Ρομαντισμός

Ο Ρομαντισμός (γνωστός και ως Ρομαντικό κίνημα ή Ρομαντική εποχή) ήταν ένα καλλιτεχνικό και πνευματικό κίνημα που ξεκίνησε στην Ευρώπη προς τα τέλη του 18ου αιώνα. Στα περισσότερα μέρη της Ευρώπης βρισκόταν στο απόγειό του από το 1800 ως το 1850 περίπου. Ο ρομαντισμός χαρακτηριζόταν από την έμφαση που έδινε στο συναίσθημα και τον ατομικισμό, τη λαθρόβια λογοτεχνία και τον παγανισμό. Οι ρομαντικοί στοχαστές εξιδανικεύαν τη φύση, ήταν συχνά καχύποπτοι για την εκβιομηχάνιση και τον ορθολογισμό, και συχνά δόξαζαν το Μεσαίωνα (καθώς και άλλες, προγενέστερες περιόδους) απεικονίζοντάς τους με ηθικολογικές, εξιδανικευμένες μορφές. Ο ρομαντισμός ήταν εν μέρει μια αντίδραση στη Βιομηχανική Επανάσταση και στην κυρίαρχη ιδεολογία της Εποχής του Διαφωτισμού, ιδιαίτερα στον επιστημονικό εξορθολογισμό της Φύσης. Ενσωματώθηκε πιο έντονα στις εικαστικές τέχνες, τη μουσική και τη λογοτεχνία και είχε επίσης σημαντικό αντίκτυπο στην ιστοριογραφία, την εκπαίδευση, το σκάκι, τις κοινωνικές και τις φυσικές επιστήμες. Είχε μια σημαντική και περίπλοκη επίδραση στην πολιτική: η ρομαντική σκέψη επηρέασε το συντηρητισμό, το φιλελευθερισμό, το ριζοσπαστισμό και τον εθνικισμό.

Οδοιπόρος επάνω από τη θάλασσα της ομίχλης, 1818, Κάσπαρ Ντάβιντ Φρήντριχ.

Ο θάνατος του Σαρδανάπαλου, Ευγένιος Ντελακρουά,1827, παίρνοντας το οριενταλιστικό θέμα από ένα έργο του Λόρδου Μπάυρον.

Φίλιπ Ότττο Ρούνγκε, Tο Πρωινό, 1808

Το κίνημα έδωσε έμφαση στο έντονο συναίσθημα ως αυθεντική πηγή αισθητικής εμπειρίας. Έδωσε μια νέα σημασία σε εμπειρίες συμπάθειας, δέους, θαυμασμού και τρόμου, εν μέρει φυσικοποιώντας τέτοια συναισθήματα ως απαντήσεις στο «όμορφο» και το «υψηλό». Οι ρομαντικοί τόνισαν την ευγένεια της λαϊκής τέχνης και των αρχαίων πολιτιστικών πρακτικών, αλλά υποστήριζαν επίσης τη ριζοσπαστική πολιτική, την αντισυμβατική συμπεριφορά και τον αυθεντικό αυθορμητισμό. Σε αντίθεση με τον ορθολογισμό και τον κλασικισμό του Διαφωτισμού ο Ρομαντισμός αναβίωσε το μεσαιωνισμό και αντιπαρέθεσε μια βουκολική αντίληψη ενός πιο «αυθεντικού» ευρωπαϊκού παρελθόντος με μια εξαιρετικά κριτική άποψη για τις πρόσφατες κοινωνικές αλλαγές, συμπεριλαμβανομένης της αστικοποίησης, που επέφερε η Βιομηχανική Επανάσταση.

Πολλά ρομαντικά ιδανικά διατυπώθηκαν για πρώτη φορά από τους Γερμανούς στοχαστές του κινήματος Sturm und Drang (Θύελλα και Ορμή), που εξύψωσε τη διαίσθηση και το συναίσθημα πάνω από τον ορθολογισμό του Διαφωτισμού. Τα γεγονότα και η ιδεολογία της Γαλλικής Επανάστασης επηρέασαν επίσης άμεσα το κίνημα. Πολλοί πρώιμοι ρομαντικοί σε όλη την Ευρώπη συναισθάνονταν τα ιδανικά και τα επιτεύγματα των Γάλλων επαναστατών. Ο ρομαντισμός σημάδεψε τα επιτεύγματα των «ηρωικών» ατόμων – ιδιαίτερα των καλλιτεχνών, που άρχισαν να εκπροσωπούνται ως πολιτιστικοί ηγέτες (ένας λαμπρός ρομαντικός, ο Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ, περιέγραψε τους ποιητές ως τους «ανομολόγητους νομοθέτες του κόσμου» στο έργο του «Υπεράσπιση της ποίησης»). Ο ρομαντισμός έδωσε επίσης προτεραιότητα στη μοναδική, ατομική φαντασία του καλλιτέχνη πάνω από τους περιορισμούς της κλασικής φόρμας. Το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα ο ρεαλισμός εμφανίστηκε ως απάντηση στο ρομαντισμό και ήταν κατά κάποιο τρόπο μια αντίδραση εναντίον του. Ο ρομαντισμός υπέστη συνολική παρακμή αυτή την περίοδο, καθώς επισκιάστηκε από νέα πολιτιστικά, κοινωνικά και πολιτικά κινήματα, πολλά από τα οποία ήταν εχθρικά στις αντιληπτές ψευδαισθήσεις και τις ενασχολήσεις των ρομαντικών. Ωστόσο είχε μόνιμο αντίκτυπο στο Δυτικό πολιτισμό και πολλοί «ρομαντικοί», «νεορομαντικοί» και «μεταρομαντικοί» καλλιτέχνες και στοχαστές δημιούργησαν τα διαρκέστερα έργα τους μετά το τέλος της ρομαντικής εποχής ως τέτοια.

Ορισμός του ρομαντισμού

Βασικά χαρακτηριστικά

Ο ρομαντισμός έδινε τη μεγαλύτερη σημασία στην ελευθερία του καλλιτέχνη να εκφράσει αυθεντικά τα συναισθήματα και τις ιδέες του. Οι ρομαντικοί, όπως ο Γερμανός ζωγράφος Κάσπαρ Ντάβιντ Φρήντριχ, πίστευαν ότι τα συναισθήματα ενός καλλιτέχνη πρέπει να υπαγορεύουν την επίσημη προσέγγισή του. Ο Φρίντριχ έφτασε στο σημείο να διακηρύξει ότι «το συναίσθημα του καλλιτέχνη είναι ο νόμος του». Ο ρομαντικός ποιητής Ουίλλιαμ Ουόρντσγουορθ, παρόμοια σκεπτόμενος έγραψε ότι η ποίηση πρέπει να ξεκινά με «την αυθόρμητη υπερχείλιση ισχυρών συναισθημάτων», που ο ποιητής στη συνέχεια "αναπολεί εν ηρεμία", δίνοντας τη δυνατότητα στον ποιητή να βρει μια κατάλληλα μοναδική μορφή για την αναπαράσταση τέτοιων συναισθημάτων.

Οι ρομαντικοί δεν αμφέβαλλαν ποτέ ότι η τέχνη με συναισθηματικά κίνητρα θα έβρισκε κατάλληλους, αρμονικούς τρόπους έκφρασης του ζωτικού της περιεχομένου — αν, δηλαδή, ο καλλιτέχνης απομακρυνόταν από ετοιμοθάνατες συμβάσεις και προηγούμενα που αποσπούσαν την προσοχή του. Ο Σάμιουελ Τέυλορ Κόλεριτζ και άλλοι πίστευαν ότι υπήρχαν φυσικοί νόμοι που η φαντασία των γεννημένων καλλιτεχνών ακολουθούσε ενστικτωδώς όταν αυτά τα άτομα, ούτως ειπείν, «έμεναν μόνα» κατά τη δημιουργική διαδικασία. Αυτοί οι «φυσικοί νόμοι» θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών επίσημων προσεγγίσεων: όσα ίσως άτομα δημιουργούσαν έργα τέχνης με προσωπικό νόημα. Πολλοί ρομαντικοί πίστευαν ότι έργα καλλιτεχνικής ιδιοφυΐας δημιουργούντο ex nihilo, «εκ του μηδενός», χωρίς να καταφεύγουν σε υπάρχοντα πρότυπα. Αυτή η ιδέα αποκαλείται συχνά «ρομαντική πρωτοτυπία». Ο μεταφραστής και εξέχων ρομαντικός Άουγκουστ Βίλχελμ Σλέγκελ υποστήριξε στις Διαλέξεις για τις Δραματικές Τέχνες και τα Γράμματα ότι η πιο πολύτιμη ιδιότητα της ανθρώπινης φύσης είναι η τάση της να αποκλίνει και να διαφοροποιείται.

Ουίλλιαμ Μπλέηκ, The Little Girl Found, από τα Τραγούδια Αθωότητας και Εμπειρίας, 1794.

Σύμφωνα με τον Αϊζάια Μπερλίν ο ρομαντισμός ενσάρκωσε «ένα νέο και ανήσυχο πνεύμα, που επιζητούσε βίαια να ξεσπάσει μέσα από παλιές και σπασμωδικές μορφές, μια νευρική ενασχόληση με διαρκώς μεταβαλλόμενες εσωτερικές καταστάσεις της συνείδησης, μια λαχτάρα για το απεριόριστο και το απροσδιόριστο, για αέναη κίνηση και αλλαγή. μια προσπάθεια επιστροφής στις ξεχασμένες πηγές της ζωής, μια παθιασμένη προσπάθεια αυτοεπιβεβαίωσης τόσο ατομική όσο και συλλογική, αναζήτηση μέσων έκφρασης μιας ακατανίκητης επιθυμίας για ανέφικτους στόχους».

Οι ρομαντικοί καλλιτέχνες μοιράζονταν επίσης μια ισχυρή πίστη στη σημασία και τις εμπνευστικές ιδιότητες της Φύσης. Οι ρομαντικοί δεν είχαν εμπιστοσύνη στις πόλεις και στις κοινωνικές συμβάσεις. Αποδοκίμασαν τους καλλιτέχνες της Εποχής της Παλινόρθωσης και του Διαφωτισμού που ασχολούντο σε μεγάλο βαθμό με την περιγραφή και την κριτική των κοινωνικών σχέσεων, παραμελώντας έτσι τη σχέση μεταξύ ανθρώπων και Φύσης. Οι ρομαντικοί γενικά πίστευαν ότι μια στενή σύνδεση με τη Φύση ήταν ευεργετική για τα ανθρώπινα όντα, ειδικά για τα άτομα που αποκόπηκαν από την κοινωνία για να συναντήσουν μόνοι τους το φυσικό κόσμο.

Η ρομαντική λογοτεχνία γράφτηκε συχνά με μια χαρακτηριστική, προσωπική «φωνή». Όπως έχει παρατηρήσει ο κριτικός M. Χ. Aμπραμς, «μεγάλο μέρος της ρομαντικής ποίησης προσκάλεσε τον αναγνώστη να ταυτίσει τους πρωταγωνιστές με τους ίδιους τους ποιητές», Αυτή η ιδιότητα της ρομαντικής λογοτεχνίας, με τη σειρά της, επηρέασε την προσέγγιση και την υποδοχή των έργων σε άλλα μέσα, έχοντας εισχωρήσει σε όλα, από τις κριτικές αξιολογήσεις του ατομικού ύφους στη ζωγραφική, τη μόδα και τη μουσική, μέχρι το κίνημα του σεναριογράφου-σκηνοθέτη στη σύγχρονη κινηματογραφική παραγωγή.

Ετυμολογία

Η ομάδα λέξεων με τη ρίζα "Ρομαν" στις διάφορες ευρωπαϊκές γλώσσες έχει μια πολύπλοκη ιστορία. Μέχρι το 18ο αιώνα, οι ευρωπαϊκές γλώσσες – κυρίως τα γερμανικά, τα γαλλικά και τα ρωσικά – χρησιμοποιούσαν τον όρο «ρομάν(τσο)» με την έννοια του μυθιστορήματος, δηλαδή ένα έργο δημοφιλούς αφηγηματικής φαντασίας.. Αυτή η χρήση προήλθε από τον όρο «ρομανικές γλώσσες», που αναφερόταν στη δημοτική (ή λαϊκή) γλώσσα σε αντίθεση με την επίσημη λατινική. Τα περισσότερα τέτοια μυθιστορήματα είχαν τη μορφή «ιπποτικού ρομαντισμού», παραμυθιών περιπέτειας, αφοσίωσης και τιμής..

Οι ιδρυτές του ρομαντισμού, οι κριτικοί Άουγκουστ και Φρήντριχ Σλέγκελ, άρχισαν να μιλούν για romantische Poesie («ρομαντική ποίηση») τη δεκαετία του 1790, αντιπαραβάλλοντάς την με την «κλασική», αλλά από άποψη πνεύματος και όχι απλώς χρονολόγησης. Ο Φρήντριχ Σλέγκελ έγραψε στο δοκίμιό του του 1800 Gespräch über die Poesie ("Διάλογος για την Ποίηση"): "Αναζητώ και βρίσκω το ρομαντικό ανάμεσα στους παλαιότερους σύγχρονους, στον Σαίξπηρ, στον Θερβάντες, στην ιταλική ποίηση, σε εκείνη την εποχή του ιπποτισμού, της αγάπης και του μύθου, από το οποίο προέρχεται το φαινόμενο και η ίδια η λέξη».

Η σύγχρονη έννοια του όρου εξαπλώθηκε ευρύτερα στη Γαλλία με την επίμονη χρήση του από τη Ζερμαίν ντε Σταλ στο De l'Allemagne ("Περί της Γερμανίας") (1813), που εξιστορεί τα ταξίδια της στη Γερμανία. Στην Αγγλία ο Ουίλλιαμ Ουόρντσγουορθ έγραψε σε έναν πρόλογο στα ποιήματά του του 1815 για τη «ρομαντική άρπα» και την «κλασική λύρα»,[28] αλλά το 1820 ο Μπάυρον μπορούσε ακόμα να γράψει, ίσως λίγο ανειλικρινώς, «Αντιλαμβάνομαι ότι στη Γερμανία, καθώς και στην Ιταλία, γίνεται μεγάλος αγώνας για αυτό που αποκαλούν «Κλασικό» και «ρομαντικό», όροι που δεν ήταν θέματα ταξινόμησης στην Αγγλία, τουλάχιστον όταν την άφησα πριν από τέσσερα ή πέντε χρόνια». Μόνο από τη δεκαετία του 1820 ο ρομαντισμός έγινε σαφώς γνωστός με το όνομά του και το 1824 η Γαλλική Ακαδημία έκανε το εντελώς αναποτελεσματικό βήμα έκδοσης ενός διατάγματος που τον καταδίκαζε λογοτεχνικά.

Διάρκεια

Η περίοδος που συνήθως ονομάζεται Ρομαντική ποικίλλει πολύ μεταξύ διαφορετικών χωρών και διαφορετικών καλλιτεχνικών μέσων ή τομέων σκέψης. Η Μάργκαρετ Ντραμπλ αναφέρει ότι στη λογοτεχνία διήρκεσε "περίπου μεταξύ 1770 και 1848", ενώ μεμονωμένα εντοπίζεται πολύ πριν το 1770. Στην αγγλική λογοτεχνία ο M. Χ. Aμπραμς την τοποθέτησε μεταξύ 1789 ή 1798 και περίπου 1830, ίσως λίγο αργότερα από κάποιους άλλους κριτικούς. Άλλοι έχουν προτείνει το διάστημα 1780–1830. Σε άλλους τομείς και σε άλλες χώρες η περίοδος που χαρακτηρίζεται ως ρομαντική μπορεί να είναι σημαντικά διαφορετική. Ο μουσικός ρομαντισμός, για παράδειγμα, γενικά θεωρείται ότι έπαψε ως σημαντική καλλιτεχνική δύναμη μόλις το 1910, αλλά σε μια ακραία επέκταση τα Τέσσερα Τελευταία Τραγούδια του Ρίχαρντ Στράους περιγράφονται υφολογικά ως «Υστερα Ρομαντικά» και συντέθηκαν το 1946–48. Ωστόσο στους περισσότερους τομείς η ρομαντική περίοδος θεωρείται ότι έχει τελειώσει περίπου το 1850 ή νωρίτερα.

Η πρώιμη περίοδος της ρομαντικής εποχής ήταν μια εποχή πολέμων, με τη Γαλλική Επανάσταση (1789–1799) και τους Ναπολεόντειους Πολέμους που ακολούθησαν μέχρι το 1815. Αυτοί οι πόλεμοι, μαζί με την πολιτική και κοινωνική αναταραχή που τους συνόδευε, αποτέλεσαν το φόντο του ρομαντισμού. Η βασική γενιά των Γάλλων Ρομαντικών, που γεννήθηκαν μεταξύ 1795 και 1805, είχε, σύμφωνα με τα λόγια ενός από αυτούς, του Αλφρέ ντε Βινύ, «συνελήφθη ανάμεσα σε μάχες, πήγε στο σχολείο υπό τον ήχο των τυμπάνων». Σύμφωνα με τον Ζακ Μπαρζέν υπήρχαν τρεις γενιές ρομαντικών καλλιτεχνών. Η πρώτη εμφανίστηκε τις δεκαετίες του 1790 και του 1800, η δεύτερη τη δεκαετία του 1820 και η τρίτη αργότερα το 19ο αιώνα.

Πλαίσιο και θέση στην ιστορία

Ο ακριβέστερος χαρακτηρισμός και ο συγκεκριμένος ορισμός του ρομαντισμού αποτέλεσε αντικείμενο συζήτησης στα πεδία της πνευματικής ιστορίας και της ιστορίας της λογοτεχνίας καθ' όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, χωρίς να προκύψει ουσιαστική συναίνεση. Το ότι ήταν μέρος του Αντιδιαφωτισμού, μιας αντίδρασης ενάντια στο Διαφωτισμό, είναι γενικά αποδεκτό στην τρέχουσα επιστήμη. Η σχέση του με τη Γαλλική Επανάσταση, που ξεκίνησε το 1789 στα πολύ πρώτα στάδια της περιόδου, είναι σαφώς σημαντική, αλλά πολύ μεταβλητή ανάλογα με τη γεωγραφία και τις ατομικές αντιδράσεις. Οι περισσότεροι ρομαντικοί μπορούμε να πούμε ότι ήταν ευρέως προοδευτικοί στις απόψεις τους, αλλά σημαντικός αριθμός του είχε ή ανέπτυξε πάντα ένα ευρύ φάσμα συντηρητικών απόψεων, και ο εθνικισμός σε πολλές χώρες συνδέθηκε έντονα με το ρομαντισμό, όπως αναλύεται λεπτομερώς παρακάτω.

