko mendi gazteak (Andeak eta Kostaldeko mendilerroa), Guyanako lur-krosko zaharra eta, bien artean, Orinoko ibaia (2.063 km) zeharkatzen duen Llanos sakana.

Venezuelako Andeak bi adar nagusitan daude banatuak. Batak, Perijáko mendilerroak, ipar-mendebaldeko muga egiten du Kolonbiarekin eta Mana Tara mendian du gailurra (3.370 m). Besteak, Cordillera de Méridak, herrialdeko mendirik garaiena du: Bolivar mendia (5.002 m). Bi mendikate horien artean Maracaiboko aintzira dago (50.000 km²), hondoan munduko petrolio-hobi handienetakoa duena. Kostaldeko mendilerroa Andeen 700 km-ko luzapena da. Bi mendilerro paraleloz osatua da, eta bien arteko sakanean Valenciako aintzira (364 km²) eta herrialdeko hiri nagusietako batzuk ditu. Beste era bateko egitura dute, berriz, Lara eta Falcon estatuek, Ande mendien iparraldean, mendi apalez (Socopo, 1.604 m) eta ibarrez osatuak.

Llanos sakan ia lauak lurralde osoaren heren bat hartzen du Ande mendien eta Ozeano Atlantikoaren artean. Orinoko ibaiak eta Andeetatik iristen zaizkion adarrek ureztatzen dute. Orinokoren eskuinaldeak Guyanako egitura orografiko zaharraren muga egiten du. Ibai horren eskuinaldeko adarren higadurak agerian utzi ditu granitozko haitz handiak, tepui deituak, gainaldeko sabanako zelaian nabarmentzen direnak (Auyan-Tepui, 2.500 m). Guyanako Curipira, Parima eta Pacaraimako mendikateek Orinoko eta Amazonas ibaien banalerroa eratzen dute, eta Venezuelaren eta Brasilen arteko muga egiten. Pacaraimako mendikateko Roraima mendia da alderdi horretako gailurra (2.810 m).

Kostaldea 2.813 km inguru luze da, hautsia da eta, handik hurbil, Venezuelaren mendean dauden uharteen artean, Margarita uhartea da handiena (920 km²). Bestalde, gaur egun Guyana estatuaren mendean dagoen zati handi bat, Esekibar Guyana hain zuzen ere, beretzat eskatzen du Venezuelak.

Klima eta landaredia

Klima ekuatoriala du hegoaldean eta tropikala erdialdean eta iparraldean. Hegoaldean euri asko izaten da urte osoan, eta baso tropikalak estaltzen du lurraldearen parte hori. Llanosen ez da euririk abendutik apirilera, eta sabanako landaredia hazten da, zuhaitzak ibaietako ertz hezeetan baino ez baitira izaten. Iparraldean mendiek zerikusi handia dute klimaren gorabeheretan, ez baitiote haizeari sartzen uzten. Hala, iparraldeko behealdeko lurrak oso beroak eta lehorrak dira. Hori dela eta, jende gehiena 1.000-2.000 m arteko altitudean bizi da. Euri-sasoian (ekaina-azaroa) ibaiek gainezka egiten dute, eta lurraldeko behealdeak urpean geratzen dira.

Historia

Sakontzeko, irakurri: «Venezuelako historia»

Kristobal Kolon 1498an iritsi zenean, karibeak bizi ziren gaur egungo Venezuelako lurraldean. Hurrengo urtean Ameriko Vespuzio italiar itsasgizonak «Venezia txikia» (Venezuela) izena eman zion lurraldeari. Lehenengo espedizioen ondoren, espainiarrek garrantzi handiagoa eman zioten ekialdeko uharteetako perlen arrantzari lurraldea konkistatzeari baino.

1528an, Karlos V.a erregeak Welser etxeko alemaniar bankariei saldu zizkien lurraldea esploratzeko eta konkistatzeko eskubideak, baina haiek, bilduko zutela uste zuten urrea eta harribitxiak aurkitu gabe, 1546an joan ziren. Mende horretako erdialdean eraiki zituzten espainiarrek herri nagusiak. 1567an Diego de Losada konkistatzaileak karaka indiarrak bizi ziren lurraldea mendean hartu eta Santiago de Leon de Caracas hiria sortu zuen, urte batzuk geroago hiriburu izendatu zutena. XVII. mendearen bigarren erdian nekazaritza bultzatu zen baina, hala ere, lurraldeak oso aurrerapen txikia egin zuen XVIII. mendea arte.

1718an Granada Berriko Erregeorderriaren administraziopean geratu zen lurraldea. 1721ean, Filipe V.ak Caracasko Unibertsitatea sortu zuen eta, zazpi urte geroago, Caracasko Gipuzkoar Konpainiari eman zion merkataritzaren monopolioa (kakaoa, tabakoa, kafea, anila, kotoia, azukre-kanabera), kontrabandoa eta itsaslapurrak kentzeko baldintzapean. Konpainiaren jarduerak istilu eta matxinada franko piztu zituen. 1781ean merkataritza-harreman askeetarako dekretua onartu zen. Gipuzkoar Konpainiak monopolioa galdu eta 1784an desegin zen.

Bien bitartean, Estatu Batuen independentziak, Europako ideia liberalen hedapenak, kreole ilustratuen eta espainiarren monopolioak eta kaltetuen interes ekonomikoen eraginak burujabetasunaren beharra nabarmendu zuten. XVIII. mendearen bukaerako matxinada batzuen ondoren, 1806an hasi zen, Francisco de Mirandaren gidaritzapean, independentziako gerra, Simón Bolívar Askatzaileak 1821ean ia lurralde osoa hartzea lortu zuen arren 1823an espainiar erregezaleen armada guztiz menderatu zuten arte bukatu ez zena. Venezuela, 1819az gero Kolonbia Handiaren barruan zegoena (gaur egungo Venezuela, Kolonbia, Panama eta Ekuador), 1829an banandu eta burujabe egin zen.

Venezuela burujabea

1848. urtea arte, oligarkia kontserbadorearen mende egon zen Venezuelako gobernua. José Antonio Páez jeneralaren lehendakaritzapean (1830-1835 eta 1839-1844) gerra-urteek hondatutako ekonomiak hobera egin zuen, kakaoaren eta kafearen esportazioan oinarritua. 1830ean konstituzio bat eman zuen, boto-eskubidea handikiei baino uzten ez ziena eta esklabotasuna onartzen zuena.

1840an Alderdi Liberala sortu zen, botoa emateko eskubidea zabaltzea eta esklabotasuna debekatzea eskatu zituena besteak beste. Kontserbadoreen eta liberalen edo federalisten arteko tirabirek baldintzatu zuten XIX. mendeko politika. Biltzar konstituziogilea egin zen Valencian, baina federalistek ez zuten onartu han eman zen konstituzioa. Egoera horrek bost urteko gerra zibila ekarri zuen (1859-1863). Azkenean federalistak atera ziren garaile, eta 1864an egin zen konstituzioan Venezuelako Estatu Batuak izena ezarri zitzaion herrialdeari.

1870ean Antonio Guzmán Blancok hartu zuen lehendakaritza eta, 17 urtean zehar diktadore gisa gobernatuz, erreforma politiko sozialak egin eta ekonomia modernizatzea lortu zuen. Haren ondorengo gobernualdiak ere diktadoreen eskuetan ziren: Joaquín Crespo (1892-1898), Cipriano Castro (1899-1908), Vicente Gómez (1908-1915 eta 1922-1929).

