Uztailaren 13

Uztailaren 13a gregoriotar egutegiaren urteko ehun eta laurogeita hamalaugarren eguna da, 195.a bisurteetan. 171 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Pedro Iturralde Jaiotza: Faltzes, 1929 Heriotza: Madril, 2020ko azaroaren 1a Ion Ansotegi Jaiotza: Berriatua, 1982 Ramón Barea Jaiotza: Bilbo, 1949 Borja Kobeaga Jaiotza: Donostia, 1977 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Wole Soyinka Jaiotza: Ogun State (en) , 1934 Harrison Ford Jaiotza: Chicago, 1942 Isaac Babel Jaiotza: Odesa, 1894, 1894 (juliotar egutegia), 1894 eta 1894 (juliotar egutegia) Heriotza: Butyrka prison (en) , 1940ko urtarrilaren 27a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Uztailaren 13ko jaiotzak Wenceslaus Hollar • Ma Ying-jeou • Hubert Reeves • Gustav Freytag • Sidney Webb • Piero Manzoni • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Angel Sukia Jaiotza: Zaldibia, 1916ko urriaren 2a Heriotza: Donostia, 2006 Miguel Ángel Blanco Jaiotza: Ermua, 1968ko maiatzaren 13a Heriotza: Lasarte-Oria, 1997 Jesús Rubio Jaiotza: Iruñea, 1908ko abuztuaren 15a Heriotza: Madril, 1976 Cristina de Arteaga Jaiotza: Zarautz, 1902ko irailaren 6a Heriotza: Sevilla, 1984 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Frida Kahlo Jaiotza: Coyoacán (en) , 1907ko uztailaren 6a Heriotza: Coyoacán (en) , 1954 Arnold Schönberg Jaiotza: Viena, 1874ko irailaren 13a Heriotza: Los Angeles, 1951 Nadine Gordimer Jaiotza: Springs (Hegoafrika), 1923ko azaroaren 20a Heriotza: Johannesburg, 2014 Liu Xiaobo Jaiotza: Changchun, 1955eko abenduaren 28a Heriotza: Shenyang, 2017 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Uztailaren 13ko heriotzak Yousuf Karsh • John C. Frémont • Cory Monteith • Sergei Bulgakov • James Northcote • Jan Karski • Eskuz gaurkotu

Gertaerak Bizkaiko Zubia Portugaleten 1913 - «Topo» linea inauguratu zuten egunean, Irungo geltokitik gertu, bi trenek elkar talka egin zuten, 7 hildako izanik. 1930 - Munduko lehen Futbol Txapelketa hasi zen. 1957 - Txillardegi idazleak Leturiaren egunkari ezkutua eleberria argitaratu zuen. 2006 - UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen Bizkaiko Zubia (irudian). + Gertaera gehiago... Egutegia << Uztaila >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2024 Aurreko eta hurrengo urteetan 2021: Asteartea 2022: Asteazkena 2023: Osteguna 2025: Igandea 2026: Astelehena 2027: Asteartea Izendegia Santutegia: Teresa Andeetakoa, Clelia Barbieri, Henrike II.a, Eugenio Kartagokoa, Mildred Seaska egutegia: Amagoia eta Betizu.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1795 – Konbentzio Gerra Euskal Herrian – Irurtzunetik 4.000 soldadu atera ziren espainiarrak Bilboraino bidaliz.
• 1913 – «Topo» linea inauguratu zuten egunean, Irungo geltokitik gertu, bi trenek elkar talka egin zuten, 7 hildako izanik.
• 1980 – ETAk bi guardia zibil hil zituen Orion.
• 2006 – 55 urteko langile bat hilik, Ziordian egondako Lan istripu baten ondorioz.