Στη φιλοσοφία και την ιστορία των ιδεών ο Ρομαντισμός θεωρήθηκε από τον Αϊζάια Μπερλίν ότι διατάραξε για πάνω από έναν αιώνα τις κλασικές δυτικές παραδόσεις του ορθολογισμού και την ιδέα των ηθικών απολυτών και συμφωνημένων αξιών, οδηγώντας «σε κάτι σαν το λιώσιμο της ίδιας της έννοιας της αντικειμενικής αλήθειας», και επομένως όχι μόνο στον εθνικισμό, αλλά και στο φασισμό και τον ολοκληρωτισμό, με τη σταδιακή ανάκαμψη να έρχεται μόνο μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Για τους ρομαντικούς ο Μπερλίν αναφέρει:

Στον τομέα της ηθικής, της πολιτικής, της αισθητικής σημασία είχε η αυθεντικότητα και η ειλικρίνεια της επιδίωξης εσωτερικών στόχων. Αυτό ίσχυε εξίσου για άτομα και ομάδες—κράτη, έθνη, κινήματα. Αυτό είναι πιο εμφανές στην αισθητική του ρομαντισμού, όπου η έννοια των αιώνιων προτύπων, ένα πλατωνικό όραμα ιδανικής ομορφιάς, που ο καλλιτέχνης επιδιώκει να μεταφέρει, όσο ατελώς, στον καμβά ή στον ήχο, αντικαθίσταται από μια παθιασμένη πίστη στην πνευματική ελευθερία και την ατομική δημιουργικότητα. Ο ζωγράφος, ο ποιητής, ο συνθέτης δεν κρατούν έναν καθρέφτη στη φύση, όσο ιδανικός κι αν είναι, αλλά επινοούν. Δεν μιμούνται (το δόγμα της μίμησης), αλλά δημιουργούν όχι απλώς τα μέσα αλλά τους στόχους που επιδιώκουν. Αυτοί οι στόχοι αντιπροσωπεύουν την αυτοέκφραση του μοναδικού, εσωτερικού οράματος του καλλιτέχνη, ο παραμερισμός του οποίου ως απάντηση στις απαιτήσεις κάποιας «εξωτερικής» φωνής -εκκλησίας, πολιτείας, κοινής γνώμης, οικογενειακών φίλων, διαιτητών του γούστου- είναι μια πράξη προδοσίας αυτού που από μόνο του δικαιολογεί την ύπαρξή τους, όσων είναι με οποιαδήποτε έννοια δημιουργικοί.

Τζον Ουίλλιαμ Ουότερχαουζ, Η Κυρία του Σαλότ, 1888, από το ομώνυμο ποίημα του Τέννυσον, όπως πολλοί βικτοριανοί πίνακες.

Ο Άρθουρ Λάβτζοϋ προσπάθησε να καταδείξει τη δυσκολία ορισμού του ρομαντισμού στο βασικό του άρθρο "On The Discrimination of Romanticisms" (Για τη Διάκριση των Ρομαντισμών) στο έργο του Δοκίμια για την Ιστορία των Ιδεών"" (1948). Μερικοί μελετητές βλέπουν το ρομαντισμό ως ουσιαστικά συνεχιζόμενο μέχρι σήμερα, κάποιοι όπως ο Ρόμπερτ Χουγκ βλέπουν σε αυτόν την εναρκτήρια στιγμή της νεωτερικότητας και κάποιοι όπως ο Σατωμπριάν, ο Νοβάλις και ο Σάμιουελ Τέυλορ Κόλεριτζ τον βλέπουν ως την αρχή μιας παράδοσης αντίστασης στον ορθολογισμό του Διαφωτισμού. —ένα «αντιδιαφωτισμό»— να συνδεθεί στενότερα με το γερμανικό ρομαντισμό. Ένας παλαιότερος ορισμός προέρχεται από τον Σαρλ Μπωντλαίρ: «Ο ρομαντισμός δεν τοποθετείται ακριβώς ούτε στην επιλογή του θέματος ούτε στην ακριβή αλήθεια, αλλά στον τρόπο του συναισθήματος».

Το τέλος της ρομαντικής εποχής σηματοδοτείται σε ορισμένες χώρες από ένα νέο στυλ ρεαλισμού, που επηρέασε τη λογοτεχνία, ειδικά το μυθιστόρημα και το δράμα, τη ζωγραφική, ακόμη και τη μουσική, μέσω του Βερισμού στην όπερα. Αυτό το κίνημα καθοδηγήθηκε από τη Γαλλία, με τον Μπαλζάκ και το Φλωμπέρ στη λογοτεχνία και τον Κουρμπέ στη ζωγραφική, ενώ ο Σταντάλ και ο Γκόγια ήταν σημαντικοί πρόδρομοι του ρεαλισμού στον τομέα τους. Ωστόσο το ρομαντικό ύφος, που αντιπροσώπευαν συχνά το καθιερωμένο και ασφαλές ύφος ενάντια στο οποίο επαναστάτησαν οι ρεαλιστές, συνέχισαν να ακμάζουν σε πολλούς τομείς για το υπόλοιπο του αιώνα και μετά. Στη μουσική τέτοια έργα μετά το 1850 περίπου αναφέρονται από ορισμένους συγγραφείς ως «Ύστερα Ρομαντικά» και από άλλους ως «Νεορομαντικά» ή «Μεταρομαντικά», αλλά σε άλλα πεδία συνήθως δεν χρησιμοποιούνται αυτοί οι όροι.

Στη βόρεια Ευρώπη η αισιοδοξία και η πεποίθηση ότι ο κόσμος βρισκόταν σε διαδικασία μεγάλης αλλαγής και βελτίωσης είχε εκλείψει στη βόρεια Ευρώπη και η τέχνη έγινε εν μέρει πιο συμβατικά πολιτική και πολεμική καθώς οι δημιουργοί της ασχολούντο πολεμικά με τον κόσμο όπως ήταν. Αλλού, συμπεριλαμβανομένων με πολύ διαφορετικούς τρόπους των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας, υπήρχε ακόμη αίσθηση ότι η μεγάλη αλλαγή βρισκόταν σε εξέλιξη ή ότι θα επέλθει. Οι εκδηλώσεις έντονου συναισθήματος στην τέχνη παρέμειναν εξέχουσες, όπως και τα εξωτικά και ιστορικά σκηνικά όπου πρωτοστάτησαν οι ρομαντικοί, αλλά ο πειραματισμός με τη φόρμα και την τεχνική γενικά μειώθηκε, συχνά αντικαταστάθηκε με σχολαστική τεχνική, όπως στα ποιήματα του Τέννυσον ή σε πολλούς πίνακες. Αν όχι ρεαλιστική η τέχνη του τέλους του 19ου αιώνα ήταν συχνά εξαιρετικά λεπτομερής και περηφανευόταν για την προσθήκη αυθεντικών λεπτομερειών με τρόπο που οι προηγούμενοι ρομαντικοί δεν είχαν πρόβλημα. Πολλές ρομαντικές ιδέες για τη φύση και το σκοπό της τέχνης, πάνω απ' όλα η εξέχουσα σημασία της πρωτοτυπίας, παρέμειναν σημαντικές για τις μεταγενέστερες γενιές και συχνά αποτελούν τη βάση των σύγχρονων απόψεων, παρά την αντίθεση των θεωρητικών.

Λογοτεχνία

Χένρι Ουόλλις, Ο Θάνατος του Τσάττερτον 1856, από αυτοκτονία στα 17 του, του 1770.

Στη λογοτεχνία ο ρομαντισμός βρήκε επαναλαμβανόμενα θέματα στην επίκληση ή την κριτική του παρελθόντος, τη λατρεία της «ευαισθησίας» με την έμφαση στις γυναίκες και τα παιδιά, την απομόνωση του καλλιτέχνη ή του αφηγητή και το σεβασμό στη φύση. Επιπλέον αρκετοί ρομαντικοί συγγραφείς, όπως ο Έντγκαρ Άλλαν Πόου, ο Τσάρλς Ματούριν και ο Ναθάνιελ Χώθορν, στήριξαν τα γραπτά τους στο υπερφυσικό/αποκρυφισμό και στην ανθρώπινη ψυχολογία. Ο ρομαντισμός έτεινε να θεωρεί τη σάτιρα ως κάτι ανάξιο σοβαρής προσοχής, μια άποψη που εξακολουθεί να ασκεί επιρροή σήμερα. Το ρομαντικό κίνημα στη λογοτεχνία προηγήθηκε του Διαφωτισμού και το διαδέχθηκε ο ρεαλισμός.

Ορισμένοι συγγραφείς αναφέρουν την ποιήτρια του 16ου αιώνα Ιζαμπέλλα Ντι Μόρρα ως πρώιμη πρόδρομο της ρομαντικής λογοτεχνίας. Οι στίχοι της που καλύπτουν θέματα απομόνωσης και μοναξιάς, που αντανακλούσαν τα τραγικά γεγονότα της ζωής της, θεωρούνται «μια εντυπωσιακή προμελέτη του ρομαντισμού», που διαφέρει από την πετραρχική μόδα της εποχής που βασιζόταν στη φιλοσοφία της αγάπης.

Οι πρόδρομοι του ρομαντισμού στην αγγλική ποίηση χρονολογούνται από τα μέσα του 18ου αιώνα, συμπεριλαμβανομένων μορφών όπως ο Τζόσεφ Ουόρτον (διευθυντής στο Κολλέγιο του Ουίντσεστερ) και ο αδελφός του Ουόρτον, καθηγητής ποίησης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Ο Τζόζεφ υποστήριξε ότι η εφεύρεση και η φαντασία ήταν οι κύριες ιδιότητες ενός ποιητή. Ο Σκωτσέζος ποιητής Τζέημς Μακφέρσον επηρέασε την πρώιμη ανάπτυξη του ρομαντισμού με τη διεθνή επιτυχία του Οσσιανού κύκλου ποιημάτων του που δημοσίευσε το 1762, εμπνέοντας τόσο τον Γκαίτε όσο και το νεαρό Ουόλτερ Σκοτ. Ο Τόμας Τσάττερτον θεωρείται γενικά ο πρώτος ρομαντικός ποιητής στα αγγλικά. Τόσο το έργο του όσο και εκείνο του Μακφέρσον περιλάμβανε στοιχεία απάτης, καθώς αυτό που ισχυρίστηκαν ότι ήταν παλαιότερη λογοτεχνία που είχαν ανακαλύψει ή ανθολογήσει ήταν στην πραγματικότητα εξ ολοκλήρου δικό τους έργο. Το γοτθικό μυθιστόρημα, ξεκινώντας με το Το Κάστρο του Οτράντο (1764) του Χόρας Ουόλπολ, ήταν ένας σημαντικός προάγγελος μιας τάσης του ρομαντισμού, με απόλαυση της φρίκης και της απειλής, και εξωτικά γραφικά περιβάλλοντα, που ταιριάζουν στην περίπτωση του Walpole με το ρόλο του Γουόλπολ στην πρώιμη νεογοτθική αρχιτεκτονική. Το Τρίστραμ Σάντυ, ένα μυθιστόρημα του Λώρενς Στερν (1759–67), εισήγαγε μια ιδιότροπη εκδοχή του αντιορθολογικού συναισθηματικού μυθιστορήματος στο αγγλικό λογοτεχνικό κοινό.

Γερμανία

Κύριο άρθρο: Γερμανικός ρομαντισμός

Σελίδα τίτλου του τόμου III του Des Knaben Wunderhorn, 1808.

Μια πρώιμη γερμανική επιρροή προήλθε από τον Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε, του οποίου το μυθιστόρημα του 1774 Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου απέκτησε νεαρούς άνδρες σε όλη την Ευρώπη μιμητές του πρωταγωνιστή του, ενός νεαρού καλλιτέχνη με πολύ ευαίσθητο και παθιασμένο ταμπεραμέντο. Εκείνη την εποχή η Γερμανία ήταν ένα πλήθος μικρών χωριστών κρατών και τα έργα του Γκαίτε θα είχαν θεμελιώδη επιρροή στην ανάπτυξη μιας ενοποιητικής αίσθησης εθνικισμού. Μια άλλη φιλοσοφική επιρροή προήλθε από το γερμανικό ιδεαλισμό των Γιόχαν Γκότλιμπ Φίχτε και Φρήντριχ Σέλινγκ, καθιστώντας την Ιένα (όπου έζησε ο Φίχτε, καθώς και ο Σέλινγκ, ο Χέγκελ, ο Σίλλερ και οι αδελφοί Σλέγκελ) κέντρο του πρώιμου γερμανικού ρομαντισμού. Σημαντικοί συγγραφείς ήταν οι Λούντβιχ Τηκ, Νοβάλις, Χάινριχ φον Κλάιστ και Φρήντριχ Χαίλντερλιν. Κέντρο του γερμανικού ρομαντισμού έγινε αργότερα η Χαϊδελβέργη, όπου συγγραφείς και ποιητές όπως οι Κλέμενς Μπρεντάνο, Άχιμ φον Άρνιμ και Γιόζεφ Φράιχερ φον Άιχεντορφ (Aus dem Leben eines Taugenichts) συναντιόντουσαν τακτικά σε λογοτεχνικούς κύκλους.

Σημαντικά θέματα στο γερμανικό ρομαντισμό είναι τα ταξίδια, η φύση, για παράδειγμα το γερμανικό δάσος, και οι γερμανικοί μύθοι. Ο μεταγενέστερος γερμανικός ρομαντισμός, για παράδειγμα του Ε. Τ. Α. Χόφμαν (Der Sandmann, 1817) και του Γιόζεφ Φράιχερ φον Άιχεντορφ (Das Marmorbild, 1819), ήταν πιο σκοτεινός στα θέματά του και έχει γοτθικά στοιχεία. Η σημασία στο ρομαντισμό της παιδικής αθωότητας και της φαντασίας και οι φυλετικές θεωρίες συνδυάστηκαν για να δώσουν μια άνευ προηγουμένου σημασία στη λαϊκή λογοτεχνία, τη μη κλασική μυθολογία και την παιδική λογοτεχνία, κυρίως στη Γερμανία. Οι Μπρεντάνο και φον Αρνιμ ήταν σημαντικοί. λογοτεχνικές προσωπικότητες που εξέδωσαν μαζί το Des Knaben Wunderhorn («Το μαγικό κέρατο του αγοριού» ή το κέρας της Αμαλθείας), μια συλλογή στιχουργημένων λαϊκών ιστοριών, το 1806–08. Η πρώτη συλλογή των Παραμυθιών των Γκριμ από τους αδελφούς Γκριμ εκδόθηκε το 1812. Σε αντίθεση με το πολύ μεταγενέστερο έργο του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, που εξέδιδε τις επινοημένες ιστορίες του στα δανικά από το 1835, αυτά τα γερμανικά έργα βασίζονταν κυρίως σε συλλεγμένες λαϊκές ιστορίες και οι Γκριμ παρέμειναν πιστοί στο ύφος της αφήγησης στις πρώτες τους εκδόσεις. αν και αργότερα ξαναγράφοντας κάποια μέρη. Ένα από τα αδέρφια, ο Γιάκομπ, δημοσίευσε το 1835 τη Γερμανική Μυθολογία, ένα μακροσκελές ακαδημαϊκό έργο. Παράδειγμα μιας άλλης τάσης αποτελεί η εξαιρετικά συναισθηματική γλώσσα του Σίλλερ και η απεικόνιση της σωματικής βίας στο έργο του Οι Ληστές του 1781.

Μεγάλη Βρετανία

Ο Γουίλιαμ Γουόρντσγουορθ (στη φωτογραφία) και ο Σάμιουελ Τέιλορ Κόλεριτζ βοήθησαν στην έναρξη της ρομαντικής εποχής στην αγγλική λογοτεχνία το 1798 με την κοινή τους δημοσίευση Λυρικές Μπαλάντες

Ο Χριστός στον τάφο υπό την προστασία αγγέλων, έργο του Ουίλλιαμ Μπλέηκ.

Στην αγγλική λογοτεχνία οι βασικές φυσιογνωμίες του ρομαντικού κινήματος θεωρούνται οι ποιητές Ουίλλιαμ Ουόρντσγουορθ, Σάμιουελ Τέυλορ Κόλεριτζ, Τζον Κητς, Λόρδος Μπάυρον, Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ και ο πολύ μεγαλύτερος Ουίλλιαμ Μπλέηκ, ακολουθούμενος αργότερα από την απομονωμένη φιγούρα του Τζον Κλαιρ, επίσης μυθιστοριογράφοι όπως ο Ουόλτερ Σκοτ από τη Σκωτία και η Μαίρυ Σέλλεϋ και οι δοκιμιογράφοι Ουίλλιαμ Χάζλιτ και Τσαρλς Λαμπ. Η δημοσίευση το 1798 των Λυρικών Μπαλάντων, με πολλά από τα καλύτερα ποιήματα των Ουόρντσγουορθ και Κόλεριτζ, θεωρείται συχνά ότι σηματοδότησε την έναρξη του κινήματος. Η πλειονότητα των ποιημάτων ήταν του Ουόρντσγουορθ και πολλά αφορούσαν τη ζωή των φτωχών στη γενέτειρά του, την Περιοχή των Λιμνών (Lake District) ή τα συναισθήματά του για τη φύση - τα οποία ανέπτυξε πληρέστερα στο μακροσκελές ποίημά του Tο Πρελούδιο, που δεν δημοσιεύτηκε ποτέ ενόσω ζούσε. Το μεγαλύτερο ποίημα στον τόμο ήταν Η μπαλάντα του Γέρου Ναυτικού του Κόλεριτζ, που ανέδειξε τη γοτθική πλευρά του αγγλικού ρομαντισμού και τα εξωτικά σκηνικά που χαρακτήριζαν πολλά έργα. Την περίοδο που έγραφαν οι «Ποιητές των Λιμνών» θεωρούντο ευρέως ως μια περιθωριακή ομάδα ριζοσπαστών, αν και υποστηρίχθηκαν από τον κριτικό και συγγραφέα Ουίλλιαμ Χάζλιτ και άλλους.

Πορτρέτο του Λόρδου Μπάυρον από τον Τόμας Φίλιπς, περ. 1813. Ο βυρωνικός ήρωας έφτασε για πρώτη φορά στο ευρύτερο κοινό με το ημιαυτοβιογραφικό επικό αφηγηματικό ποίημα του Βύρωνα Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ (1812–1818).