XX. mendea

Petrolioa 1912an hasi zen ustiatzen, eta 1920rako munduko bigarren petrolio-ekoizlea eta lehen esportatzailea zen Venezuela. Horri esker, kanpo-zorra ordaindu ahal izan zuen eta herri-lan handiak egin ziren. Halaber, aurrerantzean, atzerriko kapitalek eragin handia izan zuten bertako ekonomian. Eleazar López Contreras (1935-1941) aurreko erregimenaren gogortasuna leuntzen eta demokrazia bideratzen hasi zen. Egoera 1959an normaldu zen, Rómulo Betancourt lehendakariarekin. Nolanahi ere, Betancourtek aurre egin behar izan zien hirietako gerrilla komunistei eta eskuindarren estatu-kolpeei, baina alderdi politiko nagusien (sozialdemokratak eta demokrata-kristauak) elkarlanaren bitartez, demokraziarako oinarriak finkatu zituen. Bera izan zen agintaldi osoa bete zuen lehen lehendakaria (1959-1964). Aurrerantzean Venezuelak ekonomiaren aurrerapena eta egonkortasun politikoa lortu zituen.

Rafael Calderak (1969-1974), herrialdea baketu nahian, amnistia eman zien armak utzi zituzten gerrillariei. Carlos Andrés Pérezek (1974-1979) petrolioaren eta burdin meen nazionalizazioa bideratu zuen, eta herrialdearen industrializazioa sustatu. Nolanahi ere, urte horietako aberastasuna gehiegizko kontsumoan eta ustelkerian galdu ziren. Egoera horri aurre egiteko, Luis Herrera Campinsek (1979-1984) gastu publikoa gutxitzearen aldeko politika egin zuen, eta Jaime Lusinchik (1984-1989) eta, batez ere, Carlos Andrés Pérezek (1989-1993) neurri ekonomiko gogorrak hartu zituzten (pribatizazioa, gasolinaren eta garraioen prezioaren igoera).

1992an militar talde bat, Francisco Arias buru zuela, saiatu zen Carlos Andrés Pérez presidentea kargutik kentzen, baina ez zuten beren asmoa bete. Hala ere, egoera hark nabarmen utzi zituen administrazioaren ustelkeria eta ekonomiaren krisia. Bai Arias bai Hugo Chávez komandantea, atxilotuak biak, Mugimendu Bolibartar Iraultzaileko kide ziren. Borroka ugari izan ziren, eta defentsa-ministroak 51 militar zaurituta zeudela eta 19 hil zirela adierazi zuen. Estatu-kolpearen egunean bertan, presidenteak konstituzioaren bermeak indargabetu zituen: bilerak debekatu zituen, prentsa-askatasunak mugatu zituen eta hainbat herritar atxilotzea agindu zuen. Salbuespen gisa, ordea, irakaskuntzako sindikatuekin negoziatzea onartu zuen. Egun gutxira, Pérez presidenteak salbuespen-neurriak bertan behera utzi zituen. Hala eta guztiz ere, tirabira politikoek aurrera jarraitu zuten, eta Errepublikako presidenteari kargua uzteko eskatu zitzaion. Krisiaren larritasunaz jabetuta, Pérezek erreferendum bat egitea erabaki zuen Konstituzioa berritzeko.

1992ko urtearen amaieran beste estatu kolpe saio bat izan zen. Garai horretan izan ziren gobernadore, alkate eta biltzar legegilerako hauteskundeetan, gobernuko alderdiak 22 estatutatik 7tan baino ez zuen garaipena lortu. 1993an Carlos Andrés Pérez presidentea kargutik kendu zuten diru publikoa erabiltzearen salaketapean. Haren ordez Ramón José Velásquez jarri zuten. 1993. urtearen amaieran izan ziren hauteskundeak Rafael Calderak (1969-1974 bitartean presidente izandakoa) irabazi zituen. Hauteskunde haietan abstentzioa40 izan zen. 1980ko hamarkadaren amaieran, Caracas bortizkeria handieneko hiria izan zen Hego Ameriketan, eta segurtasun faltak gorantz jarraitu zuen: 1995ean Caracasko biztanleen %10ek, gutxi gorabehera, armak zituela esan zen. 1994. urtetik aurrera ekonomia- eta finantza-krisiak larriagotu egin ziren. Caldera presidenteak ondasun mugiezinen, jabetza pribatuaren eta merkataritzaren gaineko konstituzioaren bermeak indarrik gabe utzi zituen. Bestalde, atzerrirako bidaiak mugatu zituen eta baita biltzeko eskubidea ere. Biltzarrak eskubide horiek berriz adieraztearen alde eman bazuen ere botoa, presidenteak mugak jarri zituen kapitala atera ez zedin eta espekulaziorik gerta ez zedin. 1995ean gobernuak atzerriko inbertsioak erakartzeko egin zituen ahalegin guztiak alferrekoak izan ziren eta, azkenean, petrolioa ekoizteko bertakoei eta atzerritarrei aukera berdinak ematea erabaki zuen gobernuak. 1997an hainbat ekonomia erreforma jarri zen abian, industria elektrikoen pribatizazioa, aluminioa eta burdinarena, sistema judizialaren berrikuntza, eta finantza publikoen antolakuntza berria. 1998an Venezuelak, Saudi Arabia eta Mexikorekin batera, eguneko petrolio-ekoizpena txikitzea erabaki zuen, upelaren prezioa igoarazteko asmoarekin.

1998an, Hugo Chávez (hainbat estatu-kolpetan buruzagi izandakoa) hautatu zuten lehendakari (botoen %56,5). Polo Patriótico zeritzan alderdien batasun baten buru aurkeztu zen hautagai Chávez eta, ideia sozialista lausoak adieraziz eta jarrera populista erakutsiz, konstituzio berri bat egitea zen haren helburu nagusia, berak Bolibartar Iraultza esaten zion proiektuaren barnean. Konstituzio berria 1999an onartu zen erreferendumean. 1999ko abenduaren 16an euriteek 30.000 hildako baino gehiago eragin zituzten Karibe aldeko estatuetan (Vargasen bereziki)^[3].

2001ean, lurren administrazioari buruzko lege batzuk eman ondoren liskar handiak izan zituen oposizioarekin, eta, azkenean, lanuzte-deialdia egin zuten sindikatu nagusietako batek eta enpresaburuen ganberak. 2002an, protesta handiak egin ziren Chávezen aurka. Manifestazio baten ondoren, tiroak izan ziren eta bi aldeetako hildakoak izan ziren. Oposizioak eta gobernuak elkarri egotzi zioten gertatutakoaren errua. Kolpe militar batek Chávez espetxeratu eta Pedro Carmona enpresaburua izendatu zuen lehendakari, baina berehala hartu zuen oposizioak hura diktadoretzat, eta handik bi egunera Chávez berriz izendatu zuten lehendakari, haren jarraitzaileek erreakzionatu, hura askatu, Carmona boteretik egotzi eta Chávezi itzuli baitzioten agintea. Oposizioak greba orokorrera deitu zuen eta, 2004an, erreferendum bat eskatu zuen Chávez agintetik botatzeko, baina erreferendumak Chávezi eman zion garaipena, nahiz oposizioak iruzurra salatu zuen.