Mundua

• 1793 – Charlotte Corday normandiarrak Jean Paul Marat Frantziako Iraultzaren gidarietako bat bainuontzian hil zuen labankadaz.
• 1998 – Japoniako lehen ministroa, Riutaro Hashimoto, dimititu egin zuen eta Keizo Obuchik ordezkatu zuen.
• 2005 – Hiru trenek talka egin zuten Ghotki-n (Pakistan) 150 pertsona baino gehiago hilez.
• 2006 – Soldaduen bahiketari erantzunez, Israelek Beiruteko aireportua bonbardatu zuen 47 hildako eraginez. Blokeoa ezarri zuten Libanoren aurka, airez eta itsasoz.

Arte eta kultura

Euskal Herria

• 2006 – UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen Bizkaiko Zubia.

Mundua

• 1942 – Irène Némirovsky idazle judua atxilo hartu zuten frantses polizia kolaborazionistek.
• 1979 – Tim filma estreinatu zen, Michael Patek zuzendu eta Mel Gibson eta Piper Laurie aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1979 – The Frisco Kid ("Frisco Haurra") filma estreinatu zen, Robert Aldrichek zuzendu eta Gene Wilder eta Harrison Fordek aktoreek antzeztu zuten.
• 1988 – The Dead Pool ("Heriotzaren Putzua") filma estreinatu zen, Buddy Van Hornek zuzendu eta Clint Eastwood, Patricia Clarkson, Liam Neeson, Evan C. Kim, David Hunt eta Jim Carrey aktoreek antzeztu zuten.

Zientzia eta teknologia

Kirolak

Mundua

• 1930 – Munduko lehen futbol txapelketa hasi zen.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1684 – Gabriel José Zuloaga, gipuzkoar militar eta funtzionarioa, Venezuelako gobernadore izandakoa (h. 1764).
• 1725 – José Joaquín Enparan, gipuzkoar noble eta politikaria (h. 1799).
• 1824 – Manuel Maria Gortazar, bizkaitar politikaria eta Bilboko alkatea (h. 1896).
• 1902 – Eugenio Beitia, bizkaitar apaiz katolikoa (h. 1985).
• 1913 – José Zuazola, Donostiako udaleko Herri-lan Ingeniari nagusia, hiriak izandako ingeniaririk famatuenetakoa (h. 1973).
• 1916 – Luis Díez Espadas, bizkaitar toreatzailea (h. 1949).
• 1924 – Leoni Etxebarren, nafar bertso-jartzailea (h. 2014).
• 1929 – Pedro Iturralde, nafar jazz-musikaria (h. 2020).
• 1939 – Enrike Zelaia, nafar akordeoi-jotzailea.
• 1941 – Txema Blasco, arabar aktorea (h. 2024).
• 1945 – Xabier Mendiguren Bereziartu, gipuzkoar idazle eta itzultzailea (h. 2023).
• 1949 – Ramón Barea, euskal aktore, zuzendari eta gidoigilea.
• 1954 – María Kutz, UPNko nafar politikaria.
• 1955 – Panpi Ladutxe, lapurtar esku huskako pilotaria eta abeslaria (h. 2021).
• 1959 – Iñigo Lamarca, gipuzkoar legelaria eta irakaslea, Euskal Autonomia Erkidegoko Ararteko ohia.
• 1961 – Kike Fernandez de Pinedo, arabar irakaslea eta EH Bilduko politikaria.
• 1962 – Andoni Ortuzar, bizkaitar politikaria, EITBko zuzendari nagusi ohia eta Euskadi Buru Batzarreko lehendakaria.
• 1966 - Eneko Barrutia, bizkaitar hizkuntzalaria, irakaslea eta euskaltzain urgazlea.
• 1971 – Aitzpea Leizaola, EHUko antropologiako irakaslea eta UEUko zuzendari ohia.
• 1973 – Eba Ferreira Martínez, bizkaitar futbolari ohia.
• 1977 –
  • Ander González, gipuzkoar sukaldaria eta telebista aurkezlea.
  • Borja Kobeaga, gipuzkoar gidoigile eta zinema zuzendaria.
• 1982 – Ion Ansotegi, bizkaitar futbolaria.
• 1990 – Ladis Galartza, Galartza VII.a, nafar pilotaria.
• 1992 – David Soto Ruiz, nafar futbolaria.
• 1996 – Eneko Jauregi, bizkaitar futbolaria.
• 2001 – Jon Magunazelaia, gipuzkoar futbolaria.