Αντίθετα ο Λόρδος Μπάυρον και ο Γουόλτερ Σκοτ απέκτησαν τεράστια φήμη και επιρροή σε όλη την Ευρώπη με έργα που εκμεταλλεύονταν τη βία και το δράμα των εξωτικών και ιστορικών σκηνών τους. Ο Γκαίτε αποκάλεσε το Βύρωνα «αναμφίβολα τη μεγαλύτερη ιδιοφυΐα του αιώνα μας». Ο Σκοτ είχε άμεση επιτυχία με το μακροσκελές αφηγηματικό ποίημά του Το Ασμα του Τελευταίου Ραψωδού το 1805, ακολουθούμενο από το πλήρες επικό ποίημα Marmion το 1808. Και τα δύο διαδραματίζονται στο μακρινό παρελθόν της Σκωτίας, που ήδη αναφέρεται στον Όσσιαν. Ο ρομαντισμός και η Σκωτία επρόκειτο να έχουν μια μακρά και γόνιμη συνεργασία. Ο Βύρων είχε την ίδια επιτυχία με το πρώτο μέρος του αφηγηματικού ποιήματος Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ το 1812, ακολουθούμενο από τέσσερις «τουρκικές ιστορίες», όλες σε μορφή μακροσκελών ποιημάτων, ξεκινώντας με το Ο Γκιαούρης το 1813, αντλώντας από το Grand Tour του, που είχε φτάσει στην Οθωμανική Ευρώπη, και οριονταλοποιώντας τα θέματα του γοτθικού μυθιστορήματος σε στίχους. Αυτά περιείχαν διαφορετικές παραλλαγές του «βυρωνικού ήρωα» και η ίδια του η ζωή συνεισέφεραν μια περαιτέρω εκδοχή. Εν τω μεταξύ ο Σκοτ επινόησε ουσιαστικά το ιστορικό μυθιστόρημα, ξεκινώντας το 1814 με το Ουέιβερλυ, που διαδραματίζεται κατά την Εξέγερση των Ιακωβιτών το 1745, που ήταν μια εξαιρετικά επικερδής επιτυχία, ακολουθούμενη από περισσότερα από 20 ακόμη μυθιστορήματα τα επόμενα 17 χρόνια, που διαδραματίζονται στις Σταυροφορίες, που τις είχε διερευνήσει σε βαθμό άγνωστο μέχρι τότε στη λογοτεχνία.

Σε αντίθεση με τη Γερμανία ο ρομαντισμός στην αγγλική λογοτεχνία είχε μικρή σχέση με τον εθνικισμό και τους ρομαντικούς τους έβλεπαν συχνά με καχυποψία για τη συμπάθεια που ένιωθαν πολλοί από αυτούς για τα ιδανικά της Γαλλικής Επανάστασης, της οποίας η κατάρρευση και η αντικατάσταση με τη δικτατορία του Ναπολέοντα αποτέλεσε, όπως και αλλού στο Ευρώπη, σοκ για το κίνημα. Αν και τα μυθιστορήματά του εξυμνούσαν την ταυτότητα και την ιστορία της Σκωτίας, ο Σκοτ ήταν πολιτικά σταθερά ενωτικός, αλλά συμμεριζόταν τα αισθήματα των Ιακωβιτών. Αρκετοί ρομαντικοί περνούσαν πολύ χρόνο στο εξωτερικό και μια διάσημη παραμονή στη Λίμνη της Γενεύης με τον Μπάυρον και τον Σέλλεϋ το 1816 είχε ως καρπό το τεράστιας επιρροής μυθιστόρημα Φράνκενσταϊν της μέλλουσας συζύγου του Σέλλεϋ Μαίρυ Σέλλεϋ και τη νουβέλα Το Βαμπίρ του γιατρού του Μπάυρον Τζον Ουίλλιαμ Πολιντόρι. Οι στίχοι του Ρόμπερτ Μπερνς στη Σκωτία και του Τόμας Μουρ από την Ιρλανδία αντανακλούσαν με διαφορετικούς τρόπους τις χώρες τους και το ρομαντικό ενδιαφέρον για τη λαϊκή λογοτεχνία, αλλά κανένας από τους δύο δεν είχε μια πλήρως ρομαντική προσέγγιση στη ζωή ή το έργο τους.

Αν και έχουν σύγχρονους υπερασπιστές κριτικούς όπως ο Γκέοργκ Λούκατς, τα μυθιστορήματα του Σκοτ είναι σήμερα πιο πιθανό να βιωθούν με τη μορφή των πολλών οπερών, που οι συνθέτες τους συνέχισαν να βασίζουν σε αυτά τις επόμενες δεκαετίες, όπως η Λουτσία ντι Λάμμερμουρ του Ντονιτσέττι και Οι Πουριτανοί του Βιντσέντζο Μπελλίνι (και τα δύο του 1835). Ο Μπάυρον χαίρει πλέον μεγάλης εκτίμησης για τους σύντομους στίχους του και τα γενικά αντιρομαντικά πεζογραφήματα του, ιδιαίτερα τις επιστολές του, και την ημιτελή του σάτιρα Δον Ζουάν. Σε αντίθεση με πολλούς ρομαντικούς η ευρέως δημοσιοποιημένη προσωπική ζωή του Βύρωνα φάνηκε να ταιριάζει με το έργο του και ο θάνατός του στα 36 του χρόνια το 1824 από ασθένεια, ενώ συνέδραμε την Ελληνική Επανάσταση, θεωρήθηκε ένα κατάλληλα ρομαντικό τέλος, εδραιώνοντας το μύθο του. Ο Kητς το 1821 και ο Σέλλεϋ το 1822 πέθαναν και οι δύο στην Ιταλία, ο Μπλέηκ (σχεδόν στα 70 του) το 1827 και ο Κόλεριτζ έπαψε να γράφει σε μεγάλο βαθμό τη δεκαετία του 1820. Ο Ουόρντσγουορθ ήταν από το 1820 αξιοσέβαστος και πολύ αποδεκτός, με αργομισθία από την κυβέρνηση αλλά έγραφε σχετικά λίγο. Στην ιστορία της αγγλικής λογοτεχνίας η ρομαντική περίοδος θεωρείται συχνά ότι έληξε γύρω στη δεκαετία του 1820, ή μερικές φορές ακόμη και νωρίτερα, αν και πολλοί συγγραφείς των επόμενων δεκαετιών δεν ήταν λιγότερο προσηλωμένοι στις ρομαντικές αξίες.

Η πιο σημαντική μυθιστοριογράφος στα αγγλικά κατά την περίοδο αιχμής του Ρομαντισμού, εκτός από τον Ουόλτερ Σκοτ, ήταν η Τζέην Ώστεν, της οποίας η ουσιαστικά συντηρητική κοσμοθεωρία είχε λίγα κοινά με τους ρομαντικούς συγχρόνους της, διατηρώντας μια ισχυρή πίστη στην κοσμιότητα και στους κοινωνικούς κανόνες, αν και κριτικοί όπως π.χ. η Κλώντια Λ. Τζόνσον έχουν εντοπίσει δονήσεις κάτω από την επιφάνεια πολλών έργων, όπως το Αββαείο του Νορθάνγκερ (1817), το Μάνσφιλντ Παρκ (1814) και η Πειθώ (1817). Αλλά γύρω στα μέσα του αιώνα εμφανίστηκαν τα αναμφίβολα ρομαντικά μυθιστορήματα με έδρα το Γιορκσάιρ των αδελφών Μπροντέ. Πιο αξιοσημείωτα το Τζέην Έυρ της Σάρλοτ και το Ανεμοδαρμένα Ύψη της Έμιλυ, που εκδόθηκαν και τα δύο το 1847 και εισήγαγαν επίσης περισσότερα γοτθικά θέματα. Ενώ αυτά τα δύο μυθιστορήματα γράφτηκαν και εκδόθηκαν μετά το τέλος της ρομαντικής περιόδου, τα μυθιστορήματά τους επηρεάστηκαν σε μεγάλο βαθμό από τη ρομαντική λογοτεχνία που οι συγγραφείς τους είχαν διαβάσει ως παιδιά.

Ο Μπάυρον, ο Kητς και ο Σέλλεϋ έγραψαν όλοι για το θέατρο αλλά με μικρή επιτυχία στην Αγγλία, με ίσως το καλύτερο έργο το The Cenci του Σέλλεϋ, αν και δεν παίχτηκε σε δημόσιο θέατρο στην Αγγλία παρά μόνο ένα αιώνα μετά τον θάνατό του. Τα έργα του Μπάυρον, μαζί με τις δραματοποιήσεις των ποιημάτων του και τα μυθιστορήματα του Σκοτ, ήταν πολύ πιο δημοφιλή στην ηπειρωτική Ευρώπη, και ειδικά στη Γαλλία, και μέσω αυτών των διασκευών πολλά μετατράπηκαν σε όπερες, που πολλές ανεβαίνουν ακόμα και σήμερα. Αν οι ποιητές της εποχής είχαν μικρή επιτυχία στη σκηνή, η περίοδος ήταν θρυλική για τις παραστάσεις του Σαίξπηρ και οδήγησε με κάποιο τρόπο στην αποκατάσταση των αρχικών του κειμένων και στην αφαίρεση από αυτά των «βελτιώσεών» τους των αρχών του 18ου αιώνα. Ο μεγαλύτερος ηθοποιός της περιόδου αυτής, ο Έντμουντ Κην, απέδωσε το τραγικό τέλος του Βασιλιά Ληρ. Ο Κόλεριτζ ανέφερε ότι «Το να τον βλέπεις να παίζει ήταν σαν να διαβάζεις Σαίξπηρ με αστραπές».

Σκωτία

Ο Ρόμπερτ Μπερνς σε πορτρέτο του Αλεξάντερ Νάσμυθ του 1787.

Αν και μετά την ένωση με την Αγγλία το 1707 η Σκωτία υιοθέτησε όλο και περισσότερο την αγγλική γλώσσα και ευρύτερα πολιτιστικά πρότυπα, η λογοτεχνία της ανέπτυξε μια ξεχωριστή εθνική ταυτότητα και άρχισε να απολαμβάνει διεθνή φήμη. Ο Άλλαν Ράμσεϋ (1686–1758) έθεσε τα θεμέλια μιας αναζωπύρωσης του ενδιαφέροντος για την παλαιότερη σκωτσέζικη λογοτεχνία, καθώς επίσης ηγήθηκε της τάσης στη βουκολική ποίηση, βοηθώντας στην ανάπτυξη ως ποιητικής φόρμας του στίχου του Μπερνς. Ο Τζέιμς Μακφέρσον (1736–1796) ήταν ο πρώτος Σκωτσέζος ποιητής που απέκτησε διεθνή φήμη. Ισχυριζόμενος ότι ανακάλυψε ποίηση γραμμένη από τον αρχαίο βάρδο Όσιαν, δημοσίευσε μεταφράσεις που απέκτησαν διεθνή φήμη και ανακηρύχθηκαν ως κελτικό αντίστοιχο των κλασικών επών. Το Φίνγκαλ, που γράφτηκε το 1762, μεταφράστηκε γρήγορα σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες και η εκτίμησή του για τη φυσική ομορφιά και την επεξεργασία του αρχαίου θρύλου έχει ταυτισθεί περισσότερο από κάθε έργο με την ώθηση του ρομαντικού κινήματος στην ευρωπαϊκή, και ιδιαίτερα στη γερμανική, λογοτεχνία, μέσω της επιρροής του στον Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ και στον Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε. Διαδόθηκε επίσης στη Γαλλία από μορφές όπως ο Ναπολέων. Τελικά έγινε σαφές ότι τα ποιήματα δεν ήταν άμεσες μεταφράσεις από τη σκωτική γαελική, αλλά ανθολογημένες προσαρμογές που έγιναν για να ταιριάζουν στις αισθητικές προσδοκίες του κοινού του.

Ο Ρόμπερτ Μπερνς (1759–96) και ο Ουόλτερ Σκοτ (1771–1832) επηρεάστηκαν σε μεγάλο βαθμό από τον Οσσιανό κύκλο. Ο Μπερνς, ποιητής και στιχουργός του Aιρσάιρ, θεωρείται ευρέως ως ο εθνικός ποιητής της Σκωτίας και είχε μεγάλη επιρροή στο ρομαντικό κίνημα. Το ποίημά του (και το τραγούδι) "Τραγούδι του Αποχωρισμού" τραγουδιέται συχνά κατά το Χόγκμανεϋ (την τελευταία μέρα του έτους) και το Scots Wha Hae ήταν για μεγάλο χρονικό διάστημα ανεπίσημος εθνικός ύμνος της Σκωτίας. Ο Σκοτ ξεκίνησε ως ποιητής και επίσης συνέλεξε και δημοσίευσε σκωτσέζικες μπαλάντες. Το πρώτο του πεζογραφικό έργο, Ουέιβερλυ, το 1814, αποκαλείται συχνά το πρώτο ιστορικό μυθιστόρημα. Ξεκίνησε μια άκρως επιτυχημένη καριέρα με άλλα ιστορικά μυθιστορήματα όπως το Ρομπ Ρόυ (1817), Η Καρδιά του Μιντλόθιαν (1818) και Ιβανόης (1820). Ο Σκοτ πιθανώς έκανε περισσότερα από κάθε άλλη προσωπικότητα για να καθορίσει και να εκλαϊκεύσει τη σκωτσέζικη πολιτιστική ταυτότητα το δέκατο ένατο αιώνα. Άλλες σημαντικές λογοτεχνικές προσωπικότητες που συνδέονται με το ρομαντισμό ήταν οι ποιητές και μυθιστοριογράφοι Τζέημς Χογκ (1770–1835), Άλλαν Κάννιγχαμ (1784–1842) και Τζον Γκωλτ (1779–1839).

Το πορτρέτο του Ουόλτερ Σκοτ από τον Ρέιμπερν το 1822.

Στη Σκωτία ιδρύθηκαν επίσης δύο από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής, το The Edinburgh Review το 1802 και το Blackwood's Magazine το 1817, που είχαν σημαντικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη της βρετανικής λογοτεχνίας και δραματουργίας την εποχή του ρομαντισμού. Ο Ίαν Ντάνκαν και ο Αλεξ Μπέντσιμολ υποστηρίζουν ότι εκδόσεις όπως τα μυθιστορήματα του Σκοτ και αυτά τα περιοδικά ήταν μέρος ενός εξαιρετικά δυναμικού σκωτσέζικου ρομαντισμού που στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα έκανε το Εδιμβούργο να αναδειχθεί πολιτιστική πρωτεύουσα της Βρετανίας και να γίνει το κέντρο ενός ευρύτερου σχηματισμού ενός «εθνικισμού των Βρετανικών Νήσων».

Το σκωτσέζικο «εθνικό δράμα» εμφανίστηκε στις αρχές του 1800, καθώς τα έργα με ειδικά σκωτσέζικα θέματα άρχισαν να κυριαρχούν στη θεατρική σκηνή της Σκωτίας. Τα θέατρα είχαν αποθαρρυνθεί από την Εκκλησία της Σκωτίας και το φόβο για τις συνελεύσεις των Ιακωβιτών. Στα τέλη του δέκατου όγδοου αιώνα πολλά έργα γράφτηκαν και παίχτηκαν από μικρούς ερασιτεχνικούς θιάσους, αλλά δεν εκδόθηκαν και έτσι τα περισσότερα χάθηκαν. Προς το τέλος του αιώνα υπήρχαν «δράματα δωματίου», που είχαν σχεδιαστεί κυρίως για ανάγνωση, αντί για παράσταση, μεταξύ αυτών και έργα των Σκοτ, Χογκ, Γκωλτ και Τζοάννα Μπέιλλι (1762–1851), συχνά επηρεασμένα από την παράδοση της μπαλάντας και το γοτθικό ρομαντισμό.

Γαλλία

Ο ρομαντισμός αναπτύχθηκε σχετικά αργά στη γαλλική λογοτεχνία, περισσότερο από ό,τι στις εικαστικές τέχνες. Ο προάγγελος του ρομαντισμού του 18ου αιώνα, η λατρεία της ευαισθησίας, είχε συνδεθεί με το Παλαιό Καθεστώς και η Γαλλική Επανάσταση αποτελούσε έμπνευση περισσότερο για τους ξένους συγγραφείς παρά για εκείνους που τη βίωσαν από πρώτο χέρι. Η πρώτη σημαντική προσωπικότητα ήταν ο Σατωμπριάν, ένας αριστοκράτης που παρέμεινε βασιλικός καθ' όλη τη διάρκεια της Επανάστασης και επέστρεψε στη Γαλλία από την εξορία του στην Αγγλία και την Αμερική επί Ναπολέοντα, με το καθεστώς του οποίου είχε μια άβολη σχέση. Τα γραπτά του, όλα πεζά, περιλάμβαναν κάποια μυθιστορηματικά, όπως τα Αταλά (1801) και Ρενέ (1802), στο οποίο ο αλλοτριωμένος ήρωάς του ήταν πρόδρομος του βυρωνικού ήρωα, αλλά κυρίως αναφέρονταν στη σύγχρονη ιστορία και πολιτική, τα ταξίδια του, μια υπεράσπιση της θρησκείας και του μεσαιωνικού πνεύματος (Génie du christianisme (Το Πνεύμα του Χριστιανισμού), 1802) και τελικά στις δεκαετίες του 1830 και του 1840 την εκτενέστατη αυτοβιογραφία του Mémoires d'Outre-Tombe («Απομνημονεύματα Πέρα από τον τάφο»).

Η «μάχη του Ερνάνη» διεξαγόταν κάθε βράδυ στο θέατρο το 1830: λιθογραφία του Ζ. Ι. Γκραντβίλ.

Μετά την Παλινόρθωση των Βουρβόνων ο γαλλικός ρομαντισμός αναπτύχθηκε στο ζωντανό κόσμο του παρισινού θεάτρου, με παραγωγές του Σαίξπηρ, του Σίλλερ (στη Γαλλία βασικού ρομαντικού συγγραφέα) και διασκευές του Σκοτ και του Μπάυρον δίπλα σε Γάλλους συγγραφείς, αρκετοί από τους οποίους άρχισαν να γράφουν στα τέλη της δεκαετίας του 1820. Δημιουργήθηκαν κλίκες φιλό- και αντι-ρομαντικών και οι παραγωγές συνοδεύονταν συχνά από θορυβώδεις φωνές και από τις δύο πλευρές, όπως ο φωνακλάδικος ισχυρισμός ενός θεατρόφιλου το 1822 ότι «Shakespeare,, c'est l'aide-de-camp de Wellington». «Ο Σαίξπηρ είναι ο υπασπιστής του Ουέλλινγκτον»). Ο Αλέξανδρος Δουμάς πατέρας ξεκίνησε ως δραματουργός, με μια σειρά επιτυχιών ξεκινώντας με το Ο Ερρίκος Γ΄ και η αυλή του (1829) πριν στραφεί σε μυθιστορήματα που ήταν κυρίως ιστορικές περιπέτειες περίπου με τον τρόπο του Σκοτ, με πιο διάσημα Οι Τρεις Σωματοφύλακες και Ο Κόμης Μοντεχρήστος, και τα δύο του 1844. Ο Βικτόρ Ουγκό εξέδωσε ποιήματα τη δεκαετία του 1820, πριν την επιτυχία στη σκηνή με τον Ερνάνη — ένα ιστορικό δράμα σε σχεδόν σαιξπηρικό ύφος με περίφημες ταραχώδεις παραστάσεις στην πρώτη του σεζόν το 1830. Όπως ο Δουμάς έτσι και ο Ουγκό είναι περισσότερο γνωστός για τα μυθιστορήματά του, και έγραφε ήδη την Παναγία των Παρισίων (1831), ένα από τα πιο γνωστά έργα, που έγινε παράδειγμα του γαλλικού ρομαντικού κινήματος. Ο πρόλογος στο άπαιχτο έργο του Κρόμγουελ δίνει ένα σημαντικό μανιφέστο του γαλλικού ρομαντισμού, δηλώνοντας ότι «δεν υπάρχουν κανόνες, ούτε πρότυπα». Η καριέρα του Προσπέρ Μεριμέ ακολούθησε παρόμοιο δρόμο. Είναι πλέον περισσότερο γνωστός ως ο εμπνευστής της ιστορίας της Κάρμεν, με την ομώνυμη νουβέλα του που δημοσιεύτηκε το 1845. Ο Αλφρέ ντε Βινύ παραμένει περισσότερο γνωστός ως δραματουργός, με καλύτερο ίσως έργο του εκείνο για τη ζωή του Άγγλου ποιητή Τόμας Τσάττερτον (1835). Η Γεωργία Σάνδη ήταν κεντρική μορφή της παρισινής λογοτεχνικής σκηνής, διάσημη τόσο για τα μυθιστορήματα και την κριτική της όσο και για τις σχέσεις της με τον Σοπέν και αρκετούς άλλους. Και αυτή εμπνεύστηκε από το θέατρο και έγραψε έργα που θα ανέβαιναν στην ιδιωτική της έπαυλη.