Chávezek joera ezkertiarra zuen. XXI. mendeko sozialismoa esaten zion berak bere programari eta garapenerako eta gizarte-laguntzako programak sortu zituen. Inperialismoaren eta Estatu Batuen etsai agertu zen, eta Kuba, Iran, Siria, Errusia eta Txinaren adiskide.

2006an Chávez berriz aukeratu zuten lehendakari. Konstituzioa aldatuko zuela agindu zuen, hainbat erreforma ekonomiko egiteko eta lehendakaritza mugagabea ezartzeko, besteak beste. RCTV telebista-katea ixtea agindu izanak protesta handiak sortu zituen eta bultzada handia eman zion Chávezen aurkako ikasle-mugimenduari. 2007an egin zen konstituzioa aldatzeko erreferenduma, baina Chávezek galdu egin zuen, eta ezin izan zituen bere asmoak bete. 2009ko otsailean, Chávezek konstituzioa aldatuz agintaldi mugagabea lortzeko beste erreferendum batera deitu zuen, eta irabazi egin zuen.

2012ko urriaren 7an Chávezek hirugarrenez irabazi zituen Presidentetzarako hauteskundeak. Baina, kargua hartzeko astirik izan gabe, 2013ko otsailaren 18an hil zen, minbiziak jota^[4].

Biztanleak

Etniak: mestizoak, % 69; zuriak, % 20; beltzak, % 9; indiarrak, % 2.

Erlijioa: katolikoa, % 91,7; besteak, % 8,3.

Venezuelako biztanleak indiarren, europar kolonizatzaileen eta Afrikatik lan egitera eramandako beltz esklaboen ondorengoak dira. Europar etorkinen olde handienak (gehienak espainiarrak, italiarrak eta portugaldarrak ziren) XIX. mendean zehar, 1920. urte inguruan (petrolioa aurkitu zenean) eta Bigarren Mundu Gerran izan ziren. Gaur egun, ordea, kolonbiarrak eta perutarrak dira gehienbat kanpotarrak. Biztanleriaren hazkundea handia izan da; 1958an, 5 milioi lagun bizi ziren Venezuelan; 1999an, berriz, 23 milioi inguru. Hala, 15 urtetik beherakoak dira venezuelarren % 36. Paludismoa desagertzeak eta osasunaren inguruan egindako inbertsioek ekarri dute heriotza-tasa jaistea. Biztanleen % 85 inguru iparraldeko hirietan bizi da.

Ekonomia

1=Angostura Bridge, Orinoco River, Venezuela — 1=Angostura zubia, Orinoko ibaian

Hidrokarburo-hobiei esker, lehen erabat nekazaria zena Andeen inguruko herrialde industrializatuenetako bat izatera pasatu da bi belaunalditan. Petrolioak sortutako etekinak erabiliz, politika soziala jarri ahal izan zuen abian: soldatak igo, batez ere maila apalenekoenak, lanaren babesa, diru-laguntza. Osasunaren eta hezkuntzaren maila garaienetakoa bihurtu zen hirugarren munduko herrialdeen artean. 1980ko hamarraldiaren ondoren, ordea, atzerriko zorra handitzeak eten egin zuen bilakaera hori. Munduko petrolioaren prezioak hondoratzeak ekonomia- eta finantza-krisi larria ekarri zuen. Nazioarteko Diru Funtsak hala eskatuta, 1988. urtetik aurrera Venezuelak abian jarri zuen politikak pobretasunera eraman zituen biztanleak, eta tirabira sozial larriak sortu zituen. Venezuelak bere BPGren jaitsierari aurre egin behar izan dio eta baita langabeziaren igoerari ere. 1996an inflazioak gorena jo zuen, % 103, eta bien bitartean enpresa publikoak pribatizatu edo berrantolatu egin behar izan ziren. Caracas eta bere ingurua eta Venezuelako erdi-iparraldea izan dira Venezuelako ekonomiaren gune nagusiak. Hala ere, petrolio-hobiei esker, 1960-1970 urteetan gobernuak Caracasko eskualdearen nagusitasuna ahultzeko garapen-plan bat eraman ahal izan zuen aurrera. Hiriak zerbitzuz eta industriaz hornitu ziren, eta nekazaritza-erreformak egin ziren, azpiegituretan batez ere (elikagaien industriak, errepideak, nekazari-herriak, lan hidraulikoak...).

Nekazaritzak lurren bostena baino ez du hartzen. Lantzen diren gai nagusiak azukre-kanabera, bananak, artoa, arroza, mandioka, basartoa, kafea, tabakoa, kotoia, sesamoa eta kakaoa dira. Abere-hazkuntzak garrantzi handia du; izan ere, Llanosko larreetan 13,4 milioi abelgorri-buru bazkatzen dira. Txerriak, ardiak, ahuntzak eta hegaztiak ere hazten dira. Esportatzen diren gai nagusiak azukre-kanabera, banana, kafea eta artoa dira. Industrian, energia sortzeko baliabideak, mea-baliabideak eta, gero eta gehiago, gai horiek eraldatzera bideratutako industria dira gaur egun ekonomiaren oinarria: petrolioa, gas naturala, argindarra , burdina, aluminioa, altzairua. Nolanahi ere, Venezuelak beste mea-baliabide asko ditu: bauxita, zinka, kobrea, beruna, urrea, zilarra, diamanteak, amiantoa, fosfatoa, manganesoa, titanioa, etab. Petrolioaren ustiapena atzerritarren eskuetan egon zen, 1976an nazionalizatu zen arte. Venezuelak petrolioa esportatzen du batez ere (% 90).

Garraiabideak nahikoak dira iparraldean, baina oso urriak erdialdean eta hegoaldean, eta hegazkina edo ontzia izaten dira alderdi horietako toki batzuetara heltzeko bide bakarrak. Guztira 52.000 km errepide eta 440 km burdinbide ditu. Horrenbestez, Venezuelak behar-beharrezkoak ditu portuak merkataritza-harremanetarako: La Guaira, Maracaibo eta Puerto Cabello dira portu nagusiak.

Hiri garrantzitsuenak

Banaketa administratiboa

Sakontzeko, irakurri: «Venezuelaren banaketa administratiboa»

Venezuela errepublika federala da, hiru motako banaketarekin: 23 estatu, hiriburu-barruti bat (Caracas barne) eta 72 menpekotasun eremu (uharteak, gehienak biztanle gabeak). Gainera, Venezuelako estatuak Guyanako Guyana Esequiba delako lurraldea beretzat eskatzen du.