Mundua

• 1522 – Sofia Jogalia Poloniakoa, Jogalia dinastiako kidea, Poloniako printzesa eta Brunswick-Wolfenbütteleko dukesa ezkontidea (h. 1575).
• 1527 – John Dee, matematikaria, astronomoa, astrologoa, okultista, nabigatzailea, britainiar Inperioko zerbitzaria eta Elisabet I.a Ingalaterrakoaren aholkularia (h. 1608/9).
• 1590 – Klemente X.a, Aita santua (h. 1676).
• 1608 – Fernando III.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea (h. 1657).
• 1757 – Thomas Rowlandson, britainiar karikaturagilea (h. 1827).
• 1776 – Karolina Badengoa, alemaniar printzesa (h. 1841).
• 1798 – Karlota Prusiakoa, Errusiako enperatriz ezkontidea (h. 1860).
• 1826 – Stanislao Cannizzaro, italiar kimikaria (h. 1910).
• 1841 – Otto Wagner, austriar arkitektoa (h. 1918).
• 1848 – Otto Hesselbom, suediar paisaia margolaria (h. 1913).
• 1871 – Pedro Echeverría, argentinar pilotaria.
• 1875 – María Eugenia Vaz Ferreira, uruguaitar irakasle eta poeta (h. 1924).
• 1888 – Isaak Xteinberg, Letonian jaiotako abokatu eta kazetari judua, eseristen ezker ildokoa (h. 1957).
• 1889 – Louise Mountbatten, Suediako erregina ezkontidea (h. 1965).
• 1894 – Isaac Babel, errusiar idazlea (h. 1940).
• 1900 – Elizabeth Watson, eskoziar sufragista eta gaita-jotzailea (h. 1992).
• 1903 – Kenneth Clark, britainiar artearen historialaria (h. 1983).
• 1909 –
  • Souphanouvong, Laoseko lehendabiziko presidentea (h. 1995).
  • Marie-Thérèse Walter, frantziar emakumea, Pablo Picassoren maitalea eta modeloa (h. 1977).
• 1915 – Kaoru Ishikawa, japoniar irakaslea, kausa-efektu diagramaren asmatzailea (h. 1989).
• 1918 –
  • Alberto Ascari, 1 Formulako italiar pilotua (h. 1955).
  • Marcia Brown, estatubatuar idazle eta ilustratzailea, 30 haur liburu baino gehiagoduna (h. 2015).
  • Helen Lines, estatubatuar astronomo amateurra (h. 2001).
• 1920 – Hans Blumemberg, alemaniar filosofoa (h. 1996).
• 1921 – Guy Basquet, frantziar errugbilaria (h. 2006).
• 1922 –
  • Rosalina Abejo, filipinar musikagile, zuzendari eta pianista (h. 1991).
  • Anker Jørgensen, Danimarkalo lehen ministroa (h. 2016).
• 1924 – Donald Osterbrock, estatubatuar astronomoa (h. 2007).
• 1925 – Gustavo Torner, espainiar pintore eta eskultorea.
• 1927 – Simone Veil, frantziar politikaria, Europako Parlamentuko lehen emakume lehendakaria (h. 2017).
• 1930 – Naomi Shemer, israeldar musikari eta kantautorea, "Israelgo kantu eta poesiaren lehen dama" (h. 2004).
• 1934 – Wole Soyinka, nigeriar idazlea, 1986ko Literaturako Nobel Saria.
• 1935 –
  • Kurt Westergaard, daniar karikaturagilea (h. 2021).
  • Monique Wittig, frantziar idazlea eta teoriko feminista, lesbofeminismoari funtsezko ekarpena egin ziona (h. 2003).
• 1937 – Kitty Courbois, herbeheretar aktorea (h. 2017).
• 1940 – Patrick Stewart, ingeles aktorea.
• 1941 –
  • Robert Forster, estatubatuar aktorea (h. 2019).
  • Luis Alberto Lacalle, Uruguaiko presidentea.
  • Jacques Perrin, frantziar aktore eta ekoizlea (h. 2022).
• 1942 –
  • Harrison Ford, estatubatuar aktorea.
  • Roger McGuinn, estatubatuar musikaria, The Byrds taldeko kidea.
• 1944 – Ernő Rubik, hungariar asmatzaile, arkitekto eta arkitektura irakaslea, Rubiken kuboaren asmatzailea.
• 1946 – Cheech Marin, estatubatuar aktore eta umorista.
• 1947 – Adela Cortina, espainiar filosofoa.
• 1948 – Claude Ber, frantziar irakaslea, hizlaria, poeta, saiakeragilea eta aktore dramatikoa.