Γάλλοι ρομαντικοί ποιητές από το 1830 ως το 1860 είναι οι Αλφρέ ντε Μυσσέ, Ζεράρ ντε Νερβάλ, Λαμαρτίν και ο επιβλητικός Τεοφίλ Γκωτιέ, του οποίου η πληθωρική παραγωγή σε διάφορες μορφές συνεχίστηκε μέχρι το θάνατό του το 1872.

Ο Σταντάλ είναι σήμερα ίσως ο πιο δημοφιλής Γάλλος μυθιστοριογράφος της περιόδου, αλλά βρίσκεται σε μια περίπλοκη σχέση με τον Ρομαντισμό και είναι αξιοσημείωτος για τη διεισδυτική ψυχολογική του ενόραση στους χαρακτήρες και τον ρεαλισμό του, ιδιότητες που σπάνια διακρίνονται στη ρομαντική μυθοπλασία. Ως επιζώντος της γαλλικής υποχώρησης από τη Μόσχα το 1812 οι φαντασιώσεις περί ηρωισμού και περιπέτειας είχαν σε αυτόν ελάχιστη απήχηση και όπως ο Γκόγια θεωρείται συχνά πρόδρομος του ρεαλισμού. Τα σημαντικότερα έργα του είναι Το Κόκκινο και το Μαύρο (1830) και Το Μοναστήρι της Πάρμας (1839).

Πολωνία

Ο Πολωνικός Ρομαντισμός συχνά θεωρείται ότι ξεκινά με τη δημοσίευση των πρώτων ποιημάτων του Άνταμ Μιτσκιέβιτς το 1822 και τελειώνει με τη συντριβή της Ιανουαριανής Εξέγερσης του 1863 κατά των Ρώσων. Χαρακτηρίστηκε έντονα από το ενδιαφέρον για την πολωνική ιστορία. Ο Πολωνικός Ρομαντισμός αναβίωσε τις παλιές παραδόσεις του «σαρματισμού» των σλάχτα ή πολωνών ευγενών. Παλιές παραδόσεις και έθιμα αναβιώθηκαν και απεικονίστηκαν με θετικό φως στο Πολωνικό μεσσιανικό κίνημα και σε έργα μεγάλων Πολωνών ποιητών όπως ο Άνταμ Μιτσκιέβιτς (Pan Tadeusz), ο Γιούλιους Σουοβάτσκι και ο Ζίγκμουντ Κρασίνσκι. Αυτή η στενή σύνδεση μεταξύ του πολωνικού ρομαντισμού και της πολωνικής ιστορίας έγινε μια από τις καθοριστικές ιδιότητες της λογοτεχνίας της περιόδου του πολωνικού ρομαντισμού, διαφοροποιώντας την από αυτή άλλων χωρών, που δεν είχαν υποστεί την απώλεια του εθνικού τους κράτους όπως συνέβη με την Πολωνία. Επηρεασμένη από το γενικό πνεύμα και τις κύριες ιδέες του ευρωπαϊκού ρομαντισμού, η λογοτεχνία του πολωνικού ρομαντισμού είναι μοναδική, όπως έχουν επισημάνει πολλοί μελετητές, καθώς αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό εκτός Πολωνίας και με έμφαση στο θέμα του πολωνικού εθνικισμού. Η πολωνική διανόηση, μαζί με ηγετικά μέλη της κυβέρνησής της, εγκατέλειψε την Πολωνία στις αρχές της δεκαετίας του 1830, κατά τη διάρκεια της αποκαλούμενης «Μεγάλης Μετανάστευσης», και μετεγκαταστάθηκε στη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Μεγάλη Βρετανία, την Τουρκία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ο Γιούλιους Σουοβάτσκι, Πολωνός ποιητής που θεωρείται ένας από τους Τρεις Εθνικούς Βάρδους της πολωνικής λογοτεχνίας—μια σημαντική προσωπικότητα της εποχής του πολωνικού ρομαντισμού και ο πατέρας του σύγχρονου πολωνικού δράματος.

Η τέχνη τους παρουσίαζε συναισθηματισμό και ανορθολογισμό, φαντασία, προσωπολατρία, λαογραφία, τη ζωή στην επαρχία και τη διάδοση των ιδανικών της ελευθερίας. Στη δεύτερη περίοδο πολλοί από τους Πολωνούς ρομαντικούς εργάστηκαν στο εξωτερικό, συχνά εξορισμένοι από την Πολωνία από τις δυνάμεις κατοχής λόγω των πολιτικά ανατρεπτικών τους ιδεών. Στο έργο τους κυριαρχούσαν ολοένα και περισσότερο τα ιδανικά του πολιτικού αγώνα για την ελευθερία και την κυριαρχία της χώρας τους, ενώ έγιναν εμφανέστερα στοιχεία μυστικισμού. Εκεί αναπτύχθηκε η ιδέα του poeta wieszcz (του προφήτη). Ο wieszcz (βάρδος) λειτουργούσε ως πνευματικός ηγέτης του έθνους που αγωνιζόταν για την ανεξαρτησία του. Ο σημαντικότερος έτσι αναγνωρισμένος ποιητής ήταν ο Άνταμ Μιτσκιέβιτς.

Ο Ζίγκμουντ Κρασίνσκι έγραψε επίσης για να εμπνεύσει πολιτική και θρησκευτική ελπίδα στους συμπατριώτες του. Σε αντίθεση με τους προκατόχους του, που ζητούσαν νίκη με οποιοδήποτε τίμημα στον αγώνα της Πολωνίας ενάντια στη Ρωσία, ο Κρασίνσκι τόνισε τον πνευματικό ρόλο της Πολωνίας στον αγώνα της για ανεξαρτησία, υποστηρίζοντας μια πνευματική και όχι στρατιωτική υπεροχή. Τα έργα του αντιπροσωπεύουν καλύτερα το μεσσιανικό κίνημα στην Πολωνία: σε δύο πρώιμα δράματα, τα Nie-boska komedia (1835, Η Μη-θεία Κωμωδία) και Ιρίδιον (1836), καθώς και στο μεταγενέστερο Psalmy przyszłości (1845), ισχυρίστηκε ότι η Πολωνία ήταν ο Χριστός της Ευρώπης: ειδικά επιλεγμένη από τον Θεό για να άρει τα βάρη του κόσμου, να υποφέρει και τελικά να αναστηθεί.

Ρωσία

Ο πρώιμος ρωσικός ρομαντισμός συνδέεται με τους συγγραφείς Κονσταντίν Μπατυούσκοφ (Όραμα στις όχθες του Λέτε, 1809), Βασίλυ Ζουκόφσκυ (Ο Βάρδος, 1811, Σβετλάνα, 1813) και Νικολάι Καραμζίν (Η φτωχή Λίζα, 1792, Γιούλια, 1796, Η Δημαρχίνα, 1802, Ο Ευαίσθητος και ο Ψυχρός, 1803). Ωστόσο ο κύριος εκφραστής του ρομαντισμού στη Ρωσία είναι ο Αλεξάντρ Πούσκιν (Ο αιχμάλωτος του Καυκάσου, 1820–1821, Οι Ληστές Αδελφοί, 1822, Ρουσλάν και Λουντμίλα, 1820, Ευγένιος Ονέγκιν, 1825–1832). Το έργο του Πούσκιν επηρέασε πολλούς συγγραφείς του 19ο αιώνα και οδήγησε στην τελική αναγνώρισή του ως του μεγαλύτερου ποιητή της Ρωσίας. Άλλοι Ρώσοι ρομαντικοί ποιητές ήταν οι Μιχαήλ Λέρμοντοφ (Ένας ήρωας του καιρού μας, 1839), Φυόντορ Τυούτσεφ (Σιλέντιουμ!, 1830), Γιεβγκένι Μπαρατύνσκυ (Eντα, 1826), Αντόν Ντέλβιγκ και Βίλχελμ Κύχελμπεκερ.

Επηρεασμένος σε μεγάλο βαθμό από το Λόρδο Μπάυρον, ο Λέρμοντοφ προσπάθησε να διερευνήσει την έμφαση του ρομαντισμού στη μεταφυσική δυσαρέσκεια με την κοινωνία και τον εαυτό, ενώ τα ποιήματα του Τυούτσεφ συχνά περιγράφουν σκηνές από τη φύση ή ερωτικά πάθη. Ο Τυούτσεφ λειτουργούσε συνήθως με κατηγορίες όπως η νύχτα και η μέρα, ο βορράς και ο νότος, το όνειρο και η πραγματικότητα, ο κόσμος και το χάος και ο ακίνητος κόσμος του χειμώνα και εκείνος της άνοιξης που βρίθει από ζωή. Το στυλ του Μπαρατύνσκυ είχε αρκετά κλασικό χαρακτήρα, βασιζόμενο στα μοντέλα του προηγούμενου αιώνα.

Iσπανία

Ο συγγραφέας Χοσέ ντε Εσπρονθέδα, πορτρέτο του Αντόνιο Μαρία Εσκουιβέλ (περίπου  1845) (Μουσείο του Πράδο, Μαδρίτη).

Ο ρομαντισμός στην ισπανική λογοτεχνία παρήγαγε πασίγνωστο έργο με μια τεράστια ποικιλία ποιητών και θεατρικών συγγραφέων. Ο σημαντικότερος Ισπανός ποιητής αυτού του κινήματος ήταν ο Χοσέ ντε Εσπρονθέδα. Μετά από αυτόν υπήρξαν άλλοι ποιητές όπως ο Γουστάβο Αδόλφο Μπεκέρ, ο Μαριάνο Χοσέ ντε Λάρα και οι δραματουργοί Ανχελ ντε Σααβέδρα και Χοσέ Θορρίγια, συγγραφέας του Δον Χουάν Τενόριο. Πριν από αυτούς μπορούν να αναφερθούν οι προρομαντικοί Χoσέ Καδάλσο και Mανουέλ Χoσέ Κουιντάνα. Τα έργα του Αντόνιο Γκαρσία Γκουτιέρεθ διασκευάστηκαν για την παραγωγή των οπερών Τροβατόρε και Σιμόν Μποκανέγκρα του Τζουζέπε Βέρντι. Ο ισπανικός ρομαντισμός επηρέασε επίσης τις τοπικές λογοτεχνίες. Για παράδειγμα στην Καταλονία και στη Γαλικία υπήρξε μια εθνική έκρηξη συγγραφέων στις τοπικές γλώσσες, όπως ο Καταλανός Ζασίμ Βερνταγκουέρ και η Γαλικιανή Ροσαλία δε Κάστρο, οι κύριες μορφές των εθνικών αναγεννησιακών κινημάτων Renaixença (Καταλανική Αναγέννηση) και Rexurdimento, αντίστοιχα.

Υπάρχουν μελετητές που θεωρούν τον ισπανικό ρομαντισμό ως Πρωτο-Υπαρξισμό γιατί είναι πιο αγωνιώδης από το κίνημα άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Ο Φόστερ και άλλοι για παράδειγμα υποστηρίζουν ότι το έργο των Ισπανών συγγραφέων όπως οι Εσπρονθέδα, Λάρα και άλλων συγγραφέων του 19ο αιώνα κατέδειξε μια «μεταφυσική κρίση». Αυτοί έδωσαν μεγαλύτερη βαρύτητα στη σχέση μεταξύ των Ισπανών συγγραφέων του 19ου αιώνα με το υπαρξιστικό κίνημα που εμφανίστηκε αμέσως μετά. Σύμφωνα με τον Ρίτσαρντ Κάλντγουελ οι συγγραφείς που ταυτίζουμε σήμερα με τον ισπανικό ρομαντισμό ήταν στην πραγματικότητα πρόδρομοι εκείνων που ώθησαν το λογοτεχνικό κίνημα που εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1920. Αυτή η άποψη είναι αντικείμενο συζήτησης, γιατί υπάρχουν συγγραφείς που τονίζουν ότι ο ισπανικός ρομαντισμός είναι ένας από τους πρώτους στην Ευρώπη, ενώ ορισμένοι ισχυρίζονται ότι η Ισπανία δεν είχε πραγματικά περίοδο ρομαντισμού στη λογοτεχνία. Αυτή η διαμάχη υπογραμμίζει μια ορισμένη μοναδικότητα του ισπανικού ρομαντισμού σε σύγκριση με τους ευρωπαϊκούς ομολόγους του.

Πορτογαλία

Ο Πορτογάλος ποιητής, μυθιστοριογράφος, πολιτικός και θεατρικός συγγραφέας Αλμέιδα Γκαρέτ (1799–1854)

Ο ρομαντισμός ξεκίνησε στην Πορτογαλία με τη δημοσίευση του ποιήματος Καμόες (1825), από τον Αλμέιδα Γκαρρέτ, που ανατράφηκε από το θείο του Αλεξάντρ, επίσκοπο της Άνγκρα, με τις αρχές του νεοκλασικισμού, κάτι που μπορεί να παρατηρηθεί στο πρώιμο έργο του. Ο ίδιος ο συγγραφέας ομολογεί (στον πρόλογο του Καμόες) ότι αρνήθηκε οικειοθελώς να ακολουθήσει τις αρχές της επικής ποίησης που διατυπώνει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του, όπως έκανε το ίδιο και με την Ars Poetica του Οράτιου. Ο Αλμέιδα Γκαρρέτ είχε συμμετάσχει στη Φιλελεύθερη Επανάσταση του 1820, που τον έκανε να αυτοεξοριστεί στην Αγγλία το 1823 και στη συνέχεια στη Γαλλία, μετά την εξέγερση της Βίλα-Φρανκάδα. Όσο ζούσε στη Μεγάλη Βρετανία είχε επαφές με το ρομαντικό κίνημα και διάβασε συγγραφείς όπως ο Σαίξπηρ, ο Σκοτ, ο Όσσιαν, ο Μπάυρον, ο Ουγκό, ο Λαμαρτίν και η Ντε Σταλ, επισκεπτόμενος ταυτόχρονα φεουδαρχικά κάστρα και ερείπια γοτθικών εκκλησιών και αββαείων, που θα αντικατοπτρίζονταν στα γραπτά του. Το 1838 παρουσίασε το Um Auto de Gil Vicente («θεατρικό έργο του Ζιλ Βισέντε»), σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει ένα νέο εθνικό θέατρο, απαλλαγμένο από την ελληνορωμαϊκή και την ξένη επιρροή. Αλλά το αριστούργημά του θα ήταν το Frei Luís de Sousa (1843), που ο ίδιος ονόμασε «ρομαντικό δράμα» και αναγνωρίστηκε ως εξαιρετικό έργο, που πραγματεύεται θέματα όπως η εθνική ανεξαρτησία, η πίστη, η δικαιοσύνη και η αγάπη. Ενδιαφερόταν επίσης βαθιά για τον πορτογαλικό λαογραφικό στίχο, γεγονός που τον οδήγησε στη δημοσίευση του Romanceiro ("Παραδοσιακές Πορτογαλικές Μπαλάντες") (1843), που ανακαλεί ένα μεγάλο αριθμό αρχαίων δημοφιλών μπαλαντών, στη στιχουργική μορφή redondilha maior, που περιείχε ιστορίες ιπποτισμού, βίων αγίων, σταυροφοριών, ερώτων της αυλής, κ.λπ. Έγραψε τα μυθιστορήματα Viagens na Minha Terra, O Arco de Sant'Ana και Helena.

Ο Aλεχάντρε Χερκουλάνο είναι, μαζί με τον Αλμέιδα Γκαρρέτ, ένας από τους ιδρυτές του πορτογαλικού ρομαντισμού. Και αυτός αναγκάστηκε να εξοριστεί στη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία λόγω των φιλελεύθερων ιδανικών του. Όλη η ποίηση και η πεζογραφία του είναι (σε αντίθεση με του Αλμέιδα Γκαρρέτ) εντελώς ρομαντική, απορρίπτοντας τον ελληνορωμαϊκό μύθο και την ιστορία. Αναζήτησε έμπνευση σε μεσαιωνικά πορτογαλικά ποιήματα και χρονικά όπως και στην Αγία Γραφή. Η παραγωγή του είναι τεράστια και καλύπτει πολλά διαφορετικά είδη, όπως ιστορικά δοκίμια, ποίηση, μυθιστορήματα, νουβέλες και θέατρο, όπου ανασύρει έναν ολόκληρο κόσμο πορτογαλικών θρύλων, παραδόσεων και ιστορίας, ειδικά στα Eurico, o Presbítero ("Eουρίκο, ο Ιερέας ") και Lendas e Narrativas ("Θρύλοι και αφηγήσεις"). Το έργο του επηρεάστηκε από τους Σατωμπριάν, Σίλλερ, Κλόπστοκ, Ουόλτερ Σκοτ και τους Ψαλμούς της Παλαιάς Διαθήκης.

Ο Aντόνιο Φελιτσιάνο ντε Καστίγιο εισήγαγε τον Υπερρομαντισμό, δημοσιεύοντας τα ποιήματα A Noite no Castelo ("Μια Νύχτα στο Κάστρο") και Os Ciúmes do Bardo ("Η Ζήλεια του Βάρδου"), και τα δύο το 1836, και το δράμα Καμόες . Έγινε ένας αναμφισβήτητος δάσκαλος για διαδοχικές γενιές υπερρομαντικών, των οποίων η επιρροή δεν αμφισβητήθηκε μέχρι το περίφημο Ζήτημα της Κοΐμπρα. Προκάλεσε επίσης σφοδρές αντιδράσεις μεταφράζοντας τον Φάουστ του Γκαίτε χωρίς να γνωρίζει γερμανικά, αλλά χρησιμοποιώντας γαλλικές μεταφράσεις του. Άλλες αξιοσημείωτες μορφές του πορτογαλικού ρομαντισμού είναι οι διάσημοι μυθιστοριογράφοι Καμίλο Καστέλο Μπράνκο, Χούλιο Ντίνις, Σοάρες ντε Πάσσος, Μπουλιάο Πάτο και Πινιέιρο Τσάγκας.