Estatua	Hiriburua	Estatua	Hiriburua
Bolívar Amazonas Apure Zulia Táchira Barinas Mérida Trujillo Lara Portuguesa Guárico Cojedes Yaracuy Falcón Carabobo Aragua Miranda D. C. Vargas Anzoátegui Sucre Nueva Esparta Monagas Delta Amacuro Menpekotasun eremuak Trinidad eta Tobago Guyana Kolonbia Brasil Karibe Ozeano Atlantikoa
Amazonas	Puerto Ayacucho	Mérida	Mérida
Anzoátegui	Barcelona	Miranda	Los Teques
Apure	San Fernando de Apure	Monagas	Maturín
Aragua	Maracay	Nueva Esparta	La Asunción
Barinas	Barinas	Portuguesa	Guanare
Bolívar	Ciudad Bolívar	Sucre	Cumaná
Carabobo	Valencia	Táchira	San Cristóbal
Cojedes	San Carlos	Trujillo	Trujillo
Delta Amacuro	Tucupita	Yaracuy	San Felipe
Caracas	Caracas	Zulia	Maracaibo
Falcón	Coro	Vargas	La Guaira
Guárico	San Juan de los Morros	Menpekotasun eremuak¹	El Gran Roque
Lara	Barquisimeto
¹ Menpekotasun eremuak ez dira estatuak, baizik eta dibisio administratiboak.

Venezuelar ezagunak

Simón Bolívar liberatzailea.
Hugo Chávez politikaria.
Juan Arango (1980-), futbolaria.
José Rujano (1982-), txirrindularia.
Ronald Vargas, futbolaria.
Andrés Galarraga, beisbol jokalaria.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/30 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ 38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-12-29).
↑ 500 años del nombre Venezuela. Bartzelonako Unibertsitatea.
↑ Tragedia de Vargas: El día que la montaña avanzó hasta el mar Diariolavoz.net
↑ Hugo Chavezen une gogoangarrienak Eitb.com
↑ (Gaztelaniaz) Ciudades de Venezuela. .
↑ Circunscripciones por Estados

Kanpo estekak

Datuak: Q717
Multimedia: Venezuela / Q717

Amerikako herrialde eta lurraldeak
Ipar Amerika eta Karibea	Estatu burujabeak: Ameriketako Estatu Batuak • Antigua eta Barbuda • Bahamak • Barbados • Belize • Costa Rica • Kuba • Dominika • Dominikar Errepublika • El Salvador • Grenada • Guatemala • Haiti • Honduras • Jamaika • Kanada • Mexiko • Nikaragua • Panama • Saint Kitts eta Nevis • Santa Luzia • Saint Vincent eta Grenadinak • Trinidad eta Tobago Dependentziak: Groenlandia (Danimarka) • Guadalupe ∙ Martinika ∙ Saint Barthelemy ∙ Saint Martin ∙ Saint Pierre eta Mikelune (Frantzia) • Aruba · Holandarren Antillak (Herbehereak) • Aingira · Bermuda · Birjina uharte britainiarrak · Kaiman uharteak · Montserrat · Turkak eta Caicoak (Erresuma Batua) • Puerto Rico · Birjina Uharte Estatubatuarrak (Ameriketako Estatu Batuak)	Hego Amerika	Estatu burujabeak: Argentina • Bolivia • Brasil • Txile • Kolonbia • Ekuador • Guyana • Paraguai • Peru • Surinam • Uruguai • Venezuela Dependentziak: Guyana Frantsesa (Frantzia) • Falklandak (Erresuma Batua)

[1] 38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-12-29).

[2] 500 años del nombre Venezuela. Bartzelonako Unibertsitatea.

[3] Tragedia de Vargas: El día que la montaña avanzó hasta el mar Diariolavoz.net

[4] Hugo Chavezen une gogoangarrienak Eitb.com

[Largest_cities_of_Venezuela-5] (Gaztelaniaz) Ciudades de Venezuela. .