• 1950 – Marija Strojnik, esloveniar-estatubatuar zientzialaria.
• 1954 – Sezen Aksu, turkiar abeslari, musikagile, kantugile, aktore eta disko ekoizlea.
• 1959 – Carla Antonelli, espainiar aktore transexual eta LGBT aldeko ekintzailea.
• 1961 – Ann Marie Skelton, hegoafrikar abokatua, ikertzailea eta irakaslea.
• 1962 –
  • Tom Kenny, estatubatuar ahots-aktorea eta umorista.
  • Susana Prieto, espainiar gidoilaria eta idazlea.
• 1963 –
  • Spud Webb, NBAko estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
  • Gunilla Gerland, suediar idazlea.
• 1965 –
  • Eric Freeman, estatubatuar aktorea.
  • Arnd Schmitt, ezpata modalitateko alemaniar eskrimalari ohia.
  • Hannes Strydom, hegoafrikar errugbilaria (h. 2023).
• 1969 – José Andrés, espainiar-estatubatuar sukaldaria eta sukaldaritza saio aurkezlea.
• 1971 – Richard Groenendaal, herbehereetar ziklo-kros txirrindulari ohia.
• 1976 –
  • Oleg Sentsov, ukrainar zinemagile, idazle eta ekintzailea.
  • Diana Vishneva, errusiar ballet-dantzaria.
• 1977 – Kari Wahlgren, estatubatuar ahots-aktorea.
• 1980 – Daniel Cifuentes, espainiar futbolari ohia.
• 1981 - Niveen Khashab, libanoar kimikaria.
• 1983 – Liu Xiang, txinatar atleta ohia, 110 metro hesietan aditua.
• 1985 –
  • Takuya Kokeguchi, japoniar futbolaria.
  • Guillermo Ochoa, mexikar futbolaria.
• 1988 – Colton Haynes, estatubatuar aktore eta modeloa.
• 1994 –
  • Ivana Andrés, espainiar futbolaria.
  • Malcolm Marx, hegoafrikar errugbilaria.
• 1995 – Emir Sulejmanović, bosniar saskibaloi jokalaria.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1756 – José Ezkerra, nafar itsaslari eta militarra, Algecirasen (j. 1756).
• 1820 – Marguerite Brunet, lapurtar aktore eta antzerki zuzendaria (j. 1730).
• 1854 – Concha Murguia Egaña, gipuzkoar abertzalea eta Galiziako kulturaren eta tradizioaren defendatzailea, Santiago de Compostelan (j. 1806).
• 1869 – Cesar Duvoisin, frantsesez idatzi zuen lapurtar apaiz eta historialaria (j. 1805).
• 1893 – Joaquín Kalbeton, donostiar politikaria (j. 1806).
• 1916 – Claudio Delgado, gipuzkoar zientzialaria, Gijónen (j. 1843).
• 1966 – Francisco Torres Ibañez, Frai Filipe Murietakoa, nafar fraide kaputxinoa eta idazlea (j. 1897).
• 1976 – Jesús Rubio, nafar legelaria eta politikari falangista, Madrilen (j. 1908).
• 1982 – Bernabe Oiarzabal, gipuzkoar margolaria (j. 1912).
• 1984 – Cristina Arteaga, gipuzkoar moja, poeta eta historialaria, Sevillan (j. 1902).
• 1989 – Antton Ibarguren Jauregi, gipuzkoar abokatu eta politikari abertzalea (j. 1949).
• 1994 – Santos Begiristain, nafar apaiz katolikoa (j. 1908).
• 1997 –
  • Pedro Anasagasti, euskal idazlea eta apaiza, Bolivian (j. 1920).
  • Miguel Ángel Blanco, Alderdi Popularreko Ermuko zinegotzia, ETAk bahitu eta eraila (j. 1968).
• 1998 – Trifon Etxebarria, Etarte , bizkaitar kazetari eta politikari abertzale eta jeltzalea (j. 1912).
• 2006 –
  • Pirmin Aldabaldetreku, zarauztar dantzaria (j. 1930).
  • Angel Sukia, zaldibiar kardinal eta artzapezpikua (j. 1916).
• 2009 – Juan Kruz Unzurrunzaga, euskal kulturgilea (j. 1939).
• 2014 – Koldo Zabala, getxoztar dantzaria eta koreografoa (j. 1935).
• 2016 – Pedro Aurtenetxe, bizkaitar enpresaburu eta Athletic Clubeko presidentea (j. 1933).
• 2017 – Jose Maria Goikoetxea Aizkorbe, nafar musikagilea (j. 1924).
• 2021 – Anton Barrutia, bizkaitar txirrindularia (j. 1933).