Το ρομαντικό ύφος θα αναβιώσει στις αρχές του 20ου αιώνα, κυρίως μέσω των έργων ποιητών που συνδέονται με την Πορτογαλική Αναγέννηση, όπως οι Τεϊχέιρα ντε Πασοάες, Χάιμε Κορτεσάο, Μάριο Μπεϊράο, που μπορούν να θεωρηθούν νεορομαντικοί. Μια πρώιμη πορτογαλική έκφραση του ρομαντισμού βρίσκεται ήδη σε ποιητές όπως ο Μανουέλ Μαρία Μπαρμπόζα ντου Μποκάγκε (ειδικά στα σονέτα του που χρονολογούνται στα τέλη του 18ου αιώνα) και η Λεονόρ ντε Αλμέιδα Πορτουγκά, Mαρκησία της Αλόρνα.

Iταλία

Η Ιταλίδα ποιήτρια Ιζαμπέλλα Ντι Μόρρα, που μερικές φορές αναφέρεται ως πρόδρομος των ρομαντικών ποιητών.

Ο ρομαντισμός στην ιταλική λογοτεχνία ήταν ένα δευτερεύον κίνημα, αν και δημιουργήθηκαν μερικά σημαντικά έργα. Ξεκίνησε επίσημα το 1816 όταν η Ζερμαίν ντε Σταλ έγραψε ένα άρθρο στο περιοδικό Biblioteca italiana με τίτλο "Sulla maniera e l'utilità delle traduzioni", καλώντας τους Ιταλούς να απορρίψουν το νεοκλασικισμό και να μελετήσουν νέους συγγραφείς από άλλες χώρες. Πριν από αυτό ο Ούγκο Φόσκολο είχε ήδη δημοσιεύσει ποιήματα που προϊδέαζαν ρομαντικά θέματα. Οι σημαντικότεροι ρομαντικοί συγγραφείς ήταν οι Λουντοβίκο ντι Μπρέμε, Πιέτρο Μπορσιέρι και Τζοβάννι Μπερσέ. Πιο γνωστοί συγγραφείς όπως ο Αλεσσάντρο Μαντσόνι και ο Τζάκομο Λεοπάρντι επηρεάστηκαν από το Διαφωτισμό καθώς και από το Ρομαντισμό και τον Κλασσικισμό. Ένας Ιταλός ρομαντικός συγγραφέας που παρήγαγε έργα σε διάφορα είδη, συμπεριλαμβανομένων διηγημάτων και μυθιστορημάτων (όπως το Ricciarda o i Nurra e i Cabras), ήταν ο Πιεμοντέζος Τζουζέππε Μποτέρο (1815-1885), αφιερώνοντας μεγάλο μέρος της καριέρας του στη λογοτεχνία της Σαρδηνίας.

Νότια Αμερική

Εκτύπωση που αποτελεί παράδειγμα της αντίθεσης μεταξύ νεοκλασικού και ρομαντικού ύφους τοπίου και αρχιτεκτονικής (ή το "ελληνικό" και το "γοτθικό" όπως ονομάζονται εδώ), 1816.

Ο ισπανόφωνος νοτιοαμερικανικός ρομαντισμός επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τον Εστέμπαν Ετσεβερία, που έγραψε τις δεκαετίες του 1830 και του 1840. Τα γραπτά του επηρεάστηκαν από το μίσος του για τον Αργεντινό δικτάτορα Χουάν Μανουέλ ντε Ρόσας και είναι γεμάτα με θέματα αίματος και τρόμου, χρησιμοποιώντας τη μεταφορά ενός σφαγείου για να απεικονίσει τη βία της δικτατορίας του Ρόσας.

Ο βραζιλιάνικος ρομαντισμός χαρακτηρίζεται από τρεις διαφορετικές περιόδους. Η πρώτη επικεντρώνεται βασικά στη δημιουργία αίσθησης εθνικής ταυτότητας, χρησιμοποιώντας το ιδανικό του ηρωικού Ινδιάνου. Τέτοια παραδείγματα είναι ο Χοσέ ντε Αλενκάρ, που έγραψε τα Iracema και O Guarani, και ο Γκοσάουβις Τζίας γνωστός από το ποίημα Canção do exílio (Τραγούδι της Εξορίας). Η δεύτερη περίοδος, που μερικές φορές ονομάζεται Υπερρομαντισμός, χαρακτηρίζεται από μια βαθιά επιρροή των ευρωπαϊκών θεμάτων και παραδόσεων, που περιλαμβάνει τη μελαγχολία, τη θλίψη και την απελπισία που σχετίζονται με τον ανεκπλήρωτο έρωτα. Ο Γκαίτε και ο Λόρδος Μπάυρον αναφέρονται συνήθως σε αυτά τα έργα. Μερικοί από τους πιο αξιοσημείωτους συγγραφείς αυτής της φάσης είναι οι Αλβάρες ντε Αζεβέδο, Κασιμίρο ντε Αμπρέου, Φαγκούντες Βαρέλα και Χουνκέιρα Φρέιρε. Ο τρίτος κύκλος χαρακτηρίζεται από την κοινωνική ποίηση, ιδιαίτερα το κίνημα της κατάργησης της δουλείας, και περιλαμβάνει τους Κάστρο Άλβες, Τομπίας Μπαρρέτο και Πέδρο Λουίς Περέιρα ντε Σόουσα.

Πίνακας του Ντένις Μάλοουν Κάρτερ, Ο Ντέκατουρ ανεβαίνει στην τριπολιτάνικη κανονιοφόρο, 1878. Ρομαντιστική άποψη της Μάχης της Τρίπολης, κατά τον Πρώτο Βαρβαρικό Πόλεμο. Αναπαριστά τη στιγμή που ο Αμερικανός ήρωας του πολέμου Στέφεν Ντέκατουρ πολεμά σώμα με σώμα εναντίον του μουσουλμάνου πειρατή καπετάνιου.

Ηνωμένες Πολιτείες

Τόμας Κόουλ, Η Πορεία της Αυτοκρατορίας: Tο Κράτος των Αγρίων (1 από 5), 1836.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες ρομαντική ποίηση δημοσιεύτηκε το 1818 με το «To a Waterfowl» (Σε μια χήνα) του Ουίλλιαμ Κάλλεν Μπράυαντ. Η αμερικανική ρομαντική γοτθική λογοτεχνία εμφανίστηκε νωρίς με τα Ο μύθος της κοιμισμένης κοιλάδας (1820) και Ριπ βαν Ουίνκλ (1819) του Ουάσινγκτον Ίρβινγκ, ακολουθούμενα από το 1823 και μετά από τα Leatherstocking Tales του Τζέημς Φένιμορ Κούπερ με έμφαση στην ηρωική αφέλεια και τις ένθερμες περιγραφές τοπίων τους για ένα ήδη εξωτικό μυθοποιημένο σύνορο που κατοικείται από «ευγενείς άγριους», παρόμοιο με τη φιλοσοφική θεωρία του Ρουσσώ, όπως εκπροσωπούνται από τον Ούνκας, στον Τελευταίο των Μοϊκανών. Υπάρχουν γραφικά στοιχεία «τοπικού χρώματος» στα δοκίμια του Ουάσινγκτον Ίρβινγκ και ιδιαίτερα στα ταξιδιωτικά του βιβλία. Οι μακάβριες ιστορίες του Έντγκαρ Άλλαν Πόου και οι μπαλάντες του είχαν μεγαλύτερη επιρροή στη Γαλλία παρά στην πατρίδα του, αλλά το ρομαντικό αμερικανικό μυθιστόρημα αναπτύχθηκε πλήρως με την ατμόσφαιρα και το δράμα του έργου Το άλικο γράμμα (1850) του Ναθάνιελ Χώθορν. Μεταγενέστεροι υπερβατιστές συγγραφείς όπως ο Χένρυ Ντέιβιντ Θόρω και ο Ραλφ Ουάλντο Έμερσον εξακολουθούν να δείχνουν στοιχεία της επιρροής και της φαντασίας του, όπως και ο ρομαντικός ρεαλισμός του Ουώλτ Ουίτμαν. Η ποίηση της Έμιλυ Ντίκινσον —σχεδόν αδιάβαστη στην εποχή της— και το μυθιστόρημα του Χέρμαν Μέλβιλ Μόμπυ Ντικ μπορούν να θεωρηθούν επιτομές της αμερικανικής ρομαντικής λογοτεχνίας. Μέχρι τη δεκαετία του 1880 ωστόσο ο ψυχολογικός και ο κοινωνικός ρεαλισμός συναγωνίζονταν το ρομαντισμό στο μυθιστόρημα.

Επιρροή του ευρωπαϊκού ρομαντισμού στους Αμερικανούς συγγραφείς

Το ευρωπαϊκό ρομαντικό κίνημα έφτασε στην Αμερική στις αρχές του 19ου αιώνα. Ο αμερικανικός ρομαντισμός ήταν εξίσου πολύπλευρος και ατομικιστικός όπως και στην Ευρώπη. Όπως και οι Ευρωπαίοι οι Αμερικανοί ρομαντικοί επέδειξαν υψηλό επίπεδο ηθικού ενθουσιασμού, αφοσίωση στον ατομικισμό και το ξεδίπλωμα του εαυτού, μια έμφαση στη διαισθητική αντίληψη και την πίστη ότι ο φυσικός κόσμος ήταν εγγενώς καλός, ενώ η ανθρώπινη κοινωνία ήταν γεμάτη διαφθορά.

Ο ρομαντισμός έγινε δημοφιλής στην αμερικανική πολιτική, φιλοσοφία και τέχνη. Το κίνημα έκανε έκκληση στο επαναστατικό πνεύμα της Αμερικής καθώς και σε εκείνους που λαχταρούσαν να απελευθερωθούν από τις αυστηρές θρησκευτικές παραδόσεις της πρώιμης εγκατάστασης. Οι ρομαντικοί απέρριπταν τον ορθολογισμό και τη θρησκευτική διανόηση. Απηύθυναν έκκληση σε εκείνους που ήταν αντίθετοι στον Καλβινισμό, που περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι η μοίρα κάθε ατόμου είναι προκαθορισμένη. Το ρομαντικό κίνημα οδήγησε στον υπερβατισμό της Νέας Αγγλίας, που απεικόνιζε μια λιγότερο περιοριστική σχέση μεταξύ Θεού και Σύμπαντος. Η νέα φιλοσοφία παρουσίαζε στο άτομο μια πιο προσωπική σχέση με τον Θεό. Ο υπερβατισμός και ο ρομαντισμός απευθύνθηκαν στους Αμερικανούς με παρόμοιο τρόπο, τόσο για το προνομιακό αίσθημα έναντι της λογικής, όσο και για την ατομική ελευθερία έκφρασης έναντι των περιορισμών της παράδοσης και των εθίμων. Συχνά περιλάμβανε μια εκστατική απόκριση στη φύση. Ενθάρρυνε την απόρριψη του σκληρού, άκαμπτου καλβινισμού και υποσχόταν μια νέα άνθηση του αμερικανικού πολιτισμού.

Ο αμερικανικός ρομαντισμός αγκάλιασε το άτομο και επαναστάτησε ενάντια στους περιορισμούς του νεοκλασικισμού και της θρησκευτικής παράδοσης. Το ρομαντικό κίνημα στην Αμερική δημιούργησε ένα νέο λογοτεχνικό είδος που συνεχίζει να επηρεάζει τους Αμερικανούς συγγραφείς. Τα μυθιστορήματα, τα διηγήματα και τα ποιήματα αντικατέστησαν τα κηρύγματα και τα μανιφέστα του παρελθόντος. Η ρομαντική λογοτεχνία ήταν προσωπική, δυνατή και απεικόνιζε περισσότερα συναισθήματα από οποτεδήποτε στη νεοκλασική λογοτεχνία. Η ενασχόληση της Αμερικής με την ελευθερία έγινε μια μεγάλη πηγή κινήτρου για τους ρομαντικούς συγγραφείς, καθώς πολλοί ήταν ευχαριστημένοι με την ελεύθερη έκφραση και το συναίσθημα χωρίς τόσο πολύ φόβο γελοιοποίησης και διαμάχης. Επίσης κατέβαλαν περισσότερη προσπάθεια στην ψυχολογική ανάπτυξη των ηρώων τους και οι κύριοι από αυτούς έδειχναν συνήθως ακραία ευαισθησία και έξαψη.

Τα έργα της Ρομαντικής Εποχής διέφεραν επίσης από τα προηγούμενα στο ότι απευθύνονταν σε ένα ευρύτερο κοινό, αντανακλώντας εν μέρει τη μεγαλύτερη διανομή βιβλίων καθώς το κόστος μειώθηκε την περίοδο αυτή.

Αρχιτεκτονική

Δείτε επίσης: Νεογοτθική αρχιτεκτονική

Η ρομαντική αρχιτεκτονική εμφανίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα σε μια αντίδραση ενάντια στις άκαμπτες μορφές της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Η ρομαντική αρχιτεκτονική έφτασε στο αποκορύφωμά της στα μέσα του 19ου αιώνα και συνεχίστηκε μέχρι τα τέλη του. Σχεδιάστηκε για να προκαλέσει μια συναισθηματική αντίδραση, είτε σεβασμό στην παράδοση, είτε νοσταλγία για ένα βουκολικό παρελθόν. Συχνά εμπνεόταν από την αρχιτεκτονική του Μεσαίωνα, ιδιαίτερα τη γοτθική αρχιτεκτονική και επηρεάστηκε έντονα από το ρομαντισμό στη λογοτεχνία, ιδιαίτερα τα ιστορικά μυθιστορήματα του Βικτόρ Ουγκό και του Ουόλτερ Σκοτ. Μερικές φορές μετακινήθηκε στο χώρο του εκλεκτικισμού, με χαρακτηριστικά επιλεγμένα από διαφορετικές ιστορικές περιόδους και περιοχές του κόσμου.

Η νεογοτθική αρχιτεκτονική ήταν μια δημοφιλής παραλλαγή του ρομαντικού ρυθμού, ιδιαίτερα στην κατασκευή εκκλησιών, καθεδρικών και πανεπιστημιακών κτιρίων. Σημαντικό παράδειγμά της είναι η ολοκλήρωση του Καθεδρικού της Κολωνίας στη Γερμανία από τον Καρλ Φρήντριχ Σίνκελ. Ο καθεδρικός ναός είχε ξεκινήσει το 1248 αλλά οι εργασίες σταμάτησαν το 1473. Τα αρχικά σχέδια για την πρόσοψη ανακαλύφθηκαν το 1840 και αποφασίστηκε να ξαναρχίσουν. Ο Σίνκελ ακολούθησε τον αρχικό σχεδιασμό όσο το δυνατόν περισσότερο, αλλά χρησιμοποίησε σύγχρονη τεχνολογία κατασκευής, συμπεριλαμβανομένου ενός σιδερένιου πλαισίου για την οροφή. Το κτίριο ολοκληρώθηκε το 1880.

Στη Βρετανία αξιοσημείωτα παραδείγματα είναι το Βασιλικό Περίπτερο στο Μπράιτον, μια ρομαντική εκδοχή της παραδοσιακής ινδικής αρχιτεκτονικής από τον Τζον Νας (1815-1823) και τo Βρετανικό Κοινοβούλιο στο Λονδίνο, που χτίστηκαν σε νεoγοτθικό ρυθμό από τον Τσαρλς Μπάρρυ μεταξύ 1840 και 1876.

Στη Γαλλία ένα από τα πρώτα δείγματα ρομαντικής αρχιτεκτονικής είναι το Hameau de la Reine, το μικρό αγροτικό σύνολο που κατασκευάσθηκε στο Ανάκτορο των Βερσαλλιών για τη βασίλισσα Μαρία Αντουανέττα μεταξύ 1783 και 1785 από το βασιλικό αρχιτέκτονα Ρισάρ Μικ με τη βοήθεια του ρομαντικού ζωγράφου Υμπέρ Ρομπέρ. Αποτελείτο από δώδεκα κατασκευές, δέκα από τις οποίες υπάρχουν ακόμη, στο στυλ χωριών της Νορμανδίας. Σχεδιάστηκε για να διασκεδάζουν η Βασίλισσα και οι φίλοι της παίζοντας τους χωρικούς και περιλάμβανε μια αγροικία με γαλακτοκομείο, μύλο, μπουντουάρ, περιστερώνα, πύργο σε μορφή φάρου από τον οποίο μπορούσε κανείς να ψαρέψει στη λιμνούλα, χώρο θέας, καταρράκτης, σπήλαιο και ένα πολυτελώς επιπλωμένο εξοχικό σπίτι με αίθουσα μπιλιάρδου για τη βασίλισσα.

Η γαλλική ρομαντική αρχιτεκτονική του 19ο αιώνα επηρεάστηκε έντονα από δύο συγγραφείς: τον Βικτόρ Ουγκό, του οποίου το μυθιστόρημα Η Παναγία των Παρισίων ενέπνευσε την αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για το Μεσαίωνα και τον Προσπέρ Μεριμέ, που έγραψε περίφημα ρομαντικά μυθιστορήματα και διηγήματα και ήταν επίσης ο πρώτος επικεφαλής της επιτροπής Ιστορικών Μνημείων της Γαλλίας, υπεύθυνης για τη δημοσιοποίηση και την αποκατάσταση (και μερικές φορές ρομαντικοποίηση) πολλών γαλλικών καθεδρικών ναών και μνημείων που βεβηλώθηκαν και ερειπώθηκαν μετά τη Γαλλική Επανάσταση. Τα έργα του υλοποιήθηκαν από τον αρχιτέκτονα Εζέν Βιολέ-λε-Ντυκ και περιλάμβαναν την αποκατάσταση (μερικές φορές δημιουργική) του καθεδρικού ναού της Παναγίας των Παρισίων, της οχυρωμένης πόλης της Καρκασσόν και του ημιτελούς μεσαιωνικού Σατώ ντε Πιερφον.

Ο ρομαντικός ρυθμός συνεχίστηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Η Οπερά Γκαρνιέ του Παρισιού που σχεδιάστηκε από τον Σαρλ Γκαρνιέ ήταν ένας άκρως ρομαντικός και εκλεκτικιστικός συνδυασμός καλλιτεχνικών ρυθμών. Ένα άλλο αξιοσημείωτο παράδειγμα ρομαντισμού του τέλους του 19ου αιώνα είναι η Βασιλική της Σακρέ-Κερ (= Ιερής Καρδιάς) του Πωλ Αμπαντί, που χρησιμοποίησε το πρότυπο της βυζαντινής αρχιτεκτονικής για τους επιμήκεις τρούλους του (1875–1914).