[6] Circunscripciones por Estados

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
+{{Erreferentzia falta}}{{Herrialde infotaula
-{{Wikipedia1000}}
-{{Herrialde infotaula
 | ohiko_izen = Venezuela
 | ohiko_izen_luze = Venezuelako Bolibartar Errepublika
@@ 10. lerroa: / 9. lerroa: @@
 | gentilizioa = venezuelar
 }}
-'''Venezuelako Bolibartar Errepublika'''<ref>{{Web erref|izenburua=38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|argitaletxea=Euskaltzaindia|sartze-data=2010-12-29}}</ref> [[Hego Amerika]] iparraldeko estatu bat da, [[Karibe itsasoa]]ren bazterrean. Mugakide ditu [[Kolonbia]] mendebaldean, [[Brasil]] hegoaldean eta [[Guyana|Guiana]] ekialdean. Itsaso-mugak ditu [[Trinidad eta Tobago]], [[Holandarren Antillak]], [[Grenada]], [[Puerto Rico]] eta [[Birjina uharteak|Birjina Uharteekin]].Me la sudan lo que digan pero aqui no se come.
+'''Venezuelako Bolibartar Errepublika'''<ref>{{Web erref|izenburua=38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|argitaletxea=Euskaltzaindia|sartze-data=2010-12-29}}</ref> [[Hego Amerika]] iparraldeko estatu bat da, [[Karibe itsasoa]]ren bazterrean. Mugakide ditu [[Kolonbia]] mendebaldean, [[Brasil]] hegoaldean eta [[Guyana]] ekialdean. Itsaso-mugak ditu [[Trinidad eta Tobago]], [[Holandarren Antillak]], [[Grenada]], [[Puerto Rico]] eta [[Birjina uharteak|Birjina Uharteekin]].
 == Izena ==
@@ 20. lerroa: / 19. lerroa: @@
 {{sakontzeko|Venezuelako geografia}}
 [[Fitxategi:Venezuela Topography.png|thumb|ezkerrera|250px|Mapa topografikoa]]
-Venezuela [[Ipar hemisferio|Ipar Hemisferioan]] dago, nahiz eta hegoaldeko muturra [[ekuatore]]tik oso hurbil egon. Hiru alderdi nagusi bereiz daitezke Venezuelako lurraldean: iparraldeko mendi gazteak ([[Andeak]] eta [[Kostaldeko mendilerroa (Venezuela)|Kostaldeko mendilerroa]]), [[Venezuelako Guyana|Guyanako]] lur-krosko zaharra eta, bien artean, [[Orinoko]] ibaia (2.063&nbsp;km) zeharkatzen duen [[Llanos|Los Llanos]] sakana.
+Venezuela [[Ipar hemisferio|Ipar Hemisferioan]] dago, nahiz eta hegoaldeko muturra [[ekuatore]]tik oso hurbil egon. Hiru alderdi nagusi bereiz daitezke Venezuelako lurraldean: iparraldeko mendi gazteak ([[Andeak]] eta [[Kostaldeko mendilerroa (Venezuela)|Kostaldeko mendilerroa]]), [[Venezuelako Guyana|Guyanako]] lur-krosko zaharra eta, bien artean, [[Orinoko]] ibaia (2.063&nbsp;km) zeharkatzen duen [[Llanos]] sakana.
-Venezuelako Andeak bi adar nagusitan daude banatuak. Batak, [[Serranía del Perijá|Perijako mendilerroak]], ipar-mendebaldeko muga egiten du [[Kolonbia]]rekin eta Mana Tara mendian du gailurra (3.370 m). Besteak, [[Cordillera de Mérida]]k, herrialdeko mendirik garaiena du: [[Bolivar mendia]] (5.002 m). Bi mendikate horien artean [[Maracaiboko aintzira]] dago (50.000&nbsp;km²), hondoan munduko [[petrolio]]-hobi handienetakoa duena. [[Kostaldeko mendilerroa (Venezuela)|Kostaldeko mendilerroa]] Andeen 700 kmko luzapena da. Bi mendilerro paraleloz osatua da, eta bien arteko sakanean [[Valenciako aintzira]] (364&nbsp;km²) eta herrialdeko hiri nagusietako batzuk ditu.
+Venezuelako Andeak bi adar nagusitan daude banatuak. Batak, [[Serranía del Perijá|Perijáko mendilerroak]], ipar-mendebaldeko muga egiten du [[Kolonbia]]rekin eta Mana Tara mendian du gailurra (3.370 m). Besteak, [[Cordillera de Mérida]]k, herrialdeko mendirik garaiena du: [[Bolivar mendia]] (5.002 m). Bi mendikate horien artean [[Maracaiboko aintzira]] dago (50.000&nbsp;km²), hondoan munduko [[petrolio]]-hobi handienetakoa duena. [[Kostaldeko mendilerroa (Venezuela)|Kostaldeko mendilerroa]] Andeen 700 km-ko luzapena da. Bi mendilerro paraleloz osatua da, eta bien arteko sakanean [[Valenciako aintzira]] (364&nbsp;km²) eta herrialdeko hiri nagusietako batzuk ditu.
 Beste era bateko egitura dute, berriz, [[Lara]] eta [[Falcon]] estatuek, Ande mendien iparraldean, mendi apalez (Socopo, 1.604 m) eta ibarrez osatuak.
-[[Fitxategi:Parque nacional Canaima (El Salto Ángel (Kerepakupai)) water.jpg|300px|thumb|Canaima, Venezuela]]
+[[Fitxategi:Parque nacional Canaima (El Salto Ángel (Kerepakupai)) water.jpg|300px|thumb|Canaima, Venezuela.]]
-[[Llanos|Los Llanos]] sakan ia lauak lurralde osoaren heren bat hartzen du Ande mendien eta [[Ozeano Atlantikoa]]ren artean. [[Orinoko]] ibaiak eta Andeetatik iristen zaizkion adarrek ureztatzen dute. Orinokoren eskuinaldeak [[Venezuelako Guyana|Guyanako]] egitura orografiko zaharraren muga egiten du. Ibai horren eskuinaldeko adarren higadurak agerian utzi ditu granitozko haitz handiak, ''[[tepui]]'' deituak, gainaldeko sabanako zelaian nabarmentzen direnak (Auyan-Tepui, 2.500 m). Guyanako Curipira, Parima eta Pacaraimako mendikateek Orinoko eta [[Amazonas]] ibaien banalerroa eratzen dute, eta Venezuelaren eta [[Brasil]]en arteko muga egiten. [[Pacaraimako mendilerroa|Pacaraimako mendikateko]] Roraima mendia da alderdi horretako gailurra (2.810 m).
+[[Llanos]] sakan ia lauak lurralde osoaren heren bat hartzen du Ande mendien eta [[Ozeano Atlantikoa]]ren artean. [[Orinoko]] ibaiak eta Andeetatik iristen zaizkion adarrek ureztatzen dute. Orinokoren eskuinaldeak [[Venezuelako Guyana|Guyanako]] egitura orografiko zaharraren muga egiten du. Ibai horren eskuinaldeko adarren higadurak agerian utzi ditu granitozko haitz handiak, ''[[tepui]]'' deituak, gainaldeko sabanako zelaian nabarmentzen direnak (Auyan-Tepui, 2.500 m). Guyanako Curipira, Parima eta Pacaraimako mendikateek Orinoko eta [[Amazonas]] ibaien banalerroa eratzen dute, eta Venezuelaren eta [[Brasil]]en arteko muga egiten. [[Pacaraimako mendilerroa|Pacaraimako mendikateko]] Roraima mendia da alderdi horretako gailurra (2.810 m).
 Kostaldea 2.813&nbsp;km inguru luze da, hautsia da eta, handik hurbil, Venezuelaren mendean dauden uharteen artean, [[Margarita uhartea]] da handiena (920&nbsp;km²). Bestalde, gaur egun [[Guyana]] estatuaren mendean dagoen zati handi bat, [[Esekibar Guyana]] hain zuzen ere, beretzat eskatzen du Venezuelak.
@@ 46. lerroa: / 45. lerroa: @@
 [[1848]]. urtea arte, [[oligarkia]] kontserbadorearen mende egon zen Venezuelako gobernua. [[José Antonio Páez]] jeneralaren lehendakaritzapean ([[1830]]-[[1835]] eta [[1839]]-[[1844]]) gerra-urteek hondatutako ekonomiak hobera egin zuen, [[kakao arbola|kakaoaren]] eta [[kafe]]aren esportazioan oinarritua. [[1830]]ean konstituzio bat eman zuen, boto-eskubidea handikiei baino uzten ez ziena eta [[esklabotza|esklabotasuna]] onartzen zuena.