Mundua

• 574 – Joan III.a, Aita santua.
• 939 – Leon VII.a, Aita santua.
• 1024 – Henrike II.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea (j. 973).
• 1105 – Rashi, Frantziako erlijio-gizon judua (j. 1040).
• 1380 – Bertrand du Guesclin, frantziar militar eta kondestablea.
• 1611 – Sanada Masayuki, japoniar samuraia (j. 1544).
• 1621 – Alberto VII.a Austriakoa, Austriako artxiduke eta Herbehereetako subiranoa (j. 1559).
• 1645 – Marie le Jars de Gournay, frantziar idazle, filologo, itzultzaile, olerkari eta filosofoa (j. 1565).
• 1761 – Tokugawa Ieshige, Tokugawa shogunerriko bederatzigarren shoguna (j. 1712).
• 1762 – James Bradley, ingeles astronomoa (j. 1693).
• 1793 – Jean Paul Marat, Frantziako Iraultzaren gidaria (j. 1743).
• 1883 – Ranavalona II.a, Madagaskargo erregina (j. 1829).
• 1893 – Haren Zaldiak Beldurrarazten Du, Siux herriaren Oglala leinuaren buruzagia, lakota leinukoa (j. 1836).
• 1896 – Friedrich August Kekulé, alemaniar kimikaria (j. 1829).
• 1914 – Joan Röell, Herbehereetako lehen ministroa (j. 1844).
• 1921 –
  • Emily Davies, ingeles feminista, sufragista eta emakumeek unibertsitatean sartzeko eskubidearen defendatzailea (j. 1830).
  • Gabriel Lippmann, franko-luxenburgotar fisikaria, 1908ko Fisikako Nobel Saria (j. 1845).
• 1924 – Alfred Marshall, ingeles ekonomialaria, eskola neoklasikoaren sortzailea (j. 1842).
• 1933 – Rosario Pino, espainiar antzerki aktore eta txirrindulari afizionatua (j. 1871).
• 1934 – Kate Sheppard, Zeelanda Berriko sufragista ospetsu eta eragin handikoa (j. 1847).
• 1936 – José Calvo Sotelo, espainiar politikari eskuindarra, eraila (j. 1893).
• 1946 – Alfred Stieglitz, estatubatuar argazkilaria (j. 1864).
• 1951 – Arnold Schönberg, austriar musikagile, zuzendari eta irakaslea (j. 1874).
• 1954 – Frida Kahlo, mexikar pintorea, bere autorretratuengatik ospetsua (j. 1907).
• 1958 – Antoine Dieuzayde, frantziar jesulagun eta Frantziako Erresistentziaren kidea (j. 1877).
• 1966 – Victorio Macho, espainiar eskultorea, espainiar eskultura garaikidearen aitzindaria (j. 1887).
• 1967 – Tom Simpson, ingeles txirrindularia, Frantziako Tourrean Mont Ventoux igotzen ari zela (j. 1937).
• 1968 – Ilias Tsirimokos, Greziako lehen ministroa (j. 1907).
• 1969 – Bess Meredyth, estatubatuar zinema mutuko aktorea eta zinema gidoilaria (j. 1890).
• 1970 – Leslie Groves, estatubatuar militarra, Manhattan Proiektuaren arduraduna (j. 1896).