• 
  Hameau de la Reine,Ανάκτορο των Βερσαλλιών (1783–1785).
• 
  Βασιλικό Περίπτερο στο Μπράιτον, του Τζον Νας (1815–1823).
• 
  Καθεδρικός Ναός της Κολωνίας (1840–80).
• 
  Η Μεγάλη Σκάλα της Όπερας του Παρισιού του Σαρλ Γκαρνιέ (1861–75) (1861–75).
• 
  Η Βασιλική της Σακρέ-Κερ του Πωλ Αμπαντί (1875–1914).

Εικαστικές τέχνες

Tόμας Τζόουνς, Ο Βάρδος, 1774, ένας προφητικός συνδυασμός ρομαντισμού και εθνικισμού από τον Ουαλό καλλιτέχνη.

Στις εικαστικές τέχνες ο ρομαντισμός πρωτοεμφανίστηκε στην τοπιογραφία, όπου από τη δεκαετία του 1760 οι Βρετανοί καλλιτέχνες άρχισαν να στρέφονται σε πιο άγρια τοπία και καταιγίδες και στη γοτθική αρχιτεκτονική, ακόμα κι αν έπρεπε να αρκεστούν στην Ουαλία ως σκηνικό. Ο Κάσπαρ Ντάβιντ Φρήντριχ και ο Τζόσεφ Μάλλορντ Ουίλλιαμ Τέρνερ γεννήθηκαν με λιγότερο από ένα χρόνο διαφορά το 1774 και το 1775 αντίστοιχα και επρόκειτο να οδηγήσουν τη γερμανική και την αγγλική τοπιογραφία στα άκρα του ρομαντισμού, αλλά οι καλλιτεχνικές ευαισθησίες και των δύο διαμορφώθηκαν όταν οι μορφές του ρομαντισμού ήταν ήδη έντονα παρούσες στην τέχνη. Ο Τζον Κόνσταμπλ, γεννημένος το 1776, έμεινε πιο κοντά στην αγγλική παράδοση του τοπίου, αλλά στα μεγαλύτερα «δίμετρα» έργα του επέμενε στην ηρωική ιδιότητα ενός τμήματος της εργατικής υπαίθρου όπου είχε μεγαλώσει — αμφισβητώντας την παραδοσιακή ιεραρχία των ειδών, που υποβάθμιζε την τοπιογραφία σε χαμηλή θέση. Ο Τέρνερ ζωγράφιζε επίσης πολύ μεγάλα τοπία και πάνω απ' όλα θαλασσινά. Μερικοί από αυτούς τους μεγάλους πίνακες είχαν συνθέσεις και μορφές της εποχής τους, αλλά άλλοι είχαν μικρές μορφές που μετέτρεπαν το έργο σε ιστορική ζωγραφική με τον τρόπο του Κλωντ Λορραίν, όπως του Σαλβατόρ Ρόζα, καλλιτέχνη του ύστερου μπαρόκ, του οποίου τα τοπία είχαν στοιχεία στα οποία στράφηκαν επανειλημμένα οι ρομαντικοί ζωγράφοι. Ο Φρίντριχ χρησιμοποιούσε συχνά μονοπροσωπίες ή χαρακτηριστικά όπως σταυρούς, μόνα τους μέσα σε ένα τεράστιο τοπίο, «κάνοντάς τους εικόνες της παροδικότητας της ανθρώπινης ζωής και της προαίσθησης του θανάτου».

Ανν-Λουί Ζιροντέ-Τριοζόν, Ο Οσιαν υποδεχόμενος τα φαντάσματα των Γάλλων ηρώων (1800–02), Εθνικό Μουσείο Μαλμαιζόν και Μπουά-Πρω, Κάστρο του Μαλμαιζόν.

Άλλες ομάδες καλλιτεχνών εξέφρασαν συναισθήματα που αγγίζουν το μυστικιστικό, πολλοί εγκαταλείποντας σε μεγάλο βαθμό το κλασικό σχέδιο και τις αναλογίες. Τέτοιοι ήταν ο Ουίλλιαμ Μπλέηκ και ο Σάμιουελ Πάλμερ και τα άλλα μέλη των Ancients στην Αγγλία και ο Φίλιπ Οττο Ρούνγκε στη Γερμανία. Όπως και ο Φρίντριχ, κανένας από αυτούς τους καλλιτέχνες δεν είχε σημαντική επιρροή μετά το θάνατό του για το υπόλοιπο του 19ου αιώνα και ήταν εκ νέου ανακαλύψεις από την αφάνεια τον 20ό αιώνα, αν και ο Μπλέικ ήταν πάντα γνωστός ως ποιητής και ο κορυφαίος ζωγράφος της Νορβηγίας Γιόχαν Κρίστιαν Νταλ επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τον Φρίντριχ. Το βασισμένο στη Ρώμη κίνημα των Ναζαρηνών Γερμανών καλλιτεχνών, που δραστηριοποιήθηκε από το 1810, ακολούθησε μια πολύ διαφορετική πορεία, επικεντρώνοντας στη μεσαιωνική ιστορική ζωγραφική της με θρησκευτικά και εθνικά θέματα.

Η άφιξη του ρομαντισμού στη γαλλική τέχνη καθυστέρησε λόγω της ισχυρής επικράτησης στις ακαδημίες του νεοκλασικισμού, αλλά από τη περίοδο του Ναπολέοντα έγινε ολοένα και πιο δημοφιλής, αρχικά με τη μορφή ιστορικών ζωγραφικών έργων που προπαγάνδιζαν το νέο καθεστώς, από τα οποία ένα από τα πρώτα ήταν Ο Οσιαν υποδεχόμενος τα φαντάσματα των Γάλλων ηρώων του Ζιροντέ, για το Κάστρο του Μαλμαιζόν του Ναπολέοντα. Ο παλιός δάσκαλος του Ζιροντέ, Ζακ- Λουί Νταβίντ, απόρησε και απογοητεύθηκε από την κατεύθυνση του μαθητή του, λέγοντας: «Ή ο Ζιροντέ είναι τρελός ή δεν ξέρω πια τίποτα από την τέχνη της ζωγραφικής». Μια νέα γενιά της γαλλικής σχολής ανέπτυξε προσωπικά ρομαντικά στυλ, αν και εξακολούθησε να επικεντρώνεται στην ιστορική ζωγραφική με πολιτικό μήνυμα. Ο Τεοντόρ Ζερικώ (1791–1824) είχε την πρώτη του επιτυχία με το Ο Εφιππος Επιτιθέμενος, μια ηρωική στρατιωτική μορφή προερχόμενη από τον Ρούμπενς, στο Σαλόνι του Παρισιού του 1812 στα χρόνια της Αυτοκρατορίας, αλλά το επόμενο σημαντικό ολοκληρωμένο έργο του, Η Σχεδία της Μέδουσας του 1818-19, παραμένει το μεγαλύτερο επίτευγμα της ρομαντικής ιστορικής ζωγραφικής, που στην εποχή της είχε έντονο αντικυβερνητικό μήνυμα.

Ο Ευγένιος Ντελακρουά (1798–1863) είχε τις πρώτες του επιτυχίες στο Σαλόν με τη Βάρκα του Δάντη (1822), τη Σφαγή της Χίου (1824) και το Θάνατο του Σαρδανάπαλου (1827). Η δεύτερη ήταν μια σκηνή από την Ελληνική Επανάσταση, που ολοκληρώθηκε τη χρονιά που πέθανε εκεί ο Μπάυρον, και η τελευταία ήταν μια σκηνή από ένα από τα έργα του Μπάυρον. Μαζί με τον Σαίξπηρ ο Μπάυρον επρόκειτο να δώσει το θέμα για πολλά άλλα έργα του Ντελακρουά, που πέρασε επίσης μεγάλες περιόδους στη Βόρεια Αφρική, ζωγραφίζοντας πολύχρωμες σκηνές έφιππων Αράβων πολεμιστών. Η Ελευθερία οδηγεί το Λαό (1830) παραμένει, μαζί με τη Μέδουσα, ένα από τα πιο γνωστά έργα της γαλλικής ρομαντικής ζωγραφικής. Και τα δύο αντανακλούσαν τα τρέχοντα γεγονότα και ολοένα και περισσότερο η "ιστορική ζωγραφική", μια φράση που χρονολογείται από την ιταλική Αναγέννηση και σημαίνει τη ζωγραφική θεμάτων με ομάδες ανθρώπων, που από καιρό θεωρείτο η υψηλότερη και πιο δύσκολη μορφή τέχνης, έγινε πράγματι η ζωγραφική σκηνών από την ιστορία μάλλον, παρά από τη θρησκεία ή τη μυθολογία.

Ο Φρανθίσκο Γκόγια ονομάστηκε «ο τελευταίος μεγάλος ζωγράφος στην τέχνη του οποίου η σκέψη και η παρατήρηση ισορροπήθηκαν και συνδυάστηκαν για να σχηματίσουν μια άψογη ενότητα». Αλλά ο βαθμός στον οποίο αυτός ήταν ρομαντικός είναι μια περίπλοκη ερώτηση. Στην Ισπανία υπήρχε ακόμη ένας αγώνας για την εισαγωγή των αξιών του Διαφωτισμού, στον οποίο ο Γκόγια έβλεπε τον εαυτό του ως συμμετέχοντα. Τα δαιμονικά και αντιορθολογικά τέρατα που βγήκαν από τη φαντασία του είναι μόνο επιφανειακά παρόμοια με εκείνα των γοτθικών φαντασιώσεων της βόρειας Ευρώπης και από πολλές απόψεις παρέμεινε προσκολλημένος στον κλασικισμό και το ρεαλισμό της εκπαίδευσής του, ενώ προσέβλεπε στο ρεαλισμό του ύστερου 19ου αιώνα. Αλλά εκείνος, περισσότερο από κάθε άλλον καλλιτέχνη της περιόδου, εξήγησε τις ρομαντικές αξίες της έκφρασης των συναισθημάτων του καλλιτέχνη και τον προσωπικό του φανταστικό κόσμο. Μοιράστηκε επίσης με πολλούς από τους ρομαντικούς ζωγράφους έναν πιο ελεύθερο χειρισμό του χρώματος, που τονίστηκε στη νέα προβολή της πινελιάς και του impasto, που έτειναν να καταπιέζονται στο νεοκλασικισμό κάτω από ένα αυτοακυρωτικό φινίρισμα.

Γαλάτης ιππέας του Αντουάν-Ογκιστέν Πρεώ, Γέφυρα της Ιένας, Παρίσι.

Η γλυπτική παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό ανέγγιχτη από το ρομαντισμό, πιθανώς εν μέρει για τεχνικούς λόγους, καθώς το πιο διάσημο υλικό της εποχής, το μάρμαρο, δεν προσφέρεται για διασταλτικές χειρονομίες. Οι κορυφαίοι γλύπτες της Ευρώπης, ο Αντόνιο Κανόβα και ο Μπέρτελ Θόρβαλντσεν, και οι δύο απόλυτα νεοκλασικοί με έδρα τη Ρώμη, δεν μπήκαν στον πειρασμό να επιτρέψουν την επιρροή από τη μεσαιωνική γλυπτική, που θα ήταν μια πιθανή προσέγγιση στη ρομαντική γλυπτική. Όταν αναπτύχθηκε η αληθινή ρομαντική γλυπτική —με εξαίρεση μερικούς καλλιτέχνες όπως ο Ρούντολφ Μάιζον— παραδόξως απουσίασε από τη Γερμανία και υπήρξε κυρίως στη Γαλλία, με τον Φρανσουά Ρυντ, πιο γνωστό από την ομάδα του της δεκαετίας του 1830 από την Αψίδα του Θριάμβου στο Παρίσι, τον Νταβίντ ντ' Ανζέ και τον Ογκίστ Πρεώ. Το γύψινο ανάγλυφο του τελευταίου με τίτλο Σφαγή, που παρουσίαζε τη φρίκη των πολέμων με οξυμένο πάθος, προκάλεσε τόσο μεγάλο σκάνδαλο στο Σαλόν του 1834 που ο Πρεώ αποκλείστηκε από αυτήν την επίσημη ετήσια έκθεση για σχεδόν είκοσι χρόνια. Στην Ιταλία ο σημαντικότερος ρομαντικός γλύπτης ήταν ο Λορέντζο Μπαρτολίνι.

• 
  Τζορτζ Σταμπς, Λιοντάρι επιτίθεται σε άλογο (1770), λάδι σε καμβά, 38 in. x 49 1/2 in., Κέντρο Βρετανικής Τέχνης του Γέιλ.
• 
  Γιόχαν Χάινριχ Φύσσλι, Ο Εφιάλτης (1781), λάδι σε καμβά, 101,6 εκ. × 127 εκ., Ινστιτούτο Τεχνών του Ντιτρόιτ.
• 
  Φρανθίσκο Γκόγια, Η 3η Μαΐου 1808, 1814.
• 
  Τεοντόρ Ζερικώ, Η Σχεδία της Μέδουσας, 1819.
• 
  Ευγένιος Ντελακρουά, Η Ελευθερία οδηγεί το Λαό, 1830.
• 
  Ουίλλιαμ Τέρνερ, 1839.

Στη Γαλλία η ιστορική ζωγραφική σε εξιδανικευμένα μεσαιωνικά και αναγεννησιακά θέματα είναι γνωστή ως το στυλ του τροβαδούρου, όρος χωρίς αντίστοιχο σε άλλες χώρες, αν και οι ίδιες τάσεις εμφανίστηκαν και εκεί. Οι Ντελακρουά, Ενγκρ και Ρίτσαρντ Παρκς Μπόνιγκτον εργάστηκαν όλοι σε αυτό το στυλ, όπως και κατώτεροι καλλιτέχνες όπως ο Πιέρ Ανρί Ρεβουάλ (1776-1842) και ο Φλερύ-Φρανσουά Ρισάρ (1777-1852). Οι πίνακές τους είναι συνήθως μικροί και παρουσιάζουν στιγμές οικείες ιδιωτικές και προσωπικές, καθώς και υψηλού δράματος. Οι ζωές μεγάλων καλλιτεχνών, όπως ο Ραφαήλ, απαθανατίστηκαν επί ίσοις όροις με τις ζωές των ηγεμόνων, και απεικονίστηκαν επίσης φανταστικοί χαρακτήρες. Η Βαλεντίνα του Μιλάνου κλαίει για το θάνατο του συζύγου της του Φλερύ-Ρισάρ, που παρουσιάστηκε στο Σαλόνι του Παρισιού το 1802, σηματοδότησε την άφιξη του στυλ, που διήρκεσε μέχρι τα μέσα του αιώνα, πριν ενταχθεί στην ολοένα και πιο ακαδημαϊκή ιστορική ζωγραφική καλλιτεχνών όπως ο Πωλ Ντελαρός.

Φραντσέσκο Άγιετς, Σταυροφόροι που διψούν κοντά στην Ιερουσαλήμ (1836–50), Palazzo Reale, Τορίνο.

Πιοτρ Μιχαουόφσκι, Reiter, Π. 1840, Εθνικό Μουσείο της Βαρσοβίας

Μια άλλη τάση ήταν για πολύ μεγάλους πίνακες με ιστορικά θέματα που παρέπεμπαν στην Αποκάλυψη, συνδυάζοντας συχνά ακραία φυσικά γεγονότα, ή τη θεϊκή οργή, με ανθρώπινη καταστροφή, προσπαθώντας να ξεπεράσουν σε επιτυχία τη Σχεδία της Μέδουσας και σήμερα συχνά συγκρινόμενα με εφέ από το Χόλλυγουντ. Ο κορυφαίος Άγγλος καλλιτέχνης αυτού του ρυθμού ήταν ο Τζον Μάρτιν, του οποίου οι μικροσκοπικές μορφές είχαν συρρικνωθεί από τερατώδεις σεισμούς και καταιγίδες και εργάστηκε μέσα από τις βιβλικές καταστροφές και αυτές που έμελλαν να έρθουν τις τελευταίες μέρες. Άλλα έργα όπως Ο θάνατος του Σαρδανάπαλου του Ντελακρουά περιλάμβαναν μεγαλύτερες μορφές, συχνά ανασυρόμενες σε μεγάλο βαθμό από παλαιότερους καλλιτέχνες, ιδιαίτερα τον Πουσσέν και τον Ρούμπενς, με επιπλέον συναισθηματισμό και ειδικά εφέ.

Αλλού στην Ευρώπη κορυφαίοι καλλιτέχνες υιοθέτησαν το ρομαντικό ρυθμό: στη Ρωσία υπήρχαν οι ζωγράφοι πορτραίτων Oρέστ Kιπρένσκι και Βασίλι Τροπίνιν, με τον Ιβάν Αϊβαζόφσκυ να ειδικεύεται στη θαλάσσια ζωγραφική και στη Νορβηγία ο Χανς Γκούντε ζωγράφισε σκηνές από φιόρδ. Στην Πολωνία ο Πιοτρ Μιχαουόφσκι (1800–1855) χρησιμοποίησε ένα ρομαντικό ύφος σε πίνακες που σχετίζονται ιδιαίτερα με την ιστορία των Ναπολεόντειων Πολέμων. Στην Ιταλία ο Φραντσέσκο Άγιετς (1791–1882) ήταν ο κορυφαίος καλλιτέχνης του ρομαντισμού στα μέσα του 19ου αιώνα στο Μιλάνο. Η μακρά, γόνιμη και εξαιρετικά επιτυχημένη καριέρα του ξεκίνησε ως νεοκλασικού ζωγράφου, πέρασε από τη ρομαντική περίοδο και αναδείχθηκε στο άλλο άκρο ως αισθηματικός ζωγράφος νεαρών γυναικών. Η ρομαντική περίοδος του περιλάμβανε πολλά ιστορικά έργα με τάσεις στυλ του τροβαδούρου, αλλά σε πολύ μεγάλη κλίμακα, επηρεασμένα σε μεγάλο βαθμό από τον Τζανμπαττίστα Τιέπολο και άλλους Ιταλούς μάστορες του ύστερου μπαρόκ.