-[[1840]]an Alderdi Liberala sortu zen, botoa emateko eskubidea zabaltzea eta esklabotasuna debekatzea eskatu zituena besteak beste. Kontserbadoreen eta liberalen edo federalisten arteko tirabirek baldintzatu zuten [[XIX. mendea|XIX. mendeko]] politika. Biltzar konstituziogilea egin zen [[Valentzia (Venezuela)|Valencian]], baina federalistek ez zuten onartu han eman zen konstituzioa. Egoera horrek bost urteko gerra zibila ekarri zuen ([[1859]]-[[1863]]). Azkenean federalistak atera ziren garaile, eta [[1864]]an egin zen konstituzioan ''Venezuelako Estatu Batuak'' izena ezarri zitzaion herrialdeari.
+[[1840]]an Alderdi Liberala sortu zen, botoa emateko eskubidea zabaltzea eta esklabotasuna debekatzea eskatu zituena besteak beste. Kontserbadoreen eta liberalen edo federalisten arteko tirabirek baldintzatu zuten [[XIX. mendea|XIX. mendeko]] politika. Biltzar konstituziogilea egin zen [[Valencia (Venezuela)|Valencian]], baina federalistek ez zuten onartu han eman zen konstituzioa. Egoera horrek bost urteko gerra zibila ekarri zuen ([[1859]]-[[1863]]). Azkenean federalistak atera ziren garaile, eta [[1864]]an egin zen konstituzioan ''Venezuelako Estatu Batuak'' izena ezarri zitzaion herrialdeari.
 [[1870]]ean [[Antonio Guzmán Blanco]]k hartu zuen lehendakaritza eta, 17 urtean zehar diktadore gisa gobernatuz, erreforma politiko sozialak egin eta ekonomia modernizatzea lortu zuen. Haren ondorengo gobernualdiak ere diktadoreen eskuetan ziren: [[Joaquín Crespo]] ([[1892]]-[[1898]]), [[Cipriano Castro]] ([[1899]]-[[1908]]), [[Vicente Gómez]] ([[1908]]-[[1915]] eta [[1922]]-[[1929]]).
 === XX. mendea ===
-[[Fitxategi:Rómulo Betancourt, 1961.jpg|thumb||alt=|Rómulo Betancourt, 1961]]
+[[Fitxategi:Rómulo Betancourt, 1961.jpg|thumb|alt=|Rómulo Betancourt, 1961.]]
 [[Petrolio]]a [[1912]]an hasi zen ustiatzen, eta [[1920]]rako munduko bigarren petrolio-ekoizlea eta lehen esportatzailea zen Venezuela. Horri esker, kanpo-zorra ordaindu ahal izan zuen eta herri-lan handiak egin ziren. Halaber, aurrerantzean, atzerriko kapitalek eragin handia izan zuten bertako ekonomian. [[Eleazar López Contreras]] ([[1935]]-[[1941]]) aurreko erregimenaren gogortasuna leuntzen eta demokrazia bideratzen hasi zen. Egoera [[1959]]an normaldu zen, [[Rómulo Betancourt]] lehendakariarekin. Nolanahi ere, Betancourtek aurre egin behar izan zien hirietako [[gerrilla]] komunistei eta eskuindarren estatu-kolpeei, baina alderdi politiko nagusien (sozialdemokratak eta demokrata-kristauak) elkarlanaren bitartez, demokraziarako oinarriak finkatu zituen. Bera izan zen agintaldi osoa bete zuen lehen lehendakaria (1959-[[1964]]). Aurrerantzean Venezuelak ekonomiaren aurrerapena eta egonkortasun politikoa lortu zituen.
 [[Rafael Caldera]]k ([[1969]]-[[1974]]), herrialdea baketu nahian, [[amnistia]] eman zien armak utzi zituzten gerrillariei. [[Carlos Andrés Pérez]]ek (1974-[[1979]]) petrolioaren eta [[burdina|burdin]] meen [[nazionalizazio]]a bideratu zuen, eta herrialdearen industrializazioa sustatu. Nolanahi ere, urte horietako aberastasuna gehiegizko kontsumoan eta ustelkerian galdu ziren. Egoera horri aurre egiteko, [[Luis Herrera Campins]]ek (1979-[[1984]]) gastu publikoa gutxitzearen aldeko politika egin zuen, eta [[Jaime Lusinchi]]k (1984-[[1989]]) eta, batez ere, Carlos Andrés Pérezek (1989-[[1993]]) neurri ekonomiko gogorrak hartu zituzten (pribatizazioa, [[gasolina]]ren eta garraioen prezioaren igoera).
-[[1992]]an militar talde bat, [[Francisco Arias]] buru zuela, saiatu zen Carlos Andrés Pérez presidentea kargutik kentzen, baina ez zuten beren asmoa bete. Hala ere, egoera hark nabarmen utzi zituen administrazioaren ustelkeria eta ekonomiaren krisia. Bai Arias bai [[Hugo Chávez]] komandantea, atxilotuak biak, Mugimendu Bolivartar Iraultzaileko kide ziren. Borroka ugari izan ziren, eta defentsa-ministroak 51 militar zaurituta zeudela eta 19 hil zirela adierazi zuen. Estatu-kolpearen egunean bertan, presidenteak konstituzioaren bermeak indargabetu zituen: bilerak debekatu zituen, prentsa-askatasunak mugatu zituen eta hainbat herritar atxilotzea agindu zuen. Salbuespen gisa, ordea, irakaskuntzako sindikatuekin negoziatzea onartu zuen. Egun gutxira, Pérez presidenteak salbuespen-neurriak bertan behera utzi zituen. Hala eta guztiz ere, tirabira politikoek aurrera jarraitu zuten, eta Errepublikako presidenteari kargua uzteko eskatu zitzaion. Krisiaren larritasunaz jabetuta, Pérezek erreferendum bat egitea erabaki zuen Konstituzioa berritzeko.
+[[1992]]an militar talde bat, [[Francisco Arias]] buru zuela, saiatu zen Carlos Andrés Pérez presidentea kargutik kentzen, baina ez zuten beren asmoa bete. Hala ere, egoera hark nabarmen utzi zituen administrazioaren ustelkeria eta ekonomiaren krisia. Bai Arias bai [[Hugo Chávez]] komandantea, atxilotuak biak, Mugimendu Bolibartar Iraultzaileko kide ziren. Borroka ugari izan ziren, eta defentsa-ministroak 51 militar zaurituta zeudela eta 19 hil zirela adierazi zuen. Estatu-kolpearen egunean bertan, presidenteak konstituzioaren bermeak indargabetu zituen: bilerak debekatu zituen, prentsa-askatasunak mugatu zituen eta hainbat herritar atxilotzea agindu zuen. Salbuespen gisa, ordea, irakaskuntzako sindikatuekin negoziatzea onartu zuen. Egun gutxira, Pérez presidenteak salbuespen-neurriak bertan behera utzi zituen. Hala eta guztiz ere, tirabira politikoek aurrera jarraitu zuten, eta Errepublikako presidenteari kargua uzteko eskatu zitzaion. Krisiaren larritasunaz jabetuta, Pérezek erreferendum bat egitea erabaki zuen Konstituzioa berritzeko.