• 1972 – Joséphine Pencalet, bretainiar langilea, Udal kontseilu baterako hautatu zuten lehen emakume bretainiarra (j. 1886).
• 1974 – Patrick Maynard Stuart Blackett, ingeles fisikaria, 1948ko Fisikako Nobel Saria (j. 1897).
• 1977 – Hermann Kemper, alemaniar ingeniaria, lebitazio magnetikoaren aitzindaria (j. 1892).
• 1980 – Seretse Khama, lehendabiziko Botswanako presidentea (j. 1921).
• 1981 – Martin Hurson, Behin-Behineko IRAko kidea, 1981eko Irlandako gose greban (j. 1956).
• 1983 – Gabrielle Roy, kanadar idazlea (j. 1909).
• 1985 – Karl Kasiel Blitz, ukrainar ingeniari kimikoa eta semiologoa (j. 1897).
• 1993 – Abdullah Afeef, Suvadivako Errepublikako presidentea (j. 1916).
• 1996 – António Maria Mourinho, portugaldar etnografo, etnologo eta arkeologoa (j. 1917).
• 1997 – Alexandra Danilova, errusiar ballet dantzaria (j. 1903).
• 1998 – Konstantinos Kollias, Greziako lehen ministroa (j. 1901).
• 2000 –
  • Alec Derwent Hope, australiar poeta (j. 1907).
  • Masha Ivashintsova, Leningradeko errusiar argazkilaria (j. 1942).
• 2001 – Miguel Gila, espainiar umorista eta komiki marrazkilaria (j. 1919).
• 2003 – Jean Seignalet, frantziar mediku eta ikertzailea, immunologian aditua (j. 1936).
• 2004 – Carlos Kleiber, alemaniar-austriar orkestra-zuzendaria (j. 1930).
• 2006 – Red Buttons, estatubatuar aktorea (j. 1919).
• 2008 – Bronisław Geremek, poloniar historialaria eta politikaria (j. 1932).
• 2012 – Leda Valladares, argentinar abeslaria, kantautorea, literatura idazlea, poeta, musikologoa eta folklorologoa (j. 1919).
• 2014 –
  • Nadine Gordimer, hegoafrikar idazlea, 1991ko Literaturako Nobel Saria (j. 1923).
  • Lorin Maazel, estatubatuar biolinista eta orkestra zuzendaria (j. 1930).
• 2016 – Bernardo Provenzano, Siziliako mafiako (Cosa Nostra) kidea, ustezko Siziliako mafia osoko burua (j. 1933).
• 2017 –
  • Norman Johnson, kanadar matematikaria (j. 1930).
  • Liu Xiaobo, txinatar intelektual eta giza eskubideen defendatzailea, 2010eko Bakearen Nobel Saria (j. 1955).
• 2020 – Zindzi Mandela, hegoafrikar diplomazialari eta poeta (j. 1960).
• 2021 – Shirley Fry, estatubatuar tenislaria (j. 1927).
• 2024 –
  • Shannen Doherty, estatubatuar aktorea (j. 1971).
  • James Sikking, estatubatuar aktorea (j. 1934).
  • Richard Simmons, estatubatuar aktore eta umorista (j. 1948).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Amagoia eta Betizu.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2687
• Multimedia: 13 July / Q2687

Uztailaren 12 | Urteko egutegi | Uztailaren 14