Ο λογοτεχνικός ρομαντισμός είχε το αντίστοιχό του στις αμερικανικές εικαστικές τέχνες, ιδιαίτερα στην εξύμνηση ενός ανέγγιχτου αμερικανικού τοπίου που συναντάμε στους πίνακες της Σχολής του Ποταμού Χάντσον. Ζωγράφοι όπως ο Τόμας Κόουλ, ο Άλμπερτ Μπίρσταντ, ο Φρέντερικ Έντουιν Τσερτς και άλλοι συχνά εξέφραζαν ρομαντικά θέματα στους πίνακές τους. Μερικές φορές απεικόνιζαν αρχαία ερείπια του παλιού κόσμου, όπως στο έργο του τελευταίου Ανατολή στη Συρία. Αυτά τα έργα αντανακλούσαν τα γοτθικά συναισθήματα θανάτου και φθοράς. Δείχνουν επίσης το ρομαντικό ιδανικό ότι η Φύση είναι ισχυρή και τελικά θα ξεπεράσει τις παροδικές δημιουργίες των ανθρώπων. Συχνότερα εργάζονταν για να ξεχωρίζουν από τους Ευρωπαίους ομολόγους τους, απεικονίζοντας μοναδικά αμερικανικές σκηνές και τοπία. Αυτή η ιδέα της αμερικανικής ταυτότητας στον κόσμο της τέχνης αντανακλάται στο ποίημα του Ο. Κ. Μπράιαντ Στον Κόουλ, το ζωγράφο που αναχωρεί για την Ευρώπη, όπου ο ποιητής ενθαρρύνει τον Κόουλ να θυμάται τις δυνατές σκηνές που μπορούν να βρεθούν μόνο στην Αμερική.

Ορισμένοι αμερικανικοί πίνακες (όπως Τα Βραχώδη Όρη, η Κορυφή Λάντερ του Άλμπερτ Μπίρσταντ) προωθούν τη λογοτεχνική ιδέα του «ευγενούς άγριου» απεικονίζοντας εξιδανικευμένους ιθαγενείς Αμερικανούς που ζουν σε αρμονία με το φυσικό κόσμο. Οι πίνακες του Τόμας Κόουλ τείνουν προς την αλληγορία, σαφέστατα στη σειρά Το Ταξίδι της Ζωής που ζωγραφίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1840, παρουσιάζοντας τα στάδια της ζωής εν μέσω μιας θαυμάσιας και απέραντης φύσης.

• 
  Τόμας Κόουλ, Παιδικά Χρόνια (1842), μία από τις τέσσερις σκηνές από Το Ταξίδι της Ζωής.
• 
  Τόμας Κόουλ, Το Ταξίδι της Ζωής, Γηρατειά (1842).
• 
  Ουίλλιαμ Μπλέηκ, Rose, 1794–95.
• 
  Λουί Ζανμό, από τη σειρά του Το Ποίημα της Ψυχής, πριν από το 1854.

Ο Ρομαντισμός στη μουσική

Ο όρος "ρομαντισμός" όσον αφορά τη μουσική έχει καταλήξει να υπονοεί την περίοδο περίπου από το 1800 ως το 1850, ή αλλιώς μέχρι το 1900 περίπου. Ο μουσικός ρομαντισμός είναι κατά κύριο λόγο ένα γερμανικό φαινόμενο—τόσο πολύ που ένα αξιοσέβαστο γαλλικό έργο αναφοράς τον ορίζει πλήρως ως «το ρόλο της μουσικής στην αισθητική του γερμανικού ρομαντισμού». Μια άλλη γαλλική εγκυκλοπαίδεια υποστηρίζει ότι η γερμανική ιδιοσυγκρασία γενικά «μπορεί να περιγραφεί ως η βαθιά και ποικιλόμορφη δράση του ρομαντισμού στους Γερμανούς μουσικούς» και ότι υπάρχει μόνο ένας αληθινός εκπρόσωπος του ρομαντισμού στη γαλλική μουσική, ο Εκτόρ Μπερλιόζ, ενώ στην Ιταλία το μοναδικό μεγάλο όνομα του μουσικού ρομαντισμού είναι ο Τζουζέππε Βέρντι, «ένα είδος [Βικτόρ] Ουγκό της όπερας, προικισμένος με μια πραγματική ιδιοφυΐα για θεαματικό αποτέλεσμα». Ομοίως, στην ανάλυσή του για το ρομαντισμό και την επιδίωξή του για αρμονία, ο Ανρί Λεφέβρ υποστηρίζει ότι «Αλλά φυσικά ο γερμανικός ρομαντισμός ήταν πιο στενά συνδεδεμένος με τη μουσική απ' ό,τι ο γαλλικός ρομαντισμός, οπότε εκεί πρέπει να αναζητήσουμε την άμεση έκφραση της αρμονίας ως κεντρική ρομαντική ιδέα." Ωστόσο η τεράστια δημοτικότητα της γερμανικής ρομαντικής μουσικής οδήγησε, "είτε από μίμηση είτε από αντίδραση", σε μια συχνά εμπνευσμένη εθνικιστικά μόδα μεταξύ Πολωνών, Ούγγρων, Ρώσων, Τσέχων και Σκανδιναβών μουσικών, επιτυχημένη " ίσως περισσότερο λόγω των εξωμουσικών χαρακτηριστικών της παρά για την πραγματική αξία των μουσικών έργων των δασκάλων της».

Στη σύγχρονη μουσική κουλτούρα ο ρομαντικός μουσικός ακολουθούσε μια δημόσια καριέρα που εξαρτιόταν από το ευαίσθητο κοινό της μεσαίας τάξης παρά από έναν αυλικό προστάτη, όπως συνέβαινε με παλαιότερους μουσικούς και συνθέτες. Η δημόσια εικόνα χαρακτήρισε μια νέα γενιά βιρτουόζων που άνοιξαν το δρόμο τους ως σολίστες, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις περιοδείες συναυλιών του Παγκανίνι και του Λιστ, και ο μαέστρος άρχισε να αναδεικνύεται ως μια σημαντική προσωπικότητα, από την ικανότητα της οποίας εξαρτιόταν η ερμηνεία της όλο και πιο περίπλοκης μουσικής.

Εξέλιξη του όρου «Ρομαντισμός» στη Μουσικολογία

Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, 1820.

Αν και ο όρος «ρομαντισμός» όσον αφορά τη μουσική έχει καταλήξει να υπονοεί την περίοδο περίπου από το 1800 ως το 1850, ή αλλιώς μέχρι το 1900 περίπου, η τότε εφαρμογή του όρου αυτού για τη μουσική δεν συμπίπτει με αυτή τη σύγχρονη ερμηνεία. Πράγματι μία από τις πρώτες συνεχείς εφαρμογές του όρου στη μουσική εμφανίζεται το 1789, στις Αναμνήσεις του Αντρέ Γκρετρύ. Αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον επειδή είναι μια γαλλική πηγή για ένα θέμα που κυριαρχείται από Γερμανούς, αλλά και επειδή αναγνωρίζει ρητά το χρέος της στο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ (ο ίδιος συνθέτης, μεταξύ άλλων) και, με αυτό τον τρόπο, δημιουργεί έναν σύνδεσμο με μια από τις σημαντικότερες επιρροές στο ρομαντικό κίνημα γενικά. Το 1810 ο Ε. Τ. Α. Χόφμαν ονόμασε τον Χάυντν, τον Μότσαρτ και τον Μπετόβεν ως «τους τρεις δεξιοτέχνες των οργανικών συνθέσεων» που «αναπνέουν ένα και το αυτό ρομαντικό πνεύμα». Δικαιολόγησε την άποψή του με βάση το βάθος της υποβλητικής έκφρασης αυτών των συνθετών και την έντονη ατομικότητά τους. Στη μουσική του Χάιντν, σύμφωνα με τον Χόφμαν, «επικρατεί μια παιδική, γαλήνια διάθεση», ενώ ο Μότσαρτ (στην ύστερη 39η Συμφωνία) «μας οδηγεί στα βάθη του πνευματικού κόσμου», με στοιχεία φόβου, αγάπης και λύπης, «ένα παρουσιαστικό του απείρου ... στον αιώνιο χορό των σφαιρών». Η μουσική του Μπετόβεν, από την άλλη, μεταφέρει την αίσθηση του «τερατώδους και του άμετρου», με τον πόνο μιας ατέλειωτης λαχτάρας που «τα στήθη μας θα εκραγούν σε μια απόλυτα συνεκτική συμφωνία όλων των παθών». Αυτή η εξύψωση στην αποτίμηση του καθαρού συναισθήματος είχε ως αποτέλεσμα την προώθηση της μουσικής από την υποδεέστερη θέση που είχε σε σχέση με τις λεκτικές και πλαστικές τέχνες κατά τη διάρκεια του Διαφωτισμού. Επειδή η μουσική θεωρείτο απαλλαγμένη από τους περιορισμούς της λογικής, των εικόνων ή οποιασδήποτε άλλης ακριβούς έννοιας, άρχισε να κατέχει, πρώτα στα γραπτά των Βακενρόντερ και Τηκ και αργότερα σε συγγραφείς όπως ο Σέλλινγκ και ο Ρίχαρντ Βάγκνερ, εξέχουσα θέση μεταξύ των τεχνών, αυτή που μπορεί καλύτερα να εκφράσει τα μυστικά του σύμπαντος, να προκαλέσει τον πνευματικό κόσμο, το άπειρο και το απόλυτο.

Αυτή η χρονική σύμπτωση μουσικού και λογοτεχνικού ρομαντισμού συνεχίστηκε μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν ο Ρίχαρντ Βάγκνερ δυσφήμησε τη μουσική των Μάιερμπεερ και Μπερλιόζ ως «νεορομαντική»: «Η Όπερα, στην οποία θα επιστρέψουμε τώρα, έχει καταπιεί το νεορομαντισμό του Μπερλιόζ, επίσης, σαν παχύ, εύγευστο στρείδι, στο οποίο η χώνεψη έχει προσδώσει εκ νέου μια ζωηρή και πλούσια εμφάνιση».

Ο Φρεντερίκ Σοπέν το 1838 του Ευγένιου Ντελακρουά.

Μόνο προς τα τέλη του 19ου αιώνα η νεοεμφανιζόμενη επιστήμη της Musikwissenschaft (μουσικολογία) - η ίδια προϊόν της ιστορικής τάσης της εποχής - επιχείρησε μια πιο επιστημονική περιοδιοποίηση της μουσικής ιστορίας και προτάθηκε μια διάκριση μεταξύ βιεννέζικης κλασικής και ρομαντικής περιόδου. Το βασικό πρόσωπο αυτής της τάσης ήταν ο Γκουίντο Άντλερ, που έβλεπε τον Μπετόβεν και τον Φραντς Σούμπερτ ως μεταβατικούς αλλά ουσιαστικά κλασικούς συνθέτες, με το ρομαντισμό να ωριμάζει μόνο στη μετά τον Μπετόβεν γενιά των Φρεντερίκ Σοπέν, Φέλιξ Μέντελσον, Ρόμπερτ Σούμαν, Εκτόρ Μπερλιόζ και Φραντς Λιστ. Κατά την άποψη του Άντλερ, που βρίσκεται σε βιβλία όπως το Der Stil in der Musik (1911), οι συνθέτες της Νέας Γερμανικής Σχολής και διάφοροι εθνικιστές συνθέτες του τέλους του 19ου αιώνα δεν ήταν ρομαντικοί αλλά «μοντέρνοι» ή «ρεαλιστές» (κατ' αναλογία με τους τομείς της ζωγραφικής και της λογοτεχνίας) και αυτό το σχήμα παρέμεινε διαδεδομένο κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.

Το δεύτερο τέταρτο του 20ου αιώνα η συνειδητοποίηση ότι οι ριζικές αλλαγές στη μουσική σύνθεση είχαν συμβεί στις αρχές του 1900 προκάλεσε μια νέα αλλαγή στην ιστορική οπτική γωνία και η αλλαγή του αιώνα έγινε αντιληπτή ως μια αποφασιστική ρήξη με το μουσικό παρελθόν. Αυτό με τη σειρά του οδήγησε ιστορικούς όπως ο Άλφρεντ Αϊνστάιν να επεκτείνουν τη μουσική «ρομαντική εποχή» σε όλο το 19ο αιώνα και στην πρώτη δεκαετία του 20ού. Συνέχισε να αναφέρεται ως τέτοια σε ορισμένες από τις τυπικές μουσικές αναφορές όπως το The Oxford Companion to Music και το History of Western Music του Γκράουτ, αλλά δεν ήταν αδιαμφισβήτητο. Για παράδειγμα ο εξέχων Γερμανός μουσικολόγος Φρίντριχ Μπλούμε, αρχισυντάκτης της πρώτης έκδοσης του Die Musik στο Geschichte und Gegenwart (1949–86), δέχτηκε την προηγούμενη θέση ότι ο Κλασικισμός και ο Ρομαντισμός μαζί αποτελούν μια ενιαία περίοδο που αρχίζει στα μέσα του 18ου αιώνα, αλλά ταυτόχρονα υποστήριξε ότι συνεχίστηκε μέχρι τον 20ο αιώνα, συμπεριλαμβανομένων των εξελίξεων πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο όπως ο εξπρεσιονισμός και ο νεοκλασικισμός. Αυτό αντικατοπτρίζεται σε μερικά αξιοσημείωτα πρόσφατα έργα αναφοράς όπως το New Grove Dictionary of Music and Musicians και η νέα έκδοση του Musik in Geschichte und Gegenwart.

• 
  Φέλιξ Μέντελσον, 1839.
• 
  Ρόμπερτ Σούμαν, 1839.
• 
  Φραντς Λιστ, 1847.
• 
  Ντανιέλ Ωμπέρ, c. 1868
• 
  Εκτόρ Μπερλιόζ του Γκυστάβ Κουρμπέ, 1850.
• 
  Τζοβάνι Μπολντίνι, Πορτρέτο του Τζουζέπε Βέρντι, 1886.
• 
  Ρίχαρντ Βάγκνερ, περ. 1870\.
• 
  Τζάκομο Μάιερμπεερ, 1847.
• 
  Γκούσταβ Μάλερ, 1896.

Πέραν των τεχνών

Ακσελι Γκάλεν Καλέλα, Η σφυρηλάτιση του Σάμπο, 1893. Καλλιτέχνης από τη Φινλανδία που αντλεί έμπνευση από το φινλανδικό «εθνικό έπος» Καλεβάλα.

Επιστήμες

Το κίνημα του ρομαντισμού επηρέασε τις περισσότερες πτυχές της πνευματικής ζωής και ο ρομαντισμός και η επιστήμη είχαν ισχυρή σύνδεση, ειδικά την περίοδο 1800–1840. Πολλοί επιστήμονες επηρεάστηκαν από εκδοχές της Naturphilosophie (Φυσική φιλοσοφία) των Γιόχαν Γκότλιμπ Φίχτε, Φρήντριχ Βίλχελμ Γιόζεφ Σέλλινγκ και Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ Χέγκελ και άλλων και, χωρίς να εγκαταλείψουν τον εμπειρισμό, προσπάθησαν στο έργο τους να αποκαλύψουν αυτό που έτειναν να πιστεύουν ότι ήταν μια ενοποιημένη και οργανική Φύση. Ο Άγγλος επιστήμονας Σερ Χάμφρυ Ντέιβυ, ένας εξέχων ρομαντικός στοχαστής, ανέφερε ότι η κατανόηση της φύσης απαιτεί «μια στάση θαυμασμού, αγάπης και λατρείας, [...] μια προσωπική ανταπόκριση». Πίστευε ότι η γνώση ήταν εφικτή μόνο από εκείνους που πραγματικά εκτιμούσαν και σέβονταν τη φύση. Η αυτοκατανόηση ήταν μια σημαντική πτυχή του ρομαντισμού. Είχε να κάνει λιγότερο με την απόδειξη ότι ο άνθρωπος ήταν ικανός να κατανοήσει τη φύση (μέσω της εκκολαπτόμενης διάνοιάς του) και επομένως να την ελέγξει και περισσότερο με τη συναισθηματική έλξη να συνδεθεί με αυτή και να την κατανοήσει μέσω μιας αρμονικής συνύπαρξης.

Ιστοριογραφία

Η ιστοριογραφία επηρεάστηκε πολύ έντονα, και πολλοί θα έλεγαν επιζήμια, από το ρομαντισμό. Στην Αγγλία ο Τόμας Κάρλαϊλ ήταν ένας δοκιμιογράφος με μεγάλη επιρροή που έγινε ιστορικός. Επινόησε όσο και εξήγησε τη φράση «ηρωολατρία», χαρίζοντας σε μεγάλο βαθμό άκριτα επαίνους σε ισχυρούς ηγέτες όπως ο Όλιβερ Κρόμγουελ, ο Φρειδερίκος ο Μέγας και ο Ναπολέων. Ο ρομαντικός εθνικισμός είχε σε μεγάλο βαθμό αρνητική επίδραση στη συγγραφή της ιστορίας τον 19ο αιώνα, καθώς κάθε έθνος έτεινε να παράγει τη δική του εκδοχή της ιστορίας και η κριτική στάση, ακόμη και ο κυνισμός, των προηγούμενων ιστορικών συχνά αντικαταστάθηκε από μια τάση δημιουργίας ρομαντικών ιστοριών με σαφή διάκριση σε ήρωες και φαύλους. Η εθνικιστική ιδεολογία της εποχής έδινε μεγάλη έμφαση στη φυλετική συνοχή και στην αρχαιότητα των λαών και έτεινε να υπερτονίζει τη συνέχεια μεταξύ των προηγούμενων εποχών και του παρόντος, οδηγώντας στον εθνικό μυστικισμό. Πολλές ιστορικές προσπάθειες τον 20ο αιώνα αφιερώθηκαν στην καταπολέμηση των ρομαντικών ιστορικών μύθων που δημιουργήθηκαν το 19ο.

Θεολογία

Για να απομονώσουν τη θεολογία από τον επιστημονισμό ή τον αναγωγισμό της επιστήμης, οι Γερμανοί θεολόγοι του 19ου αιώνα μετά το Διαφωτισμό ανέπτυξαν μια εκσυγχρονισμένη ή τη λεγόμενη φιλελεύθερη αντίληψη του Χριστιανισμού, με επικεφαλής τους Φρήντριχ Σλάιερμάχερ και Άλμπρεχτ Ριτσλ. Ακολούθησαν τη ρομαντική προσέγγιση της ριζοβολίας της θρησκείας στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπινου πνεύματος, έτσι ώστε η θρησκεία περιέχεται στο συναίσθημα ή την ευαισθησία ενός ατόμου για πνευματικά θέματα.