 ko urtearen amaieran beste estatu kolpe saio bat izan zen. Garai horretan izan ziren gobernadore, alkate eta biltzar legegilerako hauteskundeetan, gobernuko alderdiak 22 estatutatik 7tan baino ez zuen garaipena lortu. 1993an Carlos Andrés Pérez presidentea kargutik kendu zuten diru publikoa erabiltzearen salaketapean. Haren ordez [[Ramón José Velásquez]] jarri zuten. 1993. urtearen amaieran izan ziren hauteskundeak [[Rafael Caldera]]k (1969-1974 bitartean presidente izandakoa) irabazi zituen. Hauteskunde haietan abstentzioa40 izan zen. [[1980ko hamarkada]]ren amaieran, Caracas bortizkeria handieneko hiria izan zen Hego Ameriketan, eta segurtasun faltak gorantz jarraitu zuen: [[1995]]ean [[Caracas]]ko biztanleen %10ek, gutxi gorabehera, armak zituela esan zen. [[1994]]. urtetik aurrera ekonomia- eta finantza-krisiak larriagotu egin ziren. Caldera presidenteak ondasun mugiezinen, jabetza pribatuaren eta merkataritzaren gaineko konstituzioaren bermeak indarrik gabe utzi zituen. Bestalde, atzerrirako bidaiak mugatu zituen eta baita biltzeko eskubidea ere. Biltzarrak eskubide horiek berriz adieraztearen alde eman bazuen ere botoa, presidenteak mugak jarri zituen kapitala atera ez zedin eta espekulaziorik gerta ez zedin. 1995ean gobernuak atzerriko inbertsioak erakartzeko egin zituen ahalegin guztiak alferrekoak izan ziren eta, azkenean, petrolioa ekoizteko bertakoei eta atzerritarrei aukera berdinak ematea erabaki zuen gobernuak. [[1997]]an hainbat ekonomia erreforma jarri zen abian, industria elektrikoen pribatizazioa, aluminioa eta burdinarena, sistema judizialaren berrikuntza, eta finantza publikoen antolakuntza berria. [[1998]]an Venezuelak, [[Saudi Arabia]] eta [[Mexiko]]rekin batera, eguneko petrolio-ekoizpena txikitzea erabaki zuen, upelaren prezioa igoarazteko asmoarekin.
+[[1998]]an, [[Hugo Chávez]] (hainbat estatu-kolpetan buruzagi izandakoa) hautatu zuten lehendakari (botoen %56,5). Polo Patriótico zeritzan alderdien batasun baten buru aurkeztu zen hautagai Chávez eta, ideia sozialista lausoak adieraziz eta jarrera populista erakutsiz, konstituzio berri bat egitea zen haren helburu nagusia, berak ''Bolibartar Iraultza'' esaten zion proiektuaren barnean. Konstituzio berria [[1999]]an onartu zen erreferendumean. [[1999]]ko [[abenduaren 16]]an euriteek 30.000 hildako baino gehiago eragin zituzten Karibe aldeko estatuetan ([[Vargas estatua|Vargasen]] bereziki)<ref>[http://www.diariolavoz.net/2012/12/16/edda-pujadas-el-dia-que-la-montana-avanzo-hasta-el-mar/ Tragedia de Vargas: El día que la montaña avanzó hasta el mar] Diariolavoz.net</ref>.
-[[1998]]an, [[Hugo Chávez]] (hainbat estatu-kolpetan buruzagi izandakoa) hautatu zuten lehendakari (botoen %56,5). Polo Patriótico zeritzan alderdien batasun baten buru aurkeztu zen hautagai Chávez eta, ideia sozialista lausoak adieraziz eta jarrera populista erakutsiz, konstituzio berri bat egitea zen haren helburu nagusia, berak ''Bolivartar Iraultza'' esaten zion proiektuaren barnean. Konstituzio berria [[1999]]an onartu zen erreferendumean. [[1999]]ko [[abenduaren 16]]an euriteek 30.000 hildako baino gehiago eragin zituzten Karibe aldeko estatuetan ([[Vargas estatua|Vargasen]] bereziki)<ref>[http://www.diariolavoz.net/2012/12/16/edda-pujadas-el-dia-que-la-montana-avanzo-hasta-el-mar/ Tragedia de Vargas: El día que la montaña avanzó hasta el mar] Diariolavoz.net</ref>.
 [[2001]]ean, lurren administrazioari buruzko lege batzuk eman ondoren liskar handiak izan zituen oposizioarekin, eta, azkenean, lanuzte-deialdia egin zuten sindikatu nagusietako batek eta enpresaburuen ganberak. [[2002]]an, protesta handiak egin ziren Chávezen aurka. Manifestazio baten ondoren, tiroak izan ziren eta bi aldeetako hildakoak izan ziren. Oposizioak eta gobernuak elkarri egotzi zioten gertatutakoaren errua. Kolpe militar batek Chávez espetxeratu eta [[Pedro Carmona]] enpresaburua izendatu zuen lehendakari, baina berehala hartu zuen oposizioak hura diktadoretzat, eta handik bi egunera Chávez berriz izendatu zuten lehendakari, haren jarraitzaileek erreakzionatu, hura askatu, Carmona boteretik egotzi eta Chávezi itzuli baitzioten agintea. Oposizioak [[greba orokor]]rera deitu zuen eta, [[2004]]an, erreferendum bat eskatu zuen Chávez agintetik botatzeko, baina erreferendumak Chávezi eman zion garaipena, nahiz oposizioak iruzurra salatu zuen.
@@ 69. lerroa: / 67. lerroa: @@
 [[2006]]an Chávez berriz aukeratu zuten lehendakari. Konstituzioa aldatuko zuela agindu zuen, hainbat erreforma ekonomiko egiteko eta lehendakaritza mugagabea ezartzeko, besteak beste. RCTV telebista-katea ixtea agindu izanak protesta handiak sortu zituen eta bultzada handia eman zion Chávezen aurkako ikasle-mugimenduari. [[2007]]an egin zen konstituzioa aldatzeko erreferenduma, baina Chávezek galdu egin zuen, eta ezin izan zituen bere asmoak bete. [[2009]]ko otsailean, Chávezek konstituzioa aldatuz agintaldi mugagabea lortzeko beste erreferendum batera deitu zuen, eta irabazi egin zuen.
-[[2012]]ko urriaren 7an Chavezek hirugarrenez irabazi zituen Presidentetzarako hauteskundeak. Baina, kargua hartzeko astirik izan gabe, [[2013]]ko otsailaren 18an hil zen, minbiziak jota<ref>[http://www.eitb.com/eu/albisteak/mundua/osoa/1277840/hugo-chavez-hil-da--lorpen-eta-polemika-handienak/ Hugo Chavezen une gogoangarrienak] Eitb.com</ref>.
+[[2012]]ko urriaren 7an Chávezek hirugarrenez irabazi zituen Presidentetzarako hauteskundeak. Baina, kargua hartzeko astirik izan gabe, [[2013]]ko otsailaren 18an hil zen, minbiziak jota<ref>[http://www.eitb.eus/eu/albisteak/mundua/osoa/1277840/hugo-chavez-hil-da--lorpen-eta-polemika-handienak/ Hugo Chavezen une gogoangarrienak] Eitb.com</ref>.
 == Biztanleak ==
-Etniak: mestizoak, % 69; zuriak, % 20; beltzak, % 9; indiarrak, % 2. Erlijioa: katolikoa, % 91,7; besteak, % 8,3.
+Etniak: mestizoak, % 69; zuriak, % 20; beltzak, % 9; indiarrak, % 2.
+Erlijioa: katolikoa, % 91,7; besteak, % 8,3.
 Venezuelako biztanleak indiarren, europar kolonizatzaileen eta Afrikatik lan egitera eramandako beltz esklaboen ondorengoak dira. Europar etorkinen olde handienak (gehienak espainiarrak, italiarrak eta portugaldarrak ziren) XIX. mendean zehar, 1920. urte inguruan (petrolioa aurkitu zenean) eta Bigarren Mundu Gerran izan ziren. Gaur egun, ordea, kolonbiarrak eta perutarrak dira gehienbat kanpotarrak. Biztanleriaren hazkundea handia izan da; 1958an, 5 milioi lagun bizi ziren Venezuelan; 1999an, berriz, 23 milioi inguru. Hala, 15 urtetik beherakoak dira venezuelarren % 36. Paludismoa desagertzeak eta osasunaren inguruan egindako inbertsioek ekarri dute heriotza-tasa jaistea. Biztanleen % 85 inguru iparraldeko hirietan bizi da.
@@ 79. lerroa: / 80. lerroa: @@