Σκάκι

Το ρομαντικό σκάκι ήταν το στυλ του σκακιού που έδινε έμφαση στους γρήγορους, τακτικούς ελιγμούς που χαρακτηρίζονταν από αισθητική ομορφιά και όχι από μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό, που θεωρείτο δευτερεύουσας σημασίας. Η ρομαντική εποχή στο σκάκι γενικά θεωρείται ότι ξεκίνησε γύρω στο 18ο αιώνα (αν και ένα κυρίως τακτικό στυλ σκακιού κυριαρχούσε ακόμη νωρίτερα), και ότι έφτασε στο αποκορύφωμά της με τον Τζόσεφ ΜακΝτόνελ και τον Πιέρ ΛαΜπουρντονέ, τους δύο κυρίαρχους σκακιστές της δεκαετίας του 1830. Τη δεκαετία του 1840 κυριαρχούσε ο Χάουαρντ Στώντον και άλλοι κορυφαίοι σκακιστές της εποχής ήταν οι Άντολφ Άντερσεν, Ντάνιελ Χάρβιτς, Χένρυ Μπερντ, Λούις Πάουλσεν και Πωλ Μόρφυ. Η "Αθάνατη παρτίδα", που έπαιξαν οι Άντερσεν και Λίονελ Κιζερίτσκι στις 21 Ιουνίου 1851 στο Λονδίνο - όπου ο Άντερσεν έκανε τολμηρές θυσίες για να εξασφαλίσει τη νίκη, χάνοντας και τους δύο πύργους και έναν αξιωματικό και στη συνέχεια τη βασίλισσά του και στη συνέχεια ματώνοντας τον αντίπαλό του με τα τρία εναπομείναντα μικρά κομμάτια του - θεωρείται κορυφαίο παράδειγμα ρομαντικού σκακιού. Το τέλος της ρομαντικής περιόδου του σκακιού θεωρείται το τουρνουά της Βιέννης του 1873 όπου ο Βίλελμ Στάινιτς έκανε δημοφιλή το στυλ ποζισιονέλ και το κλειστό παιχνίδι.

Ρομαντικός εθνικισμός

Εζίντ Σαρλ Γκουστάβ Βάπερς, Επεισόδιο της Βελγικής Επανάστασης του 1830, 1834, Mουσείο Αρχαίας Τέχνης, Βρυξέλλες. Ρομαντικό όραμα ενός Βέλγου ζωγράφου.

Χανς Γκούντε, Fra Hardanger, 1847. Παράδειγμα νορβηγικού ρομαντικού εθνικισμού.

Μία από τις βασικές ιδέες του ρομαντισμού και τις πιο διαρκείς κληρονομιές του είναι ο εθνικισμός, που έγινε κεντρικό θέμα της τέχνης και της πολιτικής φιλοσοφίας του. Από τα πρώτα βήματα του κινήματος, με εστίαση στην ανάπτυξη των εθνικών γλωσσών και της λαογραφίας και στη σημασία των τοπικών εθίμων και παραδόσεων, μέχρι τα κινήματα που θα επανασχεδιάσουν τον χάρτη της Ευρώπης και θα οδηγούσαν σε εκκλήσεις για αυτοδιάθεση των εθνοτήτων, ο εθνικισμός ήταν ένα από τα βασικά οχήματα του ρομαντισμού, του ρόλου, της έκφρασης και του νόηματός του. Μία από τις σημαντικότερες λειτουργίες των μεσαιωνικών αναφορών το 19ο αιώνα ήταν η εθνικιστική. Η λαϊκή και επική ποίηση ήταν τα εργαλεία της. Αυτό ήταν ορατό στη Γερμανία και την Ιρλανδία, όπου αναζητήθηκαν τα υποκείμενα γερμανικά ή κελτικά γλωσσικά υποστρώματα που χρονολογούντο πριν από τον εκρωμαϊσμό-εκλατινισμό.

Ο πρώιμος ρομαντικός εθνικισμός εμπνεύστηκε έντονα από τον Rousseau και από τις ιδέες του Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ, που το 1784 υποστήριξε ότι η γεωγραφία διαμόρφωσε τη φυσική οικονομία ενός λαού και τα έθιμα και την κοινωνία του.

Η φύση του εθνικισμού άλλαξε δραματικά ωστόσο μετά τη Γαλλική Επανάσταση με την άνοδο του Ναπολέοντα και τις αντιδράσεις σε άλλες χώρες. Ο ναπολεόντειος εθνικισμός και ο ρεπουμπλικανισμός αποτέλεσαν στην αρχή έμπνευση για κινήματα και σε άλλες χώρες: η αυτοδιάθεση και η συνείδηση της εθνικής ενότητας θεωρήθηκαν δύο από τους λόγους για τους οποίους η Γαλλία μπόρεσε να νικήσει άλλες χώρες στο πεδίο της μάχης. Αλλά καθώς η Γαλλική Δημοκρατία έγινε Αυτοκρατορία του Ναπολέοντα, ο Ναπολέων δεν έγινε έμπνευση του εθνικισμού, αλλά το αντικείμενο του αγώνα του. Στην Πρωσία η ανάπτυξη της πνευματικής ανανέωσης ως μέσου για τη συμμετοχή στον αγώνα κατά του Ναπολέοντα υποστηρίχθηκε, μεταξύ άλλων, από τον Γιόχαν Γκότλιμπ Φίχτε, μαθητή του Καντ. Η λέξη Volkstum, ή εθνικότητα, επινοήθηκε στα γερμανικά ως μέρος αυτής της αντίστασης στον πλέον κατακτητή αυτοκράτορα. Ο Φίχτε εξέφρασε την ενότητα γλώσσας και έθνους στην ομιλία του «Στο γερμανικό έθνος» το 1806:

Όσοι μιλούν την ίδια γλώσσα συνδέονται μεταξύ τους με ένα πλήθος αόρατων δεσμών από την ίδια τη φύση, πολύ πριν ξεκινήσει οποιαδήποτε ανθρώπινη τέχνη, καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλον και έχουν τη δύναμη να συνεχίζουν να γίνονται κατανοητοί όλο και πιο ξεκάθαρα, συνανήκουν και είναι από τη φύση τους ένα και αδιαίρετο σύνολο. ...Μόνο όταν κάθε λαός, αφημένος στον εαυτό του, αναπτύσσεται και διαμορφώνεται σύμφωνα με τη δική του ιδιότυπη ιδιότητα και μόνο όταν σε κάθε λαό κάθε άτομο αναπτύσσεται σύμφωνα με αυτή την κοινή ιδιότητα, καθώς και σύμφωνα με τη δική του ιδιότυπη ιδιότητα—τότε και μόνο τότε, η εκδήλωση της θεότητας εμφανίζεται στον πραγματικό της καθρέφτη όπως θα έπρεπε.

Αυτή η άποψη του εθνικισμού ενέπνευσε τη συλλογή λαογραφίας από ανθρώπους όπως οι αδελφοί Γκριμ, την αναβίωση των παλαιών επών ως εθνικών και την κατασκευή νέων επών σαν να ήταν παλιά, όπως η Καλεβάλα, που συντάχθηκε από φινλανδικούς μύθους και λαογραφία, ή ο Όσσιαν, όπου εφευρέθηκαν οι υποτιθέμενες αρχαίες ρίζες. Η άποψη ότι τα παραμύθια, εκτός αν είχαν μολυνθεί από εξωτερικές λογοτεχνικές πηγές, διατηρήθηκαν με την ίδια μορφή για χιλιάδες χρόνια, δεν ήταν αποκλειστική των Ρομαντικών Εθνικιστών, αλλά ταίριαζε καλά με τις απόψεις τους ότι τέτοια παραμύθια εξέφραζαν την αρχέγονη φύση ενός λαού. Για παράδειγμα οι Αδελφοί Γκριμ απέρριψαν πολλούς μύθους που συνέλεξαν λόγω της ομοιότητάς τους με τις ιστορίες του Σαρλ Περώ, που πίστευαν ότι αποδείκνυε ότι δεν ήταν πραγματικά γερμανικοί μύθοι. Η Ωραία Κοιμωμένη επέζησε στη συλλογή τους επειδή ο μύθος της Μπρουνχίλντε τους έπεισε ότι η μορφή της κοιμισμένης πριγκίπισσας ήταν αυθεντικά γερμανική. Ο Βουκ Κάρατζιτς συνέβαλε στη σερβική λαϊκή λογοτεχνία, χρησιμοποιώντας ως θεμέλιο την αγροτική κουλτούρα. Θεωρούσε την προφορική λογοτεχνία των χωρικών ως αναπόσπαστο μέρος του σερβικού πολιτισμού, συγκεντρώνοντάς τη για να τη χρησιμοποιήσει στις συλλογές του με δημοτικά τραγούδια, παραμύθια και παροιμίες, καθώς και στο πρώτο λεξικό της δημοτικής σερβικής γλώσσας. Παρόμοια έργα ανέλαβαν ο Ρώσος Αλεξάντρ Αφανάσιεφ, οι Νορβηγοί Πέτερ Κρίστεν Ασμπγερνσεν και Γέργκεν Μόε και ο Άγγλος Τζόσεφ Τζέικομπς.

Πολωνικός εθνικισμός και μεσσιανισμός

Η Εξέγερση του Νοεμβρίου (1830–31) στο Βασίλειο της Πολωνίας κατά της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.

Ο ρομαντισμός έπαιξε ουσιαστικό ρόλο στην εθνική αφύπνιση πολλών λαών της Κεντρικής Ευρώπης που δεν είχαν τα δικά τους εθνικά κράτη, ιδίως στην Πολωνία, που πριν λίγο είχε αποτύχει να αποκαταστήσει την ανεξαρτησία της όταν ο Ρωσικός στρατός υπό το Νικόλαο Α΄ συνέτριψε την Πολωνική εξέγερση. Η αναβίωση και η επανερμηνεία των αρχαίων μύθων, εθίμων και παραδόσεων από τους ρομαντικούς ποιητές και ζωγράφους βοήθησαν στη διάκριση των αυτόχθονων πολιτισμών τους από εκείνους των κυρίαρχων εθνών και να αποκρυσταλλώσουν τη μυθογραφία του ρομαντικού εθνικισμού. Ο πατριωτισμός, ο εθνικισμός, η επανάσταση και ο ένοπλος αγώνας για την ανεξαρτησία έγιναν επίσης δημοφιλή θέματα στις τέχνες αυτής της περιόδου. Αναμφισβήτητα ο πιο διακεκριμένος ρομαντικός ποιητής αυτής της περιοχής της Ευρώπης ήταν ο Άνταμ Μιτσκιέβιτς, που ανέπτυξε την ιδέα ότι η Πολωνία ήταν ο Μεσσίας των Εθνών, προορισμένος να υποφέρει ακριβώς όπως ο Ιησούς είχε υποφέρει για να σώσει όλους τους ανθρώπους. Η Πολωνική αυτοεικόνα ως «Χριστού μεταξύ των εθνών» ή ως μάρτυρα της Ευρώπης μπορεί να αναχθεί στην ιστορία του Χριστιανικού κόσμου και των δεινών κάτω από εισβολές. Κατά τις περιόδους της ξένης κατοχής η Καθολική Εκκλησία χρησίμευσε ως προπύργιο της εθνικής ταυτότητας και γλώσσας της Πολωνίας και ο κύριος υποστηρικτής του πολωνικού πολιτισμού. Οι διαμελισμοί της χώρας έγιναν αντιληπτά στην Πολωνία ως πολωνική θυσία για την ασφάλεια του Δυτικού Κόσμου. Ο Άνταμ Μιτσκιέβιτς έγραψε το πατριωτικό δράμα Dziady (που στρεφόταν κατά των Ρώσων), όπου απεικονίζει την Πολωνία ως το Χριστό των Εθνών. Έγραψε επίσης «Αλήθεια σας λέω, δεν είναι για σας να μάθετε πολιτισμό από τους ξένους, αλλά είστε εσείς που θα τους διδάξετε πολιτισμό... Είστε ανάμεσα στους ξένους όπως οι Απόστολοι μεταξύ των ειδωλολατρών». Στα Βιβλία του Πολωνικού Έθνους και στο Πολωνικό Προσκύνημα, ο Μίτσκιεβιτς περιγράφει λεπτομερώς το όραμά του για την Πολωνία ως Μεσσία και Χριστό των Εθνών, που θα έσωζε την ανθρωπότητα. Ο Dziady είναι γνωστός για τις ποικίλες ερμηνείες του. Οι πιο γνωστές είναι η ηθική πτυχή του μέρους ΙΙ, το ατομικιστικό και ρομαντικό μήνυμα του μέρους IV, καθώς και το βαθιά πατριωτικό, μεσσιανικό και χριστιανικό όραμα στο μέρος ΙΙΙ του ποιήματος. Ο Ζντίσλαβ Κεπίνσκι ωστόσο εστιάζει την ερμηνεία του στα σλαβικά παγανιστικά και αποκρυφιστικά στοιχεία που υπάρχουν στο δράμα. Στο βιβλίο του Mickiewicz hermetyczny γράφει για την ερμητιστική, θεοσοφιστκή και αλχημιστική φιλοσοφία του βιβλίου καθώς και για τα μασονικά σύμβολα.

Ο Ρομαντισμός στις εικαστικές τέχνες

Με τον όρο ρομαντισμός, χαρακτηρίζεται συνήθως η περίοδος εκείνη της ιστορίας της τέχνης που ξεκινάει από μερικά έργα του Αντουάν-Ζαν Γκρο και ιδιαίτερα από τη «Σχεδία της Μέδουσας» του Ζερικώ (1819) και έρχεται σε ζωηρή αντίθεση με τον νεοκλασικισμό. Η πρώτη σημαντική εκδήλωση έγινε το 1824 με την παρουσίαση στο παρισινό Σαλόν των πινάκων του Κόνσταμπλ και μερικών έργων του Ντελακρουά. Το συναίσθημα, η φαντασία, ο λυρισμός αντιτίθενται στην λογική και στην πεζότητα. Το χρώμα είναι πλούσιο, το περίγραμμα αδυνατίζει, η σύνθεση γεμίζει κίνηση και ενέργεια και οι πινελιές είναι ελεύθερες. Οι έντονες και αντιθετικές κινήσεις, οι δραματικές φωτοσκιάσεις, είναι από τα κυριότερα χαρακτηριστικά της τέχνης αυτής και θυμίζουν σε μεγάλο βαθμό την τέχνη του μπαρόκ. Χαρακτηριστικό είναι το έργο των: Γκόγια (Ισπανία), Τέρνερ (Αγγλία), Ζερικώ και Ντελακρουά (Γαλλία), Φρίντριχ (Γερμανία).

Ρομαντικοί συγγραφείς

• Τζέιν Όστεν
• Νίκολοζ Μπαρατασβίλι
• Κάστρο Αλβες
• Προσπέρ Μεριμέ
• Γουστάβο Αδόλφο Μπεκέρ
• Ουίλιαμ Μπλέικ
• Σαρλότ Μπροντέ
• Έμιλι Μπροντέ
• Γκονσάλβες Ντίαζ
• Αν Μπροντέ
• Ρόμπερτ Μπερνς
• Μανουέλ Αντόνιο δε Αλμέιδα
• Λόρδος Βύρων
• Τόμας Κάρλαϊλ
• Αλεξάντερ Τσαβτσαβάτζε
• Σάμιουελ Τέιλορ Κόλεριτζ
• Έμιλι Ντίκινσον
• Αλέξανδρος Δουμάς
• Μαρία Ετζγουορθ
• Γιόζεφ φον Άιχεντορφ
• Ραλφ Ουάλντο Έμερσον
• Αλβάρες ντε Αζεβέδο
• Μιχαήλ Εμινέσκου
• Ούγκο Φόσκολο
• Αλεξάντερ Φρέντρο
• Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε
• Μασάντου ντε Ασσίς
• Νικολάι Γκόγκολ
• Αδελφοί Γκριμ
• Βίλχελμ Χάουφ
• Ναθάνιελ Χόθορν
• Ε. Τ. Α. Χόφμαν
• Καζιμίρο ντε Αμπρέου
• Ε. Τ. Α. Χόφμαν
• Ουάσινγκτον Ίρβινγκ
• Τζον Κητς
• Ζίγκμουντ Κρασίνσκι
• Γιόζεφ Ιγκνατσι Κρασέβσκι
• Χέρμαν Μέλβιλ
• Άνταμ Μιτσκιέβιτς
• Νοβάλις
• Τσίπριαν Κάμιλ Νόρβιντ
• Μιχαήλ Λέρμοντοφ
• Αλεσσάντρο Μαντσόνι
• Ζεράρ ντε Νερβάλ
• Γκριγκόλ Ορμπελιάνι
• Πέτρος Β΄ Πέτροβιτς-Νιέγκος
• Λάζα Κόστιτς
• Έντγκαρ Άλλαν Πόε
• Βιντσέντι Πολ
• Αλεξάντρ Πούσκιν
• Ιον Χελιάντε Ραντουλέσκου
• Μέρι Ρόμπινσον
• Φαγκούντες Βαρέλα
• Γεωργία Σάνδη
• Αουγκουστ Βίλχελμ φον Σλέγκελ
• Φρήντριχ φον Σλέγκελ
• Γουόλτερ Σκοτ
• Μαίρη Σέλλεϋ
• Πέρσι Σέλλεϋ
• Γιούλιους Σουοβάτσκι
• Χένρι Ντέιβιντ Θόρω
• Γιοακίμ Μανουέλ ντε Μακέδο
• Βίλελμ Χάινριχ Βακενρόντερ
• Γουίλιαμ Γουόρντσγουορθ
• Μπερνάρντο Γκιμαράες

Μελετητές του ρομαντισμού

• Τζέραλντ Ειμπραχαμ
• Μ. Χ. Ειμπραμς
• Ντόναλτ Ολτ
• Ζακ Μπαρζέν
• Φρέντερικ Τ. Μπέιζερ
• Ιαν Μπεντ
• Αϊζάια Μπερλίν
• Τιμ Μπλάνινγκ
• Χάρολντ Μπλουμ
• Φρίντριχ Μπλούμε
• Τζέιμς Τσάντλερ
• Τζέφρι Ν. Κοξ
• Καρλ Νταλχάους
• Νόρθορπ Φράι
• Μάρια Γιάνιον
• Πίτερ Κίτσον
• Φιλίπ Λακού-Λαμπάρτ
• Αρθουρ Ονκεν Λαβτζόι
• Πολ ντε Μαν
• Τίλαρ Μάτζιο
• Τζέρομ ΜακΓκαν
• Αν Μέλορ
• Ζαν-Λυκ Νανσί
• Αστον Νίκολς
• Λέον Πλαντίνγκα
• Κρίστοφερ Ρικς
• Τσαρλς Ρόζεν
• Τζόζεφ Βίσκομι
• Ρενέ Βέλεκ
• Σούζαν Ουόλφσον

Δείτε επίσης

• Μοντέρνα τέχνη
• Διαφωτισμός

Πηγές

• Meyer H. Abrams, 1971. The Mirror and the Lamp : Romantic Theory and the Critical Tradition (Oxford University press)
• Walter Friedlaender, 1952. David to Delacroix, (πρωτότυπο στα γερμανικά; επανέκδοση του 1980)
• Fritz Novotny, 1971. Painting and Sculpture in Europe, 1780-1880
• Marcel Brion, 1966. Art of the Romantic Era: Romanticism, Classicism, Realism (πρωτότυπο στα γαλλικά)
• J. Barzun, 1944. Romanticism and the Modern Ego
• Löwy, M. - Sayre, R.: Εξέγερση και μελαγχολία. Ο ρομαντισμός στους αντίποδες της νεοτερικότητας. Μετάφρ. Δ. Καββαδία. "Εναλλακτικές Εκδόσεις", Αθ. 1999.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ρομαντικοί ποιητές