 Hidrokarburo-hobiei esker, lehen erabat nekazaria zena Andeen inguruko herrialde industrializatuenetako bat izatera pasatu da bi belaunalditan. Petrolioak sortutako etekinak erabiliz, politika soziala jarri ahal izan zuen abian: soldatak igo, batez ere maila apalenekoenak, lanaren babesa, diru-laguntza. Osasunaren eta hezkuntzaren maila garaienetakoa bihurtu zen hirugarren munduko herrialdeen artean. 1980ko hamarraldiaren ondoren, ordea, atzerriko zorra handitzeak eten egin zuen bilakaera hori. Munduko petrolioaren prezioak hondoratzeak ekonomia- eta finantza-krisi larria ekarri zuen. Nazioarteko Diru Funtsak hala eskatuta, 1988. urtetik aurrera Venezuelak abian jarri zuen politikak pobretasunera eraman zituen biztanleak, eta tirabira sozial larriak sortu zituen. Venezuelak bere BPGren jaitsierari aurre egin behar izan dio eta baita langabeziaren igoerari ere. 1996an inflazioak gorena jo zuen, % 103, eta bien bitartean enpresa publikoak pribatizatu edo berrantolatu egin behar izan ziren. Caracas eta bere ingurua eta Venezuelako erdi-iparraldea izan dira Venezuelako ekonomiaren gune nagusiak. Hala ere, petrolio-hobiei esker, 1960-1970 urteetan gobernuak Caracasko eskualdearen nagusitasuna ahultzeko garapen-plan bat eraman ahal izan zuen aurrera. Hiriak zerbitzuz eta industriaz hornitu ziren, eta nekazaritza-erreformak egin ziren, azpiegituretan batez ere (elikagaien industriak, errepideak, nekazari-herriak, lan hidraulikoak...).
-Nekazaritzak lurren bostena baino ez du hartzen. Lantzen diren gai nagusiak azukre-kanabera, bananak, artoa, arroza, mandioka, basartoa, kafea, tabakoa, kotoia, sesamoa eta kakaoa dira. Abere-hazkuntzak garrantzi handia du; izan ere, Los Llanosko larreetan 13,4 milioi abelgorri-buru bazkatzen dira. Txerriak, ardiak, ahuntzak eta hegaztiak ere hazten dira. Esportatzen diren gai nagusiak azukre-kanabera, banana, kafea eta artoa dira. Industrian, energia sortzeko baliabideak, mea-baliabideak eta, gero eta gehiago, gai horiek eraldatzera bideratutako industria dira gaur egun ekonomiaren oinarria: petrolioa, gas naturala, argindarra , burdina, aluminioa, altzairua. Nolanahi ere, Venezuelak beste mea-baliabide asko ditu: bauxita, zinka, kobrea, beruna, urrea, zilarra, diamanteak, amiantoa, fosfatoa, manganesoa, titanioa, etab. Petrolioaren ustiapena atzerritarren eskuetan egon zen, 1976an nazionalizatu zen arte. Venezuelak petrolioa esportatzen du batez ere (% 90).
+Nekazaritzak lurren bostena baino ez du hartzen. Lantzen diren gai nagusiak azukre-kanabera, bananak, artoa, arroza, mandioka, basartoa, kafea, tabakoa, kotoia, sesamoa eta kakaoa dira. Abere-hazkuntzak garrantzi handia du; izan ere, Llanosko larreetan 13,4 milioi abelgorri-buru bazkatzen dira. Txerriak, ardiak, ahuntzak eta hegaztiak ere hazten dira. Esportatzen diren gai nagusiak azukre-kanabera, banana, kafea eta artoa dira. Industrian, energia sortzeko baliabideak, mea-baliabideak eta, gero eta gehiago, gai horiek eraldatzera bideratutako industria dira gaur egun ekonomiaren oinarria: petrolioa, gas naturala, argindarra , burdina, aluminioa, altzairua. Nolanahi ere, Venezuelak beste mea-baliabide asko ditu: bauxita, zinka, kobrea, beruna, urrea, zilarra, diamanteak, amiantoa, fosfatoa, manganesoa, titanioa, etab. Petrolioaren ustiapena atzerritarren eskuetan egon zen, 1976an nazionalizatu zen arte. Venezuelak petrolioa esportatzen du batez ere (% 90).
 Garraiabideak nahikoak dira iparraldean, baina oso urriak erdialdean eta hegoaldean, eta hegazkina edo ontzia izaten dira alderdi horietako toki batzuetara heltzeko bide bakarrak. Guztira 52.000&nbsp;km errepide eta 440&nbsp;km burdinbide ditu. Horrenbestez, Venezuelak behar-beharrezkoak ditu portuak merkataritza-harremanetarako: La Guaira, Maracaibo eta Puerto Cabello dira portu nagusiak.
@@ 114. lerroa: / 115. lerroa: @@
 == Banaketa administratiboa ==
 {{sakontzeko|Venezuelaren banaketa administratiboa}}
-[[Fitxategi:Cayo pirata los roques archipelago venezuela2.jpg|300px|thumb|Los Roques, Venezuela]]
+[[Fitxategi:Cayo pirata los roques archipelago venezuela2.jpg|300px|thumb|Los Roques, Venezuela.]]
-Venezuela [[errepublika federal]]a da, hiru motako banaketarekin: 23 estatu, hiriburu-barruti bat (Caracas barne) eta 72 menpekotasun eremu ([[uharte]]ak, gehienak biztanle gabeak). Gainera, Venezuelako estatuak Guyanako Guayana Esequiba delako lurraldea beretzat eskatzen du.
+Venezuela [[errepublika federal]]a da, hiru motako banaketarekin: 23 estatu, hiriburu-barruti bat (Caracas barne) eta 72 menpekotasun eremu ([[uharte]]ak, gehienak biztanle gabeak). Gainera, Venezuelako estatuak Guyanako [[Esekibar Guyana|Guyana Esequiba]] delako lurraldea beretzat eskatzen du.
 {| style="background:transparent;font-size: 11px;"
 |-
@@ 188. lerroa: / 189. lerroa: @@
 == Venezuelar ezagunak ==
-* [[Simón Bolívar|Simón Bolivar]] liberatzailea.
+* [[Simón Bolívar]] liberatzailea.
 * [[Hugo Chávez]] politikaria.
 * [[Juan Arango]] ([[1980]]-), futbolaria.
 * [[José Rujano]] ([[1982]]-), txirrindularia.
-* [[Ronald Vargas]], futbolaria
+* [[Ronald Vargas]], futbolaria.
-* [[Andres Galarraga|Andrés Galarraga]], beisbolaria
+* [[Andres Galarraga|Andrés Galarraga]], beisbol jokalaria.
 == Erreferentziak ==
@@ 201. lerroa: / 202. lerroa: @@
 == Kanpo estekak ==
 * [http://www.kromasys.com/cvc Caracasko Euskal Etxea]
-* [http://www.valenciakoeuskoetxea.com Centro Vasco Venezolano de Valencia-Carabobo]{{Apurtutako esteka|date=martxoa 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
+* [http://www.valenciakoeuskoetxea.com Centro Vasco Venezolano de Valencia-Carabobo]{{Apurtutako esteka|date=martxoa 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} - [https://web.archive.org/web/20120513195107/https://www.valenciakoeuskoetxea.com/site/ Esteka artxibatua]
 {{autoritate kontrola}}

i e a Venezuela: biztanle gehien duten udalerriak ^[5]^[6]
	Post.	Izena	Estatua	Biztanleak	Post.	Izena	Estatua	Biztanleak
Caracas Maracaibo	1	Caracas	Hiriburu-Barrutia	5.298.364	11	Cumaná	Sucre	374.706	Valencia Barquisimeto
	2	Maracaibo	Zulia	2.450.599	12	Barinas	Barinas	355.413
	3	Valencia	Carabobo	2.044.323	13	Cabimas	Zulia	300.000
	4	Barquisimeto	Lara	1.478.733	14	Punto Fijo	Falcón	277.017
	5	Maracay	Aragua	1.426.606	15	Puerto la Cruz	Anzoátegui	272.231
	6	Ciudad Guayana	Bolívar	851.071	16	Guarenas	Miranda	264.290
	7	San Cristóbal	Táchira	628.627	17	Los Teques	Miranda	251.466
	8	Maturín	Monagas	472.909	18	Mérida	Mérida	250.303
	9	Barcelona	Anzoátegui	465.989	19	Ciudad Ojeda	Zulia	245.283
	10	Ciudad Bolívar	Bolívar	380.953	20	Guanare	Portuguesa	220.143